I. Definicja finansów

I.1. Definicja finansów.

Finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału i wymiany bogactwa. Dzielą się na finanse publiczne i prywatne.

I.2. Pojęcie pieniądza i jego funkcje.

Pieniądz według

- teorii funkcjonalnej to, to co pełni funkcje pieniądza,

- teorii nominalnej to, to co państwo uzna za pieniądz.

Funkcje pieniądza w teorii funkcjonalnej - miernik wartości,

- środek cyrkulacji,

- środek wymiany,

- gromadzenia skarbu,

- pieniądza światowego.

I.3. Zasoby i fundusze pieniężne.

I.4. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.

Ruch pieniądza - to procesy gromadzenia, podziału i jego wydatkowania.

Ze wszystkich podmiotów w gospodarce wyodrębnia się grupy podmiotów w których dominują te same typy przepływów pieniężnych

- państwo, przewaga b.

- przedsiębiorstwa, (bankowe, ubezpieczeniowe i pozostałe przedsiębiorstwa)

- gospodarstwa domowe, przewaga a.

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych -

a. przychody i wydatki materialne,

b. przychody i wydatki redystrybucyjne,

c. przychody i wydatki kredytowe,

I.5. Funkcje finansów.

- redystrybucyjna - pozwala na podział bogactwa,

- stymulacyjna - wykorzystuje pewne instrumenty finansowe do pewnych zachowań społecznych,

- kontrolna - wykorzystuje instrumenty finansowe do wczesnego diagnozowania gospodarki

I.6. Pojęcie systemu finansowego.

System finansowy to ogół norm prawnych regulujących procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.

I.7. Ogniwa systemu finansowego.

Finanse

- państwa,

- banków,

- instytucji ubezpieczeniowych,

- pozostałych przedsiębiorstw,

- gospodarstw domowych.

I.8. Pojęcie gospodarki finansowej.

Gospodarka finansowa - ogół czynności, które wiążą się z ruchem pieniądza. Jest to działalność polegająca na tworzeniu, gromadzeniu, dzieleniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych

Obejmuje - planowanie, kontrolę, rachunkowość i sprawozdawczość.

Dzieli się na politykę finansową (podatkową, kredytową, celną), politykę oświatową oraz inne.

I.9. Pojęcie polityki finansowej.

Polityka finansowa to wyznaczanie celów i dobór środków ich realizacji.

Cele - wzrost gospodarczy, ograniczenie inflacji, ograniczenie bezrobocia.

I.10. Finanse a prawo finansowe.

Prawo finansowe jest to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową.

Wyróżniamy prawo : budżetowe, podatkowe, celne, finansowe ubezpieczeń państwowych, finansowe samorządu terytorialnego, walutowe i dewizowe, bankowe, finansowe podmiotów gospodarczych.

 

II.1. Pojęcie równowagi gospodarczej.

Równowaga gospodarcza to stan równowagi rynkowej - jest w tedy gdy popyt jest zrównoważony z podażą. Jest to też stan równowagi pomiędzy popytem i podażą w systemie pełnego wykorzystania czynników produkcji.

II.2. Pojęcie równowagi pieniężnej.

II.3. Stany nierównowagi : deflacja i inflacja.

Deflacja -

Inflacja - stały spadek siły nabywczej pieniądza w gospodarce spowodowany stałym wzrostem cen

II.4. Wpływ inflacji na stan gospodarki.

Podział inflacji ze względu na :

a. wpływ na gospodarkę - barbarzyńska (niszczy gospodarkę i mechanizmy ekonomiczne),

- cywilizowana (przyczynia się do rozwoju gospodarczego),

b. wzrost gospodarczy - klasyczna (powoduje wzrost gospodarczy w pewnych granicach),

- stagflacja (pierwszy raz wystąpiła w 70 latach),

- stumpflacja (mimo inflacji istnieje zjawisko spadku gospodarczego),

c. tempo rozwoju gospodarczego :

- pełzająca (zezwala na rozwój gospodarczy),

- krocząca ,

- galopująca = superinflacja (pozwala jeszcze na istnienie rynku),

- hiperinflacja (przestaje istnieć rynek, każda transakcja jest indywidualna) ,

- stratoinflacja (jest to inflacja galopująca, ale bardzo zmienna ze względu na stopy inflacji).

Podział inflacji ze względu na przejawianie się : jawna, ukryta, stała, okresowa.

II.5. Współczesne teorie inflacji.

Teoria inflacji : kosztowa - spowodowana wzrostem kosztów wytwarzania,

dochodowa - jest konsekwencją walki o podział dochodu (przydział subsydiów),

popytowa - spowodowana wzrostem popytu

II.6. Klasyfikacja zjawisk inflacyjnych.

Ze względu na zjawisko nasilania się : popytowa - nadmierny popyt,

kosztowa - rosnące koszty,

pieniężna - przyrost masy środków pieniężnych.

Jest też inflacja : budżetowa - nadmierny wypływ pieniądza z budżetu,

kredytowa - nadmierny wypływ pieniądza z banków,

płacowa - nadmierny wypływ pieniądza płacowego.

II.7. Polityka antyinflacyjna i jej instrumenty.

II.8. Inflacja w Polsce.

III.1. Pojęcie finansów publicznych.

Finanse publiczne to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące.

III.2. Finanse publiczne, a finanse prywatne.

Finanse publiczne to zjawiska i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowywaniem funduszy publicznych (budżetu państwa, gminy, ubezpieczeń społecznych i innych funduszy publicznych.

Fundusze prywatne to gromadzone na zasadzie dobrowolności środki do realizacji celów osobistych, zakres ich jest bardzo wąski i dokonywane operacje nie rzutują na ogólną równowagę finansową państwa.

III.3. Funkcje finansów publicznych.

Funkcja : alokacyjna - gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych, redystrybucyjna - dla alokacji dóbr publicznych i realizacji potrzeb dokonuje się tego za pośrednictwem budżetu poprzez system podatków, pożyczek, składek ubezpieczeniowych oraz system wydatków publicznych., stabilizacyjna - oddziaływanie za pomocą instrumentów polityki finansowej i monetarnej na globalny popyt w gospodarce w celu zapewnienia możliwie pełnego potencjału gospodarki.

III.4. Pojęcie Skarbu Państwa.

Skarb Państwa to ogół majątku narodowego nie będącego w dyspozycji innych jednostek organizacyjnych.

III.5. Funkcje Skarbu Państwa.

Funkcje Skarbu Państwa to :

funkcja kasjera - zapewnienie płynności finansowej państwa,

funkcja bankiera - właściciel majątku państwowego.

III.6. Pojęcie Budżetu Państwa.

Jest to plan bezzwrotnego gromadzenia środków na scentralizowanym funduszu w celu realizacji funkcji państwowych, uchwalony przez parlament w formie ustawy.

III.7. Funkcje Budżetu Państwa.

Funkcje Budżetu Państwa to : funkcja redystrybucyjna, stymulacyjna, kontrolna, polityczna, ekonomiczna

III.8. Zasady budżetowe.

Występują zasady : powszechności - państwo obejmuje wszystkie dziedziny życia gospodarczego, jedności formalnej i materialnej - w danym państwie istnieje jeden budżet, szczegółowości - dochody i wydatki zapisane są sposób szczegółowy, zupełności, przejrzystości, równowagi budżetowej, jednoroczności, uprzedniości, jawności .

III.9. Procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu.

Podstawowa konstrukcja budżetu jest oparta na zasadzie jedności materialnej.

Etapy procedury budżetowej : opracowanie projektu budżetu - RM ustala wytyczne i zasady założeń polityki społeczno-gospodarczej, MF opracowuje i wydaje wytyczne szczegółowe (nota budżetowa), RM uchwala projekt i z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi i Senatowi (do 15 listopada),

uchwalenie budżetu - następuje w formie ustawy, a jeżeli jest to niemożliwe uchwala się prowizorium budżetowe,

wykonywanie budżetu - organy ustalające zasady prawne wykonania budżetu (Sejm, Senat, RM, MF, M. resortowi), organy sprawujące nadzór na wykonaniem budżetu, organy wykonujące obsługę kasową budżetu (NBP), organy bezpośrednio pobierające dochody i realizujące wydatki

sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu - Sejm, MF, zarządy gmin i inne oraz NIK .

W planowaniu wydatków stosowane są : ogólne standardy wydatków, standardy złożone, standardy szczegółowe.

III.10. Klasyfikacja dochodów budżetowych.

Wyróżniamy trzy podstawowe kryteria klasyfikacji dochodów budżetowych :

- ekonomiczne - grupowanie dochodów według źródła pochodzenia - główna grupa to zasoby pieniężne przedsiębiorstw i ludności,

- prawne - bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne, zasadnicze i uboczne.,

- organizacyjne - dokonuje się podziału na dochody poszczególnych rodzajów budżetu.

III.11. Pojęcie podatku.

Podatek jest świadczeniem, ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, jednostronnie ustalonym i pobieranym przez państwo od określonego podmiotu gospodarczego.

III.12. Cechy i funkcje podatku.

Cechy podatku to : przymusowość, bezzwrotność, nieodpłatność, ogólność oraz podmiotowość, elementy określające warunki, wysokość i terminy płatności.

Funkcje podatku : fiskalna - zasilająca budżet,

regulacyjna - kształtuje dochody,

stymulacyjna - wywiera wpływ na działania jednostek oraz na kierunki i tempo rozwoju.

III.13. Zasady podatkowe.

Zasady : fiskalne - dotyczą wydajności i elastyczności podatków,

gospodarcze - właściwy wybór źródeł podatkowych oraz uwzględnienie ekonomicznych skutków opodatkowania,

sprawiedliwości - zapewnienie powszechności i równości opodatkowania,

techniki podatkowej - gwarancja pewności, dogodności, taniości i prostoty podatku.

III.14. Elementy techniki podatkowej.

Elementy techniki podatkowej to : podmiot podatku, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawka podatkowa, skala podatkowa (proporcjonalna, progresywna - globalna i ciągła, degresywna, regresywna), zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, warunki płatności,

III.15. Rodzaje podatków.

Wyróżniamy podatki : majątkowe, przychodowe, dochodowe, od wydatków.

III.16. Pojęcie polityki podatkowej.

Polityka podatkowa to zinstytucjonalizowany sposób stosowania obowiązujących przepisów podatkowych

III.17. Polski system podatkowy.

Ogół podatków pobieranych przez dane państwo na zasadach zwartej i jednolitej całości pod względem prawnym i ekonomicznym.. System podatkowy stanowi rezultat działalności władzy i organów finansowych. Organy te tworzą podstawowe konstrukcje podatkowe : podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania, wysokość i zasady płatności podatku.

Wady polskiego systemu podatkowego - zbyt duża liczba podatków, zbyt wysoki poziom obciążeń podatkowych, brak stabilności rozwiązań podatkowych, uznaniowość.

III.18. Cło.

Jest to przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez obszar celny danego kraju.

Są cła : importowe, eksportowe i tranzytowe. Cel - cła fiskalne i ekonomiczne (np. ochronna rynku). Obliczane : od wartości, od ilości lub wagi, mieszane, alternatywne.

III.19. Opłata.

Jest to jednostronnie określone bezzwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, pobierane od osób fizycznych i prawnych przez państwo lub instytucję świadczącą usługi na podstawie obowiązujących aktów prawnych.

III.20. Klasyfikacja wydatków budżetowych.

Wydatki sektora publicznego obejmują wydatki : budżetu państwa, budżetów lokalnych, funduszy publicznych..

Klasyfikacja wydatków budżetu państwa : według przedmiotu wydatkowania (na funkcjonowanie państwa jako całości, socjalno-kulturalne, na gospodarkę, obsługę długu państwowego), wydatki bieżące i inwestycyjne, wydatki osobowe, wydatki rzeczowe

III.21. Pojęcie gospodarki budżetowej.

Gospodarka budżetowa polega na : planowaniu budżetowym, gromadzeniu dochodów budżetowych, dokonywaniu wydatków budżetowych, kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej.

III.22. Formy gospodarki budżetowej i pozabudżetowej.

W działalności budżetowej wyróżniamy działalność brutto i netto - jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze.

W działalności pozabudżetowej - ośrodki specjalne, gospodarstwa pomocnicze

W działalności parabudżetowej wyróżniamy fundusze świadczeń społecznych - FUS, FA, FRON, FGŚP, FERR, PFK

III.23. Dług publiczny.

Problem zadłużenia krajowego i zagranicznego powstał w 90 latach w wyniku przejęciem zobowiązań za zadłużenie zagraniczne Polski powstałe w okresie gospodarki centralnie kierowanej. Obsługa tego długu może być jedna z barier rozwoju i uzdrowienia finansów publicznych.

III.24. Pojęcie polityki budżetowej.

III.25. Finanse samorządu terytorialnego.

Dochody : podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy, dochody z majątku gminy, subwencja ogólna z budżetu centralnego, subwencja oświatowa oraz nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, dotacje celowe, spadki i darowizny, inne dochody.

III.26. Polskie prawo budżetowe.

Klasyfikacja budżetowa to sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych. Kryteria - podmiotowe, przedmiotowo-funkcjonalne, rodzajowe. Klasyfikacja na części budżetu na części, działy, rozdziały, paragrafy.

III.27. Budżet w Polsce.

IV.1. Pojęcie ubezpieczenia społecznego.

Ubezpieczenie społeczne to zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa.

IV.2. Ubezpieczenie a zabezpieczenie społeczne.

Ubezpieczenie społeczne jest dostępne w zasadzie jedynie dla ubezpieczonych i ma charakter powszechny, dotyczy pracowników i ich rodzin, rzemieślników, rolników. Warunek to opłacanie składek..

Przedmiotem zabezpieczenia społecznego jest zdolność do pracy i zarobkowania oraz zdrowie i życie ubezpieczonego.

IV.3. Funkcje ubezpieczenia społecznego.

Funkcja : ochrony ubezpieczonego, rozdzielcza, polityki ludnościowej, polityki zatrudnienia, ekonomiczno fiskalna

IV.4. Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Świadczenia ubezpieczeniowe są rzeczowe (pomoc leczniczą) i pieniężne (zasiłki jednorazowe i krótkookresowe oraz emerytury i renty). Do krótkookresowych należą zasiłek chorobowy, macierzyński, pielęgnacyjny, opiekuńczy, pogrzebowy, z tytułu urodzenia dziecka. Do długookresowych należą emerytury, renty inwalidzkie

IV.5. Sposoby finansowania systemu ubezpieczeń społecznych.

Wydatki związane z realizacją ubezpieczenia społecznego pokrywane są z FUS. Na dochody składają się wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne, dotacje budżetu państwa, wpłaty zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych oraz różne inne dochody (odsetek, kar, refundacji).

IV.6. Ubezpieczenia społeczne w Polsce.

V.1. Pojęcie banku.

Bank to instytucja finansowa, która w sposób zarobkowy zajmuje się pośrednictwem pomiędzy podmiotami posiadającymi czasowo wolne środki a podmiotami, które zgłaszają na te środki popyt.

