PODSUMOWANIE CO SIĘ DZIAŁO W WIEKU XIX ZE ŚWIATEM.
DEMOGRAFIA
Eksplozja demograficzna na świecie. Przez 1800 lat liczba wzrosła 4-5 razy do 1 miliarda, od 1800 do dzisiaj wzrosła 6krotnie. Jesteśmy wstanie wykarmić, ubrać i zapewnić schronienie takiej rzeszy ludzi. To jest konsekwencją rewolucji przemysłowej i rewolucji w medycynie. Został zlikwidowany kryzys głodu dzięki ulepszonej produkcji rolnej, nowym uprawom, rewolucji agrarnej. Duża klęska głodu miała miejsce w latach 1845-1847 w Irlandii i była konsekwencją zarazy ziemniaczanej. Na początku lat 40 żyło 8,5mln osób, z tego 1,5zmarło a drugie 1,5mln wyemigrowało i w 1870 zostało 5mln ludzi. Dobijał ich również niski przyrost naturalny.
PRODUKCJA
Od 1800 roku do dzisiaj wzrost produkcji na głowę wynosi 9-krotnie, a wielkość ilość produkcji 50-krotnie. Czyli produkujemy 50razy więcej wszystkiego niż 200 lat temu, ale liczba ludności wzrosła 6krotnie, więc na osobę wynosi ok. 9-krotny wzrost produkcji. Kiedyś dystans pomiędzy krajami zachodnimi a wschodnimi (bogatymi - biednymi) był jak 1:4-5, teraz wynosi od 1:kilkunastu, ale trzeba zauważyć, że przestał on się powiększać, a wręcz się zmniejsza, a to dzięki sukcesom gospodarczym Chin i Indii. Mają tak duża liczbę ludności, że ma to wpływ na globalne statystyki.
PRZEMYSŁ
W XIX wieku doszło do rozszerzenia i demokratyzacji konsumpcji. Dzięki prod. przemysłowej, która była maszynowa, więc masowa i tania upowszechniła się konsumpcja rozmaitych produktów, które wcześniej były drogie i rzadkie, dostępne tylko dla zamożnych. Np. sztućce oraz wszelkie sprzęty domowe wykonane z metalu i szkła. Jeśli chodzi o szkło, to wcześniej znano szkło, ale produkowano niewielkie szybki, którymi można było zdobić witraże. Okna były nie szklone. W XIX wieku zaczęto produkować grube szkło, które nadawało się do okiennic. Z produktów metalowych trzeba jeszcze wspomnieć o żelaznym łóżku. Kiedyś ludzie spali na jakimś senniku w kącie, a teraz mieli łóżko, materac z tkaniny bawełnianej. Pojawiło się mydło i środki piorące. Mydło było wcześniej, ale drogie. Pojawiły się materiały bawełniane. Od nich rewolucja przemysłowa się zaczęła. Wcześniej występowały, ale teraz są tanie i dostępne. Tak więc doszło do rozszerzenia i demokratyzacji konsumpcji - produkty trafiały pod strzechy, a nie tylko do zamożnych.
STRUKTURA OSADNICZA, SPOŁECZNA
Doszło również do zmiany struktury osadniczej. Zaczęły rozwijać się miasta, dzięki dostępowi do złóż mineralnych albo były związane ze skrzyżowaniem dróg transportowych. Takim miastem jest Manchester albo Łódź. Następowała nie tylko migracja z wsi do miast, a także z Europy Zachodniej do Indii i innych rejonów świata (Australia, Am. Południowa). W latach 1750 - 1914 60mln Europejczyków w poszukiwaniu lepszego życia lub uciekając przed prześladowaniami wyjechała do Ameryki, połowa do USA. To był bardzo silny bodziec dla gospodarki amerykańskiej, bo był napływał dużej ilości ludzi silnej i chętnej do pracy, nie mających nic do stracenia. Poza tym liczba ludności rosła i tak bardzo szybko. Zmieniła się także struktura rasowa. Oprócz tych klas społecznych, które istniały do tej pory: mieszczaństwa, urzędników, robotników z zawodu, rzemieślników np. pojawili się w miastach przedstawiciele dwóch kategorii: proletariat produkcji przemysłowej oraz ci, którzy nie mają nic poza dziećmi. Proletariusze wywodzili się z chłopów (reformy wyrzuciły chłopów ze wsi do miast), a także z różnych kategorii społecznych miast np. rzemieślników czy pracowników manufaktur, którzy niewytrzymali konkurencji przemysłu fabrycznego. Dla nich przejście z zakładu rzemieślniczego do fabryki było degradacją społeczną. Była także burżuazja (z fran. Mieszczanin) - specjalny odłam mieszczaństwa, który swój kapitał, energię i czas wykorzystywał na stawianie fabryk, w których były maszyny i zatrudniał na zasadzie umowy robotników w produkcji fabrycznej. Byli to ludzie wobec których kierował się gniew i frustracja robotników.
