Tech_hodowca_koni_321[01].Z4.04

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inŜ. Danuta Bławat
dr inŜ. Ludwika Maria Felińska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Maria Majewska

Konsultacja:

mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z4.04,

„Zarz

dzanie gospodarstwem rolnym”, zawartego w modułowym programie nauczania dla

zawodu: technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Gospodarstwo rolnicze i jego otoczenie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Warunki i czynniki produkcji rolniczej

4.2.1.   Materiał nauczania
4.2.2.  Pytania sprawdzające
4.2.3.  Ćwiczenia
4.2.4.  Sprawdzian postępów

13
14
14
20
20
23

4.3. Zasady i systemy kierowania w gospodarstwie rolnym

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rachunkowość rolna

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Dokumenty i dowody księgowe

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Planowanie w gospodarstwie rolnym

4.6.1.  Materiał nauczania
4.6.2.  Pytania sprawdzające
4.6.3.  Ćwiczenia
4.6.4.  Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

46
46
49
49
51
52
57

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych celów i instrumentów

niezbędnych w zarządzaniu gospodarstwem rolnym.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś się mieć ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na sześć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania niezbędnej wiedzy do
prowadzenia działalności marketingowej związanej chowem i uŜytkowaniem koni,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań i pytań, dzięki któremu
sprawdzisz czy nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki
modułowej,

−

sprawdzian osiągnięć – zestaw zadań, dzięki któremu sprawdzisz poziom opanowania
wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej.

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających
z regulaminu pracowni.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].Z4.04

Zarządzanie gospodarstwem rolnym

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z4.01

Organizowanie produkcji

w rolnictwie

321[01].Z4.03

Zastosowanie marketingu

w zarządzaniu

gospodarstwem rolnym

321[01].Z4.02

Prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej

Unii Europejskiej

321[01].Z4

Ekonomika i zarządzanie

gospodarstwem rolnym

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

wypełniać róŜne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

planować i organizować prace związane z produkcją roślinną i zwierzęcą,

−

ustalać skutki nadprodukcji surowców rolno-Ŝywnościowych,

−

stosować instrumenty strategii marketingowej,

−

obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne,

−

obliczać i interpretować wskaźniki i miary statystyczne,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu j jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cele i funkcje gospodarstwa rolnego,

−

scharakteryzować gospodarstwo rodzinne,

−

rozróŜnić formy prawne przedsiębiorstw działających w agrobiznesie,

−

rozróŜnić struktury organizacyjne przedsiębiorstw działających w agrobiznesie,

−

objaśnić procedurę zakładania ośrodka turystyki konnej,

−

określić zakres obsługi handlowej i obsługi klienta,

−

określić potrzeby zaopatrzeniowe gospodarstwa rolnego i dokonać wyboru dostawców,

−

określić rolę i funkcje kierownika w gospodarstwie rolnym,

−

określić potrzeby zatrudnienia w gospodarstwie rolnym oraz zasady doboru personelu,

−

rozróŜnić sposoby wynagradzania pracowników,

−

sporządzić dokumenty dotyczące zatrudnienia pracowników w gospodarstwie rolnym,

−

podjąć działania związane z poszukiwaniem pracy w zawodzie technik hodowca koni,

−

rozróŜnić rodzaje, funkcje i zasady rachunkowości,

−

sklasyfikować i scharakteryzować składniki majątkowe podmiotów gospodarczych oraz
ź

ródła ich pochodzenia,

−

sporządzić bilans gospodarstwa rolnego,

−

sporządzić podstawowe dokumenty księgowe,

−

przeprowadzić spis z natury składników majątkowych i wycenić je,

−

zaksięgować podstawowe operacje gospodarcze w ksiąŜkach do prowadzenia
rachunkowości gospodarstw rolnych,

−

obliczyć dochód z produkcji rolnej,

−

zastosować uproszczone formy ewidencji dla celów podatku dochodowego i podatku od
towarów i usług,

−

wypełnić dokumenty podatkowe,

−

zastosować dane z rachunkowości do zarządzania gospodarstwem rolnym,

−

wykorzystać podstawowe sprawozdania finansowe do oceny przedsiębiorstwa
i podejmowania decyzji,

−

obliczyć podstawowe wskaźniki finansowe i ocenić działalność gospodarstwa na
podstawie wskaźników finansowych,

