FUNKCJE KRYTYKI LITERACKIEJ

– JANUSZ SŁAWIŃSKI

P

unktem wyjścia dla rozważań Sławińskiego był fragment recenzji.

Wypowiedź ta(analizowana

recenzja

) jest wielotematyczna, jej zawartość układa się w

czterech

regestrach

:

1)

orzeka

o utworze literackim i jego autorze

2) wypowiedź daje

świadectwo

przekonaniom

recenzenta

na temat tego, co uważa on za

wartościowe

w dziedzinie literatury

a) odpowiedniość dzieła wobec domniemanych potrzeb odbiorców

b) określona konwencja literacka

c) tematyka

d) wymagają określonych cech od konwencji

e) mają wymiar również negatywny, wskazują na obszar wartości kwestionowanych przez

recenzenta

3)

odwołania do faktów z życia literackiego

, które stanowi socjalny kontekst całej recenzji

a) opinia o upodobaniach publiczności literackiej

b) zdania i zwroty zachęcające czytelników do lektury, a więc elementy wypowiedzi o char.

propagandowym

4) zdania odnoszące się do samego

procederu krytycznego

, czyli

wypowiedź o samej

recenzji

, o jej charakterze i celu.

Wyodrębnione wyżej

grupy informacji

są w obrębie tekstu równoważnikami

czterech elementów

współtworzących pewną sytuację kulturalną. Są one podłożem specyficznych dla niej funkcji:
-

określony fakt literacki 

funkcja poznawczo-

oceniająca

-

zespół postulatów, stanowiących jak gdyby "projekt" faktu literackiego 

funkcja postulatywna

-

okoliczności życia literackiego 

funkcja operacyjna

-

wypowiedź o własnych regułach, środkach i zadaniach 

funkcja metakrytyczna

Akt krytycznoliteracki jest wielofunkcyjny

(i wieloznaczny). O jego charakterze decyduje pewien

komplet funkcji

. Wszystkie te funkcje są równoczesne, ale nie równorzędne.

Wśród tych funkcji krytyki

dwie są biegunowe

. Z jednej strony

funkcja metakrytyczna

, z drugiej

operacyjna

.

Uczestnictwo w

grze społecznej

, w której

krytyk

włącza się do układu: autor - utwór - odbiorca.

Zajmuje miejsce w kanale komunikacyjnym łączącym twórcę z czytelnikiem.

Jego własny krytyczny komunikat nie tylko komplikuje stosunki pomiędzy autorem i odbiorcą, ale sam staje
się ośrodkiem nowych stosunków.

Dla czytelnika

wypowiedź krytyka jest

głosem kogoś kto "ma prawo"

być przewodnikiem w

konsumpcji literackiej,

niezależnie od tego czy jego opinie przyjmuje się aprobatywnie czy polemicznie.

Rola przewodnika

w tym rozumieniu obejmuje:

-

czynności

reklamowe

(co czytać lub czego nie czytać)

- zabiegi

poznawcze

(tłumaczenie faktu literackiego)

-

czynności

wartościujące

(podpowiedzenie czytelnikowi, w jakim polu wartości ma usytuować dany fakt)

Wypowiedź krytyczna odgrywa zatem wobec czytelnika rolę sita umieszczonego w kanale
komunikacyjnym, łączącym go z autorem.

Selekcjonuje i przetwarza informacje zawarte w tekście

,

w wyniku czego powstaje pewna propozycja pojmowania utworu literackiego.

-

Ile funkcji krytyki lit. wymienił?

Są

4 funkcje krytyki literackiej

.

1) f. poznawczo-

oceniająca - Przekaz krytyczny odnosi się do faktów literackich, czyli do jakiegoś

dzieła. Jest zarówno poznawcza jak i oceniająca.

2) f. postulatywna - To projekt idealnego tekstu literackiego.
3) f. operacyjna -

Osadza akt w życiu literackim.