ROBOTNICY
Ich sytuacja w I połowie XIX wieku napawała przerażeniem. Zarówno warunki jak i czas pracy były absolutnie nie do zaakceptowania. Dzień pracy trwał 12-15h. Chodziło o obniżanie kosztów pracy. Nie można było jednak płacić mniej niż wymagało to minimum egzystencji biologicznej. On musiał te 2-3 tys. Kilokalorii zjeść, aby przeżyć. Wobec tego, nie można było płacić mniej, ale można było zmusić go, aby pracował więcej, tyle ile tylko mógł fizycznie pracować. Przy czym robotnicy mieszkali przy fabryce. Posiłek zazwyczaj składał się z kromki chleba, produktów mącznych, smalców i może odrobiny alkoholu wieczorem w bardzo marnych warunkach lokalowych zwłaszcza sanitarnych. Za to dostawało się skrajnie małe pieniądze. Choroba czy inne nieszczęście powodowała, że ci ludzie byli pozbawieni środków do życia. Nie było związków zawodowych, nie było ustawodawstwa pracy, niewolno było strajkować, gdyż zwalczany był z mocy prawy. Jednak w tych straszliwych warunkach robotnicy się buntowali.
LUDDYŚCI, ZWIĄZKI ZAWODOWE
Pojawił się na początku XIX wieku ruch luddystów. Luddyzm wywodzi się od robotnika włókienniczego Ned Ludd. On niszczył maszyny, a rozumowanie miał takie: „nie było maszyn, żyło nam się lepiej. Maszyny są źródłem naszych nieszczęść. Jak je zniszczymy, wrócą dobre czasy”.
Związki zawodowe były zakazane. Rewolucja francuska, która utorowała drogę dla nowoczesnych rozwiązań, związków zawodowych zakazała, które kojarzyły się i we Francji i w Anglii z buntem. Pierwsza zmiana nastąpiła w Anglii w 1824. Zalegalizowano działalność związkową, ale nie pozwalano na strajki związane z przemocą i nie pozwalano na negocjacje zbiorowe w zakresie warunków pracy i płacy.
Zalegalizowanie działalności związków zawodowych doprowadziło do fali strajków i w 1825 to zezwolenie zostało wycofane. Dopiero 1871 - 1875 w wyniku kilku reform związki zawodowe wraz z prawem do strajku, a także do kolektywnych negocjacji płacowych zostały zalegalizowane. Tak więc mając związki zawodowe i jego przywódców robotnicy mogli teraz legalnie zażądać, że np. chcą 6 szylingów za godzinę. To w ogromnym stopniu wzmocniło siłę przetargową w konfliktach z pracodawcami. Proszę zauważyć, że państwo popierało stronę słabszą w tym sporze. Państwo rezygnowało z liberalnej doktryny, mówiącej, że państwo nie miesza się do spraw gospodarczych, gdzie najlepiej sprawy załatwia wolny rynek. Okazało się, że najlepiej ale nie dla wszystkich. Dlatego państwo zaczęło ingerować.
USTAWODAWSTWO FABRYCZNE
Pojawiło się także ustawodawstwo fabryczne - kolejny wyłom w doktrynie liberalnej. W Anglii była cała kaskada reform od 1829 - 1860 co 5-7lat. Całkowita wolna amerykanka - wolno było zrobić wszystko każdemu, bo jeśli chodzi o czas pracy przed wszystkim w 67 roku osiągnięto następujące rozwiązania: czas pracy dorosłego człowieka ograniczono do 12h, przed I wojną światową zmniejszyło się do 10h. Dzieci, które nadal mogły pracować powyżej 9 roku życia, miały czas ograniczony do 6.5h. Wcześniej dzieci mogły pracować poniżej 9 roku życia i bez ograniczeń, co było czymś wspaniałym dla pracodawców.
Pojawiły się świadczenia socjalne. W średniowieczu były pewnie świadczenia organizowanie przez hrabstwa, państwo a także organizacje charytatywne, kościół dla nędzarzy i żebraków. Teraz zaczęły pojawiać się nowe rozwiązania. W latach 30 powstawały domu pracy, w których można było znaleźć schronienie i miskę zupy.