−

scharakteryzować instytucje finansujące i wspierające małą przedsiębiorczość na wsi,

−

określić potrzeby finansowe gospodarstwa i źródła pozyskania kapitału,

−

ocenić informacje o moŜliwościach i warunkach uzyskania kredytu,

−

obliczyć koszty obsługi kredytu i wypełnić wniosek kredytowy,

−

sporządzić biznesplan gospodarstwa rolnego,

−

opracować strategie rynkowe dla gospodarstwa rolnego.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Gospodarstwo rolnicze i jego otoczenie

4.1.1. Materiał nauczania

Gospodarstwo  jest  jednostką  wyodrębnioną  pod  względem  organizacyjnym  i  terytorialnym,
czyli  stanowi  odrębny  podmiot  gospodarczy  o  własnej  nazwie  i  strukturze  organizacyjnej.
Zgodnie  z  przepisami  ustawy  o  podatku  rolnym  za  gospodarstwo  rolne  uznaje  się  obszar
gruntów  sklasyfikowanych  w  ewidencji  gruntów  i  budynków  jako  uŜytki  rolne  lub  jako
grunty  zadrzewione  i  zakrzewione  na  uŜytkach  rolnych,  przeznaczonych  na  prowadzenie
działalności  rolniczej,  o  łącznej  powierzchni  przekraczającej  1  ha  przeliczeniowy,
stanowiących  własność  lub  znajdujących  się  w  posiadaniu  osoby  fizycznej,  osoby  prawnej
albo jednostki organizacyjnej, nie posiadającej osobowości prawnej.
Gospodarstwo  rodzinne  –  w  rozumieniu  ustawy  o  kształtowaniu  ustroju  rolnego  –  jest  to
gospodarstwo  rolne  o  obszarze  uŜytków  rolnych  zawartym  w  przedziale  od  1  ha  do  300  ha,
prowadzone przez rolnika indywidualnego.
Przedsiębiorstwo rolne oznacza jednostkę, której celem jest uprawa roślin, hodowla i chów
zwierząt, ogrodnictwo, podstawowe przetwarzanie produktów rolnych przez producenta, bądź
kaŜdy inny rodzaj działalności rolniczej.
Przedsiębiorca to osoba fizyczna, osoba prawna lub nie mająca osobowości prawnej spółka
prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność
gospodarczą.
Rolnik  indywidualny,  zgodnie  z  ustawą  o  ustroju  rolnym,  jest  osobą  fizyczną  będącą
właścicielem  lub  dzierŜawcą  nieruchomości  rolnych  o  łącznej  powierzchni  uŜytków  rolnych
nie  przekraczającej  300  ha,  osobiście  prowadzącą  gospodarstwo  rolne,  posiadającą
odpowiednie przygotowanie teoretyczne lub praktyczne do prowadzenia działalności rolniczej
(5 lat ), czyli udokumentowane kwalifikacje rolnicze oraz zamieszkuje w gminie, na obszarze
której  połoŜona  jest  jedna  z  nieruchomości  rolnych  wchodzących  w  skład  gospodarstwa
rolnego.
Producent  rolny  to  osoba  fizyczna,  osoba  prawna  lub  jednostka  organizacyjna  nie
posiadająca osobowości prawnej, będąca posiadaczem zwierząt gospodarskich (bydła, owiec,
kóz, trzody chlewnej).

Przedsiębiorca moŜe podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru

przedsiębiorców  w  Krajowym  Rejestrze  Sądowym  albo  do  Ewidencji  Działalności
Gospodarczej. ZałoŜenie kaŜdego przedsiębiorstwa, niezaleŜnie od formy prawnej, w której ma
funkcjonować, wymaga uprzedniego podjęcia działań zmierzających do jego powstania. KaŜda
aktywność  człowieka  rozpoczyna  się  od  pojawienia  się  pomysłu,  przy  podejmowaniu
działalności gospodarczej, takŜe najpierw konieczny jest pomysł na konkretne przedsięwzięcie,
a  dopiero  potem  przygotowanie  pozostałych  niezbędnych  czynności,  aby  zaczęło  ono
prawidłowo  funkcjonować.  W  zaleŜności  od  formy  organizacyjno-prawnej  liczba  czynności
przygotowawczych, a następnie zapewniających funkcjonowanie jest zróŜnicowana.