4) f. metakrytyczna -

Odnosi się do samej krytyki i osadza ją w krytyce. Przekaz krytyczny jest

wypowiedzią o własnych regułach, środkach i zadaniach.

- Jakie

rodzaje zdań

wyróżnił Sławiński w tekście krytyczno-lit?

1) zd. deskryptywne
2) zd. interpretacyjne
3)

zd.oceniające

Dwa pierwsze odpowiadają pewnym czynnościom poznawczym, ostatni ma za podstawę określone
działania wartościujące.

-

Czasopisma

:

Odra, Nowe Książki, Akcent, Zeszyty literacki, Fraza

-

Jak nazwał

krytyka M. Blanchot?

Nazwał go

dwukrotnym intruzem

.

Zaj

muje miejsce w kanale komunikacyjnym łączącym

twórcę z czytelnikiem

. Zajmuje w nim miejsce podwójne:

rozrywa bezpośrednią więź

łączącą

autora z przekazem, a także sytuuje się pomiędzy owym przekazem i odbiorca. Jego własny krytyczny
komunikat nie tylko kom

plikuje stosunki pomiędzy autorem i odbiorcą, ale też

sam staje się ośrodkiem

nowych stosunków.

- Czym jest

dekodowanie i rekodowanie

?

Wypowiedź krytyczna stawia sobie za zadanie rozszyfrować dzieło, aby wprowadzić je w określony
społecznie obieg. Oznacza to zarówno

sprowadzenie danego komunikatu lit, do systemu

warunkujących go zasad

(a więc DEKODOWANIE), jak też

ustosunkowanie nowego komunikatu

wobec „języka” przyzwyczajeń literackich czytelnika

(REKODOWANIE)

-

Wypowiedź krytyczna.

To

przekaz słowny o innym przekazie

, zawiera

informacje o informacjach

a nie o stanach rzeczy.

Jest komunikatem, dla którego komunikowanym stanem rzeczy pozostaje inny komunikat. To

wypowiedź

metajęzykowa (metaliteracka).

-

2 podejścia poznawcze do dzieła:

Pierwsze polega na

sprowadzeniu nieznanego do znanego

(lub prawdopodobnego do pewnego),

drugie

– polega na

sprowadzeniu czegoś, co jest indywidualne, do czegoś, co jest ogólne

.

-

Ocena a wartościowanie.

Sławiński przyjmuje za Henrykiem Elzenbergiem, że

OCENA

to tyle co

stwierdzenie

,

czy dany

przedmiot jest wartościowy,

natomiast

WARTOŚCIOWANIE

to tyle, co

orzekaniem jakie cechy

owego przedmiotu stanowią o jego wartości.

Wartościowanie

nie podlega sprawdzianowi

prawdy

– fałszu, lecz podpada pod

sprawdzian zasadności – bezzasadności

. Ocena faktu

literackiego polega na przyrównaniu go do jednolitego systemu kryteriów.

Krytyka literacka

nie jest jednolitą całością,

składa się z kilku elementów

:

- orzeka o konkretnym utworze i jego autorze
-

daje świadectwo przekonaniom recenzenta na temat tego, co uważa on za wartościowe

-

zawiera odwołania do faktów życia literackiego

-

zawiera informacje dotyczące samego procederu krytycznego

Wszystkie te elementy pozostają względem siebie w relacjach hierarchicznych. Tworzą rodzaj

sytuacji

kulturalnej,

czyli fakt istnienia dzieła, wysuwanie postulatów, życie literackie

Krytyka ma

4 podstawowe funkcje

(są one równoczesne, ale nie równorzędne):

