Konspekt lekcji dla klasy I gimnazjum.

Temat: O sposobach odżywiania się organizmów.

CELE DYDAKTYCZNE

1.

Wiadomości

Uczeń zna:
- cel odżywiania się,
- podział sposobów odżywiania się na heterotroficzne i autotroficzne,
- podział organizmów cudzożywnych na biofagi, saprobionty oraz pasożyty i półpasożyty,
- organizmy, które zaliczane są do powyżej przytoczonych grup,
- sposoby odżywiania się organizmów samożywnych (fotosynteza, chemosynteza),
- pojęcie i budowę chloroplastu oraz jego rolę,
- czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy.

2.

Umiejętności:

Uczeń potrafi:
- wytłumaczyć, po co potrzebne jest organizmom odżywianie się,
- podzielić organizmy na heterotroficzne i autotroficzne,
- przydzielić organizmy do określonych grup osobników cudzożywnych,
- napisać schemat równania fotosyntezy,
- opisać proces fotosyntezy i chemosyntezy,
- rozpoznać chloroplast w komórce roślinnej,
- wyjaśnić budowę i rolę chloroplastu,
- określić, kiedy fotosynteza zachodzi najintensywniej.

3.

Postawy:

- konieczność dokarmiania ptaków w okresie zimowym,
- wybieranie odpowiednich miejsc w domu dla roślin doniczkowych,

4.

Strategie:

- asocjacyjna
- organizacyjna.

5.

Metody:

- pogadanka,
- elementy wykładu,
- obserwacja.

6.

Formy pracy:

- zbiorowa,
- grupowa.

7.

Ś

rodki dydaktyczne:

- foliogramy,
- fotografie,
- podręcznik,
- krata pracy ucznia,
- tablica, kreda,
- słoik, lampka, woda, gałązka moczarki kanadyjskiej.

8.

Czas realizacji: 2 godziny lekcyjne.

PRZEBIEG LEKCJI

I.

FAZA WSTĘPNA

1.

Sprawdzenie listy obecności.

II.

FAZA REALIZACYJNA

1.

Zapisanie tematu lekcji na tablicy.

2.

Uczniowie wspólnie z nauczycielem próbują wyjaśnić, dlaczego odżywianie się jest
tak ważną czynnością dla każdego organizmu. Tworzą wspólnie mapę mentalną na
tablicy, rysując ją równocześnie w zeszycie.

3.

Nauczyciel prowadzi krótki wykład na temat podziału organizmów na autotrofy i
heterotrofy, w swojej wypowiedzi zawiera:

- pojęcie, charakterystykę i przykłady organizmów heterotroficznych,
- pojęcie, charakterystykę i przykłady organizmów autotroficznych,

Podczas swojej prezentacji nauczyciel opiera się na foliogramach.

4.

Nauczyciel rozdaje uczniom teksty źródłowe, dotyczące biofagów, saprobiontów oraz
pasożytów. Uczniowie mają 10 min na przeczytanie tekstu i wypisanie
najważniejszych informacji, czyli:

- co to są saprobionty, jakie znaczenie mają w przyrodzie, jakie organizmy
zaliczane są do tej grupy organizmów cudzożywnych? Czym są saprofity i
saprofagi; przykłady?
- co to są biofagi, jakie organizmy zaliczamy do biofagów, jakie grupy
wyróżniamy wśród biofagów, jakie znaczenie mają one w przyrodzie?
- co to są pasożyty, w jaki sposób możemy podzielić pasożyty, jakie mają
znaczenie w przyrodzie te organizmy?

5.

Po zakończeniu ćwiczenia, nauczyciel rysuje na tablicy, a uczniowie w zeszycie
tabelę:

Grupa
organizmów

Czym są dane
organizmy?

Przykłady
organizmów danej
grupy.

Jakie miejsce
zajmują w
przyrodzie?

Jakie podgrupy
zaliczamy w danej
grupie?

Saprobionty

Biofagi

Pasożyty i
półpasożyty

6.

Uczniowie uzupełniają tabelę w czasie sprawdzania ćwiczenia. Nauczyciel pokazuje
uczniom zdjęcia, foliogramy, filmy, które pokazują organizmy związane z daną grupą.

7.