Procedura zakładania działalności gospodarczej:

−

podanie, na którym zamieszczone są dane identyfikacyjne oraz informacje o rodzaju
podejmowanej działalności, składa się w urzędzie gminy. Organ ewidencyjny wydaje, nie
później niŜ w terminie 3 dni roboczych od dnia wpływu wniosku, decyzję o wpisie,

−

po otrzymaniu zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, naleŜy
złoŜyć podanie do Urzędu Statystycznego o wpis do Krajowego Rejestru Urzędowego

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podmiotów Gospodarki Narodowej i przyznanie numeru identyfikacyjnego – REGON
RG-1),

−

załoŜyć rachunek bankowy. W tym celu naleŜy posiadać REGON i wyrobioną pieczątkę
firmową,

−

zgłosić w Urzędzie Skarbowym rozpoczęcie działalności gospodarczej i dokonać wyboru
opodatkowania, wypełniając odpowiedni formularz zgłoszeniowy. JeŜeli NIP
(Indywidualny Numer Podatkowy) nie został ci jeszcze przyznany, to musisz złoŜyć
w Urzędzie Skarbowym podanie o jego przyznanie,

−

złoŜyć w zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przyznanie Legitymacji
Ubezpieczeniowej,

−

zgłosić lokal, w którym prowadzona będzie działalność gospodarcza w Urzędzie
Miejskim lub w Urzędzie Gminy w celu opłacenia podatku od nieruchomości,

−

zgłoszenie do ZUS lub innych funduszy emerytalnych osób do ubezpieczenia
społecznego,

−

dokonanie ubezpieczeń osobowych i majątkowych,

−

jeŜeli zakład zatrudnia więcej niŜ pięciu pracowników, dokonanie zgłoszenia

w oddziale

terenowym Państwowej Inspekcji Pracy,

−

niektóre rodzaje działalności gospodarczej wymagają uzyskania zgody na prowadzenie
z okręgowych stacji SANEPID (np.: firmy produkujące Ŝywność, sklepy spoŜywcze,
punkty gastronomiczne, usługi higieny komunalnej),

−

w kaŜdym zakładzie pracy muszą być przestrzegane przepisy BHP. W zaleŜności od
wielkości przedsiębiorstwa, osoba odpowiedzialna za kontrolę tych warunków musi być
zatrudniona na stałe lub na podstawie umowy zlecenia,

−

obowiązek posiadania regulaminu pracy jest nakładany na wszystkie firmy zatrudniające
więcej niŜ pięciu pracowników. KaŜdy pracownik powinien zapoznać się z regulaminem
i potwierdzić to swoim podpisem.

Formy organizacyjno-prawne gospodarstw rolnych

Współczesna gospodarka Polski to gospodarka rynkowa, w której dominujące znaczenie

przyznaje  się  własności  prywatnej.  W  gospodarce  rynkowej  podjęcie  działalności
gospodarczej  i  wybranie  do  jej  prowadzenia  najkorzystniejszej formy prawno-organizacyjnej
jest moŜliwe dzięki obowiązującej wolności gospodarczej.

Polską gospodarkę narodową tworzą dwa sektory, a mianowicie publiczny i prywatny.
Do sektora publicznego zaliczane są jednostki będące własnością:

−

państwową, tj. Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych;

−

komunalną, tj. gmin;

−

mieszaną, z przewagą podmiotów gospodarczych sektora publicznego.
Sektor prywatny tworzą jednostki, będące własnością prywatną krajową, zagraniczną

oraz mieszaną z przewagą sektora prywatnego.

W rolnictwie dominującą formą organizacyjno-prawną są gospodarstwa prywatne,

stanowiące  własność  lub  będące  w  uŜytkowaniu  rodzin  rolniczych.  Stanowią  one  formę
przedsiębiorstw  prywatnych,  w  których  rolnik  sam  kieruje  gospodarstwem,  prowadząc  je  na
własne ryzyko i rachunek. Z tytułu zaangaŜowania własnych środków i siły roboczej uzyskuje
dochód  rolniczy,  który  stanowi  opłatę  za  pracę  kierowniczą  i  wykonawczą,  a  takŜe  za
ponoszone nakłady.