FUNKCJA OPERACYJNA

-

udział krytyki

w grze między autorem a publicznością

. Komunikat krytyczny komplikuje sytuację

odbiorca-

nadawca, ale równocześnie tworzy nowe stosunki

- dla

autora

jest to rodzaj zapowiedzi tego,

jak dzieło zostanie odebrane

; dla odbiorcy jest to rodzaj

wtajemniczenia przez osobę kompetentną do wyjaśnienia i ocenienia utworu
- krytyk jest dla odbiorcy

przewodnikiem

w konsumpcji literackiej; przewodnik pełni funkcje reklamowe,

poznawcze oraz wartościujące. Rola krytyka jest bardzo ważna, gdyż

autor nie ma bezpośredniej

styczności z odbiorcą

. (np. w twórczości folklorystycznej nie ma krytyki, bo jest kontakt autor-czytelnik)

KONKRETYZACJA

-

dąży albo do potwierdzenia istniejących przyzwyczajeń z życia literackiego, albo do

ich rozbicia, gdy utwór pozostaje w opozycji do konwencji

KRYTYKA

-

rodzaj instytucji, której działania skierowane są na organizację życia społecznego wobec

faktów literatury

FUNKCJA POZNAWCZO-

OCENIAJĄCA

- wynika z

metaliterackości

krytyka (zawiera informacje o informacjach), który pracuje w tym samym

materiale co pisarz (tzn. w słowie)
- zawiera

zdania deskryptywne i interpretacyjne

(tzn. poznawcze) oraz

oceniające

(tzn.

wartościujące)

Zdania deskryptywne

to opis, potwierdzenie faktu literackiego.

Zdania interpretujące

problematyzują fakt literacki. Czynności interpretujące mogą:

a)

sprowadzać nieznane do znanego

b)

sprowadzać coś indywidualnego do ogólnego

Aby interpretacja była efektywna musi mieć bogate pole skojarzenia i szeroki kontekst dla danego dzieła.

WARTOŚCIOWANIE

-

orzekanie, które cechy utworu stanowią o jego wartości; wartościując odnosi się

fakt literack

i do systemu, albo do innych faktów literackich, na tle których ukazuje się wartość lub nie.

Badacz literatury

odtwarza kontekst dzieła

(sytuację historyczno-literacką), natomiast krytyk traktuje

jako kontekst utworu swoją własną sytuację (odniesienie do przestrzeni kulturalnej)

Dla lepszego zrozumienia

krytyk

wprowadza wiele dodatkowych informacji

o dziele i autorze.

Zwiększa potencjał informacyjny dzieł

. Robi to, bo jest wiele rzeczy, które mogą zniekształcić

przekaz (np. osobiste gusta, upodobania publ

iczne, nawyki). Niestety krytyk dodając te informacje, jest

również jednym z czynników zakłócających dialog autora z odbiorcą.

FUNKCJA POSTULATYWNA

Krytyk przez swoje ustosunkowanie się do dzieła

formułuje postulaty

. Chce nie tylko oceniać te

istniejące ale mieć również wpływ na powstające. Buduje model literackich dokonań i tym samym staje się
współczynnikiem twórczości.
Mogą to być różne postulaty: moralne, religijne, ideologiczne, tematyczne, dotyczące formy.

Niektórzy pisarze zaprzeczają, że istnieje twórczy aspekt krytyki. Mówią że ona jedynie pasożytuje na
literaturze.
Krytyka stawia ukształtowane dzieło w sytuacji, która przywraca jak gdyby stan jego nie ukształtowania.

FUNKCJA METAKRYTYCZNA

-

przekaz na temat zadań krytyki oraz norm i reguł procederu krytycznego

-

analizuje własne czynności

- stawia sobie postulaty, zadania

Równoczesność wszystkich funkcji

jest dynamiczna, potencjalizują się one i aktualizują. Podkreślają

się wzajemnie i przytłumiają. Każdorazowo są ugrupowywane i uporządkowywane hierarchicznie.

R. Barthes: Krytyka i prawda

-

od czasów Mallarmego – podwójna funkcja stylu – poetycka i krytyczna;

-

krytyk staje się pisarzem. O stawaniu się pisarzem decyduje świadomość słowa. Pisarz
odczuwa głębię języka, a nie tylko jego piękno;

-

nowa

krytyka istnieje dzięki osamotnieniu aktu krytycznego jako aktu stylistycznego. Pisarz i

krytyk to już nie pan i sługa;

-

krytyka do pisarza zbliża ogólny

kryzys komentarza

.