V.2. Pojęcie systemu bankowego.

System bankowy to ogół norm prawnych, które regulują procesy gromadzenia, podziału i wydatkowania środków pieniężnych.

V.3. Rodzaje systemów bankowych.

Wyróżniamy system monobankowy (teoretyczny, niewystępujący) - BC->K, dwuszczeblowy (BC->BK->K), mieszany (BC->BK, BC->K, BK->K)

V.4. Bank centralny i jego funkcje.

Bank centralny - to bank państwowy spełniający równocześnie funkcje :

a/ banku emisyjnego- dokonuje emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny,

b/ banku banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).

c/ banku gospodarki narodowej i banku państwa - przez co jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju, równowagi bilansu płatniczego, jest bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu obsługi długu państwowego, dba o stabilność waluty narodowej, zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych.

Bank centralny - zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego, określa globalną wielkość kredytów pośrednio wpływa na działalność innych banków poprzez stopę procentową, wielkość udzielanych kredytów refinansowych i stopę obowiązkowej rezerwy.

Bank centralny interweniuje na rynek pieniężny przez :

operacje otwartego rynku - polega na tym, że bank centralny upoważniony jest do zakupów i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych przeważnie państwowych (weksli skarbowych).

politykę redyskontową,

politykę procentową,

Refinansowanie banków - polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom poprzez redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne i poprzez kredyt pod zastaw papierów wartościowych.

Polityka redyskontowa prowadzona jest poprzez :

stopę redyskontową (podwyższenie wpływa bezpośrednio na wzrost kosztów kredytów udzielonych przez banki komercyjne przedsiębiorstwom),

kontyngenty redyskonta jest instrumentem oddziaływania banku centralnego na politykę podaży pieniądza. Każdy bank może być pozbawiony redyskonta jeżeli nie spełnia określonych parametrów tj. np. narusza przepisy prawa bankowego, nadzoru bankowego.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego w stosunku do innych banków to :

określenie stopy rezerw obowiązkowych - rezerwa obowiązkowa jest formą podatku, którą muszą płacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego (podwyższenie stopy oznacza obniżenie zdolności kredytowej banku operacyjnego. Poprzez określenie tej stopy bank centralny określa jaka część wkładów banków komercyjnych powinna znaleźć się na jego rachunku w banku centralnym.

polityka otwartego rynku - bank centralny upoważniony jest do zakupu i sprzedaży krótkotrwałych papierów wartościowych,

refinansowanie banków - polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Refinansowanie odbywa się poprzez redyskonta weksli i kredytów pod zastaw papierów wartościowych.

Bank centralny oddziaływuje na inne banki restrykcyjne bądź ekspansywnie poprzez :

restrykcyjne - podwyższanie stopy lombardowej

podwyższanie rezerw obowiązkowych

sprzedaż papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku

ekspansywne - obniżanie stopy redyskontowej i lombardowej

obniżanie rezerwy obowiązkowej.

Formy finansowania budżetu przez bank centralny poprzez

- finansowanie bezpośrednie

kredyt na rachunku otwartym

zakup obligacji krótkoterminowych

- finansowanie pośrednie

zakup weksli skarbowych

udzielanie kredytów pod zastaw państwowych papierów wartościowych.

V.5.Pojęcie i rodzaje banków komercyjnych.

Banki operacyjne - komercyjne to takie banki, których głównym celem jest dążenie do zaspokajania potrzeb podmiotów gospodarczych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.

Banki specjalne - są to przede wszystkim banki które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji.

Specjalizacja banków może być :

operacyjna co prowadzi do podziału na banki kredytu krótko i długoterminowego

funkcjonalna,

terytorialna (banki ogólnokrajowe i regionalne)

branżowa (banki przemysłowe rolne, handlu zagranicznego)

V.6. Rodzaje czynności bankowych.

Dzielą się one na operacje :

bierne (pasywne) którymi jest gromadzenie wkładów, lokat, emitowanie własnych papierów wartościowych i wykonywanie czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków,

czynne (aktywne) polegające na wykorzystaniu zgromadzonych środków udzielając różnego rodzaju kredytów, lokując kapitały własne i klientów w korzystnych przedsięwzięciach.

V.7. Pojęcie kredytu bankowego.

Umowa kredytu bankowego ma charakter cywilnoprawny, musi być zawarta na piśmie. Przed przyznaniem kredytu badana jest przez bank zdolność kredytowa kredytobiorcy i nie może ona być negocjowana. Umowa kredytowa zawiera ściśle określone prawa i warunki kredytobiorcy.

Terminy spłaty kredytu, jego wysokość i oprocentowanie stanowią przedmiot negocjacji z bankiem.

Przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej w warunkach określonych w umowie, do zwrotu wykorzystanego kredytu wraz % oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.

V.8. Cechy i funkcje kredytu bankowego.

Kredyt zawierany jest na podstawie umowy, do dyspozycji kredytobiorcy stawiana jest określona kwota środków w postaci bezgotówkowej, udzielany jest na konkretne cele sprecyzowane we wniosku kredytowym, wykorzystanie kredytu następuje na zasadach określonych w umowie, jest odpłatny.

V.9. Rodzaje kredytów bankowych.

Ze względu na termin na jaki bank udziela kredyt, rozróżniamy kredyty :

krótkoterminowe (do 1 roku),

średnioterminowe (od 1 do 3 lat)

długoterminowe (powyżej 3 lat)

Kredyt dyskontowy - oparty na wekslu. Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym czasie.

Kredyt akceptacyjny - udzielenie takiego kredytu wiąże się z operacjami wekslowymi, w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksli udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Banki akceptują weksle, których terminu płatności nie przekroczy 6-ciu miesięcy.

Kredyt lombardowy - to kredyt udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą kredytu lombardowego jest fakt posiadania przez bank przedmiotu zastawu. Ze względu na fakt, że banki nie dysponują magazynami najczęściej kredyt ten udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych. Okres udzielania pożyczki lombardowej wynosi od 7 dni do 3 - ch miesięcy.

Kredyt hipoteczny - udzielany po ustanowieniu hipoteki na nieruchomości,

Wg metod w rachunkach kredyty dzielą się na kredyty w rachunkach bieżących (otwartych) i w rachunkach kredytowych.

Kredyt w rachunku bieżącym w postaci:

a/ kredytu kasowego zwanego też płatniczym lub przejściowym - jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym samym rachunku na zasadach określonych w ustawie kredytowej. Posługiwanie się tym kredytem upraszcza technikę operacyjną kredytowania i rozliczeń, wpływy należności systematycznie zmieniają saldo zadłużenia przez co klient zyskuje na %. W umowie kredytowej bank ustala górny pułap zadłużenia, a także max okres zadłużenia.

b/ kredyt otwarty - zawierany też na podstawie umowy kredytowej zawieranej na kilka miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych. .Jest to kredyt krótkotrwały odnawialny. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów i kredyt nie spłacony jest wyżej oprocentowany i ewidencjonuje się go na odrębnym rachunku kredytów przeterminowanych.

Kredyt dyskontowy - oparty na wekslu. Funkcje weksla: kredytowa, płatnicza, gwarancyjno - refinansowa. Wekslem można uregulować swoje zobowiązania lub zdyskontować go w banku zmieniając go na pieniądz. Weksel zabezpiecza zapłatę za co odpowiedzialne są osoby na nim podpisane - stąd funkcja gwarancyjna.

Kredyt w rachunkach bieżących - jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym rachunku na zasadach określonych w umowie kredytowej. Może ona mieć dwojaki charakter:

kredytu płatniczego - łagodzącego skutki nierównomiernego wpływu należności, winien być zlikwidowany w najbliższych dniach

kredytu otwartego - zawartego na podstawie umowy kredytowej zawieranej na okres kilku miesięcy do roku.

V.10. Transakcje rozliczeniowe pomiędzy podmiotami gospodarczymi przeprowadzane przez system bankowy.

Od 1994 roku jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania za jego pośrednictwem określonych rozliczeń w formie bezgotówkowej. Umowa rachunku bankowego jest umową cywilno-prawną (strony są równorzędnymi partnerami, istnieje swoboda wyboru banku) zgodnie z polskim prawem bankowym rozliczenia związane z działalnością gospodarczą banki prowadzą na :

rachunku bieżącym - na które wpływają należności od odbiorców za sprzedawane towary, świadczone usługi, podejmowane z nich są środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane z nich są zobowiązania wobec dostawców, płacone są z nich podatki, opłaty itp.

rachunek pomocniczy - służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Otwarcie tego rachunku nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżącego.

rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem.

Wśród dyspozycji udzielonych bankowi można rozróżnić dyspozycje:

bezgotówkowe (uznaniowe, obciążeniowe), gotówkowe (wypłata lub wpłata)

O przebiegu księgowań klient informowany jest za pomocą wyciągu rachunku.

Rozliczenia gotówkowe:

wpłaty gotówkowe do kasy dziennej banku przy użyciu dowodów wpłaty,

wrzucenie pieniędzy do skarbców nocnych,

inkaso samochodowe - odbieranie utargów gotówkowych przedsiębiorstw handlowych.

Formy rozliczeń bezgotówkowych:

polecenie przelewu - polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek,

czeki kasowe (gotówkowe) rozrachunkowe .

Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego,

karta kredytowa - służy celom płatniczym połączonym z możliwością zaciągnięcia kredytu. Posiadacz karty obciążony jest stałą roczną opłatą + płaci odsetki od zaciągniętego kredytu,

karta debetowa - musi mieć pokrycie w saldzie rachunku bankowego jego posiadacza,

euroczeki,

akredytywa - upoważnienie dla banku do pokrywania ze specjalnego rachunku należności po uprzednim sprawdzeniu zgodności wykonania dostawy lub usługi.

Najważniejsze dokumenty używane w operacjach bankowych to : czeki gotówkowe, czeki rozliczeniowe, polecenie przelewu, noty memoriałowe, zbiorcze dowody uznaniowe i obciążeniowe.

Noty memoriałowe - wewnętrzne dokumenty banku wystawione przez pracowników banku na podstawie dyspozycji klientów i własnych decyzji.

Faktoring - to czynna operacja bankowa i jest równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na

inkasowaniu należności. W odniesieniu do przedsiębiorstw może zastąpić inkaso dokumentów handlowych i dyskonto weksli. Dostawca nie musi analizować wypłacalności poszczególnych klientów, gdyż tym zajmuje się faktor. Przedsiębiorstwo jest zwolnione z przymusowej egzekucji, bo ten obowiązek spada na faktora. Umowa przedsiębiorstwa z faktorem jest V.9.

zawierana na dłuższy czas z obustronną możliwością rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkowo dużą prowizję.

Operacje dyskontowe weksli - polegają na nabywaniu weksli przez bank. Banki przyjmują do dyskonta weksle handlowe wynikające z działalności gospodarczej

Przeciwieństwem w/w weksla jest weksel finansowy wynikający z udzielonej pożyczki pieniężnej. Dyskonto weksla może prowadzone w trybie umowy o linię

kredytowo-dyskontową. Bank przyjmuje do dyskonta wyłącznie weksel pochodzący z dokonanych operacji gospodarczych jeżeli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich założenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy.

Indos - to przenoszenie praw na inne osoby.

Awal - poręczenie weksla przez osoby trzecie.

V.11. Czeki.

Czek jest to dokument , przy pomocy którego wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi znajdującymi się w banku. Uprawnienie do wystawiania czeków wymaga uprzedniego porozumienia klienta z bankiem, upoważniającego do takiego sposobu dysponowania zdeponowanymi w nim środkami pieniężnymi.

Elementy składowe czeku.

Zgodnie z polskim ustawodawstwem czek powinien zawierać elementy:

- nazwę czeku,

- kwotę , jaka ma być wypłacona, podaje się w ujęciu liczbowym i słownie,

- osobę, która ma wypłacić kwotę oznaczoną na czeku - może nią być bank,

- miejsce płatności czeku może być podana jednoznacznie tj. wskazywać dokładnie dzień,

- nazwę miesiąca i rok,

- podpis wystawcy powinien być złożony własnoręcznie.

Czek, który jest wystawiony z opuszczeniem niektórych elementów albo zawierający jedynie podpis osoby upoważnionej do dysponowania rachunkiem w banku określony jest mianem niezupełnego lub in blanco.

Rodzaje czeków.

W zależności od sposobu określenia remitenta wyróżnia się czeki:

- imienne tzn. zawierające nazwisko remitenta,

- na okaziciela.

Uwzględniając różne formy obrotu czekowego można czeki podzielić na:

- czek zwykły (kasowy lub gotówkowy),

- czek rozrachunkowy,

- czek potwierdzony,

- czek bankierski,

- czek zakreślony,

- czek turystyczny (podróżny) - surogat gotówki.

W zależności od miejsca wystawienia i płatności może wyodrębnić czeki:

- miejscowe tj. płatne w tej samej miejscowości, w której je wystawiono

- zamiejscowe tj. przeznaczone do zrealizowania w innych miejscowościach

- krajowe tj. wystawione w Polsce

- zagraniczne tj. wystawione w innych krajach.

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce czek powinien być przedłożony trasatowi do zapłaty licząc od dnia wystawienia:

10 dni w przypadku czeków krajowych

20 dni jeżeli czek wystawiono w innym kraju, niż kraj w którym jest płatny, ale miejsce wystawienia i płatności położone są w tej samej części świata

70 dni, jeżeli miejsca płatności i wystawienia czeku znajdują się w różnych krajach położonych w różnych częściach świata.

V.12. Weksle.

Weksel jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo, zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną, sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor. Zobowiązanie to charakteryzuje się cechami :

zobowiązanie wekslowe jest samoistne tj. oderwane od przyczyny, jaka spowodowała powstanie tego zobowiązania,

weksel umożliwia przenoszenie przez posiadacza dokumentu praw w nim zawartych na inne osoby, pozwala to na posługiwanie się wekslem otrzymanym od jednego kontrahenta w celu zapłaty innym kontrahentom,

zobowiązanie wekslowe łączy się z solidarną odpowiedzialnością osób na wekslu podpisanych za jego uregulowanie w terminie.

W przypadku odmowy zapłaty weksla w terminie jego posiadacz ma prawo skorzystać z trybu egzekwowania należności czyli rygoru wekslowego.

Rodzaje i funkcje weksla.

Weksel własny zwany również wekslem sola suchym lub prostym jest bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz innej osoby, zwanej remitentem.

Weksel trasowany zwany także ciągnionym lub też w skrócie zwanym tratą zawiera polecenie wystawcy (zwanego trasantem) zapłacenia określonej kwoty, wydane innej osobie (zwanej trasatem), na rzecz osoby trzeciej (zwanej remitentem).

Wiarygodność weksla może być dodatkowo wzmocniona, jeżeli jego zapłatę zagwarantuje poręczyciel, który w razie odmowy wykonania zobowiązania przejmuje odpowiedzialność za jego realizację.