Nauczyciel rozdaje uczniom zadania utrwalające dotychczasowo poznaną wiedzę.

(koniec lekcji pierwszej)

8.

Nauczyciel sprawdza zadania utrwalające wiedzę uczniów o organizmach
cudzożywnych.

9.

Nauczyciel prowadzi krótki wykład o sposobach odżywiania się autotrofów, w którym
omawia następujące kwestie:

- co to jest chemosynteza, jakie organizmy produkują pokarm w ten sposób?

- chloroplast- budowa, funkcje,
- co to jest fotosynteza, ogólny zapis procesu fotosyntezy,
- co się dzieje w fazie ciemnej i jasnej fotosyntezy.

Uczniowie zapisują jednocześnie najważniejsze informacje w zeszycie.

10.

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy badawcze. Każda grupa dostaje projekt
badawczy, na którego wykonanie ma 20 minut. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów
w grupach .

Tematy projektów badawczych to:

- wpływ światła na intensywność fotosyntezy,
- wpływ dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy,
- wpływ temperatury na intensywność fotosyntezy.

11.

Nauczyciel sprawdza wraz z uczniami wyniki ich pracy.

Uczniowie zapisują notatkę do zeszytu:

Na szybkość fotosyntezy wpływa:

- natężenie światła- wraz ze wzrostem natężenia intensywność fotosyntezy
rośnie, ale tylko do pewnego momentu.
- dwutlenek węgla- nadmiar CO

2

przy dużym naświetleniu, powoduje wzrost

intensywności fotosyntezy.
- temperatura- fotosynteza ma najwyższą intensywność w przedziale
temperatur 20-30

o

C, przy wyższych temperaturach intensywność gwałtownie

spada, a przy 40

o

C fotosynteza nie zachodzi.

- sole mineralne i woda.

III.

FAZA PODSUMOWUJĄCA

1.

Uczniowie uzupełniają tabelę „Porównanie procesu chemosyntezy i fotosyntezy”.

2.

Zadanie domowe.

Wyjaśnij, jak na intensywność fotosyntezy wpływają woda i sole mineralne.

BIOFAGI

Biofagi- to organizmy odżywiające się tkankami lub, rzadziej, całymi organizmami,

dlatego też są one zmuszone do ciągłego poszukiwania lub chwytania innych organizmów.
Do biofagów należą zwierzęta roślinożerne, mięsożerne i wszystkożerne.

Roślinożercy zjadają rośliny, które mogą być dla nich głównym lub wyłącznym

pokarmem. Zwierzęta te stanowią drugie ogniwo łańcucha pokarmowego- są konsumentami
pierwszego rzędu.

Wśród mięsożerców wyróżniamy drapieżców, chwytających i zabijających ofiarę,

oraz padlinożerców, zjadających resztki pozostawione przez drapieżców. W sieci zależności
pokarmowych mięsożercy pełnią funkcję konsumentów II i wyższych rzędów.

Do biofagów zaliczamy również rośliny owadożerne, najczęściej występujące w

ś

rodowisku ubogim w sole mineralne (np. torfowiska wysokie). Przeprowadzają one

fotosyntezę, a niedobór azotu w podłożu uzupełniają, trawiąc ciała wabienia, chwytania i
trawienia złapanych zwierząt- to pułapki działające aktywnie (rosiczki) lub biernie
(dzbaneczniki).

Briofagami są również zwierzęta wszystkożerne, odżywiające się pokarmem

roślinnym i zwierzęcym. Zazwyczaj potrafią rozróżnić smak i zapach pokarmu, co pozwala
im spośród różnorodnego pożywienia wybrać ulubiony lub potrzebny rodzaj.

Pytania do tekstu

1.

Co to są biofagi?

2.

Jakie grupy organizmów wyróżniamy wśród biofagów?

3.

Podaj przykłady organizmów, należących do wymienionych przez Ciebie grup w
zadaniu powyżej.

4.

Jakie jest znaczenie biofagów w przyrodzie?

