Jakie istnieją sposoby budowania pewnej wiedzy naukowej?
Stając przed problemem prawdziwości jakiegoś twierdzenia nauki odwołujemy się do jego definicji prawdy. Jednak sposób ten jest niesatysfakcjonujący, ponieważ odnajdujemy tylko lakoniczną informację, w jakim przypadku twierdzenie jest prawdziwe, a w jakim nie. Chcąc uzyskać pewną i nie zaprzeczalną odpowiedź na pytanie o prawdziwość zdania, musimy się odwołać do dociekań naukowych.
Istotą takich badań jest odnalezienie niepodważalnej wiedzy i określenie prawdziwości nauki jako całości, a także jako jej pojedynczych cząstek. Zadanie to zmusiło ludzi do odnalezienia metod pozwalających określenie prawdziwości lub w mniej zadowalającym przypadku - wysokiego prawdopodobieństwa twierdzeń naukowych - w możliwie jak najszerszym rozumieniu. Ludzkość stosuje kilka sposobów „potwierdzania” prawdziwości takich twierdzeń. Spróbujmy przyjrzeć się bliżej trzem z nich.
Zgodnie z Alfredem Tarskim jako przykład nauki weźmy matematykę. Zauważa on, że początkowo nauka ta była zbiorem zdań przyjętych intuicyjnie i zbudowanych według określonego sposobu (co dawało intuicji podstawę do orzekania o ich prawdziwości). Zachodzi tu pewnego rodzaju zależność tych zdań od siebie, ponieważ albo były, jak wspomniałem wyżej, zbudowane w określony sposób lub zostały bezpośrednio wyprowadzone od innych zdań przyjętych intuicyjnie, co pozwalało automatycznie przyjąć je do kręgu prawd nauki. Taki rodzaj prawdziwości zdań znany był już starożytnym Grekom i Egipcjanom.
Jednak zdano sobie sprawę, iż sama intuicja nie może być pewnym i nieomylnym weryfikatorem prawdziwości. Trzeba było, jeżeli nie wszystkie zdania to przynajmniej część, poprzeć mocniejszymi przesłankami. Ten moment można uznać za przełomowy w metodzie dedukcyjnej. Zamierzenie to należało przeprowadzić poprzez udowodnienie jak największej liczby zdań nauki (nieosiągalnym ideałem by było udowodnienie wszystkich). Jednak nie jest możliwa sytuacja udowodnienia wszystkich zdań, gdyż dowodząc, odwołujemy się do innych zdań, a więc metoda ta zaprowadziłaby nas do regresu w nieskończoność. Z tego wynika, że proces udowadniania musi zostać w pewnym momencie przerwany. Sytuacja ta zmusiła do uznania, mimo wszystko, pewnej małej ilości zdań jako z góry intuicyjnie prawdziwych. Nazywamy takie zdania aksjomatami. Prawdziwości reszty zdań dowodzimy na podstawie tych właśnie atomowych twierdzeń nauki. Podobna sytuacja odnosi się do terminów używanych w danej nauce. Wybierana zostaje pewna niewielka grupa, która zostaje uznana intuicyjnie za prawdziwą. Każdy inny termin by móc orzekać o nim jako o prawdziwym, musi zostać zdefiniowany terminami pierwotnymi. Te cztery reguły nazywamy teoriami aksjomatycznymi. Metoda ta była stosowana od III w. p.n.e. aż do przełomu wieków XIX/XX.
W tych czasach metoda aksjomatyczna uległa ogromnemu rozwojowi. Ważnym faktem jest wprowadzenie pojęcia, które zaczęto stosować w zabiegach mających na celu udowodnienie prawdziwości zdań, czyli „dowodu”. Początkowo dowód był rozumiany w sensie psychologicznym jako aspekt czynności umysłu mający na celu przekonanie siebie lub kogoś, że jakieś zdanie jest prawdziwe. Takie dowody nie były ograniczone niczym prócz intuicji. Jednak na potrzeby nauk zostało sformułowane pojęcie dowodu formalnego.
Wprowadzenie takiego dowodu do systemu nauki zmusiło ludzi do poddania języka nauki formalizacji. Miało to na celu podanie reguł syntaktycznych, czyli takich, które zasadami swojej budowy pozwalają odróżnić zdania od sformułowań nie będących zdaniami. To pozwoliło stworzenie reguł dowodzenia mówiących nam, że zdanie zostało wyprowadzone z poprzednich zdań wtedy i tylko wtedy, gdy jego kształt jest niezmienny względem poprzedników. Spróbujmy przedstawić sposób takiego dowodzenia. Po pierwsze- posiadamy zdanie - aksjomat, który sam w sobie jest prawdziwy i niepodważalny. Toteż zdanie następne, wyprowadzone z prawdziwego samo też musi być prawdziwe. Przykładem takiego dowodzenia jest twierdzenie jeżeli p, to q , posiadając oczywiście zdanie p. Takie formalne dowodzenie może mieć dłuższą formę, skończonego ciągu zdań, kolejno wynikających z siebie. Zdanie zakończające taki ciąg możemy nazwać formalnie udowodnionym.
Jak widzimy stwierdzanie prawdziwości zdań nauk, a zaraz próby budowania pewnej wiedzy naukowej, towarzyszą ludzkości od czasów starożytnych. Łatwo zauważalny jest fakt, że „metody” naszych przodków nie zostały zastąpione (innymi) lepszymi, lecz wraz z rozwojem myśli podlegały ewolucji do stanu dzisiejszego.
Borkowski Przemysław
Filozofia II rok