Ze względu na charakter zobowiązania wekslowego można wyróżnić weksle :

kupieckie i handlowe - które są wystawiane z tytułu zobowiązań powstałych w wyniku dostaw towarów lub wyświadczonych robót i usług,

finansowe - wydawane w zamian za pożyczki,

gwarancyjne - stanowiące zabezpieczenie pretensji w razie nienależytego wykonania określonej umowy.

Funkcje weksla :

funkcja kredytowa weksla występuje w transakcji kupna - sprzedaży i polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu tzw. kupieckiego,

funkcja obiegowa, wynika z tego, że weksel może być przez posiadacza przeniesiony na inną osobę, której również taka możliwość przysługuje,

funkcja płatnicza wiąże się ściśle z obiegową tzn. polega na możliwości regulowania przy pomocy weksla zobowiązań,

funkcja gwarancyjna polega na zabezpieczeniu przy pomocy weksla roszczeń jakie mogą występować w trakcie wykonywania umowy wskutek jej naruszenia przez wystawcę weksla.

Zgodnie z wymogami prawa obowiązującego w Polsce weksel zawiera :

nazwę " weksel" w samej treści dokumentu,

bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty lub jego polecenie wypłaty oznaczonej sumy pieniężnej,

nazwisko osoby, która ma zapłacić weksel trasowany,

termin płatności,

miejsce płatności,

nazwisko osoby, na rzecz której powinna być dokonana zapłata (remitenta),

data i miejsce wystawienia,

podpis wystawcy weksla.

Ponadto od zobowiązania wekslowego należy uiścić opłatę skarbową na rzecz budżetu, której wysokość zależy od kwoty zobowiązania Zwolnione od opłaty skarbowej są weksle wystawiane lub akceptowane w związku z obrotem z zagranicą, nie wnosi się również opłat od poręczeń lub na przedłużkach. Opłata skarbowa wynosi 10 gr. od każdych pełnych lub rozpoczętych 100 złotych sumy wekslowej. Weksle są wystawione przeważnie na urzędowych blankietach.

Użycie słowa weksel w treści dokumentu jest obligatoryjne, a jego pominięcie powoduje jedynie zwykłe zobowiązanie. Zobowiązania wekslowe z natury nie mogą być uwarunkowane.

Suma wekslowa tj. kwota jaka ma być zapłacona podawana jest w wekslu przy pomocy cyfr i słownie. Jeżeli te różnią się, obowiązuje kwota wymieniona słownie. Kwota weksla jest płatna jednorazowo, a więc weksel nie może wymieniać sum płatnych ratalnie. Należy podać też i walutę Nazwisko osoby, która ma płacić weksel tj. nazwisko trasata - podaje się zazwyczaj w dolnej lewej stronie weksla łącznie z adresem.

Termin płatności weksla powinien zawierać dzień miesiąc i rok jeżeli zapłata ma nastąpić w określonym dniu, aczkolwiek możliwe są sformułowania za m.-c, za tydzień itp.

Miejsce płatności weksla podaje się zazwyczaj w dolnej lewej części dokumentu. Jeżeli go nie wymieniono, za miejsce płatności uważa się miejsce wystawienia lub siedziby wystawcy.

Obligatoryjne jest wymienienie w wekslu osoby, na rzecz której ma nastąpić zapłata tj. pierwszego wierzyciela (remitenta).

Weksel w Polsce nie może być wystawiany na okaziciela.

Datę i miejsce wystawienia weksla podaje się w pełnym brzmieniu. Jeżeli nie podano miejsca wystawienia weksla, to uważa się, że został on sporządzony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy. Brak całkowity miejsca wystawienia weksla powoduje jego nieważność.

Jeżeli sam weksel może być wypełniony ręcznie lub pismem maszynowym to podpis wystawcy (a także inne podpisy) musi być złożony osobiście.

Klauzule wekslowe (obowiązująca w krajach, które podpisały konwencję genewską) mające moc prawną mogą dotyczyć przede wszystkim :

zwolnienia dłużników wekslowych od odpowiedzialności wekslowej za zapłatę lub przyjęcie weksla,

rezygnacji od obowiązku protestu weksla w razie jego niezapłacenia terminie przez głównego dłużnika,

wskazanie na miejsce zapłaty u osoby trzeciej (domicyliat).

Klauzule informacyjne dotyczą najczęściej oświadczeń o przyczynie powstania zobowiązania wekslowego.

Na wekslach mogą występować klauzule nie uwzględnione przez prawo. Zamieszczenie klauzuli, która podważałaby formalno - prawne cechy zobowiązania wekslowego, oznacza iż weksel traci swój charakter tj. przestaje być wekslem. Do takich klauzul może należeć np. wprowadzenie zastrzeżenia, warunkującego zapłatę od uprzedniego uzyskania ze strony wierzyciela odpowiedniego oświadczenia.

Przenoszenie uprawnień z weksla wynikających na inną osobę nosi nazwę indosu. Polega ono na zamieszczeniu na odwrotnej stronie weksla lub w razie braku miejsca - na przedłużku odpowiedniego oświadczenia przez dotychczasowego posiadacza o odstąpieniu weksla i na wręczeniu dokumentu nowemu posiadaczowi. Indos może być pełny lub niepełny. Indos pełny może brzmieć "Ustępujemy na zlecenie ..." i powinien być zaopatrzony podpisem dotychczasowego posiadacza weksla oraz podawać miejsce i datę jego sporządzenia. Indos niezupełny zwany także indosem in blanco ogranicza się do złożenia podpisu na wekslu przez jego dotychczasowego posiadacza.

Przy indosie współdziałają dwie strony tj. odstępujący weksel (indosant) lub żyrant oraz jego nabywca zwany indosatanuszem lub żyrantanuszem.

Istotne znaczenie przy nabywaniu praw wekslowych ma sprawdzenie, czy zachowana została ciągłość podpisów związanych z indosami, która stanowi tzw. legitymację formalną upoważniającą do stwierdzenia, iż osoba prezentująca weksel nabyła go prawnie. Ciągłość tej nie naruszy fakt, jeżeli sfałszowano jeden z poprzednich podpisów.

Indosy dzielimy na :

indos pełnomocniczy, zwany również indosem zastępczym, upoważnia jedynie do wykonania określonych praw w imieniu, którego własnością weksel pozostaje nadal. Indosantanusz ustępując weksla nie odpowiada wekslowo.

indos zastawniczy łączy się z przekazaniem weksla indosantanuszowi w formie zastawu w celu zabezpieczenia realizacji występujących wobec niego zobowiązań. Taki indos uprawnia posiadacza do wykorzystania wszystkich praw z weksla, zwłaszcza do inkasa jego kwoty w dacie płatności w celu zaspokojenia swoich roszczeń.

indos zwrotny występuje wówczas kiedy dana osoba, która występowała jako indosant, przejmuje ponownie dokument. Indos taki występuje także wtedy, gdy weksel trafia przed terminem płatności do rąk wystawcy lub akceptanta.

Wykorzystanie funkcji gwarancyjnych weksla.

Forma gwarancyjna weksla wykorzystywana jest w przypadkach:

przy powierzaniu mienia do rozliczenia agentom i pośrednikom

jako zabezpieczenie przez pracownika wyrównania ewentualnych szkód

przy ubezpieczeniu zapłaty za dostawy systematycznie dokonywane

jako zabezpieczenie gwarancji lub rękojmi z tytułu wykonywania robót i usług (weksel kaucyjny)

przy sprzedaży ratalnej klientom lub wypożyczeniu im droższego sprzętu.

V.13. Polski system bankowy.

VI.1. Pojęcie ubezpieczenia gospodarczego.

VI.2. Funkcje ubezpieczeń gospodarczych.

VI.3. Rodzaje ubezpieczeń gospodarczych.

VI.4. Elementy techniki ubezpieczeniowej.

VI.5. Polski system ubezpieczeń gospodarczych.

VII.1. Pojęcie rynku kapitałowego.

Rynek papierów wartościowych jest jednym z podstawowych segmentów rynku finansowego, który obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczeniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami finansowymi do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na takie środki. Na rynek finansowy składają się trzy jego zasadnicze człony tj. rynek pieniężny, walutowy i kapitałowy.

Rynek pieniężny obejmuje transakcje związane z przemieszczaniem krótkoterminowych kapitałów w formie depozytów i kredytów bankowych jak również w postaci specjalistycznych instrumentów finansowych jakimi są weksle, różnego rodzaju bony i certyfikaty pieniężne, czeki itp.

Rynek walutowy umożliwia dokonywanie transakcji kupna sprzedaży walut różnych krajów w celu regulowania zobowiązań płatniczych w danych walutach, a również w celach spekulacyjnych lub interwencyjnych przez bank centralny.

Rynek kapitałowy pozwala na tworzenie i przepływy długoterminowych kapitałów udziałowych wykorzystywanych w działalności gospodarczej służących także pokrywaniu deficytów budżetowych.

Rynek kapitałowy składa się z rynku kredytowego - głównie o charakterze bankowym oraz z rynku lokacyjnych papierów wartościowych, na którym obroty dokonywane są przy pomocy dokumentów ucieleśniających w swej istocie określone prawa majątkowe.

Rynek papierów wartościowych obejmuje obrót głównie obligacjami i akcjami. Posiadaczom wolnych okresowo środków finansowych rynek papierów wartościowych umożliwia lokowanie tych środków w sposób zapewniający osiąganie korzyści. Rynek ten umożliwia także posiadaczom papierów wartościowych ich zmianę na gotówkę.

Rynek papierów wartościowych dzieli się na :

pierwotny rynek papierów wartościowych - obejmuje operacje, które występują wyłącznie przy sprzedaży walorów przez emitentów na rzecz subskrybentów. Operacje na tym rynku realizowane są jedynie w formie emisji nowych walorów. Emisja papierów wartościowych na rynku pierwotnym może mieć charakter publiczny lub prywatny. W przypadku oferty publicznej w Polsce obowiązkowe jest pośrednictwo domu maklerskiego. Subskrypcja prywatna nie wymaga takiego pośrednictwa.

Wtórny rynek papierów wartościowych - umożliwia wzajemną wymianę na zasadach kupna - sprzedaży walorów dokonywaną między inwestorami lub zamianę ich na gotówkę. Stwarza on szansę uzyskania korzyści wynikających ze wzrostu cen walorów, pozwala na stosunkowo łatwą zmianę struktury lokat, jak również na odzyskanie płynnej gotówki niezbędnej na pokrycie innych potrzeb. Wtórny rynek staje się więc swego rodzaju barometrem nie tylko ogólnej koniunktury gospodarczej ale także efektywności gospodarowania poszczególnych spółek. Zarówno rynek, pierwotny i wtórny mogą mieć formę rynku publicznego jak i prywatnego.

Rynek publiczny występuje w razie oferowania do sprzedaży papierów wartościowych znacznemu kręgowi potencjalnych nabywców. Występuje on w formie giełd papierów wartościowych, a także w postaci innych pozagiełdowych instytucji.

Rynek prywatny papierów wartościowych nie ma sformalizowanego charakteru. Transakcje występujące na tym rynku realizowane są przede wszystkim między klientami nabywającymi i zbywającymi walory bezpośrednio między sobą.

 

VII.2. Pojęcie papierów wartościowych i ich rodzaje.

Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent tj. Wydawca potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty odsetek. Obligacja jest więc dla emitenta instrumentem, przy pomocy którego może zaciągnąć pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli, często na bardzo długi okres. Dla nabywcy obligacje stanowią bardzo uproszczoną formę lokowania kapitału, obliczoną na stabilny, z góry określony dochód. Obligacje dotyczą, pożyczek długoterminowych (do 30-tu lat) oraz średnioterminowych (do 5-ciu lat). Obecnie jednak najczęściej emitowane są obligacje, na okresy oscylujące wokół 10-15 lat.

Zbliżonym do obligacji papierem wartościowym są bardziej spotykane renty terminowe lub wieczyste. Odmianą obligacji są emitowane w niektórych krajach tzw. Certyfikaty inwestycyjne. Są one dokumentami potwierdzającymi zaciągnięcie pożyczki na realizację określonego przedsięwzięcia. Zamiast jednak odsetek od kapitału właściciel certyfikatu partycypuje odpowiednio w zyskach jakie rzeczywiście przynosi dane przedsięwzięcie. Właściciel certyfikatu nie jest jednak traktowany jako udziałowiec - nie przysługuje mu prawo do współzarządzania firmą.

Specyficzną formą obligacji stanowią listy zastawne. W okresie międzywojennym były w Polsce dość popularną formą zaciągnięcia długoterminowych pożyczek przez specjalistyczne banki, a także przez towarzystwa kredytowe ziemskie lub miejskie.

Ode obligacji w ścisłym tego słowa znaczeniu należy odróżnić - weksle skarbowe oraz bankowe bony lokacyjne. Są to papiery pożyczkowe emitowane przez państwo (bony, weksle skarbowe) oraz banki (bony) ale o krótkoterminowym charakterze, sprzedawane nabywcom według cen uwzględniających potrącenie już z góry należnych odsetek. Kraje wysoko uprzemysłowione wykorzystują obligacje dla pokrywania powstających deficytów budżetowych i rosnącego długu publicznego. Spłata obligacji, których termin wykupu już upłyną pokrywana jest wówczas emisją nowych obligacji. Przy pomocy obligacji, gromadzą także fundusze renomowane banki, towarzystwa ubezpieczeniowe. Instytucje samorządowe z kolei emitują obligacje przede wszystkim na realizację przedsięwzięć w dziedzinie rozbudowy infrastruktury.

Klasyfikacja obligacji według rodzajów :

państwowe, zwane również popularnie skarbowymi,

instytucji finansowych (banków, instytucji ubezpieczeniowych, towarzystw kredytowych),

organów samorządowych lub komunalnych,

przedsiębiorstw o publicznym charakterze (poczta, kolej),

pozostałych przedsiębiorstw i instytucji.

Obligacje emitowane przez państwo są udostępniane nabywcom - podobnie jak obligacje innych jednostek - na zasadach dobrowolności. Jednak zdarzają się także obligacje państwowe przymusowe, które na mocy ustawy mają obowiązek nabywać określone grupy subskrybentów lub z mocy ustawy służą jako obligatoryjny środek regulowania zobowiązań państwa.

Emitowane przez państwo w różnych okresach obligacje podlegają niejednokrotnie konsolidacji (zespolenie, zjednoczenie), polegającej na połączeniu kilku zaciągniętych uprzednio pożyczek w jedna nową. Natomiast występująca czasem konwersja (odwrócenie) polega na zmianie warunków pożyczek uprzednio zaciągniętej przez państwo - na inne korzystniejsze dla dłużnika.

Ze względu na zasięg emisji można wyodrębnić obligacje :

wewnętrzne tj. Przeznaczone do sprzedaży wyłącznie wewnątrz kraju

zewnętrzne emitowane przeważnie w obcej walucie z wyłącznym lub głównym przeznaczeniem do ulokowania w innym kraju.