SAPROBIONTY

Grupę organizmów cudzożywnych stanowią saprobionty, których pokarmem są

szczątki organiczne znajdujące się w glebie, mule wodzie, ściółce leśnej. Saprofity (roztocza),
do których należą bakterie i grzyby, wydzielają enzymy trawienne na zewnątrz komórki, do
ś

rodowiska, a następnie wchłaniają produkty trawienia. W wyniku ich działalności złożone

związki organiczne ulegają rozkładowi na związki prostsze, (…). W ten sposób destruenci
mają ogromne znaczenie w krążeniu materii, gdyż z odpadów organicznych i obumarłych
organizmów uwalniają do obiegu zawarte w nich składniki.

Do saprobiontów należą również saprofagi- drobne organizmy bezkręgowe (jak np.

larwy owadów, nicienie, pierścienice, skorupiaki, małże) żyjące w glebie, ściółce leśnej,
wodach, mułach zbiorników wodnych. Zjadają martwą materię organiczną o różnej formie i
różnym stopniu rozdrobnienia. Są przede wszystkim konsumentami I rzędu w ekosystemach,
gdzie takiej materii jest dużo. Saprofagi ułatwiają działanie saprofitom, gdyż zjadając martwą
materię organiczną, powodują jej rozdrabnianie. W poszukiwaniu pokarmu przekopują i
przewietrzają podłoże, a także roznoszą szczątki roślinne i zwierzęce, stwarzając dogodne
warunki życia bakteriom i grzybom. Wśród saprofagów, w zależności od rodzaju pobieranego
pokarmu, spotykamy zwierzęta odżywiające się glebą- glebożerców (np. dżdżownica),
mułem- mułożerców (np. rureczniki) lub szczątkami organicznymi znajdującymi się w kale-
kałożerców (np. żuk gajowy)

Pytania do tekstu

1. Co to są saprobionty i na jakie grupy je dzielimy? Podaj przykłady.
2. Jak dzielimy saprofagi?
3. Jakie znaczenie w przyrodzie mają saprobionty?

PASOśYTY

Organizmy cudzożywne stanowią pasożyty i półpasożyty, których miejscem

bytowania i zdobywania pokarmu są inne organizmy żywe. Wiele z nich jest pasożytami
zewnętrznymi zarówno roślin, jak i zwierząt. Za pomocą przyssawek lub innych narządów
czepnych oraz lepkich substancji przytwierdzają się do skóry żywiciela i pobierają z jego
ciała płyny ustrojowe zawierające pokarm. Jako przykłady można wymienić znane Wam już
pijawki, kleszcze, wszy, pchły, komary, huby (grzyby), kaniankę (roślina) i półpasożyta-
jemiołę.

Pasożyty wewnętrzne odżywiają się komórkami i tkankami organizmu żywicielskiego

lub wchłaniają przez cienki nabłonek już strawiony pokarm, tak jak bytujące w jelicie
cienkim tasiemce, które utraciły układ pokarmowy. Czy wiecie, że wśród ok. 40 000
gatunków zwierząt żyjących w Europie Środkowej 25% stanowią pasożyty?

Pytania do tekstu

1.

Jakie organizmy nazywamy pasożytami?

2.

Jak dzielimy pasożyty? Podaj przykłady do każdej grupy.

3.

Dlaczego jemioła jest półpasożytem?

4.

Na podstawie wiedzy ze szkoły podstawowej i tekstu źródłowego, podaj trzy
przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia.

KARTA PRACY

Sposoby rozmnażania się organizmów

Zadanie 1.
Podane grupy organizmów zamaluj odpowiednimi kolorami.

wszystkożercy

saprobionty

organizmy przeprowadzające fotosyntezę

mięsożercy

roślinożercy

organizmy przeprowadzające proces chemosyntezy

A

U

T

O

T

R

O

F

Y

pasożyty

H

E

T

E

R

O

T

R

O

F

Y

Zadanie 2.
Zielonym kolorem zamaluj nazwy zwierząt roślinożernych, żółtym- mięsożernych,
niebieskim- wszystkożernych.

wróbel gepard dzik niedźwiedź zebra jaszczurka

Zadanie 3.
Uzupełnij tabelę. Do sposobów pobierania pokarmu dopisz po jednym przykładzie
organizmu, który odżywia się w opisany sposób.

Sposób odżywiania

Przykład organizmu

Związki organiczne wytwarza z dwutlenku
węgla i wody. Energię niezbędną do
przebiegu tej reakcji pobiera z utleniania
substancji nieorganicznych, takich jak
siarkowodór lub amoniak.

