POJĘCIA
Polityka to względne pojęcie wyodrębnienia i autonomiczna strefa życia społecznego. Strefa stosunków i działań przybierających postać konfliktów, walki, kompromisów i współpracy pomiędzy dużymi grupami społecznymi (klasami, narodami), organizacjami politycznymi, ośrodkami decyzji politycznych i jednostkami. Podmioty te dążą do realizacji swoich podstawowych potrzeb i interesów, poprzez sprawowanie władzy politycznej lub poprzez wywieranie wpływu na władze. Istotą polityki jest władza, a zwłaszcza władza państwowa, której konstytutywny element stanowi monopol stosowania legalnego - potencjalnego realnego przymusu wobec przedmiotów nie respektujących autorytatywnych decyzji o rozdziale dóbr materialnych i niematerialnych.
Państwo to typ wspólnoty politycznej, obejmujące zespół norm politycznych oraz zbiorowość społeczną zajmującą określony obszar terytorialny i podporządkowaną jednemu ośrodkowi suwerennej władzy politycznej. Przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaję przez nabycie obywatelstwa. Państwo jest podstawową formą organizacji życia politycznego społeczeństwa narodowego. Jest pojęciem ściśle związanym z polityką.
Demokracja ( gr.demos - lub, kratos - władza, ludu) - pojęcie to stanowi jedną z centralnych kategorii myśli politycznej i teorii polityki: występuje w wielu znaczeniach.
Można wyróżnić trzy zasadnicze sposoby definiowania demokracji:
Ujęcie aksjologiczne. Demokracja może być traktowana jako sposób rządzenia oparty na swoistym katalogu wartości politycznych. Należą do nich przede wszystkim: wolność, równość, godność, sprawiedliwość, uznanie i uszanowanie różnorodności ( pluralizm ) oraz tolerancja. Charakterystyczną cechą takiego pojmowania demokracji jest obecność silnie zaznaczonego elementu wartościującego, wyrażającego się w traktowaniu tego modelu stosunków społecznych jako najbardziej postępowego i lepszego od innych.
Ujęcie proceduralne demokracji kładzie nacisk na instytucje i mechanizmy sprawowania władzy politycznej. Utożsamia się w nim demokracje z określonym typem reżimu politycznego . Obejmuje ono wskazanie zasad prawno - ustrojowych odnoszących się do struktury i funkcjonowania władzy państwowej oraz reguł rządzących procesami kreowania władzy, podejmowania wiążących decyzji oraz egzekwowania odpowiedzialności polit. Do zasad prawno - ustrojowych można zaliczyć przede wszystkim: suwerenność narodu, zasadę reprezentacji, uznanie wyborów za główne źródło legitymacji władzy, podział władz, cykliczną odpowiedzialność polityczna funkcjonariuszy publicznych, instytucjonalną ochronę praw obywatelskich. Do reguł rządzących procesem sprawowania władzy należą: konieczność odbywania wyborów przedstawicieli politycznych, swoboda zrzeszania się, legalność działania opozycji, swoboda dostępu do stanowisk politycznych, wolność przekonań i wypowiedzi, tworzenie instytucji kontroli władzy.
W ujęciu tym demokracja oznacza taki typ reżimu politycznego, który opiera się na:
założeniu dostępności sfery polityki dla wszystkich;
konieczności cyklicznego potwierdzenia legitymacji władzy o wyborach powszechnych;
odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi.
Kultura polityczna to odnosząca się do polityki warstwa kultury rozumnej jako ogół materialnych i niematerialnych wytworów społeczeństwa, zdolnych rozprzestrzeniać się i w czasie. Elementami kultury są wytwory materialne, wzorce postępowania, hierarchia wartości, oraz instytucje społeczne. Podstawowymi składnikami kultury politycznej są symbole polityczne oparte na określonym katalogu wartości politycznych oraz postawy politycznej. Materialnym wzorcem kultury politycznej są instytucje polityczne.
Proces decyzyjny to postępowanie jednostki lub grupy mające doprowadzić do dokonania wyboru celu działania lub środków jego realizacji. Można wyróżnić proces decyzyjny sformalizowany, w którym poszczególne fazy postępowania określane są przez reguły formalne(najczęściej przybierające postać norm prawnych) oraz niesformalizowane, gdy jedyną regułą jest wskazanie podmiotu podejmującego decyzję. Proces sformalizowany odnosi się najczęściej do decyzji grupowych, które są dziełem pewnej liczby uczestników. Jego przykładem może być np. proces ustawodawczy lub sądowy. Proces niesformalizowany jest podstawą działania indywidualnego.
Potrzeby polityczne to subiektywnie odczuwany stan niedoboru jakichś dóbr i wartości niezbędnych do normalnego funkcjonowania podmiotu. Potrzeba jest źródłem aktywności podmiotu dążącego do zachowania lub przywrócenia równowagi, poprzez osiągnięcie pewnych dóbr i wartości.
Interes polityczny oznacza więc wyrażenie zainteresowania określanym celem oraz dążenie do jego osiągnięcia co ma przynieść wymierne zadowolenie czy korzyści. Cele mogą być różne, łączy je jednak jedna wspólna cecha - muszą posiadać wymiar polityczny (dobro polityczne).
Decyzja polityczna to świadomy i ukierunkowany akt nielosowego, nieprzypadkowego wyboru jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się (zaniechania) od działania. Decyzje polityczne określają cele, metody i środki realizacji interesów podmiotów polityki.