Istotne znaczenie dla nabywcy obligacji może mieć zabezpieczenie przed skutkami deprecjacji waluty (inflacja) na jaką opiewa dany walor. W tym celu emituje się czasem obligacje, których wartość nominalna jest indeksowana tzn. Ulega korekcie w zależności od wahań ogólnego poziomu cen w trybie ustalonym w dokumencie emisyjnym. Inną formą zabezpieczenia przed skutkami deprecjacji waluty może być przyjęcie zasady, że stopa okresowo naliczanych odsetek jest zmienna.

Przy klasycznej obligacji wyłącznym dochodem jej właściciela jest oprocentowanie liczone z reguły według stałej stopy, płatne raz, względnie dwa razy do roku. Obligacje takie zawierają odpowiedni zestaw kuponów, na podstawie których następuje wypłata %, albo są one dopisywane corocznie do wartości kapitałowej, przy uwzględnieniu procentu składanego.

Inną formę korzyści przynoszą właścicielowi obligacje premiowe (loteryjne). W tym wypadku należne odsetki nie są wypłacane poszczególnym właścicielom obligacji lecz tworzy się z nich pulę pieniężną, z której wpłaca się wysokie premie dotyczące wylosowanych obligacji. Uzupełniającą zachętą dla nabywcy obligacji, mogą być dodatkowe świadczenia do jakich emitent się zobowiązuje w stosunku do właściciela dokumentu. W specjalne przywileje wyposażone są niejednokrotnie obligacje państwowe. Mogą one polegać na zwolnieniu od podatku dochodowego.

Wartość i efektywna stopa oprocentowania obligacji.

Oceniając wartość obligacji trzeba rozróżnić przede wszystkim jej wartość (cenę) nominalną, emisyjną i bieżącą.

Nominalna wartość obligacji jest określona przez emitenta i oznacza kwotę jaką powinien otrzymać posiadacz waloru po upływie terminu jego wykupu. Wartość nominalna może być stała tzn.nie ulega zmianie w stosunku do wartości ustalonej w kwocie absolutnej w momencie emisji waloru lub zmienna.

Wartość emisyjna obligacji stanowi jej cenę, według której emitent oferuje ją subskrybentom (pierwszym nabywcom). Wartość ta może być równa wartości nominalnej ale nierzadko ustalona jest na niższym lub wyższym poziomie.

Wartość bieżąca obligacji stanowi cenę, po której można walor w danym momencie kupić lub sprzedać. Wartość ta jest zatem ceną rynkową obligacji, która może ulegać ciągłej fluktuacji. Na zmiany wartości bieżącej obligacji istotny wpływ wywierają zmiany stopy procentowej od depozytów bankowych.

Posiadacz obligacji inkasuje % liczone wg określonej stopy % w stosunku do wartości nominalnej waloru. Jeżeli jednak wartość bieżąca obligacji jest niższa lub wyższa od nominalnej, to przy ocenie aktualnych korzyści na jakie może liczyć każdy kolejny posiadacz obligacji, kwotę % w skali rocznej relacjonuje się do sumy, którą zapłacił przy nabyciu waloru tj. do wartości bieżącej. W rezultacie uzyskuje się stopę bieżącą oprocentowania obligacji.

Posiadacz obligacji, który nabył ją po cenie niższej od nominalnej, po upływie okresu zwrotu pożyczki przez emitenta otrzyma pełną jej wartość, wyższą od bieżącej. Ta oczekiwana w przyszłości dodatkowa korzyść odpowiednio zdyskontowana powinna być w wysokości przypadającej na jeden rok doliczona do kwoty rocznych %. Wówczas można obliczyć tzw. efektywną stopę odsetek..

Zasady emisji i obrotu obligacjami w Polsce.

W 1985 roku stworzono podstawy prawne do emisji obligacji przez państwowe przedsiębiorstwa, a w 1988 roku generalne zasady emisji, obrotu i wykupu obligacji zostały uregulowane ustawowo.

Obligacje mogą być emitowane przez :

Skarb Państwa (tzn. Obligacje skarbowe, państwowe),

NBP,

podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną (S.A., sp. z o.o., spółdzielnia),

gminy, związki międzygminne oraz miasto stołeczne Warszawa.

Emisja obligacji skarbowych jest każdorazowo legalizowana odrębnym specjalnym upoważnieniem ustawowym Sejmu, zamieszczanym przeważnie w ustawie budżetowej na dany rok. Uprawnienia do emisji obligacji państwowych przysługują Ministrowi Finansów.

NBP może emitować obligacje na podstawie prawa bankowego. Ogólnie obowiązujące przepisy przewidują możliwość emisji obligacji, uwzględniających przysługujące obligatunoszowi świadczenia pieniężne obejmujące zwrot przez emitenta należności głównej i ubocznej (%). Ponadto obligacja może być wyposażona w świadczenia niepieniężne, wśród których mogą wystąpić :

prawo do zmiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem (obligacje zamienne),

prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta (certyfikaty inwestycyjne),

prawo pierwszeństwa do emitowanych w przyszłości akcji spółki zaciągającej pożyczkę obligacyjną (obligacje z prawem pierwszeństwa).

W celu wyraźnego sprecyzowania ryzyka przez przyszłego subskrybenta ustawa wyraźnie wyróżnia obligacje :

zabezpieczenie całkowite,

częściowo zabezpieczone,

niezabezpieczone.

Zabezpieczenie całkowite obligacji, obejmujące zarówno równowartości pożyczki jak i związanych z nią % może wystąpić w następujących formach :

ustanowienie zastawu na majątku emitenta,

gwarancja udzielona przez NBP albo przez inny bank (10 mln ECU),

udzielenie gwarancji przez Skarb Państwa.

Emisja obligacji może mieć charakter : prywatny i publiczny.

Emisja prywatna występuje w przypadku gdy emitent kieruje swoją ofertę bezpośrednio do nie więcej niż 300 osób.

Emisja publiczna ma miejsce wówczas, gdy propozycja nabycia obligacji skierowana jest do więcej niż 300 osób.

Naruszenie przez emitenta ustawowych zasad emisji obligacji powoduje zagrożenie sankcjami karnymi ( 6 m-cy do 5 lat pozbawienia wolności i grzywna do 5 ml zł).

Obligacje państwowe w Polsce.

Obecnie głównym emitentem obligacji w Polsce jest Skarb Państwa. Od kilku lat emituje już systematycznie kilka rodzajów obligacji z których dochód przeznaczony jest na finansowanie deficytu budżetowego Systematycznie powtarzane są :

emisje obligacji z terminem wykupu po upływie jednego roku,

po upływie trzech lat od daty emisji.

Odsetki od obligacji jednorocznych wypłacane są łącznie ze zwrotem pożyczki. Stopę % ustala się w wysokości wskaźnika inflacji występującej w okresie 12 m-cy jakie upłynęły o miesiąc wcześniej niż data wykupu obligacji, powiększonego o 5 punktów procentowych.

Odsetki od trzyletnich obligacji wypłacane są co kwartał, a ich stopa procentowa równa jest rentowności 13 tygodniowych tj. trzymiesięcznych bonów skarbowych powiększonej przy zastosowaniu współczynnika 1,1.

Akcja - jest papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie tzw. dywidendy oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji. Akcja stanowi odpowiednik części kapitału spółki, który jest finansową podstawą jej działalności i materialnej odpowiedzialności za podejmowane zobowiązania. Wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w czasie trwania spółki, a po jej likwidacji upoważnia do udziału w majątku spółki ale dopiero po uprzednim zaspokojeniu wszelkich innych zobowiązań. Od wartości akcji nie może być wypłacone oprocentowanie, gdyż stanowi ona element kapitału ulokowanego w przedsięwzięciu. Niezależnie od dywidendy akcje dobrze prosperujących przedsiębiorstw mogą zapewnić posiadaczom korzyści ze względu na wzrost wartości rynkowej walorów. Na wartość realną akcji nie ma wpływu inflacja.

W Polsce kompleksowa regulacja zasad funkcjonowania spółek akcyjnych nastąpiła w kodeksie handlowym. Przy pomocy akcji, które są zbywane między posiadaczami wg wolnych cen (rynkowych) ułatwione są przepływy kapitałów w gospodarce.

Klasyfikacja akcji wg rodzajów.

W zależności od przepisów prawa, jak również podaniem statutu spółki akcje mogą być emitowane w formie dokumentów:

imiennych lub

na okaziciela

Akcja imienna powinna zawierać nazwisko i imię właściciela, jest ona ewidencjonowana w księdze akcji imiennych. W księdze odnotowuje się także wszelkie zmiany własności akcji. Mogą obowiązywać pewne ograniczenia przy przenoszeniu prawa ich własności.

Akcja na okaziciela ułatwia bardzo procedurę jej przenoszenia na innego nabywcę. Akcje bezimienne nie są rejestrowane. W Polsce akcje dopuszczane do publicznego obrotu są wyłącznie akcjami na okaziciela. Spółka będąca emitentem składa je do depozytu bankowego, natomiast akcjonariusz otrzymuje tylko świadectwo depozytowe.

Ze względu na pokrycia równowartości akcji można wyodrębnić akcje:

opłacone gotówką,

wydawane za wkłady rzeczowe tj. aporty czyli akcje aportowe

Akcje opłacone gotówką mogą być wydawane nawet już po ich częściowej zapłacie (nie mniej niż 25% wartości nominalnej). Jedynie do czasu pełnego opłacenia akcje muszą być imienne. Natomiast akcje bezimienne mogą być wydawane dopiero po pełnym opłaceniu. Wśród akcji gotówkowych można zatem wyróżnić dokumenty opłacone : całkowicie i częściowo.

Podział ten ma istotne znaczenie przede wszystkim przy ustalaniu wysokości dywidendy.

Akcje aportowe powinny być w pełni okryte jeszcze przed zarejestrowaniem spółki. Ze względu na konieczność szczególnie wnikliwej kontroli oszacowania wkładów rzeczowych akcje aportowe powinny być imienne do momentu zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania oraz bilansu, a także rachunku zysków i strat po drugim roku działalności spółki. Ponadto w tym okresie akcje aportowe nie mogą być zbywalne.

Akcje dzielimy również na :

pojedyncze - jeżeli dokument opiewa na wartość nominalną jednej akcji,

zbiorcze - jeżeli w jednym dokumencie ujmuje się więcej niż jedną akcję podając ich ilość, wartość nominalną pojedynczą akcji oraz ich łączną wartość.

Ze względu na uprawnienia jakie przysługują akcjonariuszom akcje dzieli się na:

zwykłe

uprzywilejowane tj. Korzystające ze specjalnych dodatkowych uprawnień w stosunku do akcji zwykłej.

Akcje uprzywilejowane oznaczają zatem dopuszczoną prawem nierówność uprawnień akcjonariuszy. Umacniają one pozycję konkretnych osób. Dlatego powinny być imienne, a w razie zamiany ich na dokumenty na okaziciela przywileje zazwyczaj wygasają.

Przywilej prawa głosu - może przewidywać, że na jedną akcję przypada więcej niż jeden głos (nie więcej niż 5 głosów). Akcje te powinny być imienne.

Przywilej dywidendy - może oznaczać prawo do wyższej dywidendy w stosunku do przysługującej akcjom zwykłym (nie więcej niż poziom przeciętnej stopy dyskontowej NBP podwyższony o 2 jednostki). Może on również przewidywać otrzymanie dywidendy przed innymi akcjonariuszami, oraz uprawniać do niej za listą, w których spółka jej nie wypłacała (nie więcej niż 5 lat wstecz).

Przywilej przy podziale majątku - zapewnia pierwszeństwo do uzyskania zwrotu nominalnej wartości akcji przed innymi akcjonariuszami w razie likwidacji spółki.

Przywilej pierwszeństwa podjęcia akcji z nowych emisji - nabywając dodatkową emisję uzyskuje od razu premię, niekiedy znacznie wyższą od pozostałych.

W jednej akcji może następować bądź zbieg więcej niż jednego przywileju - jeśli statut spółki takie rozwiązanie przyjmuje,

Umorzenie akcji - może następować bądź w ciężar kapitału bądź w ciężar czystego zysku - bez zmiany kapitału.

W przypadku wcześniejszego umorzenia akcji w ciężar zysku akcjonariusze, których akcje wylosowano do umorzenia przed zakończeniem działalności spółki otrzymują tzw. akcje użytkowe - nie posiadające wartości nominalnej, ponieważ kapitał w nich zawarty spłacono.

Specyficzna odmianą są akcje pracownicze, których emisja lub sprzedaż ograniczona jest do kręgu osób zatrudnionych w spółce. Są one z reguły imienne.

W Polsce akcje pracownicze stanowią jeden z elementów prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Podlegające temu procesowi firmy państwowe przekształcane są w pierwszym etapie na jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. W następnym etapie akcje podlegają sprzedaży osobom fizycznym, prawnym. Jednak część akcji udostępniona jest pracownikom darmo lub według cen obniżonych w stosunku do cen sprzedaży akcji innym osobom fizycznym.

Uprawnienia akcjonariusza.

uczestnictwo w spółce

uczestniczenie w walnym zgromadzeniu z prawem do głosowania

dywidendy

żądania uwzględnienia stanowiska mniejszości w niektórych przypadkach.

Prawa uczestnictwa w spółce oznacza, że akcjonariusz nie może go być pozbawiony, jeżeli legitymuje się właściwie opłaconą akcją. Prawo to ma również obligatoryjny charakter.

Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu i prawo głosu zapewnia akcjonariuszom możliwość wpływania na losy spółki. Skorzystanie z prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu przysługuje właścicielowi akcji imiennych, którzy co najmniej na tydzień przed posiedzeniem uwidocznieni zostali w księdze akcji. Prawo, takie zyskają także posiadacze akcji na okaziciela, którzy co najmniej na tydzień przed zgromadzeniem złożyli swoje akcje w spółce.

Prawo do dywidendy może być realizowane tylko wówczas, gdy spółka osiągnęła zysk.. Wypłata dywidendy w Polsce następuje w gotówce.

Prawo poboru nowej emisji - oznacza, że jeżeli statut nie przewiduje inaczej to wszyscy dotychczasowi akcjonariusz mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji proporcjonalnie do posiadanych dotychczas ich ilości.

Prawo do udziału w majątku spółki - przysługuje akcjonariuszowi dopiero w razie likwidacji spółki. Jeżeli następuje upadłość spółki, a więc jej majątek nie wystarczą na pokrycie zobowiązań, akcjonariusze nie otrzymują nawet częściowego zwrotu kapitału akcyjnego, ale nie ponoszą osobistej odpowiedzialności materialnej za kwoty, które nie zostaną wierzycielom uregulowane.

Prawo mniejszości - oznacza, że w niektórych przypadkach mniejszość ma prawo podejmowania decyzji mających wiążący charakter (co najmniej 20% głosów).

W celu ochrony interesów akcjonariuszy przepisy prawne przewidują odpowiedzialność cywilną i karną.

Kontrolny pakiet akcji.

Decyzje w sprawie działalności spółki podejmowane są przez akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu zwykłą większością głosów. Ilość akcji pozwalających na

przewagę w głosowaniu nosi nazwę kontrolnego pakietu akcji - liczący 50% ogólnej liczby akcji plus jedna, zapewnia posiadaczowi decydowania w sprawach nie wymagających kwalifikowanej większości głosów.