Związki organiczne pobiera z otoczenia i
trawi je wewnątrz swojego organizmu.

Związki organiczne pobiera z otoczenia i
trawi je na zewnątrz swojego organizmu.

Związki organiczne pobiera z innego,
ż

ywego organizmu roślinnego.

Związki organiczne pobiera z innego,
ż

ywego organizmu zwierzęcego.

Zadanie 4.
Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca podane określenia.

ś

wiatło, woda, związki organiczne, rośliny, utlenianie związków nieorganicznych, protisty,

bakterie, dwutlenek węgla

Proces

Fotosynteza

Chemosynteza

Związki wykorzystywane w
procesie

Ź

ródło energii

Związki powstające w
procesie

Przykładowe organizmy

Liczba
pęcherzyków
gazu

PROJEKT BADAWCZY

WPŁYW ŚWIATŁA NA INTENSYWNOŚĆ FOTOSYNTEZY

Potrzebne będą: przezroczyste naczynie- szklanka lub słoik, gałązka moczarki kanadyjskiej,
woda, lampka.

Wykonanie:

1.

Do przezroczystego naczynia wlej chłodną wodę i umieść w niej gałązkę moczarki
kanadyjskiej.

2.

Postaw szklankę lub słoik z moczarką w odległości ok.90 cm od włączonej lampki. Po
upływie 3 minut rozpocznij liczenie pęcherzyków gazu wydzielanego przez roślinę.
Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz w drugiej kolumnie tabeli. Następnie przesuń
naczynie na odległość około 60 cm od lampki. Po trzech minutach licz pęcherzyki
przez kolejne 5 minut. Po zapisaniu wyników, postawa szklankę lub słoik 30cm od
lampki. Ponownie po upływie 3 minut licz przez 5 minut wydzielane pęcherzyki gazu.

Wyniki:

Odległość rośliny od źródła

ś

wiatła w cm

Liczba wydzielanych

pęcherzyków gazu

Intensywność fotosyntezy

90 cm

60 cm

30 cm

Na podstawie wyników zapisanych
w drugiej kolumnie tabeli sporządź
wykres obrazujący zależność ilości
wydzielanego gazu od odległości
rośliny od źródła światła.

Wnioski:
Uzupełnij tekst:
Wydzielany przez roślinę gaz to …………………..
Jest on wytwarzany w procesie ……………………
Na podstawie tempa wydzielania się pęcherzyków
tego gazu można wyciągnąć wnioski dotyczące
intensywności przeprowadzenia przez roślinę tego
procesu.

Uzupełnij ostatnią kolumnę tabeli, używając słów: duża, średnia, mała.

Wykreśl w zdaniach błędne stwierdzenia:
Natężenie światła wpływa/ nie wpływa na intensywność fotosyntezy. Przy większym/
mniejszym natężeniu światła proces fotosyntezy zachodzi bardziej intensywnie niż przy
większym/ mniejszym natężeniu światła.

Odległość rośliny
od źródła światła

Liczba
pęcherzyków
gazu

PROJEKT BADAWCZY

WPŁYW DWUTLENKU WĘGLA NA INTENSYWNOŚĆ FOTOSYNTEZY

Potrzebne będą: przezroczyste naczynie- szklanka lub słoik, trzy gałązki moczarki
kanadyjskiej, woda destylowana, 0,1% oraz 0,2% roztwór NaHCO

3

, lampka

Wykonanie:

1.

Przygotuj trzy szklanki: pierwszą z wodą destylowaną, drugą z 0,1% roztworem
wodorowęglanu sodu, trzecią z 0,2% roztworem wodorowęglanu sodu.

2.

Włóż do pierwszej szklanki gałązkę moczarki kanadyjskiej. Oświetlaj ją światłem
lampki. . Po upływie 3 minut rozpocznij liczenie pęcherzyków gazu wydzielanego
przez roślinę. Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz w tabeli.

3.

Włóż do drugiej szklanki gałązkę moczarki kanadyjskiej. Oświetlaj ją światłem
lampki. Po upływie 3 minut rozpocznij liczenie pęcherzyków gazu wydzielanego
przez roślinę. Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz w tabeli.