Działanie polityczne - to forma zachowań politycznych, określana jako racjonalne, celowe (zaplanowane), kontrolowane i dowolne (w znaczeniu możliwości świadomego i samodzielnego wyboru czasu, miejsca i sposobu postępowania) czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy, związane bezpośrednio lub pośrednio z władzą polityczną.
Istotą działań politycznych jest sprawowanie samodzielnie bądź w koalicji - władzy politycznej albo wywieranie wpływu na ośrodki decyzji politycznych, w warunkach walki, kompromisów i współpracy. Działania polityczne podejmowane są zatem z zamiarem osiągnięcia korzyści w sferze politycznej, ekonomicznej, socjalnej, kulturowej.
Proces polityczny to jedna z podstawowych kategorii politycznych pozwalająca na uchwycenie dynamicznego aspektu życia politycznego. Proces polityczny jest rozciągniętym w czasie ciągiem zachowań i zdarzeń, które powodują zmianę , zakłócającą bądź przerywającą równowagę systemu politycznego. Proces polityczny utożsamiany jest z systemem politycznym. W myśl tego stanowiska w życiu politycznym mamy do czynienia z ciągłym procesem transformacji i żądań płynących od otoczenia systemu politycznego.
Absolutorium - decyzja kolegialnego organu prawodawczego wyrażającą pozytywną ocenę działalności finansowej i zaufania dla organu wykonawczego w tym zakresie. Jest ona podejmowana po wysłuchaniu sprawozdania z działalności oraz rozliczenia finansowego.
Cenzus wyborczy - obowiązek spełnienia określonych wymogów, traktowany jako warunek dopuszczenia do udziału w wyborach.
Elektorat - ogół wyborców wyposażonych w prawo uczestnictwa w wyborach, którego celem jest wyłonienie obieralnych organów uprawnionych do podejmowania wiążących rozstrzygnięć prawnych i politycznych. Elektorat decyduje o wyborze np. posłów, radnych, prezydenta.
Legislacja - działalność polegająca na stanowieniu norm prawnych obowiązujących na danym terenie.
Legitymizacja władzy - atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji - przy równoczesnej aprobacie rządzonych. Władza legitymowana to taka, która opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych, w więc wyklucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania.
Liberalizm - postawa społeczno - polityczna cechująca się wyrozumiałością, otwartością i tolerancyjnym stosunkiem wobec postaw, poglądów lub czynów ludzi.
Oligarchia - forma rządów w których władza spoczywa w rękach małej uprzywilejowanej grupy. Z reguły przypomina plutokrację - czyli rządy ludzi bardzo bogatych.
Partycypacja polityczna - wszelka dobrowolna aktywność, poprzez którą jednostki bądź grupy społeczne chcą wpłynąć na wybór rządzących lub rezultaty działań politycznych.
Populizm - nazwa określająca formę ruchów i myśli politycznej głosząca hasła polityczne, ekonomiczne lub społeczne łatwo trafiające do przekonania, o zabarwieniu emocjonalnym. Lansowanie tych haseł ma na celu uzyskania poparcia społecznego i osiągnięcia przez to władzy.
Transformacja demokratyczna to etap zmiany reżimu politycznego (systemu politycznego), rozpoczynający się z chwilą upadku poprzedniego reżimu niedemokratycznego, a kończący się wówczas, gdy zostają utrwalone instytucje i towarzyszące im procedury demokratyczne. Transformacja obejmuje wiele jakościowych decyzji, dotyczących m.in. wynegocjowania nowego układu konstytucyjnego, ustalenia zasad proceduralnych umożliwiających przeprowadzenie rywalizacji politycznej, likwidacji starych instytucji, uchwalenie poprzednich regulacji prawnych nie dostosowanych do nowych warunków, w jakich przebiega konfrontacja polityczna. Chodzi o zbudowanie formalnych proceduralnych kanonów, umożliwiających prowadzenie „nowego” typu polityki przez elity rządzące i wzajemne komunikowanie w ramach klasy politycznej. Proces transformacji nosi silne piętno elitystyczne i chodzi o dostosowywanie zachowań nowych elit do norm kojarzonych powszechnie z demokracja liberalną.
Tranzycja polityczna - okres przejściowy, dzielący dwa wyodrębnione momenty: początek rozmontowywania określonego reżimu politycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji nowego reżimu. Jego treścią jest intensywna zmiana polityczna. Za początek tranzycji przyjmuje się moment deklaracji o przeprowadzeniu rywalizacyjnych wyborów. Efektem końcowym jest wprowadzenie reżimu demokratycznego, utożsamianie z odbyciem pierwszych rywalizacyjnych wyborów, pierwszą alternację władzy lub najczęściej z „konsolidacją” demokratycznych reguł gry.
Tranzycja demokratyczna - założeniem koncepcji demokratycznej tranzycji jest to, że demokracja powstaje w wyniku sekwencji mniej lub bardziej gwałtownych zdarzeń politycznych a jej konsolidację poprzedza okres charakteryzujący się niepewnością tego, co się wydarzy jest, więc odcinkiem czasowym pomiędzy tym, co się skończyło, a tym co się jeszcze w pełni nie ukształtowało, co oznacza, że wynik zmiany stanowi niewiadoma. Zmiana może bowiem prowadzić do konsolidacji reżimu demokratycznego, powrotu do innej formy, autorytaryzmu bądź do rewolucji
1
4