H. Markiewicz: Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego

• zazwyczaj dzieło literackie traktowano dualistycznie: heglizm - uzmysłowienie idei, pozytywizm - wytwór ducha ludzkiego, wyrażający myśli, uczucia pięknym słowem;

• ujęcia dualistyczne ciążą ku psychologizmowi albo idealizmowi obiektywnemu;

• dzieło literackie to: przedmiot idealny (Waldemar Conrad), obiektywizacja ducha (Hartmann), przedmiot czysto intencjonalny (Roman Ingarden);

• utwór literacki to całość złożona ze słów. Słowa - byty cielesne, znaczące, wyposażone semantycznie (Tadeusz Kotarbiński);

• w nowszej nauce o literaturze - akcentowany jest strukturalny charakter dzieła literackiego;

• dzieło sztuki według Kazimierza Wóycickiego to wyodrębniona, zamknięta w sobie całość, zespół elementów powiązanych przez pewne stosunki, każdy element ma sens dopiero w połączeniu z innymi.

Kleiner - 4 warstwy w dziele literackim:

• treść psychiczna domagająca się uzewnętrznienia;

• ogólna koncepcja tematyczna;

• struktura utworu (fabuła i gatunek literacki);

• forma zewnętrzna - słowne ukształtowanie całości.

Ingarden:

1. warstwy w dziele literackim:

• warstwa brzmień słownych,

• znaczeniowa, zbudowana z sensów zdań,

• uschematyzowanych wyglądów,

• przedmiotów przedstawionych;

• związek między warstwami daje jedność strukturalną dzieła;

• uporządkowanie następstwa części dzieła => właściwości kompozycyjne i dynamiczne;

• dzieło literackie trzeba przeciwstawić jego konkretyzacjom;

• dzieło jest tworem schematycznym, zawiera miejsca niedookreślenia;

• w konkretyzacjach dokonuje się wypełnienie miejsc niedookreślenia;

Ale Ingarden np. przecenia czynnik brzmieniowy, a nie docenia „napisowego”.

Dzieło literackie jako tekst literacki to - s. 82 - swoisty sekwencjonalny układ językowych znaków brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań.

Znaki brzmieniowe to zespół cech fonemicznych (pozwalają odróżniać wyrazy) i delimitacyjnych.

Funkcje schematów znaczeniowych:

1. funkcje zasadnicze:

• przedstawiająca - przekazuje informacje o cechach, stanach, czynnościach przedmiotów zewnętrznych wobec podmiotu wypowiedzi i o samym podmiocie (wtedy to funkcja autoprezentacyjna),

• wolicjonalna - przekazuje postulaty i życzenia podmiotu wypowiedzi;

• funkcje uboczne:

• kontaktywna - nawiązuje i podtrzymuje kontakt podmiotu z odbiorcą wypowiedzi,

• wyróżniająca - ujawnia przez styl wypowiedzi (zazwyczaj niezamierzony) - stałe cechy osobowości podmiotu (wiek, płeć itp.),

• autoteliczna (poetycka) - zwraca uwagę na jakość i układ znaków językowych zwykle przez ich niezwykłość / uporządkowanie naddane.

Obok płaszczyzny znaków językowych i płaszczyzny znaczeń wyrazów i zdań są wyższe układy znaczeniowe, związane z rekonstrukcją odbiorcy. Na sferę wyższych układów znaczeniowych składają się:

1. ujęcia przedmiotów przedstawionych, stanowiące drobne całości:

• bezpośrednio dane ucechowanie zewnętrzne i wewnętrzne,

• dziania się (przeżycia), stan i wypowiedzi,

• związki logiczne między przedmiotami,

• ujęcia mieszane;

• jedno- / wieloprzedmiotowe sekwencje, oddzielone zmianą występujących przedmiotów;

• sekwencje integrują się w:

• zawartość zdarzeniową / fabułę - ciąg dziań się i stanów,

• przedmioty przedstawione,

• całościowy obraz świata przedstawionego,

• zespół uogólnień poznawczych i postulatywnych wyrażonych bezpośrednio,

• nadrzędny podmiot literacki,

• osobowość czytelnika uobecnioną w utworze;

4) uogólnienia o charakterze poznawczym / postulatywnym - ideologie, tezy, tendencje.

Fabułę charakteryzuje jej stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, sposób motywacje zdarzeń i stopień ich przewidywalności, ilość wątków, więź kompozycyjna i problemowa, ciągłość i przerywalność narracji, czas i miejsce zdarzeń.

O konstrukcji postaci literackiej decydują - stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, koncepcja osobowości, motywacja cech charakteru, stopień przewidywalności itp.

Świat przedstawiony cechuje stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego świata, wymiary czasowe i przestrzenne, statyczność / dynamiczność, hierarchia wartości.

Składniki sfery wyższych układów znaczeniowych - rzeczywistość przedstawiona.

Wyglądy (obrazowość bezpośrednia) w dziele literackim:

• znaczenie każdego zdania jest potencjalnym bodźcem dla powstania u odbiorcy wyglądu wyobrażeniowego,

• przedstawienia wyobrażeniowe to treści przeżyć, które towarzyszą konkretyzacjom dzieł literackich.

Struktura dzieła literackiego:

• składniki każdej płaszczyzny wzajemnie się określają,

• płaszczyzna brzmieniowo-napisowa to materialny znak płaszczyzny znaczeń,

• analogie między właściwościami płaszczyzn.

Treść i forma:

• s. 95 najpierw trzeba poznać budowę dzieła literackiego, a potem dopiero można się zastanawiać, co w nim nazwać treścią, a co formą;

• treść - między ideą a streszczeniem, akcją, fabułą. Reszta to forma;

• forma wewnętrzna - od Plotyna - ukryta zasada, siła kształtująca od wewnątrz, przejawiająca się w zespoleniu treści i zewnętrznego kształtu;

• zawartość - ogół składników poszczególnych płaszczyzn; struktura - stosunki zachodzące między nimi, forma zewnętrzna - płaszczyzna znaków językowych, treść - najważniejsze składniki zawartości fabularnej / dyskursywnej;

• nie da się stworzyć wyczerpującej monografii dzieła literackiego.

1

---