H. Markiewicz: Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego
zazwyczaj dzieło literackie traktowano dualistycznie: heglizm - uzmysłowienie idei, pozytywizm - wytwór ducha ludzkiego, wyrażający myśli, uczucia pięknym słowem;
ujęcia dualistyczne ciążą ku psychologizmowi albo idealizmowi obiektywnemu;
dzieło literackie to: przedmiot idealny (Waldemar Conrad), obiektywizacja ducha (Hartmann), przedmiot czysto intencjonalny (Roman Ingarden);
utwór literacki to całość złożona ze słów. Słowa - byty cielesne, znaczące, wyposażone semantycznie (Tadeusz Kotarbiński);
w nowszej nauce o literaturze - akcentowany jest strukturalny charakter dzieła literackiego;
dzieło sztuki według Kazimierza Wóycickiego to wyodrębniona, zamknięta w sobie całość, zespół elementów powiązanych przez pewne stosunki, każdy element ma sens dopiero w połączeniu z innymi.
Kleiner - 4 warstwy w dziele literackim:
treść psychiczna domagająca się uzewnętrznienia;
ogólna koncepcja tematyczna;
struktura utworu (fabuła i gatunek literacki);
forma zewnętrzna - słowne ukształtowanie całości.
Ingarden:
warstwy w dziele literackim:
warstwa brzmień słownych,
znaczeniowa, zbudowana z sensów zdań,
uschematyzowanych wyglądów,
przedmiotów przedstawionych;
związek między warstwami daje jedność strukturalną dzieła;
uporządkowanie następstwa części dzieła => właściwości kompozycyjne i dynamiczne;
dzieło literackie trzeba przeciwstawić jego konkretyzacjom;
dzieło jest tworem schematycznym, zawiera miejsca niedookreślenia;
w konkretyzacjach dokonuje się wypełnienie miejsc niedookreślenia;
Ale Ingarden np. przecenia czynnik brzmieniowy, a nie docenia „napisowego”.
Dzieło literackie jako tekst literacki to - s. 82 - swoisty sekwencjonalny układ językowych znaków brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań.
Znaki brzmieniowe to zespół cech fonemicznych (pozwalają odróżniać wyrazy) i delimitacyjnych.
Funkcje schematów znaczeniowych:
funkcje zasadnicze:
przedstawiająca - przekazuje informacje o cechach, stanach, czynnościach przedmiotów zewnętrznych wobec podmiotu wypowiedzi i o samym podmiocie (wtedy to funkcja autoprezentacyjna),
wolicjonalna - przekazuje postulaty i życzenia podmiotu wypowiedzi;
funkcje uboczne:
kontaktywna - nawiązuje i podtrzymuje kontakt podmiotu z odbiorcą wypowiedzi,
wyróżniająca - ujawnia przez styl wypowiedzi (zazwyczaj niezamierzony) - stałe cechy osobowości podmiotu (wiek, płeć itp.),
autoteliczna (poetycka) - zwraca uwagę na jakość i układ znaków językowych zwykle przez ich niezwykłość / uporządkowanie naddane.
Obok płaszczyzny znaków językowych i płaszczyzny znaczeń wyrazów i zdań są wyższe układy znaczeniowe, związane z rekonstrukcją odbiorcy. Na sferę wyższych układów znaczeniowych składają się:
ujęcia przedmiotów przedstawionych, stanowiące drobne całości:
bezpośrednio dane ucechowanie zewnętrzne i wewnętrzne,
dziania się (przeżycia), stan i wypowiedzi,
związki logiczne między przedmiotami,
ujęcia mieszane;
jedno- / wieloprzedmiotowe sekwencje, oddzielone zmianą występujących przedmiotów;
sekwencje integrują się w:
zawartość zdarzeniową / fabułę - ciąg dziań się i stanów,
przedmioty przedstawione,
całościowy obraz świata przedstawionego,
zespół uogólnień poznawczych i postulatywnych wyrażonych bezpośrednio,
nadrzędny podmiot literacki,
osobowość czytelnika uobecnioną w utworze;
4) uogólnienia o charakterze poznawczym / postulatywnym - ideologie, tezy, tendencje.
Fabułę charakteryzuje jej stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, sposób motywacje zdarzeń i stopień ich przewidywalności, ilość wątków, więź kompozycyjna i problemowa, ciągłość i przerywalność narracji, czas i miejsce zdarzeń.
O konstrukcji postaci literackiej decydują - stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, koncepcja osobowości, motywacja cech charakteru, stopień przewidywalności itp.
Świat przedstawiony cechuje stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego świata, wymiary czasowe i przestrzenne, statyczność / dynamiczność, hierarchia wartości.
Składniki sfery wyższych układów znaczeniowych - rzeczywistość przedstawiona.
Wyglądy (obrazowość bezpośrednia) w dziele literackim:
znaczenie każdego zdania jest potencjalnym bodźcem dla powstania u odbiorcy wyglądu wyobrażeniowego,
przedstawienia wyobrażeniowe to treści przeżyć, które towarzyszą konkretyzacjom dzieł literackich.
Struktura dzieła literackiego:
składniki każdej płaszczyzny wzajemnie się określają,
płaszczyzna brzmieniowo-napisowa to materialny znak płaszczyzny znaczeń,
analogie między właściwościami płaszczyzn.
Treść i forma:
s. 95 najpierw trzeba poznać budowę dzieła literackiego, a potem dopiero można się zastanawiać, co w nim nazwać treścią, a co formą;
treść - między ideą a streszczeniem, akcją, fabułą. Reszta to forma;
forma wewnętrzna - od Plotyna - ukryta zasada, siła kształtująca od wewnątrz, przejawiająca się w zespoleniu treści i zewnętrznego kształtu;
zawartość - ogół składników poszczególnych płaszczyzn; struktura - stosunki zachodzące między nimi, forma zewnętrzna - płaszczyzna znaków językowych, treść - najważniejsze składniki zawartości fabularnej / dyskursywnej;
nie da się stworzyć wyczerpującej monografii dzieła literackiego.
2