Jeżeli z kolei uwzględnić, że część akcji może być uprzywilejowana pod względem głosów to posiadanie tylko 17 % takich walorów przez jedną osobę stanowi wystarczający pakiet kontrolny, gdyż oznacza siłę głosów stanowiącą 50,6% ich ogólnej liczby .Spółka akcyjna jest nie tylko emitentem własnych akcji, ale może być także nabywcą akcji innych emitentów w ten sposób spółka może stać się udziałowcem innej korporacji.

W Polsce wprowadzono przepisy poddające procesowi określonej kontroli koncentrowania przez jednego akcjonariusza znaczniejszych pakietów akcji jednej spółki . W szczególności osoby fizyczne lub prawne, które osiągnęły lub przekroczyły 5 lub 10 % ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu przed zbyciem akcji obowiązane są powiadomić o tym Komisję Papierów Wartościowych, Urząd Antymonopolowy oraz Spółkę w ciągu 7 dni od zawarcia transakcji. Jeżeli dana osoba dysponuje udziałem zapewniającym ponad 10 % głosów to powinna przedkładać informacje o każdym nabyciu lub zbyciu akcji, zmieniającym udział głosów o 2%. Natomiast w przypadku, gdy dana osoba zamierza kupić akcję, pozwalające na uzyskanie w rezultacie 25, 33 lub 50% ogólnej liczby głosów, to niezbędne jest powiadomienie Komisji przed dokonaniem takiej operacji.

Zasady emisji i zbywania akcji.

Emisja akcji może nastąpić w formie:

objęcia przez samych założycieli oraz ewentualnie przez inne zaproszone osoby (emisja zamknięta),

ogłoszenia publicznej subskrypcji (otwartej lub ograniczonej).

W pierwszym przypadku procedura emisji akcji jest stosunkowo prosta. Założyciele oraz inne osoby, które do nich się dołączyły wyrażają zgodę na objęcie akcji w formie notarialnego aktu, a następnie po ich właściwym opłaceniu następują dalsze działania związane ze zwołaniem walnego zgromadzenia, wyborem władz, rejestracją spółki. Przy zamkniętej subskrypcji nominały akcji są przeważnie dość wysokie, a nierzadko ograniczona jest swoboda odsprzedaży walorów innym osobom. Znacznie bardziej złożona jest procedura publicznej subskrypcji akcji, która jest adresowana do ludzi nie mających możliwości pełniejszego zapoznania się z projektowanym przedsięwzięciem. Wówczas konieczne jest publiczne przedstawienie zasad funkcjonowania zamierzonego przedsięwzięcia. Założenia te podlegają wstępnej weryfikacji przez Komisję Papierów Wartościowych, bez uzyskania zgody, które nie można ogłosić subskrypcji.

Jeżeli Komisja wyrazi zgodę emitent powinien deponować pełną jej wielkość w wybranym do tego banku. Następnie emitent ma obowiązek opublikowania w dwóch dziennikach o zasięgu ogólnokrajowym danych umożliwiających potencjalnym nabywcom akcji ocenę kondycji finansowej emitenta Konieczne jest także złożenie przez założycieli spółki kaucji gwarancyjnej stanowiącej 9/20 części kwoty kapitału na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń. Zapisy na akcje i wpłaty mogą być przyjmowane jedynie przez banki państwowe. Rejestracją spółki może nastąpić po subskrypcji wszystkich akcji i po należytym ich opłaceniu. Dopiero po zarejestrowaniu spółki akcje względnie świadectwa depozytowe wydawane są subskrybentom.

Jeżeli subskrybenci otrzymują akcje w formie fizycznej to treść wystawianych walorów powinna zawierać:

formę i siedzibę spółki - sąd, w którym jest zarejestrowana i numer rejestru,

datę zarejestrowania spółki i emisji akcji - wartość nominalną, liczbę, serię nadanych akcji - wysokość dokonywanych wpłat przy akcjach imiennych,

przepisy statutu związanych z akcją obowiązkach świadczenia na rzecz spółki

pieczęć i podpisy zarządu spółki , które mogą być odtworzone mechanicznie.

Sponsorowana emisja akcji.

Termin sprzedaży akcji przez emitenta w drodze publicznej powinien być z góry określony (nie dłuższy niż 3 miesiące). Jeżeli w tym terminie nie wszystkie akcje zaoferowane do subskrypcji zostaną objęte, to emisja nie dochodzi do skutku. W celu uniknięcia takiego niepowodzenia można korzystać z gwarancji świadczonej przez bank lub inną instytucję finansową. Usługa tego rodzaju świadczona jest przez gwaranta na podstawie zawartej z emitentem umowy. Ze względu na zakres usług do świadczenia których zobowiązuje się gwarant, wyróżnia się jego zobowiązania do :

zakupu tylko określonej z góry liczby części emitowanych akcji,

zakupu akcji pozostałych pod koniec emisji, które nie zostały subskrybowane przez innych inwestorów,

nabycia całkowitej emisji akcji i późniejszej jej sprzedaży na wtórnym rynku.

W przypadku emisji dużych pakietów akcji, pomoc w jej organizacji i przeprowadzeniu może polegać na utworzeniu syndykatu bankowego tj. Związku banków które wydzielają odpowiednią, wspólną pulę środków na zakup pełnej emisji. Syndykat z kolei odsprzedaje akcje innym bankom nie będącym uczestnikami tego porozumienia oraz firmom maklerskim, które docierają już z ofertami sprzedaży do finalnych inwestorów lokujących kapitały na rynku pierwotnym. Pośrednictwo wyspecjalizowanych firm w emisji walorów powoduje określone koszty, ale z kolei zwiększają pewność powodzenia akcji.

Wartość akcji.

W obrocie akcje występują w postaci (pod względem wartości) :

nominalna,

emisyjna,

bieżąca.

Wartość nominalna podawana jest na akcji i stanowi jednostkę kapitału akcyjnego. Zarówno przy pierwszej jak i przy następnych emisjach akcje nie mogą być wydawane przez spółki poniżej ich nominalnej wartości.

Wartość emisyjna jest wielkością, według której oferowane są przez emitenta do nabycia subskrybentom. Może ona być równa wartości nominalnej lub ją przewyższać. Cenę emisyjną akcji ustala spółka. Dopuszczalna jest także sprzedaż akcji przez emitenta na podstawie przetargu.

Wartość bieżąca (rynkowa) akcji jest odpowiednikiem ceny jaką w danym okresie można uzyskać w razie sprzedaży Na kształtowanie się tej wartości wpływ wywierają :

korzyści, jakie uzyskuje posiadacz akcji,

stopień zaufania ze strony akcjonariuszy,

oceny dotyczące rozwoju ogólnej sytuacji gospodarczej.

W specyficzny sposób określona jest cena bieżąca, po której sprzedawane są akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych należących do Skarbu Państwa. W tym przypadku cena bieżąca sprzedawanych akcji ustalana jest :

w drodze przetargu,

na podstawie oferty ogłoszonej publicznie,

w wyniku rokowań prowadzonych na podstawie publicznego zaproszenia do kupna akcji.

Jednostkowa wartość akcji może ulec zmniejszeniu w wyniku ich podziału (split). Polega to na obniżeniu jednostkowej wartości nominalnej akcji tj. Zwiększenia ich ilości bez zmiany wielkości kapitału akcyjnego.

 

VII.3. Giełda papierów wartościowych.

Działa od 1991 roku w formie spółki akcyjnej, której założycielem był Skarb Państwa. Na Warszawskiej Giełdzie wykształciły się dwa rynki : rynek podstawowy i równoległy. Najwyższą władze giełdy stanowi walne zgromadzenie akcjonariuszy, które wybiera radę giełdy i jej zarząd.

Dotychczas na Giełdzie Warszawskiej można zawierać jedynie transakcje natychmiastowe, a sesje odbywają się kilka razy w tygodniu. Transakcje mogą być zawierane jedynie za pośrednictwem domów maklerskich.

Tryb zawierania transakcji :

Klient składa zlecenie kupna lub sprzedaży w domu maklerskim, w którym posiada konto gotówkowe oraz konto depozytowe, określonego rodzajów walorów,

w zleceniu zakupu klient określa górną cenę, a w zleceniu sprzedaży minimalną cenę po jakiej można zawrzeć transakcję albo wyraża zgodę na jej realizację według kursu, jaki wystąpi na danej sesji (PKD),

zlecenie może być jednorazowe lub upoważniające do finalizowania na kilku sesjach w okresie nie dłuższym niż 30 dni.

w przypadku zleceń opiewających na stosunkowo niewielkie ilości walorów, klient może zastrzec sobie prawo pełnej ich realizacji (zlecenie wszystko albo nic - WAN),

dom maklerski przyjmuje do realizacji zlecenia sprzedaży od klientów, po stwierdzeniu, że posiadają oni w tym domu rachunek inwestycyjny, na którym figuruje ilość walorów danego rodzaju nie mniejsza niż w zleceniu,

w przypadku zlecenia kupna jest ono akceptowane przez dom maklerski po uprzednim stwierdzeniu, że klient posiada w tym domu konto gotówkowe, którego stan zapewnia pełne uregulowanie należności wiążącej się z wykonaniem zlecenia oraz prowizji maklerskiej,

zlecenia złożone przez klientów, dom maklerski zatrzymuje w swoich aktach, ale na ich podstawie sporządza własne zlecenia przekazywane na giełdę. Sesje giełdowe odbywają się 5 razy w tygodniu w godz. od 11 do 13.

Realizacja zleceń jakie wpłynęły na giełdę przed otwarciem danej sesji, następuje po ogłoszeniu przez maklera specjalistę kursu dnia i uznaniu, że jest to kurs transakcyjny, a więc rozpiętość między ofertami kupna i sprzedazy nie jest większa aniżeli 5:1. Następnie wydawane są domom maklerskim dokumenty potwierdzające zawarte przez poszczególnych specjalistów transakcje danym walorom. Stanowi to podstawę dla domu do dokonania zapisów na kontach klientów dotyczących zakupu lub sprzedaży i do wydania im dokumentów potwierdzających wykonanie transakcji. W trakcie trwania sesji i organizowania dogrywki uczestnik giełdowy może złożyć dodatkowe zlecenie kupna lub sprzedaży walorów tzn. zlecenie warunkowe (WAR) realizowane według wcześniej ogłoszonego kursu. Zawarte na giełdzie przez dom maklerski transakcje znajdują swoje odbicie w zapisach Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych..

Ogólne zasady funkcjonowania giełd papierów wartościowych.

Giełdy papierów wartościowych są tworzone w formie spółek akcyjnych czy organizacji publiczno - prawnych. Krąg osób uprawnionych do uczestnictwa w giełdzie i dokonywania transakcji jest ograniczony. Członkami giełdy są dwie kategorie osób :

pośrednicy (makler lub broker) - przedstawiciele firm maklerskich. Działają oni przeważnie na zlecenie klientów, pobierając za swoje usługi odpowiednią prowizję. Dokonują również operacji na własny rachunek.

samodzielni uczestnicy - przeważnie przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych, którzy dokonują transakcji głównie na rachunek własny macierzystej jednostki. Zarobek tych uczestników stanowi różnica między cenami zakupu i sprzedaży poszczególnych walorów.

Notowania giełdowe tj. ceny (kursy), według których zawierano danego dnia transakcje giełdowe są ujmowane w formie specjalnego wykazu czyli tzw. ceduły giełdowej, podawanej do ogólnej wiadomości w sposób ustalony w regulaminie giełdy.

Organy giełdy :

zarząd (podejmuje decyzje w sprawie członkowska giełdy, ustala opłaty za uczestnictwo),

komisja decydująca o dopuszczeniu do obrotu nowych walorów,

izba maklerów (brokerów) będąca samorządowym organem nadzorującym działalność swoich członków,

organy powołane do rozpatrywania spraw spornych oraz spraw dyscyplinarnych.

Charakterystyka giełd papierów wartościowych.

Giełdę stanowią odbywające się w odpowiednio zorganizowanej formie regularne spotkania osób zainteresowanych zakupem lub sprzedażą papierów wartościowych według cen kształtujących się na zasadzie popytu i podaży, które podawane są do publicznej wiadomości. Giełdy mogą mieć charakter :

lokaty - jeżeli obroty dotyczą walorów emitowanych głównie na terenie danego kraju,

międzynarodowy - w przypadku gdy istotną cześć obrotów stanowią transakcje dokonywane papierami wartościowymi emitowanymi za granicą,

światowy - dokonuje się na nich szczególnie wysokich obrotów papierami wartościowymi, w tym również zagranicznymi.

VII.4. Uczestnicy giełdy papierów wartościowych

Głównymi uczestnikami są emitenci walorów oraz inwestorzy, a funkcje organizacyjne i wspomagające spełniają banki ułatwiające emisję nowych walorów oraz maklerzy i firmy maklerskie pośredniczące w operacjach kupna sprzedaży papierów.

Emitent - prezentuje zapotrzebowanie na kapitał pożyczkowy lub udziałowy. Nowe emisje walorów wypuszczanych przez jednostki gospodarcze pojawiają się z większym naciskiem w okresach wzrastającej koniunktury, jeśli chodzi o obligacje państwowe - to nowe ich emisje zależne są od stopnia niezrównoważenia budżetu.

Inwestor - jest posiadaczem kapitałów, który decyduje się na ulokowanie ich w papierach wartościowych. Należy wyróżnić inwestora biernego i czynnego.

Inwestor bierny - nabywa walory, które traktuje jako lokatę przynoszącą mu korzyści przede wszystkim w formie odsetek i dywidend oraz premii. Rzadko dokonuje wymiany swych walorów na inne. Nie jest skłonny do większego ryzyka.

Inwestor czynny - działa w krótkookresowej strategii, jest skłonny do dokonywania częstych operacji kupna - sprzedaży posiadanych walorów.

Każdy posiadacz wolnych środków finansowych może je lokować na rynku papierów wartościowych, jest to tzw. inwestor indywidualny, który powinien posiadać dostateczną znajomość mechanizmów, sytuacji występujących na rynku papierów wartościowych. Specyficzną formę inwestorów stanowią inwestorzy instytucjonalni tj. firmy oraz instytucje lokujące w walorach poważne kapitały.
Dzielą się oni na dwie kategorie :

instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne - które lokują w papierach wartościowych znaczną część swoich środków rezerwowych pochodzących ze składek klientów. Do tej grupy zaliczamy banki, które lokują w papier środki rezerwowe.

fundusze powiernicze - specjalizują się one w operacjach kupna - sprzedaży papierów wartościowych wykorzystując kapitały powierzone im w tym celu przez indywidualnych inwestorów.

Istotne funkcje w obrocie papierami wartościowymi spełniają zawodowi maklerzy. Są to osoby zajmujące się zawodowo pośrednictwem przez przyjmowanie zleceń kupna i sprzedaży walorów od klientów. Makler musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, powinien korzystać z pełni praw publicznych oraz nie powinien być karany. W Polsce egzamin kandydatów na maklerów organizuje Komisja Papierów Wartościowych.