Do sektora prywatnego zaliczane są takŜe spółdzielnie rolnicze. Podstawowym ich celem

jest  maksymalizowanie  korzyści  członków  spółdzielni.  NajwyŜszą  władzą  spółdzielni  jest
walne  zgromadzenie  członków  odbywające  się  co  najmniej  raz  w  roku,  w  którym  kaŜdy
członek  dysponuje  jednym  głosem.  Organem  nadzorczym  i  kontrolnym  jest  wybierana

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spośród  członków  rada  nadzorcza,  która  zbiera  się  regularnie.  BieŜącym  zarządzaniem
spółdzielnią  i  reprezentowaniem  jej  wobec  organizacji  funkcjonujących  w  jej  otoczeniu  jest,
wybierany przez radę nadzorczą, zarząd, który pełni funkcje wykonawcze. Cechą spółdzielni,
odróŜniającą od spółek, jest niemoŜliwość sprzedaŜy, lecz tylko wycofania udziałów przez jej
członków.  Opłatą  za  pracę  członków  rolniczych  spółdzielni  produkcyjnych  jest  udział
w dochodzie  podzielnym,  stanowiącym  róŜnicę  między  wartością  produkcji  a  kosztami  jej
uzyskania, bez kosztów pracy własnej.

W polskim rolnictwie funkcjonują równieŜ przedsiębiorstwa wielkoobszarowe, które

powstały  po  przeprowadzeniu  restrukturyzacji  i  prywatyzacji  państwowych  przedsiębiorstw
gospodarki  rolnej,  czyli  zagospodarowania  mienia  będącego  własnością  Skarbu  Państwa
w róŜny  sposób.  Główne  formy  organizacyjno-prawne,  w  których  funkcjonują  gospodarstwa
wielkoobszarowe to:

−

gospodarstwa prywatne (nastąpiła trwała zmiana właściciela nieruchomości rolnych –
właścicielami stały się osoby fizyczne, spółki osobowe lub osoby prawne);

−

gospodarstwa dzierŜawione przez osoby fizyczne, spółki pracownicze lub inne jednostki
gospodarcze, w których dokonała się prywatyzacja uŜytkowania;

−

Jednoosobowe spółki Agencji Nieruchomości Rolnych (spółki kapitałowe).

Funkcje gospodarstwa: produkcyjna, handlowa, usługowa, akumulacyjna

Funkcja produkcyjna gospodarstwa to prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej,

w której biorą udział czynniki wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).
W wyniku tej działalności zostają wytworzone produkty. Prowadzenie działalności
produkcyjnej

wymaga

przestrzeni,

odpowiedniego

wyposaŜenia

oraz

materiałów

dodatkowych.

WyróŜnia się trzy podstawowe typy produkcji:

−

produkcja jednostkowa, np. materiał zarodowy w produkcji zwierzęcej,

−

produkcja seryjna, czyli wytwarzanie takich samych produktów w czasie jednego sezonu
(np. kefiry, napoje, soki),

−

produkcja masowa – wytwarzanie duŜej liczby jednorodnych produktów, głównie
surowców (np. mleka w gospodarstwie) w nieprzerwanym ciągu.
Działalność produkcyjna wywołuje zazwyczaj niekorzystne zmiany w środowisku

naturalnym.  W  mniejszym  lub  większym  stopniu  zakłóca  równowagę  środowiska
przyrodniczego przez zanieczyszczenie atmosfery, wód i gleby.
Funkcja usługowa jest to działalność gospodarcza mająca na celu zaspokajanie bezpośrednich
potrzeb ludzkich, przy czym cechą charakterystyczną usług jest to, Ŝe ich rezultaty przewaŜnie
nie  przyjmują  postaci  rzeczowej.  W  rolnictwie  dotyczy  to  usług  wykonywanych  własnym
sprzętem  wykonawcy  dla  innych  rolników,  np.  sprzęt  zboŜa.  Rolnicy  korzystają  najczęściej
z usług  sanitarno-weterynaryjnych,  transportowych,  telekomunikacyjnych  oraz  z  czynności
zaspakajających  potrzeby  niematerialne  np.  usługi  dotyczące  oświaty  i  wychowania,  kultury
i sztuki, instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.

