VASTA, HAITH, MILLER - „PSYCHOLOGIA DZIECKA” R. 11 ĆW. 9
TEORIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO
Do 1960 roku główną teorią rozwoju języka był model warunkowania i uczenia się Skinnera (przedstawiony w książce Verbal Behavior). Później pojawiły się trzy nowe modele języka:
Teoria etologiczna (psycholingwistyka)
psycholingwistyka - teoria rozwoju językowego zapoczątkowana przez Noama Chomsky'ego, podkreślająca odrębność mechanizmów wrodzonych i procesów poznawczych
Chomsky i inni psycholingwiści proponują ewolucyjne wyjaśnienie rozwoju językowego, kładą nacisk na struktury wrodzone i biologiczne mechanizmy nabywania języka
Zarzuty wobec modelu warunkowania i uczenia się:
nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne, bo dziecko uczy się go bardzo szybko i łatwo (a uczenie się języka poprzez warunkowanie byłoby bardzo powolne)
mowa dorosłych nie jest całkowicie poprawna i ścisła, a dziecko zapewne nie wie, czy wypowiedź, którą słyszy jest poprawna czy nie
dziecko potrafi używać form i tworzyć zdania, których nigdy wcześniej nie słyszało - więc uczenie się języka nie może być prostym naśladowaniem mowy dorosłych
reguły językowe są bardzo złożone, a przecież rodzice nie uczą ich dziecka w jakiś szczególny sposób
Według Chomsky'ego język posiada dwa typy struktury:
strukturę powierzchniową - dotyczy sposobu, w jaki tworzy się słowa i frazy; jest inna w każdym języku
strukturę głęboką - odnosi się do wrodzonej wiedzy o właściwościach systemu językowego w ogóle; jest taka sama dla wszystkich języków
Podstawą nabywania języka jest:
wrodzony mechanizm nauki języka (LAD) - ten hipotetyczny mechanizm mózgowy przetwarza powierzchniową strukturę języka na wewnętrzne głębokie struktury, których rozumienie jest wrodzone.
LAD zaczyna więc tworzyć:
gramatykę transformacyjną - zestaw reguł, które tłumaczą strukturę powierzchniową na formę, dzięki której dziecięca struktura głęboka może być rozumiana przez otoczenie. Rozwój reguł transformacyjnych zajmuje kilka lat - to tłumaczy, dlaczego początkowe możliwości językowe dziecka są dość ograniczone i dlaczego postęp jest tak gwałtowny.
- gdy dziecko pojmie reguły strukturalne czy gramatyczne języka, może rozumieć i produkować nieskończoną liczbę zdań
- nacisk na pojęciowy aspekt języka - dziecko opanowuje język przede wszystkim poprzez słuchanie go, a nie dlatego, że nim mówi
- uczenie się języka jest z natury niezależne od rozwoju poznawczego dziecka
Poznawczo-rozwojowe modele języka
W rozwoju języka zasadniczą rolę odgrywają wczesna wiedza i pojęcia ukształtowane przez dziecko. Opanowanie języka jest możliwe tylko wtedy, gdy zostanie on włączony do mapy pojęć poznawczych, którą dziecko dysponuje.
Zwolennicy Piageta -> usiłowali powiązać postępy w zakresie sensomotoryki i wczesnych zdolności przedoperacyjnych z odpowiednimi osiągnięciami w opanowywaniu języka.
Inna koncepcja poznawcza kładzie nacisk na fakt, że dziecko używa wczesnych pojęć do wyprowadzania reguł rządzących mową, którą słyszy:
- dziecko analizuje mowę w jej aspekcie semantycznym, pojęcia reprezentują relacje między przedmiotami, czynnościami i zdarzeniami
- dziecko dysponuje bardzo wczesnym (a może nawet wrodzonym) rozumieniem takich pojęć jak: podmiot, czynność i obiekt
- wczesna wiedza dziecka o tym, jak świat działa, jest tym, co stosuje ono do „łamania szyfru” mowy, którą słyszy
Jeszcze inna grupa badaczy zajęła się modelem metafory komputerowej -> opracowują oni komputerowe programy, stanowiące próbę określenia reguł lingwistycznych i procesów poznawczych niezbędnych do tego, by dziecko w ciągu kilku lat opanowało język
Podejście środowiskowe
Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się
Środowisko może dostarczyć dziecku doświadczeń niezbędnych do opanowania języka, a zasady uczenia społecznego stanowią część tego procesu, na przykład:
ludzie nie mówią do niemowląt tak samo jak do biegłych rozmówców -> język opiekunek (jest prosty i gramatycznie poprawny)
uczenie się przez naśladownictwo nie musi sprowadzać się wyłącznie do kopiowania wzorów, modelowanie może dostarczać podstawowego systemu reguł, który dziecko wykorzystuje
dokładne analizy wykazały, że rodzice reagują na gramatyczną poprawność języka swoich dzieci, dostarczając im różnych informacji zwrotnych i instrukcji
Teorie funkcjonalistyczne
Pierwotną motywacją do dziecka do opanowania języka jest potrzeba komunikowania myśli i potrzeba bycia rozumianym przez otoczenie -> nacisk na pragmatykę, funkcjonalne wykorzystanie języka.
- dziecko wyprowadza sens nie ze struktury, ale z wypowiedzi (tak jak w podejściu poznawczym)
- proces uczenia się języka zależy bardziej od interakcji społecznych dziecka niż od jego wrodzonych pojęć poznawczych
system wsparcia językowego (LASS) - opisany przez Brunera proces, dzięki któremu rodzice dostarczają dziecku pomocy w uczeniu się języka; przez LASS dziecko opanowuje specyficzne elementy języka jako fragmenty gier, zabaw i piosenek
skrypt - jest centralnym składnikiem LASS, pozwala dziecku uczyć się specyficznych elementów języka w ściśle określonym kontekście - zwykle jest to uczenie się słów na pamięć z jednoczesnym ćwiczeniem odpowiednich ruchów