Język mnogi:

-

każda epoka wierzy, że zna sens kanoniczny dzieła

, ale diachronia zmienia sens

pojedynczy w mnogi, dzieło zamknięte w otwarte;

-

zmienia się definicja dzieła

– z faktu historycznego w antropologiczny, dzieło jest

wieloznaczne, symboliczne. A symbol to nie obraz, a mnogość znaczeń;

-

kontakt czytelnika z czymś poza tekstem – to marzenie

1

. Literatura jest odkrywaniem słowa;

-

filologia ma uchwycić literalny sens wypowiedzi, a nie wtórny.

Język symboliczny dzieł jest

językiem mnogim. Każde słowo / dzieło ma liczne sensy

. Wieloznaczności w języku

potocznym można zredukować dzięki sytuacji, w jakiej się pojawiają. W dziele się nie da – bo
nie ma sytuacji. W dziele jest coś z cytatu. Jest wygłoszone poza sytuacją;

-

symbol

nie jest tylko właściwością wyobraźni,

ma też funkcję krytyczną

, a przedmiotem tej

krytyki jest język;

-

wypowiedź ogólna, której przedmiotem jest nie jakiś określony sens, a wrogość sensów dzieła –
to

nauka o literaturze / stylu;

-

wypowiedź, która podejmuje się nadania dziełu sensu – krytyka literacka

. Nadanie

sensu może być pisane / milczące  lektura bezpośrednia i krytyka, upośredniona przez język
– styl krytyki.

Nauka o literaturze (wszystko w czasie przyszłym, coś jak I część Miazgi Andrzejewskiego):

-

przedmiot literacki

– napisany. Nauka o literaturze możliwa, gdy się uzna, że

dzieło zostało

stworzone przez styl;

-

nauka

o literaturze nie ma narzucać dziełu sensu, dającego prawo do odrzucania innych

sensów;

-

nie ma zajmować się treściami,

ma być nauką o warunkach treści

– czyli o formach;

interesować się ma

zmianami sensu

wywoływanymi przez dzieła, nie

ma interpretować

symboli, a ich

wielowartościowość

. Jej przedmiotem nie są pełne sensy dzieła, a sens pusty;

1

Nie w takim znaczeniu, że ten kontakt jest nierealny. Tylko że kontakt = marzenie.

-

językoznawstwo zakłada hipotetyczny model opisu. Tu – podobnie;

-

cel

: nie wyjaśnienie, dlaczego przyjęty został sens, ale

dlaczego można ten sens przyjąć

;

-

może spokrewnić dzieło literackie z mitem, który nie ma autora. Śmierć autora – pozbawia
realności jego podpis, czyni z dzieła mit,

zacieranie podpisu autora = wyzwolenie dzieła z

ograniczeń intencji;

-

przedmiot badań mitologii stylu – nie dzieła uwarunkowane, ale przeniknięte wielkim stylem
mitycznym, w którym ludzkość wypróbowuje swe pragnienia;

-

autor, dzieło – punkt wyjścia nauki o literaturze, horyzontem jest język;

-

obejmuje (ta

nauka o literaturze) 2 dziedziny

– 1) cech języka literackiego jako całości –

znaki niższe od zdania

; 2)

znaki wyższe od zdania

, z których można indukować strukturę

opowiadania, komunikatu poetyckiego itp.;

-

obiektywność

– nie odnosi się do dzieła, a do jego inteligibilności;

-

nauka o literaturze nie nada i nie odnajdzie sensu dzieła, ale opisze, według jakiej logiki sens
tworzyć.