Przełomem jeśli chodzi o zasiłki i ubezpieczenia były reformy, które przeprowadził w Niemczech kanclerz Otto von Bismarck w latach 70 i 80 XIX wieku. Te reformy w sposób zasadniczy zmieniły stosunek państwa w kwestii socjalnej i poprawiły bezpieczeństwo robotników. Wprowadzono kasy chorych dla robotników, przymusowe ubezpieczenia zdrowotne dla robotników, ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków, a także emerytalne. Potem rozszerzono to na inne zawody, chłopów, ale zazwyczaj nie dotyczyło to rodzin. Kobiety i dzieci takich ubezpieczeń nie miały. Te ubezpieczenia były częściowo finansowane ze przymusowych składek robotników, częściowo ze składek przedsiębiorców i dorzucało się do tego państwo. I te pieniądze stanowił fundusz, który wydawano finansując potrzeby tych, którym się należało. Było to możliwe ze względu na dużą liczbę ludzi pracujących, a niewiele osób, którym należały się świadczenia, bo szpital to był przytułek, a emerytów nie było bo się umierało w odpowiednim czasie.
ROLNICTWO KAPITALISTYCZNE
Rolnictwo w XIX wieku. Rolnictwo jest coraz mniej ważne, traci swoje znaczenie na rzecz przemysłu (coraz więcej ludzi pracuje w przemyśle), a następnie społeczeństwo wchodzi w fazę post-industrialną, gdzie w rolnictwie jest 5% zatrudnionych, w przemyśle max do 45%, połowa albo więcej w usługach.
Wiemy, że rolnictwo przeszło przez zmiany, które doprowadziły ją do systemu kapitalistycznego (Europa Zachodnia), mamy wolnych chłopów, którzy są równi prawne wobec innych. Są oni dobrowolnymi dzierżawcami albo właścicielami ziemi. Część z nich ma produkcję na dużą skalę, nowoczesną z maszynami. Duża część produkcji jest przeznaczona na sprzedaż, przynosząca akumulację finansową. Byli też biedniejszy sprzedający nadwyżki nad to co wyprodukowali. Są bardziej zacofani, tradycyjni i ich gospodarka ma charakter drobno towarowy.
ROLNICTWO (RE)FEUDALISTYCZNE
Zupełnie inaczej wyglądała sytuacja w rolnictwie w Europie Wschodniej. Pamiętamy, że podczas rewolucji agrarnej ta część Europy refeudalizowała się, stawiano folwarki pańszczyźniane, chłopi byli poddani, biedni, odcięci od rynku, zacofani, wyzyskiwani i ciemni. To nieszczęście nie dotykało tylko chłopów. To była taka kula u nogi, społeczeństwa Europy Wschodnie. Taka kotwica, która na przykład nie pozwalała na rozwój przemysłu, bo nie było ludzi do pracy. Jak mamy rozwinąć przemysł, który będzie produkował na potrzeby rynku wewnętrznego jak ten rynek wewn. jest bardzo płytki.
Reformy włościańskie były rzeczą niezbędną. Nie tylko dlatego, żeby wyrwać kraj z zacofania, ale by mu dać mu jakąś potęgę o charakterze politycznym. Tego typu przeświadczenie stopniowo dojrzewało wśród elit Europy Wschodniej. Dlatego w XIX wieku Europa Wschodnia przebyła drogę do kapitalizmu w rolnictwie. Mówi się, że poszła do kapitalizmu drogą prusą. Prusy przeprowadziły te reformy najwcześniej, a w ślad za nimi poszły inne kraje: Austria, Rosja. To przy okazji działo się na ziemiach polskich i każdy zabór w swoim stylu te reformy przechodził. (W książce o tym jest) Więc droga do kapitalizmu Europy Wschodniej była opóźniona o kilkadziesiąt a nawet kilkuset lat w stosunku do Europy Zachodniej zwłaszcza do Holendrów czy Anglików. Po drugie to nie były procesy o charakterze spontanicznym jak w Holandii czy też w Anglii, ani też uwłaszczenia czy uwolnienia chłopów z poddaństwa nie zrealizowano na zasadzie rewolucyjnym. We Francji w 3 lata rewolucja te sprawy załatwia choć z różnymi konsekwencjami gospodarczymi. Robiono to wszystko za pomocą rozkazów, edyktów wydawanych przez władców absolutnych. W I połowie XIX wieku w Europie Wschodniej były władcy absolutni. Trzecia rzecz, to te reformy były niekonsekwentne i połowiczne i nie zawsze dawały pozytywne skutki, gdyż chcieli chłopom coś dać, ale by przy okazji nie zaszkodzić tym, którzy są podporą tronu.