Działalność usługowa wymaga stawiania na pierwszym miejscu komfortu i wygody

konsumentów  niezaleŜnie  od  rodzaju  prowadzonej  działalności.  Główną  formą  działalności
usługowej  prowadzonej  przez  gospodarstwa  rolne  jest  agroturystyka.  Rozwijanie  usług
turystycznych  na  wsi  jest  wspierane  w  formie  ulg  podatkowych  oraz  dofinansowywania
zadań na rzecz rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej.
Działalność handlowa to sprzedaŜ produktów bezpośrednio z gospodarstwa.

WaŜnym elementem przed rozpoczęciem działalności jest określenie prawidłowej

lokalizacji gospodarstwa. Przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spoŜywczego działalność
handlową prowadzą jako sklepy firmowe, oferujące wyroby wytwarzane w gospodarstwie.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcja  akumulacyjna  wiąŜe  się  z  powiększeniem  majątku  przedsiębiorstwa.  Postęp
techniczny  wymusza  wprowadzanie  nowych  i  z  konieczności  droŜszych  maszyn  i  urządzeń.
Wymogi rynku zmuszają przedsiębiorstwo do powiększania wielkości produkcji, co wiąŜe się
z koniecznością jego ciągłego powiększania. Nie zawsze jest to moŜliwe przez zakup ziemi.
W  takiej  sytuacji  rolnik  moŜe  korzystać  z  dzierŜawy  gruntów,  która  nie  wymaga  wysokich
nakładów kapitałowych.

Gospodarstwo rolne funkcjonuje w środowisku (otoczeniu), które stanowią inne

gospodarstwa, przedsiębiorstwa agrobiznesu i inne organizacje mające wpływ na realizację
jego priorytetów. Jednostki te moŜna zgrupować w dwóch warstwach: otoczeniu bliŜszym
(celowym) i dalszym (ogólnym).
Makrootoczenie firmy to otoczenie, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.

Makrootoczenie tworzą następujące grupy czynników:

−

demograficzne  determinują  strukturę  popytu,  przez  strukturę  konsumentów.  Do  nich
naleŜą:  liczba  ludności,  gęstość  zamieszkania,  miejsce  zatrudnienia,  struktura  wieku
i płci,  wzorce  konsumpcji  gospodarstw  domowych,  poziom  wykształcenia,  model
rodziny  i  jego  zmiany.  Czynniki  te  mają  nie  tylko  wpływ  na  przyszłe  kierunki
konsumpcji, ale przede wszystkim na jej poziom;

−

naturalne  (przyrodnicze)  określają  poziom  surowców,  jakie  moŜe  pozyskać
przedsiębiorstwo  w  bliŜszej  i  dalszej  perspektywie.  Na  poziom  tych  zasobów  mają
wpływ  posiadane  zasoby  naturalne  i  sposób  ich  pozyskania,  areał  gruntów  uprawnych,
stan  zanieczyszczenia  środowiska  naturalnego,  warunki  klimatyczne  i  polityka
gospodarcza państwa,

−

ekonomiczne

określają

rozwój

ogólnogospodarczy,

determinują

sytuację

w poszczególnych  branŜach  i  regionach  kraju,  na  rynkach  surowcowych.  Do  tych
czynników  naleŜą  :  stan  koniunktury  gospodarczej,  poziom  zatrudnienia  i  bezrobocia,
poziom  inflacji,  wzrost  kosztów  utrzymania,  poziom  PKB.  Ogólna  polityka  państwa
w zakresie:  systemu  podatkowego,  kredytów,  kursu  walut,  polityki  celnej,  udzielania
koncesji  i  ulg,  formowania  prawa  patentowego,  mogą  sprzyjać  działalności
przedsiębiorstwa, bądź tę działalność hamować;

−

polityczne  i  prawne  determinują  warunki  działania  podmiotów  na  rynku  i  zasady
funkcjonowania  poszczególnych  słuŜb  wewnątrz  tych  podmiotów.  Warunki  te  są
stworzone  zarówno  przez  instytucje  międzynarodowe  (Unia  Europejska,  Światowa
Organizacja  Handlu),  jak  krajowe ustanawiane przez rząd, parlament i urzędy centralne.
Czynniki  polityczne  tworzą  podstawy  gospodarki  rynkowej  i  zmiany  w  strukturze
własności. Czynniki prawne wyznaczają zakres i charakter podejmowanych decyzji;

−

technologiczne – ich znaczenie szybko wzrasta, poniewaŜ lawinowo wzrasta liczba
wprowadzanych na rynek produktów, technologii, maszyn i urządzeń;