Fundusze powiernicze.

Fundusz powierniczy tworzony jest przez specjalnie w tym celu zorganizowane towarzystwo z odpowiednim kapitałem. Towarzystwo to niezależnie od własnych środków, gromadzi odrębny fundusz powierniczy z wpłat jego uczestników przeznaczony na lokaty w papierach wartościowych w celach przysporzenia korzyści udziałowcom. Po przystąpieniu do funduszu i wniesieniu udziału, jego uczestnik otrzymuje zaświadczenie potwierdzające powierzenie środków na cele inwestowania w papiery wartościowe. Nie przysługują mu odsetki od wkładu lecz ma prawo do udziału w zysku osiąganym dzięki lokowaniu środków funduszu papierów wartościowych. Towarzystwo pobiera określone w statucie opłaty za swoje usługi.

Można wyodrębnić dwa typy funduszów:

fundusz otwarty - przyjmuje na bieżąco nowych udziałowców. Sprzedaje im udziały w postaci jednostek uczestnictwa, a wpływy z tego tytułu stanowią podstawę tworzenia funduszu powierniczego. Posiadacz takiej jednostki nie może jej odsprzedać innej osobie. Jednostka uczestnictwa jest bowiem niezbywalna. Ponadto fundusz nie wypłaca bieżąco uczestnikom dywidend ani żadnych premii czy odsetek. Jednak każdy uczestnik, funduszu ma prawo wycofania swoich udziałów, tj. Umorzenia jednostek uczestnictwa według aktualnej ich ceny bieżącej Za swoje usługi fundusz pobiera określone opłaty - przeważnie z góry - w momencie sprzedaży jednostek..

fundusze zamknięte - nie emitują bieżąco nowych jednostek udziałowych i nie uwzględniają należności zwrotu kwot wniesionych przez uczestników. Emitują natomiast z góry ustaloną liczbę udziałów, które podobnie jak akcje nie mogą być wycofane przez posiadaczy. Jednak są z kolei zbywalne pomiędzy inwestorami i mogą być przedmiotem obrotu na giełdach papierów wartościowych. Kapitał uzyskany z emisji udziałów lokowany jest zarobkowo w papierach wartościowych. Fundusz zamknięty wykazuje okresowo zysk i wypłaca udziałowcom dywidendy.

Podział funduszy powierniczych pod względem polityki lokacyjnej i towarzyszącej jej różnego poziomu ryzyka :

fundusze agresywnego wzrostu - których celem jest maksymalizacja zysków przy ponoszeniu zwiększonej skali ryzyka ewentualnych strat,

fundusze wzrostu - lokujące także kapitały w akcje, których ceny powinny rosnąć ale przy unikaniu transakcji zbyt ryzykownych,

fundusze umiarkowanego wzrostu - podejmujące długofalowe inwestycje przy minimalizowaniu ryzyka, dyskontujące korzyści zarówno ze wzrostu cen jak i dywidend,

fundusze równowagi - które lokują kapitały częściowo w akcjach, a częściowo w papierach odsetkowych o stałym oprocentowaniu,

fundusze obligacji - inwestujące kapitały głównie lub wyłącznie w papiery odsetkowe dające pewniejszy, ale systematyczny dochód.

W Polsce działa dopiero kilka funduszy powierniczych o otwartym charakterze. Najstarszym jest Pierwszy Polski Fundusz Powierniczy Pioneer.

Tryb nadawania jednostek uczestnictwa:

osoba zamierzająca nabyć jednostki uczestnictwa składa zlecenie zakupu w jednej z placówek obsługi klientów i wpłaca na ten cel przeznaczoną sumę gotówki

punkt obsługi klienta powinien w ciągu najbliższych 4 dni roboczych przekazać zlecenie do utworzonej przez fundusz spółki z.o.o. Finencial Servis, do której należy naliczanie jednostki uczestnictwa przy ich nabywaniu i wycofywaniu prowadzenie ewidencji uczestników itp.

po otrzymaniu przez spółkę niezbędnych dokumentów w dacie najbliższego terminu wyceny jednostek uczestnictwa, ustala ona przypadającą dla danego klienta ilość jednostek uczestnictwa stanowiącą iloraz otrzymanej wpłaty pomniejszonej o prowizję oraz aktualnej ceny nabycia, jednocześnie informuje o tym klienta wysyłając pocztą potwierdzenie.

Jeżeli klient występuje o umorzenie jednostek uczestnictwa to składa odpowiednie zlecenie w punkcie obsługi klientów, który w ciągu 4 dni roboczych powinien przekazać je do spółki Financial Servis Spółka ustala należność klienta stanowiącej iloczyn ilości umarzanych jednostek i aktualnej wartości netto jednostki, ustalonej w najbliższym terminie wyceny, następującym po dacie otrzymania zlecenia. Następnie wydaje dyspozycję bankowi w celu wypłaty pieniędzy klientowi.

W 1995 roku w Polsce na rynku pojawiły się 2 kolejne fundusze powiernicze powołane przez Towarzystwo Pioneer. W czerwcu wystartował Pioneer 2, który koncentruje swoją działalność na lokatach w papierach wierzycielskich tj. Głównie w obligacjach i bonach pieniężnych Natomiast w grudniu uruchomiono 3 fundusz Pioneer 3, który wykazuje cechy funduszu agresywnego, nastawionego na osiąganie wysokich zysków przy podejmowaniu większego ryzyka. Inwestuje on gros kapitałów w akcje.

 

VII.5. Rodzaje transakcji giełdowych.

Transakcje natychmiastowe są realizowane (likwidowane) bezpośrednio po ich zawarciu, nie później niż 1-2 dni po ich dokonaniu. W tym terminie powinno nastąpić wydanie walorów nabywcy, ich odbiór przez kupującego oraz zapłata umówionej należności z należnymi prowizjami.

Transakcje terminowe występują wówczas, gdy między datą ich zawarcia i datą realizacji z góry występuje pewien świadomie wydłużony okres. Do zawarcia transakcji terminowej przystępują dwaj partnerzy kierujący się odmiennymi przesłankami. Jeden (zbywca) prowadzi grę na zniżkę tj. przewiduje, że kurs danego waloru obniży się w przyszłości w stosunku do kursu ustalonego w umowie. Drugi (nabywca) liczy natomiast, że kurs zakupionych walorów w dniu likwidacji transakcji wzrośnie tj. uprawia grę na zwyżkę.

Transakcje terminowe mogą być :

bezwarunkowe - tj. powinny być wykonane zgodnie z umową kupna sprzedaży tzn. łączyć się z wydaniem walorów kupującemu w zamian za zapłatę, ale nierzadko umowa przewiduje odstąpienie od tego zobowiązania przez zapłacenie przez jedną ze stron odpowiedniej premii, wynikającej z różnicy kursów Transakcja taka sprowadza się jedynie do spekulacji kursowej - transakcje nierzeczywiste. W praktyce występują różne odmiany nierzeczywistych transakcji terminowych,

Transakcje standartowe - polegają na dokonywaniu operacji określonymi z góry znormalizowanymi pod względem ilości i rodzaju zestawami tj. pakietami papierów wartościowych oraz znormalizowanymi okresami na jakie transakcje mogą być zawierane (np. kontrakty 30 dniowe, 3 miesięczne).

Uwzględniając skalę ryzyka partnerów nierzeczywistych transakcji terminowych można je podzielić na :

Transakcje pełnego obustronnego ryzyka - oznaczają, że każdy z partnerów wyrównuje drugiemu pełne kwoty z tytułu różnicy kursów w dniu rozliczenia transakcji. Natomiast mogą występować również transakcji, przy których jedna ze stron przyjmuje zobowiązanie do pełnego pokrycia różnic kursowych.

W przypadku transakcji niestandardowych - transakcje takie nazywają się premiowymi, gdyż odpowiedzialność jednej ze stron ustalona jest do z góry ustalonej między nimi premii.

W przypadku transakcji standartowej ograniczenie odpowiedzialności jednej ze stron następuje przez zawieranie transakcji opcyjnych - polegają na kupnie za z góry ustaloną kwotę prawa do zakupu lub sprzedaży określonej ilości danego rodzaju waloru. Nabywca tego uprawnienia może z niego skorzystać w określonym momencie ważności umowy, bądź tylko w ustalonym terminie. Jeżeli z tego nie skorzysta, jego stratę stanowi kwota wydatkowana na zakup opcji.

Transakcje stelażowe - gdy przy sprzedaży opcji wyznacza się nie jeden lecz dwa kursy - dolny i górny. Nabywca opcji uzyskuje prawo kupna walorów po kursie wyższym lub ich sprzedaży po kursie niższym. Sprzedający liczy na mniejszą skalę zmian kursów nie przekraczającego górnego i dolnego poziomi ustalonego w umowie.

Transakcje arbitrażowe - polegają na wykorzystaniu nawet stosunkowo niewielkich różnic kursowych dokonywanych przynajmniej na dwóch różnych giełdach

Systemy notowań kursów na giełdach.

Na giełdach kursy walorów kształtują się pod wpływem popytu i podaży. Jeżeli więc oferowana jest do sprzedaży na giełdzie większa liczba walorów, aniżeli to wynika z ofert kupna to kurs obniża się. Wzrasta natomiast, gdy propozycje kupna przewyższają oferty zakupu.

Metody i techniki ustalania kursów zależne są przede wszystkim od masowości i częstotliwości transakcji. Można je podzielić na :

notowania ciągłe (bieżące), przy których kursy mogą ulegać zmianom w ciągu danej sesji giełdowej w miarę napływających ofert kupna - sprzedaży,

kursu jednolitego, według którego zawierane są wszystkie transakcjie danego waloru, realizowane w ciągu jednej sesji giełdowej.

System notowań ciągłych występuje na giełdach charakteryzujących się odpowiednio wysokim poziomem rozwoju, na które napływają coraz to nowe zlecenia sprzedaży walorów w ciągu dnia (całej sesji giełdowej). Zawierane transakcje kupna - sprzedaży są na podstawie uzgadnianych każdorazowo cen, które mogą w ciągu dnia ulegać niekiedy nawet znacznym wahaniom. Na początku dnia ustala się na podstawie pierwszych zleceń tzw. kurs otwarcia. Kurs przyjęty przy ostatnich transakcjach zawartych danego dnia określany jest mianem kursu zamknięcia.

System kursu jednolitego stosowany jest na giełdach o mniejszych obrotach.

Syntetyczne wskaźniki notowań giełdowych.

Ocenę ogólnej sytuacji giełdowej ułatwiają syntetyczne indeksy kursów. Do najbardziej popularnych w świecie należy indeks DOW JONS, AVERAGE, STANDART AND POORS 500.

Giełda Papierów Wartościowych w W-wie posługuje się syntetycznym indeksem notowań kursowych noszącym nazwę WIG - ilustruje on zmiany wartości giełdowej spółek notowanych na giełdzie, jakie zachodzą z sesji na sesję. WIG - 20 - uwzględnia notowania 20 spółek przodujących w rankingu pod względem wysokości obrotów giełdowych i wartości giełdowych wyemitowanych akcji w poprzednim kwartale. Po uruchomieniu rynku równoległego notowany jest WIRR.

Depozytowy system obrotu papierami wartościowymi.

W celu uproszczenia procedury emisji, przechowywania i obrotu papierami wartościowymi zaczęto składać je do depozytu w bankach zadawalając się otrzymanymi pokwitowaniami, potwierdzającymi prawo własności zdeponowanych walorów. System depozytowy został przyjęty w Polsce jako powszechnie obowiązujący przy publicznym obrocie akcjami i obligacjami.

 

VIII. Finansowanie jednostek budżetowych

Pojęcie Skarbu Państwa. Skarb Państwa to ogół majątku narodowego nie będącego w dyspozycji innych jednostek organizacyjnych.

Funkcje Skarbu Państwa. Funkcje Skarbu Państwa to :

funkcja kasjera - zapewnienie płynności finansowej państwa,

funkcja bankiera - właściciel majątku państwowego.

Pojęcie Budżetu Państwa. Jest to plan bezzwrotnego gromadzenia środków na scentralizowanym funduszu w celu realizacji funkcji państwowych, uchwalony przez parlament w formie ustawy.

Funkcje Budżetu Państwa. Funkcje Budżetu Państwa to : funkcja redystrybucyjna, stymulacyjna, kontrolna, polityczna, ekonomiczna

Zasady budżetowe.

powszechności - państwo obejmuje wszystkie dziedziny życia gospodarczego,

jedności formalnej i materialnej - w danym państwie istnieje jeden budżet, wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem budżetowym,

szczegółowości - dochody i wydatki zapisane są sposób szczegółowy,

zupełności - pełnymi kwotami - obejmuje wszystkie funkcje, - szczegółowo zapisane - dochody i wydatki powinny być ujmowane z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków - środki powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie - powinny być wydatkowane w określonym czasie. Variment - pozwala na zmiany w dochodach i wydatkach w sytuacjach szczególnych.. Klęski żywiołowe, zagrożenie militarne wtedy nie trzeba zgody parlamentu,

przejrzystości - pozwalająca na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu - możliwość porównywania dochodów i wydatków - musi być klasyfikacja. Krzyżowy system wydatków według części - działy, rozdziały, paragrafy,

równowagi budżetowej - dochody i wydatki równe,

jednoroczności - rocznej specjalizacji - może być rok biologiczny, farmerski lub kalendarzowy,

uprzedniości - powinien być uchwalony przed okresem który powinien obowiązywać - prowizorium budżetowe - do końca roku kalendarzowego,

jawności - każdy może się z nim zapoznać.

Procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu.

Podstawowa konstrukcja budżetu jest oparta na zasadzie jedności materialnej.

Etapy procedury budżetowej : opracowanie projektu budżetu - RM ustala wytyczne i zasady założeń polityki społeczno-gospodarczej, MF opracowuje i wydaje wytyczne szczegółowe (nota budżetowa), RM uchwala projekt i z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi i Senatowi (do 15 listopada),

uchwalenie budżetu - następuje w formie ustawy, a jeżeli jest to niemożliwe uchwala się prowizorium budżetowe,

wykonywanie budżetu - organy ustalające zasady prawne wykonania budżetu (Sejm, Senat, RM, MF, M. resortowi), organy sprawujące nadzór na wykonaniem budżetu, organy wykonujące obsługę kasową budżetu (NBP), organy bezpośrednio pobierające dochody i realizujące wydatki

sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu - Sejm, MF, zarządy gmin i inne oraz NIK .

W planowaniu wydatków stosowane są : ogólne standardy wydatków, standardy złożone, standardy szczegółowe.

Budżet - procedura budżetowa.

I. Przygotowanie budżetu.

1. Minister Finansów określa tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu. Materiały te przygotowują wszyscy dysponenci części budżetowych.

2. Opracowany przez Ministra Finansów projekt Ustawy Budżetowej przedkładany jest Radzie Ministrów. Do projektu dołączane są plany przychodów i wydatków nie podległe Ministrowi Finansów, plany te muszą być włączone do planu budżetu bez zmian, a jest ich 11 (Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydent, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy, NSA, NIK, PAP, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Krajowe Biuro Wyborcze -> w plany te ingerować może Sejm).