4.

Włóż do trzeciej szklanki gałązkę moczarki kanadyjskiej. Oświetlaj ją światłem
lampki. Po upływie 3 minut rozpocznij liczenie pęcherzyków gazu wydzielanego
przez roślinę. Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz w tabeli.

Wyniki:

Roztwór

Liczba wydzielanych

pęcherzyków gazu

Intensywność fotosyntezy

Woda destylowana

NaHCO

3

(0,1%)

NaHCO

3

(0,2%)

Na podstawie wyników zapisanych
w drugiej kolumnie tabeli sporządź
wykres obrazujący zależność ilości
wydzielanego gazu od odległości
rośliny od źródła światła.

Wnioski:
Uzupełnij tekst:
Wydzielany przez roślinę gaz to …………………..
Jest on wytwarzany w procesie ……………………
Na podstawie tempa wydzielania się pęcherzyków
tego gazu można wyciągnąć wnioski dotyczące
intensywności przeprowadzenia przez roślinę tego
procesu.

Uzupełnij ostatnią kolumnę tabeli, używając słów: duża, średnia, mała.

Wykreśl w zdaniach błędne stwierdzenia:
Stężenie dwutlenku węgla wpływa/ nie wpływa na intensywność fotosyntezy. Przy większym/
mniejszym stężeniu dwutlenku węgla proces fotosyntezy zachodzi bardziej intensywnie niż
przy większym/ mniejszym stężeniu dwutlenku węgla.

Odległość rośliny
od źródła światła

Liczba
pęcherzyków
gazu

PROJEKT BADAWCZY

WPŁYW TEMPERATURY NA INTENSYWNOŚĆ FOTOSYNTEZY

Potrzebne będą: przezroczyste naczynie- szklanka lub słoik, dwie gałązki moczarki
kanadyjskiej, woda, lampka, termometr, zapalniczka.

Bądź ostrożny, wykonując poniższe doświadczenie!

Wykonanie:

1.

Do przezroczystego naczynia wlej chłodną wodę i umieść w niej gałązkę moczarki
kanadyjskiej. Zmierz temperaturę wody, a kolejno odczekaj 3 minuty. . Po upływie 3
minut rozpocznij liczenie pęcherzyków gazu wydzielanego przez roślinę. Licz je przez
pięć minut. Wynik zapisz w tabeli.

2.

Korzystając z zapalniczki lub palnika podgrzej szklankę z wodą i moczarką do
temperatury w przedziale 20-30

O

C. Po upływie 3 minut rozpocznij liczenie

pęcherzyków gazu wydzielanego przez roślinę. Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz
w tabeli.

3.

Korzystając z zapalniczki lub palnika podgrzej szklankę z wodą i moczarką do
temperatury powyżej 35

o

C. Po upływie 3 minut rozpocznij liczenie pęcherzyków

gazu wydzielanego przez roślinę. Licz je przez pięć minut. Wynik zapisz w tabeli.

Wyniki:

Temperatura wody

Liczba wydzielanych

pęcherzyków gazu

Intensywność fotosyntezy

Na podstawie wyników zapisanych
w drugiej kolumnie tabeli sporządź
wykres obrazujący zależność ilości
wydzielanego gazu od odległości
rośliny od źródła światła.

Wnioski:
Uzupełnij tekst:
Wydzielany przez roślinę gaz to …………………..
Jest on wytwarzany w procesie ……………………
Na podstawie tempa wydzielania się pęcherzyków
tego gazu można wyciągnąć wnioski dotyczące
intensywności przeprowadzenia przez roślinę tego
procesu.

Uzupełnij ostatnią kolumnę tabeli, używając słów: duża, średnia, mała.

Wykreśl w zdaniach błędne stwierdzenia:
Temperatura wpływa/ nie wpływa na intensywność fotosyntezy. Proces ten ma najwyższą/
najniższą intensywność w przedziale temperatur 20-30

o

C, a przy wyższych temperaturach

intensywność fotosyntezy gwałtownie spada/ rośnie, by przy temperaturze 40

o

C ulec,

znacznemu wzrostowi/ zahamowaniu. W niskich temperaturach fotosynteza również ulega
zahamowaniu/ wzrostowi.

Odległość rośliny
od źródła światła