−

społeczno-kulturowe obejmują zachowania konsumentów

Mikrootoczenie  tworzą  podmioty  bezpośrednio  współdziałające  i  oddziałujące  na
przedsiębiorstwo.  Są  to  dostawcy  (hurtownicy,  detaliści,  dealerzy),  nabywcy  zagraniczni,
konkurenci,  firmy  pośredniczące  w  magazynowaniu  i  transporcie  produktów  z  miejsca
produkcji  do  miejsca  przeznaczenia,  instytucje  infrastruktury  rynku  (agencje,  usług  i  badań
marketingowych), instytucje rynku finansowego (banki, instytucje ubezpieczeniowe).

rodowisko bezpośrednio oddziałujące na przedsiębiorstwo moŜna podzielić na:

−

otoczenie marketingowe określone przez odbiorców towarów przedsiębiorstwa, ich
przestrzenne rozmieszczenie, tworzące rynki docelowe;

−

otoczenie konkurencyjne określające poziom zapotrzebowania na produkty firmy;

−

zasoby posiadane przez przedsiębiorstwo.
Na otoczenie bliŜsze składają się instytucje i inne organizacje wchodzące w bezpośrednie

kontakty z gospodarstwem lub w specyficzny sposób na nie oddziałujące.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typowymi elementami tego otoczenia są klienci, konkurencja, dostawcy, właściciele,

sojusznicy strategiczni.
Klienci  (odbiorcy)  –  klientem  jest  kaŜdy,  kto  płaci  za  nabycie  wyrobu  lub  usługi
przedsiębiorstwa.  Nie  ulega  wątpliwości,  Ŝe  bez  usatysfakcjonowanych  klientów
przedsiębiorstwo  będzie  miało  kłopoty.  Konieczna  jest  zatem  analiza  popytu  od  strony
ilościowej,  jakościowej,  Ŝyczeń  i  preferencji  klientów,  a  takŜe  ich  zachowań  związanych
z zakupem. Przedsiębiorstwo powinno dostosowywać się do potrzeb klientów, ale moŜe teŜ je
kreować,  wprowadzając  nowe  wyroby  zaspokajające  nie  znane  wcześniej  potrzeby.  Wśród
głównych  odbiorców  produktów  z  gospodarstwa  moŜna  wymienić:  mleczarnie,  zakłady
mięsne,  cukrownie,  olejarnie  lub  jednostki  pośredniczące  między  producentem  surowca
a zakładem przetwórczym.
Konkurenci  –  konkurentami  przedsiębiorstwa  są  inne  podmioty,  które  konkurują  o  zasoby,
np.  pieniądze  klientów.  Przedsiębiorstwa  mogą  równieŜ  konkurować  z  innymi  podmiotami
o uzyskanie  kredytu  od  banku,  o  wysokiej  jakości  siłę  roboczą,  przemysłowe  wynalazki
i patenty, a takŜe o rzadkie surowce.
Dostawcy (hurt, detal, inni) to podmioty gospodarcze, które dostarczają surowców, maszyn
i  innego  wyposaŜenia,  informacji,  kapitału  niezbędnego  do  prowadzenia  działalności  oraz
dostarczające  inne  środki  niezbędne  do  prawidłowego  funkcjonowania  gospodarstwa,
np. zakłady  energetyczne.  Dostawcy  mogą  wywierać  określone  naciski  na  przedsiębiorstwo,
np.  groŜąc,  Ŝe  podniosą  ceny  lub  obniŜą  jakość  dostarczanych  towarów  lub  świadczonych
usług.
Właściciele  –  są  przedmiotem  powaŜnej  troski  kadry  kierowniczej  wielu  przedsiębiorstw.
Dotyczy to zwłaszcza spółek akcyjnych i przedsiębiorstw spółdzielczych.
Sojusznicy strategiczni to podmioty gospodarcze współpracujące z naszym przedsiębiorstwem.

Sojusze strategiczne mogą polegać na:

−

tworzeniu i eksploatacji wspólnej bazy (surowcowej, energetycznej),

−

tworzeniu i eksploatacji wspólnej bazy usług transportowych,

−

prowadzeniu wspólnej polityki w zakresie zbytu i eksportu,

−

tworzeniu i utrzymywaniu wspólnych ośrodków szkoleniowych i wypoczynkowych.