Krytyka

:

- nie jest nauką. Zajmuje się sensami, tworzy je;

-

ma miejsce

pośrednie

między nauką a lekturą;

-

krytyka: dzieło = sens: forma;

-

rozdwaja sensy

, sprawia, że na pierwszym języku dzieła jest drugi język – spójność znaków;

-

dzieło nie pozwala się zamknąć we własnym odbiciu, krytyka – kontynuowana, musi
przekształcać wszystko, według pewnych praw i zawsze w tym samym kierunku,

- nie może mówić byle czego;

-

musi uznać, że w dziele wszystko jest znaczące

(a nie tylko to, co si

ę powtarza często).

Ilość daje informację, a nie sens. Uogólnianie ma tu charakter jakościowy a nie ilościowy;

-

książka to świat. Krytyk wobec książki jest jak pisarz wobec świata;

-

krytyka subiektywna

(kierunek przekształceń) – wypowiedź całkiem uzależniona od

podmiotu, który nie uwzględnia przedmiotu. Subiektywność ukształcona, przynależna do kultury
może się zbliżyć do dzieła. Ale tu chodzić ma o stosunek krytyki do języka;

-

symbol ma ukazywać nicość „ja”, ma wyrażać niewyrażalne, nie wewnętrzne cechy przedmiotu,
a jego nieobecność;

- odkrywa w dziele zrozumialność

2

(inteligibilność);

-

nie jest przekładem a peryfrazą,

może kontynuować metafory dzieła, a nie upraszczać je,

-

miarą wypowiedzi krytycznej jest trafność;

-

2 sposoby rozminięcia się z symbolem

– 1)

zaprzeczenie symbolu

, sprowadzenie dzieła

do fałszywej dosłowności, 2)

naukowa interpretacja symbolu

;

-

symbol musi odnajdować symbol;

-

krytyk

– ten, który nie wie, co sądzić o nauce o literaturze;

-

dystans pozwala krytykowi rozwijać ironię (której nie ma nauka);

-

ironia

– pytanie postawione językowi przez język

. Ironia „barokowa” – igra z formą, nie

istotą, rozwija język.

Lektura

:

-

krytyk nie może zastąpić czytelnika

. Bo byłby czytelnikiem, który napotyka na styl;

-

w średniowieczu były 4 funkcje wobec książki

–

scriptor

(przepisuje, nie dodaje nic od

siebie),

compilator

(nie dodaje),

commentator

(czyni tekst zrozumiałym),

auctor

(daje

własne myśli, opiera się na autorytetach). Ale już compilator ma spojrzenie krytyka – wystarczy,
że dzieli na części.

Krytyk w pełni – commentator

– 1) pośrednik, przywodzący dawną

substancję, 2) operator – na nowo rozmieszcza składniki, by dać dziełu znaczenie;

2

Właśnie tak jest w tekście. Nie „zrozumiałość”, a „zrozumialność”.

-

czytelnik

– nie wiadomo jak przemawia do książki.

Krytyk musi przybrać ton, ton

twierdzący

;

-

jedyny komentarz, jaki mógłby tworzyć prawdziwy czytelnik – pastisz;

-

przejść od lektury do krytyki = pragnąć nie dzieła, a własnego języka;

-

krytyka prowadzi do prawdy stylu.

K. Dybciak: Istota i struktura krytyki literackiej (w: Problemy teorii literatury
s.3.)

-

rozmaite formy twórczości krytycznoliterackiej i wielość jej poziomów;

-

płynność granic krytyki

;

-

krytyka

– pogranicze,

krótkie dzieje, brak tradycji własnej

, destabilizacja podstawowych

kategorii;

-

warunek konieczny zaliczenia tekstu do krytyki: metaliterackość (a w wymiarze dynamicznym:
działanie kulturalne, mające związek z literaturą);

-

specyficzna cecha krytyki literackiej

–

podwójnie ukierunkowana pragmatyczność

– ku

literaturze i ku zewnętrznym układom społecznym;

-

s. 486

jeśli wypowiedź krytyczna skierowana jest do literatury, to może być o literaturze lub o czymś

innym (…) natomiast jeżeli jest adresowana do podmiotów usytuowanych w układach
zewnątrzliterackich, musi być zawsze o literaturze, albo z jej powodu;