3. Rada Ministrów uchwala projekt do 31 października i przedkłada go Sejmowi i Senatowi do 15 listopada. Jeżeli nie jest w stanie przygotować projektu ustawy, to przygotowuje prowizorium budżetowe (projekt wydatków i dochodów budżetu państwa, który umożliwia funkcjonowanie państwa do czasu uchwalenia ustawy budżetowej.

II. 6 faz uchwalania budżetu.

1. Opracowanie makroekonomicznej koncepcji budżetu i wstępnej prognozy makroproporcji budżetowych - rozpoczyna się w styczniu i lutym na rok następny (MF i BC -> przeprowadzają analizy dotyczące :

prognoz kosztów PKB,

prognoz wzrostu cen,

kształtowania podaży pieniądza,

przeciętnych wynagrodzeń,

kursu walut, stóp procentowych,

rentowność przedsiębiorstw,

zatrudnienia i bezrobocia,

bilansu płatniczego.

Jest to pierwsza wersja dochodów i wydatków państwa.

2. Opracowanie założeń do projektów resortowych :

poszczególne resorty przedkładają do MF informację określającą zakres zadań, które zadania ministrów i wojewodów winne być realizowane,

przedstawiane są informacje o zmianach zakresu realizowanych zadań,

termin, forma i zakres tych informacji określa MF w zarządzeniu zwanym notą budżetową.

3. Opracowanie założeń do projektu budżetu i ustalenie limitów wydatków dla dysponentów części budżetowych - opracowuje MF i przedkłada RM. Założenia zawierają deklarację ogólnych kierunków polityki społeczno gospodarczej, prognozę makroekonomiczną państwa, założenia systemowe dochodów i wydatków, projekt dochodów i wydatków, plan sfinansowania deficytu budżetowego i limitu wydatków dla poszczególnych części budżetowych (limity te określają łączną kwotę wydatków, które mogą być ujęte w projekcie, przedkładane przez dysponentów części budżetu. Limity to kwota, a podział ich na działy i rozdziały, klasyfikacje budżetowe - należą do dysponenta budżetu).

a. Opracowanie resortowych wycinków projektu budżetu państwa. Są samodzielnie przygotowywane przez dysponentów części budżetu, muszą być zgodne z przepisami prawa dotyczącymi wydatków budżetowych, ze wskazówkami z noty budżetowej i limitów ustalonych w założeniach budżetowych.

b. Opracowanie wstępnego projektu budżetu państwa i międzyresortowe uzgodnienie projektu. Następuje tu weryfikacja wydatków.

c. Przedłożenie Radzie Ministrów projektu i uchwalenie projektu.

III. Uchwalenie Ustawy Budżetowej.

Budżet uchwalany jest w trybie 3 czytań.

1. a) Wygłoszenie przez MF expose budżetowego,

b) dyskusja,

c) skierowanie do Komisji Budżetu i Finansów i Polityki Gospodarczej (po tej analizie Komisje rekomendują projekt rzadowy, mogą przedłożyć własny projekt, kilka poprawek, lub nowy projekt. W tym momencie Komisje nie mogą odrzucić projektu.).

2. a) II czytanie - poseł sprawozdawca przedstawia wnioski Komisji,

b) dyskusja.

3. a) III czytanie - (jeżeli nie było wniosków w II czytaniu) odbywa się zaraz po II czytaniu, a jeżeli były, to projekt wraca do Komisji -> opinia -> ......

b) uchwalenie budżetu -> skierowanie do Senatu, jeżeli są poprawki to wraca do Sejmu,

c) Ustawa trafia do prezydenta gdzie jest podpisana lub zaskarżona do Trybunału.

Ustawa Budżetowa musi zawierać dochody budżetu państwa wg najważniejszych źródeł; wydatki budżetu państwa w podziale na części i działy; muszą być określone dotacje celowe na zadania z zakresu administracji państwowej zlecone gminom w podziale na części i działy; wielkość deficytu i nadwyżki budżetowej, określenie sposobu pokrycia deficytu; wielkość spłat długoterminowych pożyczek oraz źródła ich pokrycia; kwota subwencji ogólnych dla gmin; kierunki prywatyzacji majątku narodowego; wielkość przyrostu zadłużenia, pożyczek, kredytów i skarbowych papierów wartościowych; zestawienie dochodów i wydatków państwowych jednostek gospodarczych pozabudżetowych i zestawienie ich rozliczeń z budżetem; plany dochodów i wydatków poszczególnych funduszy celowych; wykaz wyrobów i usług do których przyznawane są dotacje budżetowe; wykaz inwestycji państwowych; łączną kwotę zobowiązań, które w danym roku budżetowym mogą być objęte poręczeniami; wielkość dotacji dla jednostek niepaństwowych realizujących zadania państwowe; wielkość emisji skarbowych papierów wartościowych oraz jako załącznik - limity etatów kalkulacyjnych, przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej, składka na fundusz pracy, etaty w policji.

Ustawa Budżetowa określa plan dochodów i wydatków państwa części sektora państwowego, upoważnia do zaciągnięcia długu państwowego, określa szczególne warunki gospodarki finansowej państwa.

IV. Wykonanie budżetu.

Naczelnym organem wykonawczym budżetu jest MF. Zobowiązany jest do ogólnej kontroli wydatków i dochodów oraz zapewnienia równowagi budżetowej.

Obsługę kasową budżetu państwa pełni NBP. Środki budżetowe przekazywane są przez dysponentów środków budżetowych. Dysponenci środków budżetowych - jednostki organizacyjne upoważnione do dokonywania wydatków lub zasilania w środki budżetowe podległych jednostek.

1. Dysponenci główni (I stopnia) te podmioty dla których ustanowiono odrębną część budżetową. Otrzymują środki bezpośrednio z budżetu państwa, a jest ich około 150.

2. Dysponenci II stopnia - otrzymują środki od dysponentów głównych i przekazują je jednostkom podległym.

3. Dysponenci III stopnia otrzymują środki od dysponentów II stopnia na własne wydatki i nie mają prawa do przekazywania ich innym podmiotom. W stosunku do dysponentów III stopnia można ograniczyć środki - zmniejszenie kwot, zablokowanie środków bądź zamknięcie środków.

W czasie roku budżetowego możliwe jest dokonanie zmian w wydatkach i dochodach zaplanowanych. Zmiany te mogą być wykonane przez wykorzystanie utworzonych w budżecie rezerw na wydatki nieprzewidziane, bądź których nie da się określić.

Rezerwy to :

1. Ogólna rezerwa budżetowa na wydatki nieprzewidziane (1% ogółu wydatków państwowych)

2. Rezerwa na nieprzewidziane wydatki tworzona w budżecie wojewodów (1% wydatków zaplanowanych w częściach budżetu dysponowanych przez wojewodów),

3.Rezerwy celowe na wydatki których szczegółowy podział nie mógł być określony w okresie uchwalania budżetu.

Do rezerw zaliczane są kwoty na wydatki, które nie wiadomo czy wystąpią.

Rezerwy budżetowe i rezerwy celowe ujmowane są w budżecie państwa w odrębnych częściach, którym dysponuje MF. Decyzję o przeniesieniu środków MF wykonuje na wniosek zainteresowanych dysponentów.

Przeniesienie środków - virement budżetowy w wyniku dokonanych przeniesień środków, ogólna wielkość wydatków nie może ulec zmianie.

Klasyfikacja dochodów budżetowych.

Wyróżniamy trzy podstawowe kryteria klasyfikacji dochodów budżetowych :

- ekonomiczne - grupowanie dochodów według źródła pochodzenia - główna grupa to zasoby pieniężne przedsiębiorstw i ludności,

- prawne - bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne, zasadnicze i uboczne.,

- organizacyjne - dokonuje się podziału na dochody poszczególnych rodzajów budżetu.

Klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacją budżetową nazywamy jednolity system symboli cyfrowych stosowanych do określenia dochodów i wydatków budżetowych. KB stosuje się na wszystkich etapach procedury budżetowej, a więc przy planowaniu i uchwalaniu budżetu.

Wydatki sektora publicznego klasyfikowane są według :

1.działów i rozdziałów, określających rodzaj finansowej działalności,

2.paragrafów, określających ekonomiczny charakter wydatków

W budżecie państwa wydatki są ponadto klasyfikowane według części budżetowych, odpowiadającym poszczególnym naczelnym organom państwa, resortom i województwom oraz instytucjom i jednostkom, którym przyznano prawo do dysponowania środkami budżetowymi otrzymywanymi bezpośrednio z podstawowego rachunku budżetowego.

Sektor publiczny - część gospodarki narodowej na którą składają się :

1.Państwowe i gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej,

2.Państwowe fundusze celowe.

Zadania sektora publicznego

1. Jednostki sektora publicznego - finansowanie zadań przypisanych im aktami normatywnymi (konstytucja, ustawy szczegółowe).

zadania o charakterze ogólnopaństwowym - umożliwiają działania państwa jako instytucji : - finansowanie administracji państwowej (Sejm, Senat, Prezydent); - finansowanie administracji samorządowej - rząd urzędy wojewódzkie),

zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa,

zapewnienie funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości,

spełnianie funkcji właścicielskich wobec mienia Skarbu Państwa i mienia komunalnego,

obsługa zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego,

świadczenie usług przez sektor publiczny - realizują je szkoły, szpitale, ZOZ, biblioteki,, muzea (traktowane jako usługi bezpłatne -> opłacone z podatków).- Poprzez wykonywanie tych usług dokonywana jest niejawna redystrybucja.

2. Dokonywanie redystrybucji dochodu narodowego.

Realizowana poprzez dopłaty i dotacje dla podmiotów gospodarczych (coraz rzadziej). Dominują tutaj dotacje na rzecz :

świadczeń z ubezpieczenia społecznego,

zasiłki dla bezrobotnych,

wypłaty dokonywane przez Pomoc Społeczną.

A+B+C= 48 % wydatków budżetowych.

3. Kształtowanie poprzez strukturę wydatków i dochodów polityki makroekonomicznej państwa. Jest to najmniej dostrzegana grupa zadań. Są one realizowane przez :

a) skalę i strukturę obciążeń publiczno prawnych,

im niższe obciążenie tym większe bodźce do podejmowania nowej działalności, co sprzyja wzrostowi gospodarczemu,

im niższy deficyt budżetowy tym łatwiejsze utrzymanie niskiego poziomu inflacji,

zależności między obciążeniem podatkowym, a wzrostem gospodarczym,

- poziom obciążeń podatkowych zależy od:

* Efektywności wydatkowania środków publicznych (np. Ustawa o zamówieniach publicznych),

* podejmowane próby ograniczenia zatrudnienia w sektorze publicznym,

* uściślenie trybu udzielania dotacji na powierzone zadania,

* decentralizacja wydatków publicznych,

* wielkość wydatków publicznych,

* makroekonomiczne skutki deficytu budżetowego.

b) globalną strukturę wydatków sektora publicznego, rozmiary zaciągniętego długu i koszty obsługi zadłużenia stanowiące 14% wydatków budżetowych,

c) sposób zaciąganego długu publicznego,

d) strukturę wydatków sektora publicznego (proporcje),

e) wielkość wydatków na inwestycje i konsumpcję,

f) wielkość zatrudnienia i wysokość wynagrodzeń w sektorze publicznym.

W Polsce, Skarb Państwa nie może zaciągnąć kredytu bankowego. Może jedynie zaciągnąć kredyt zagraniczny.

Rodzaje jednostek sektora publicznego.

Gospodarka budżetowa - prowadzona w formie gospodarki jednostek budżetowych

Jednostki budżetowe nie mają żadnych uprawnień do dysponowania gromadzonymi przez siebie dochodami publicznymi, a podstawowym parametrem finansowym jest dla nich bezwzględna (nominalna) kwota przyznanego im limitu wydatków. Pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, a uzyskane dochody odprowadzają do tego budżetu

Gospodarka pozabudżetowa - może być prowadzona albo w formie odrębnych jednostek (zakłady budżetowe, fundusze celowe - parabudżety), albo przez wyodrębnienie szczególnego rodzaju działalności w ramach jednostki budżetowej (gospodarstwa pomocnicze , środki specjalne).

Zakłady budżetowe są upoważnione do finansowania swych wydatków swoimi dochodami, a podstawowym parametrem ich planu finansowego jest saldo rozliczeń z macierzystym budżetem (saldo otrzymanych dotacji i wpłat na rzecz budżetu).

Gospodarstwa pomocnicze są tworzone w przypadkach, gdy w ramach jednostki budżetowej istnieją komórki organizacyjne prowadzące - oprócz wypełniania zadań na rzecz swej jednostki macierzystej -uboczną działalność gospodarczą, która może być związana z podstawowymi funkcjami jednostki budżetowej. Zasadą jest, że gospodarstwo pomocnicze nie może czerpać zysków z usług świadczonych macierzystej jednostce, a kalkulacja ceny za usługi może obejmować wyłącznie poniesione koszty.

Środki specjalne - są wyodrębnione tylko finansowo, a nie organizacyjnie, czyli że dochody budżetu związane z pewnym rodzajem działalności jednostki budżetowej nie są odprowadzane bezpośrednio do budżetu, lecz gromadzone na wyodrębnionym rachunku, z którego pokrywane są koszty tej działalności.

Fundusze celowe - są budżetami z własnymi dochodami i wydatkami, które finansują tylko jedną wybraną część zadań. Dochody funduszy celowych pochodzą ze świadczeń o charakterze publicznoprawnym, a nie ze sprzedaży produkcji i usług.

Jednostka budżetowa - rozwinięcie

Jednostki które prowadzą swoją gospodarkę finansową w oparciu o zapisy prawa budżetowego są to jednostki budżetowe. Gospodarka jest prowadzona w oparciu o przepisy prawa budżetowego i przepisy pochodne czyli jest prowadzona według klasyfikacji budżetowej. Na podstawie prawa budżetowego i zasady rachunkowości Minister Finansów opracowuje plan kont z komentarzem i ten plan kont odpowiada klasyfikacji budżetowej prowadzonej odpowiednim rozporządzeniem MF. Jednostki budżetowe nie mają swobody takiej jak zakłady budżetowe, które mogą w szczególnych przypadkach kształtować odrębny plan kont byle nie przekroczyć przepisów rachunkowości.

Jednostki budżetowe mogą występować na różnych szczeblach gospodarki budżetowej państwa, stąd mogą funkcjonować jako :

- dysponenci główni

- dysponenci 2 stopnia

- dysponenci 3 stopnia

W zależności od tego na którym szczeblu funkcjonuje jednostka budżetowa. taką będzie miała strukturę dochodów i wydatków. Jednostka budżetowa będąca głównym dysponentem będzie pobierać środki prosto z budżetu, będzie miała znaczący udział w wydatkach redystrybucyjnych, bo będzie przekazywać te środki dalszym dysponentom, natomiast wydatki materialne będą stanowić tylko kilka %. Dysponenci 2 stopnia będą otrzymywać dotacje od dysponenta głównego, natomiast dysponenci 3 stopnia osiągają dochody od dysponenta głównego bądź 2 stopnia w zależności komu są podporządkowane. Ma wydatki wyłącznie materialne nie ma wydatków redystrybucyjnych ponieważ nie będzie przekazywał środków pieniężnych dalszym podmiotom.