Organizacje  społeczno-polityczne  to  związki  producentów,  związki  zawodowe,  zrzeszenia,
partie polityczne.
Regulatorzy  –  naleŜą  do  nich  urzędy  gminne,  zakłady  ubezpieczeniowe,  Kasa  Rolniczego
Ubezpieczenia  Społecznego  (KRUS),  Agencja  Rynku  Rolnego  (ARR),  Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (AR i MR).
Inni – banki, instytucje doradcze.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Co rozumiesz pod pojęciem: gospodarstwo rolne, gospodarstwo rodzinne, przedsiębiorstwo

rolne, rolnik indywidualny, producent rolny?

2)  Jaka jest róŜnica między gospodarstwem, a przedsiębiorstwem rolniczym?
3)  Jakie funkcje spełniają przedsiębiorstwa rolne?
4)  Jaka procedura obowiązuje przy zakładania przedsiębiorstwa?
5)  Jakie wyróŜniamy formy własności w rolnictwie?
6)  Jakie cechy posiada forma prawno-organizacyjna?
7)  Jakie związki łączą gospodarstwo z otoczeniem bliŜszym?
8)  Jakie są główne elementy otoczenia bliŜszego?
9)  Jakie zaleŜności występują pomiędzy gospodarstwem i otoczeniem dalszym?
10)  W jakich obszarach jest realizowany prawny wymiar otoczenia dalszego?

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw na wykresie słupkowym udział gospodarstw rolnych w ogólnej ich liczbie

biorąc pod uwagę formę własności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wymienić formy własności gospodarstw rolnych,
2)  odróŜnić sektor prywatny od sektora publicznego,
3)  określić rodzaj własności w poszczególnych sektorach,
4)  określić formę prawno-organizacyjną,
5)  określić na wykresie słupkowym poszczególne formy własności w rolnictwie polskim.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rocznik statystyczny,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat otoczenia bliŜszego określonego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rodzaj instytucji i organizacji, które wchodzą w bezpośrednie kontakty

z gospodarstwem lub w specyficzny sposób na niego oddziałują,

2)  narysować schemat otoczenia bliŜszego wybranego gospodarstwa,
3)  porównać swoje opracowanie z opracowaniem kolegów,
4)  przedstawić wykonany rysunek na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowe rysunki otoczenia bliŜszego firmy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Narysuj schemat otoczenia dalszego wybranego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rysunkiem zamieszczonym w literaturze,
2) określić wszystkie siły i czynniki, które oddziałują na konkretne gospodarstwo rolne

i inne przedsiębiorstwa połoŜone na tym samym terytorium,,

3)  narysować schemat otoczenia dalszego wybranego gospodarstwa,
4)  porównać swoje opracowanie z opracowaniem kolegów,
5)  przedstawić wykonany rysunek na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowe rysunki otoczenia dalszego firmy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Zaplanuj legalizację działalności gospodarczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z procedurą zakładania działalności gospodarczej,
2)  skompletować potrzebne informacje na temat przyszłego przedsiębiorstwa,
3)  zlokalizować przedsiębiorstwo,
4)  zaplanować kolejne czynności potrzebne do zalegalizowania działalności gospodarczej,
5)  skompletować potrzebne dokumenty potrzebne do zalegalizowania przedsiębiorstwa,
6)  wypełnić stosowne dokumenty,
7)  przedstawić procedurę zakładania przedsiębiorstwa na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dokumenty potrzebne do legalizacji działalności gospodarczej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wyjaśnić pojęcia: gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo rolne,

gospodarstwo rodzinne, rolnik indywidualny, producent rolny?

2)  wyjaśnić róŜnicę między gospodarstwem, a przedsiębiorstwem rolnym?
3)  scharakteryzować funkcje przedsiębiorstw rolnych?
4)  określić procedurę zakładania przedsiębiorstwa?
5)  skompletować  i  wypełnić  dokumenty  potrzebne  do  legalizacji

działalności gospodarczej?

6) scharakteryzować przedsiębiorstwa rolnicze według form własności?
7) scharakteryzować przedsiębiorstwa rolnicze według

formy prawno-

organizacyjnej?