-

s. 486

krytyka(…) ma za zadanie nawiązywanie kontaktów między tym, co literackie, a tym, co

pozaliterackie;

-

krytyka stymuluje życie literatury, ujawnia dialogowość dzieła literackiego

,

-

krytyka pośredniczy między pisarzem i czytelnikiem; jest przewodnikiem w konsumpcji literackiej,
jest też twórcą przestrzeni literackiej;

-

krytyk jako twórca literatury decyduje o istnieniu zjawisk literackich na wielu poziomach;

- Ingarden – krytyka literacka to artystycznie wartościowe i sugestywne zdawanie

sprawy z konkretyzacji estetycznej dzieła literackiego.

Twórcze możliwości krytyki:

-

pole możliwości zaistnienia dzieł literackich,

uświadamia istnienie konwencji artystycznych

;

-

ustanawianie elementarnych faktów literackich

– krytyk

dokonuje selekcji obiektów

i

nie może wprowadzić do literatury każdego tekstu, za to może opóźnić wejście tekstu w literaturę,
zmodyfikować jego kształt;

-

tworzenie całości większych niż pojedynczy utwór

– wyrażane idee, znaczenia

światopoglądowe generowane przez utwór, konwencje stylistyczne, tematy, szkoły, prądy, nurty,
gatunki; to

krytyka buduje literaturę z poszczególnych przekazów

. S. 489

dzięki krytyce

luźny zbiór wypowiedzi przekształca się w dynamiczną jedność, staje się procesem, dążącym do
jak

ichś, choćby cząstkowych, celów,

krytyka

– system wyborów.

Zorientowanie krytyki na działanie

, dynamizacja, przekształcanie literatury

różni ją od nauki

o literaturze

(która też jest złożona z wypowiedzi metaliterackich).

Manfred Kridl:

jedność nauki i krytyki literatury,

Zygmunt Łempicki

: krytyka jest praktyczna, historia literatury

– teoretyczna.

Nie można dopuścić do utożsamienia krytyki i sztuki literackiej, bo to by oznaczało likwidację krytyki, która
istnieje dopóki istnieje dystans.

Krytyka a polityka literacka:

-

funkcją obu jest działanie na rozwój artystycznego piśmiennictwa,

-

różnice

:

o

na poziomie stylu działania – polityk reprezentuje interes zewnętrzny, krytyk działa na rzecz
sztuki słowa,

o

polityka jest nastawiona pragmatycznie, a krytyka jest też twórczością artystyczną i
badawczą,

o

polityk nie musi argumentować i tworzyć teksty wartościowe estetycznie – on tworzy teksty
pozawerbalne i

pisze on nakładami i liczbą wydań książek, reklamą, nagrodami i

stypendiami,

o

krytyk zdobywa sobie pozycję skutecznością przeprowadzonych akcji, polityk – miejscem,

o

za krytykiem stoją jego umiejętności i dorobek. Za politykiem – instytucja, którą reprezentuje,

o

głos krytyka jest głosem indywidualnym, działacza – reprezentantem instytucji,

o krytyk

– racje jednostki przeciwko systemowi,

o

krytyk zwraca się do odbiorcy swoich tekstów jako do podmiotu moralnego i historycznego,
literaturoznawca czy estetyk

– jak do odbiorcy (podrzędnego),

o s. 493

krytyk rozpoznaje „człowieka” w pisarzu, natomiast badacz skupia uwagę na

„autorze”,

o

autor przetwarza materiał społeczny na literacki, estetyczny. Krytyk zamienia to, co
literackie, na to, co nieliterackie,

o w kategoriach semantyki

– krytyk zajmuje się znaczeniami literatury zbieżnymi z innymi

systemami semiotycznymi, dokonuje przekładu sensów wytwarzanych w literaturze na sensy
powszechnie zrozumiałe, uczony interesuje się sposobem wytwarzania znaczeń,

o

krytyk musi stwarzać warunki pełnej konkretyzacji dzieła,

o

krytyk musi stale wykraczać poza literaturę,

o funkcja krytyki s. 494 zestawianie

semantyki, literatury (…), konfrontowanie rozwiązań

wspólnych problemów istniejących w danej sytuacji historycznej,

Hierarchiczne uporządkowanie funkcji krytyki:

-

funkcja

pragmatyczna

(kontaminacja f. impresywnej i wolicjonalnej) u Sławińskiego

operacyjna

;

-

funkcje:

estetyczno-ludyczna

, ekspresywna, wartościująca, problematyzująca.

Funkcja estetyczno-ludyczna:

-

zbliża krytykę do sztuki

, przejawia się w konstrukcyjnych czynnościach autofinalistycznych s.

495:

teksty krytyczne muszą realizować zobowiązania narzucane przez nastawienie autoteliczne

(funkcję poetycką), a jednocześnie aktualizować funkcję impresywną;

-

najważniejszy gatunek – esej – s. 495: nastawienie czysto ludyczne wywołujące efekty zabawy,
wzruszenia, komizmu dochodzi do apogeum w felietonie, pastiszu, parodii krytycznej.

Funkcja ekspresywna:

-

była uważana za odróżniającą od nauki i filozofii literatury;

-

wyrażenie osobistych przeżyć;

-

aktualizuje się w impresji, dzienniku, polemice, pamflecie.

Funkcja wartościująca

: (S. Brzozowski: „krytyka jest sądem”):

-

s. 496

aktualizowany system ocen stanowi o tym, co nazwać można potencjalnością programową o

charakterze negatywnym lub pozytywnym. Brzozowski

– idealny krytyk programujący (pisze dla

zwycięstwa swego światopoglądu), Irzykowski – krytyk programoburca.

Funkcja problematyzująca:

-

s, 497

dominuje w tekstach krytycznych zmierzających do intelektualnego porządkowania materiału

estetycznego, dostarczanego przez pisarzy;

-

problematyzowanie w operacjach metaliterackich

– rozłożenie tekstu na części, poznawanie ich

morfologii i funkcji, konstruowanie całości dzieła, rozumienie go, pokazanie pozycji dzieła,
porównanie go z innymi wypowiedziami.

Krytyka: aktualizowanie utworu i przenoszenie go w nowy układ.

Wyrwanie tekstu z macierzystej całości – 2 podejścia:

1)

przeciwstawianie perspektywy historycznoliterackiej i współczesnej

– Łempicki i

Sławiński – badacz literatury ma wyznaczyć miejsce tekstu w procesie rozwojowym i wpływ na
przemiany literatury. Krytyk problematyzuje przeszłość z punktu widzenia teraźniejszości;

2)

umieszczenie aktu poznania krytycznego w „trzecim wymiarze czasu”

(ani w synchronii

dzieła ani w synchronii krytyka) – kontakt z tekstem i odbiorcą niezależny od zdarzeń historycznych.

-

krytyka w różnych materiałach semiotycznych, synteza stylistyk i retoryk, przełamuje metodologie,
wytwarza pograniczne środki przekazu

Struktura czynności krytycznych:

-

grupować

teksty można ze względu na

morfologię wypowiedzi

, adresata, przedmiot, metodę,

strategię perswazji;

-

2 rodzaje

zadań

– 1)

referują postrzegane rzeczy

; 2)

wyrażają stosunek do podmiotu

,

-

tworzenie teorii

umożliwiających generowanie tekstów.

-

Poglądy – podstawa krytyki

: 1) wiedza literacka (sposób opisu faktów literackich, metody

analizy itp.);

2) przekonania światopoglądowe; 3) system ocen i zespół postulatów.

Adresaci krytyki:

-

w życiu literackim – nadawcy przekazów, odbiorcy, dysponenci instytucji literackich;

-

w życiu społeczno-kulturalnym – twórcy wartości, dystrybutorzy i odbiorcy.