Kierownicy jednostek budżetowych uchwalają plany w oparciu o informacje otrzymane z wyższych szczebli, będą opracowywać swoje plany w oparciu o tzw. układ wykonawczy budżetu. Ten układ wykonawczy składa się z 6 elementów :

wynagrodzenia ze stosunków pracy

wynagrodzenia z funduszy bezosobowych

wydatki pochodne od wynagrodzeń

pozostałe wydatki bieżące

dotacje - tylko u tych kierowników jednostek, którzy są dysponentami głównymi lub 2 stopnia, u dysponenta 3 stopnia nie występują

wydatki na inwestycje

Kierownik jednostki budżetowej jest zobowiązany do ustalenia planu w oparciu o klasyfikację budżetową (części, działy, rozdziały, paragrafy). Dla każdej grupy wydatków odpowiadającym poszczególnym rozdziałom musi być prowadzone osobne planowanie dla każdego rozdziału i osobno się je rozlicza. Kierownik jednostki budżetowej w przypadkach, kiedy uzna to za stosowne może wprowadzić bardziej szczegółowy sposób planowania niż to wynika z klasyfikacji budżetowej.

Przychody - rozróżniamy przychody redystrybucyjne - finansowanie zadań i przychody ze świadczonych usług - ewidencjonowane tylko w celu przekazania ich do budżetu państwa.

Jednostka budżetowa nie może finansować swoich zadań ze środków innych niż z budżetu (oprócz służby zdrowia, oświaty, więziennictwa, obronności - którym wolno zatrzymywać w celu finansowania niektórych swoich wydatków, środki dostarczone przez środki specjalne i gospodarstwa pomocnicze funkcjonujące przy tych jednostkach). Jeżeli jednostka budżetowa powoła środki specjalne lub gospodarstwa pomocnicze to ich dochody będą traktowane jak dochody z usług i są przekazywane do budżetu.

Dochody z usług - są opodatkowane VAT o ile dana usługa jest zakwalifikowana do VAT, nie ma zwolnień podmiotowych. Usługi w zakresie administracji są zwolnione z VAT. Jednostka budżetowa nie może świadczyć usług do których nie została powołana jest powołana do realizacji konkretnych zadań.

Podatek dochodowy od osób prawnych jednostki budżetowe nie płacą, natomiast zakłady budżetowe płacą.

Kierownik jednostki budżetowej decyduje, co będzie finansować, może nawet zmienić plan ale tak, aby nie naruszyć układu wykonawczego. Plany muszą być uzgodnione w ciągu 10 dni od otrzymania informacji od dysponenta wyższego rzędu .

Planowanie:

Metoda bilansowa - bilansowanie prób i błędów i dostosowuje się odpowiednią ilość środków .Bilansując zadania dochodzi do bilansowania całego bilansu.

Metoda kolejnych przybliżeń - pierwszy plan odbywa się przy małej ilości informacji a następnie wariantowo dodaje się informacje i bada się jak wpłynie na wyniki.

Metoda prób i błędów - przygotowuje się prognozy i porównuje z sobą, jeżeli jest coś nie tak to się zmienia.

Metoda porównawcza - poszukujemy przykładów z zewnątrz w innym państwie np. wyposażenia infrastruktury

Metoda statystyczna

a) precedensu- przyszłość jest prostym powtórzeniem przeszłości

b) analogii- musimy uwzględnić zmienność warunków: stopę inflacji

c) ekstrapolacji trendu - w Polsce się nie stosuje -bierze się pod uwagę długo okresowe kształtowanie się jakiegoś zjawiska.

Co jest potrzebne żeby ustalić wielkość dochodów budżetu państwa ?

Produkt Krajowy Brutto- przyrost wartości nominalnej i wartość realna.

Żeby ustalić wartość nominalną potrzebna jest:

- stopa inflacji ( ceny )

saldo wymiany w handlu zagranicznym

emisja pieniądza przez NBP

Będą również potrzebne informacje o polityce fiskalnej, raty kapitałowe od kredytów i pożyczek, system ustawy ubezpieczeniowej

Ważny jest cel podstawowy budżetu - stabilna gospodarka dlatego przyjęto taką formę ustalania budżetu.

Jak go wydatkować?- jest związany ustawą około budżetową , 30 % wydatków dostaje budżet aktywny

Sposób szacowania:

określenie struktury zadaniowej

standaryzacja kosztów zadań - ile kosztuje zrealizowanie zadań np. bony na kształcenie.

Jednym z załączników do ustawy budżetowej jest plan społeczno - gospodarczy

Budżet opracowuje MF na podstawie swoich informacji, dokonuje rozdziału określonych kwot między dysponentów części. Poszczególni Ministrowie otrzymują zadaną kwotę możliwych do wykonania przez siebie wydatków.

Miejsce jednostki budżetowej w strukturze planowania - ma 2 kierunki

- na szczeblu centralnym przez MF --> to planowanie makro

- planowanie przez poszczególne jednostki ->jest to planowanie mikro.

60 % dochodu gmin jest uzależnione od budżetu centralnego, 5% od osób prawnych, 17 % od osób fizycznych. Subwencja ogólna 7,5 % dochodów państwa.

BILANS SEKTORA PUBLICZNEGO

Bilans sektora publicznego jest to dokument, gdzie w formie syntetycznej zestawione są dochody sektora publicznego i prywatnego. Jest zestawiany przez MF dwa razy w roku.

1 raz -w fazie projektowania ustawy budżetowej

2 raz - przy składaniu sprawozdania z bilansu państwa.

Bilans nie ma charakteru normy prawnej i jest sporządzany w celach informatycznych. Sporządza się go w 5 segmentach:

budżet państwa

budżet gmin

fundusze celowe

budżet państwowych jednostek gospodarki pozabudżetowych

budżet gminnych jednostek pozabudżetowych

Budżet nie jest sumą budżetów poszczególnych jednostek. Włącza się bowiem przepływy zachodzące między tymi jednostkami - proces ten nosi nazwę konsolidacji planu finansowego. Eliminuje się dotacje z budżetu państwa , dotacje i subwencje udzielane gminom, składek na ubezpieczenie społeczne i fundusz pracy opłacany przez jednostki budżetowe.

POJĘCIE RÓWNOWAGI BODŻETOWEJ

Jeżeli występuje deficyt budżetowy to trzeba ustalić : rodzaj i skalę odchylenia ,kierunki ewolucji tego nie zrównoważenia, czy ono rośnie czy maleje, przyczyny naruszenia równowagi oraz relacje pomiędzy równowagą systemu publicznego a równowagą między budżetem państwa.

CZYNNIKI RÓWNOWAGI BODŻETOWEJ - wyróżnia się 4 grupy:

1) Czynniki ekonomiczne - kształtują rozmiary i struktury dochodów budżetu oraz strukturę wydatków. W ramach tych czynników wyróżnia się :

- czynniki kształtujące stronę dochodową - są to czynniki o charakterze realnym, które decydują o rozmiarach działalności gospodarczej i innych zjawisk, które powodują powstanie obowiązku fiskalnego

- czynniki ekonomiczne o charakterze systemowym - są to czynniki, które decydują o rozmiarze i wielkości dochodów budżetowych - rodzaje stosowanych podatków, elementy techniki podatkowej

- czynniki ekonomiczne wynikające z bieżącej polityki państwa - przyznawanie ulg przez państwo, zaciąganie pożyczek

- czynniki ekonomiczne kształtujące wydatki

a. poziom wydatków na klasyczną sferę publiczną

b. poziom wydatków na sferę usług społecznych

c. poziom wydatków na gospodarkę narodową

Czynniki organizacyjne

ogólna budowa finansów publicznych

wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego

zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych finansów publ.

Czynniki techniczne

- techniki planowania dochodów budżetu

- techniki planowania wydatków budżetu

- techniki gromadzenia dochodów budżetu

- techniki rozdysponowania wydatków

Czynniki polityczne

- trudne do identyfikacji, bo wynikają z zachowań państwa, które mają realizować swoją strategię.

Z pojęciem równowagi budżetu wiąże się konieczność przeprowadzenia analizy salda budżetowego, które dzielą się na :

saldo kredytowe i majątkowe

Saldo kredytowe - budżet jest uważany za zrównoważony jeżeli w ciągu roku budżetowego nie zachodzi powiększenie netto martwego długu publicznego, czyli państwo nie zaciąga nowych pożyczek publicznych. Do dochodów budżetu nie zalicza się środków pozostających z poprzednich okresów, pożyczek zaciągniętych przez budżet.

Saldo majątkowe - stanowi różnicę między dochodami budżetowymi pomniejszonymi o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku państwowego i pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne, a wydatkami bieżącymi z budżetu państwa. To saldo mówi o stanie i rozwoju majątku publicznego.

saldo ogólne i krajowe

Saldo ogólne jest podobne do kredytowego.

Saldo krajowe - jest to saldo ogólne skorygowane o budżetowe rozliczenia z zagranicą. Pozwala odpowiedzieć na pytanie, jaki wpływ na budżet mają rozliczenia z zagranicą .

saldo nominalne i realne

Nominalne nie uwzględnia zjawisk inflacyjnych natomiast realne uwzględnia je.

W okresie 1 roku mówi się o deficycie i nadwyżce w okresie 2 letnim o długu publicznym a nadwyżka - akumulacja publiczna (suma nadwyżek z lat wcześniejszych)

DEFICYT BUDŻETOWY

Deficyt budżetowy staje się z chwilą kiedy budżet pozyska środki inne niż własne. Jeżeli istnieje nie zrównoważenie potrzeb w stosunku do dochodu to te niedopasowanie możemy sfinansować poprzez:

- pozostałości z lat poprzednich

- zaciągnięcie długu publicznego

- ze środków pochodzących ze spłat pożyczek pochodzących z lat poprzednich

NADWYŻKA BUDŻETOWA - występuje rzadko. Można ją zagospodarować poprzez:

-zwiększenie stanu środków budżetowych

-można wcześniej spłacić zaciągnięte zobowiązania

-przeznaczyć na udzielenie pożyczek krajowych i zagranicznych

W wyniku zagospodarowania nadwyżki ulega zmniejszeniu zadłużenie netto tj. łączna kwota zobowiązań budżetu pomniejszona o łączną kwotę należności i o zmianę stanu posiadania środków pieniężnych

RODZAJE DEFICYTU

rzeczywisty- faktyczna różnica między wydatkami a dochodami

2) strukturalny- to deficyt hipotetyczny- , zakłada się iż moce produkcyjne są wykorzystane w maksymalnym zakresie

cykliczny- następstwo cyklu koniunkturalnego

Dług publiczny

Długiem publicznym nazywa się wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez Skarb Państwa, państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną oraz przez gminy. Dług publiczny jest ściśle związany z deficytem budżetowym.

Zaciąga się go w celu :

- wywiązania się z zobowiązań

- sfinansowania w danym roku niezbędnych wydatków ( powódź)

- sfinansowania inwestycji

Zaciągnięcie długu publicznego powoduje konsekwencje makroekonomiczne :

- możliwość wystąpienia inflacji

- podrożenie kredytów - zahamowanie tempa wzrostu

- pułapka zadłużenia- bo dług publiczny nigdy nie zostaje spłacony.

- ukryty deficyt budżetowy - powoduje zwiększenie długu publicznego, wtedy gdy pewne wydatki są dokonywane bez asygnowania środków w budżecie - poprzez zwiększenie zobowiązań

To finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Ogranicza możliwość dokonania wydatków w przyszłości, dlatego istnieją szczegółowe uregulowania zasad zaciągania długu publicznego.

Rodzaje długu publicznego - dobrowolny, przymusowy, krajowy, zagraniczny.

Formy zaciągania długu publicznego

- emisja skarbowych lub komunalnych papierów wartościowych

- zaciąganie kredytów w bankach krajowych( oprócz centralnego )

- zaciąganie kredytów i pożyczek w zagranicznych bankach i instytucjach finansowych

Zasady zaciągania długu publicznego.

- musi być zgoda podmiotu uchwalającego dany budżet

- może być zaciągnięty przez MF albo zarządy gmin

- zaciągnięty w formie papierów wartościowych- wymaga osobnej zgody podmiotu uchwalającego budżet.

Organy uchwalające budżet mogą wyrazić zgodę na krótkotrwałe kredyty- spłacone do końca roku budżetowego (gdy chwilowo brakuje środków )

Przyczyny wzrostu długu publicznego.

- nie przewidziane zobowiązania

- nie spłacanie pełnych rat

- przekazywanie obligacji

- zmiany kursów walutowych

- może przejmować dodatkowe zobowiązania

Rodzaje skarbowych papierów wartościowych bony skarbowe, obligacje skarbowe, euroobligacje

Zalety inwestowania w skarbowe papiery wartościowe:

- bezpieczeństwo, łatwość zbycia, wcześniejsza sprzedaż nie powoduje utraty %

- obligacje oferują korzystniejsze % niż w bankach ,z nim związane są ulgi podatkowe

PRAWO WAGNERA - prawo nieustającego wzrostu wydatków publicznego stwierdza, że w miarę upływu czasu zwiększają się wydatki sektora pub. co jest wynikiem podejmowania nowych zadań, wykonywaniem starych na coraz większą skalę.

Przyczyny wzrostu wydatków:

1) przyczyny socjologiczne- porównanie organizmu pub. do organizmu żywego żeby istnieć musi się rozwijać poprzez zwiększenie wydatków

2) przyczyny historyczne-istnieją okresy w których organizm pub. potrzebuje większych dochodów (wojny, klęski wtedy zaciąga pożyczki które musi zwrócić wraz z %, a to z kolei zwiększa wydatki. Rozmiar i znaczenie długu pub. są łagodzone przez automatyczne mechanizmy spłaty tj dewaluację pieniądza, zwiększanie bogactwa narodowego.

3) przyczyny polityczne

- zwiększanie zakresu działalności państwa (opiekuje się jednostkami i podmiotami gospodarczymi), upowszechnianie się korzystania z bezpłatnych usług państwa.

- rozwój technik politycznych z technikami finansowymi

Zmiana charakteru wydatków

- Skarb Państwa płaci coraz więcej na rzecz wszystkich (od autostrad po czynsze za mieszkania)

- Zmiana techniki podatkowej

- Czynnik ekonomiczny- postęp techniczny pociąga coraz większe koszty

- Budżet państwa stał się narzędziem redystrybucji dochodów ,

Finansuje inwestycje te które ze względów ekonomicznych nie są opłacalne podmiotom gosp.

Zmiany demograficzne- odmładzanie społeczeństwa- kształcenie

Urbanizacja- miasta molochy - duże nakłady na bezpieczeństwo, zarządzanie,

Podejmowanie inicjatyw społecznych i obietnic politycznych.

---