8)  wyjaśnić pojęcie otoczenie przedsiębiorstwa?
9)  wskazać zaleŜności gospodarstwa i otoczenia dalszego?
10)  wskazać zaleŜności gospodarstwa i otoczenia bliŜszego?
11)  wymienić główne elementy otoczenia bliŜszego?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Warunki i czynniki produkcji rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowymi warunkami, które określają moŜliwości produkcyjne gospodarstw

rolniczych są warunki przyrodnicze i ekonomiczne

Są one niezaleŜne od rolnika, nie moŜna

ich  dowolnie  zmieniać,  moŜna  je  natomiast  dobrze  wykorzystać  dostosowując  do  nich
organizację gospodarstwa.
Warunki  przyrodnicze  to  klimat  i  gleby,  natomiast  ekonomiczne  określone  są  przez
gospodarcze otoczenie przedsiębiorstwa.

Klimatolodzy wyróŜniają następujące czynniki klimatu: naświetlenie, temperaturę

powietrza, opady oraz ruch powietrza.

Czynniki klimatyczne mają wpływ na:

−

dobór roślin uprawnych;

−

sposób zbioru roślin towarowych i pastewnych;

−

rozkład i tempo prac polowych;

−

rodzaj i usytuowanie budynków inwentarskich.

Ekonomiczne warunki produkcji

Do najwaŜniejszych ekonomicznych warunków produkcji zaliczamy połoŜenie

gospodarstwa  względem  rynków  zaopatrzenia  i  zbytu,  warunki  kredytowe  i  podatki.
Oddziałują  one  z  zewnątrz  na  organizację  gospodarstwa  rolniczego.  Skłaniają  do  rozwijania
tych  kierunków  produkcji,  które  są  najbardziej  poŜądane  przez  rynek.  W  nowoczesnym
rolnictwie uzaleŜnienie gospodarstwa od rynków zbytu i zaopatrzenia jest bardzo duŜe. WiąŜe
się z tym takŜe odległość.

Czynniki produkcji w gospodarstwie rolniczym

Produkcja rolnicza to proces wytwarzania produktów przez współdziałanie człowieka

z przyrodą.  W  tym  procesie  człowiek  za  pomocą  środków  produkcji  wykorzystuje  siły
przyrody  w  celu  wytwarzania  produktów  rolniczych.  Proces  ten  przebiega  w  organizmach
roślinnych  i  zwierzęcych.  Produkcja  rolnicza  jest  rezultatem  połączenia  w  procesie
wytwórczym podstawowych czynników: ziemi, pracy, kapitału, przedsiębiorczości.
Ziemia  stanowi  trwały  środek  produkcji  odbiegający  swym  charakterem  od  innych  środków
trwałych. Jej szczególny charakter polega na tym, Ŝe:

−

ziemia ma określony własny potencjał produkcyjny, który zaleŜy od klimatu, rodzaju
skały macierzystej oraz właściwej działalności człowieka;

−

przy prawidłowej gospodarce jej wartość nie zmniejsza się (pod warunkiem, Ŝe nie jest
dewastowana), nie przenosi się na wytwarzane produkty.

Szczególne cechy ziemi:

−

niewzruszalność (nieprzemieszczalność), czyli stałość połoŜenia;

−

niepomnaŜalność (niepowiększalność) jest związana z ograniczonymi zasobami ziemi
jako środka produkcji niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej;

−

niezniszczalność oznacza, Ŝe przy poprawnym gospodarowaniu, zgodnie z „Kodeksem
dobrej praktyki rolniczej” wartość ziemi nie maleje, ale moŜe ulec zwiększeniu.

Jakość gleb

WaŜnym zagadnieniem jest określenie ilość i jakości ziemi uprawnej. Ilość ziemi

w gospodarstwie określa się najczęściej wielkością powierzchni w hektarach. Jakość ziemi
moŜna ocenić w róŜny sposób. W naszym kraju podstawę oceny jakości gleb stanowią klasy

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bonitacyjne,  za  pomocą,  których  określa  się  wartość  porównawczą  i  przydatność  gleb  dla
celów  produkcji  rolnej.  Klasy  bonitacyjne  oznaczone  zostały  liczbami  I–VI.  Grunty  orne
(GO) zostały podzielone na VI klas bonitacyjnych, przy czym w klasie III i IV wyodrębnione
zostały  klasy  a  i  b,  w  klasie  VI  –  klasa  VI  z.  UŜytki  zielone  (UZ)  dzieli  się  na  VI  klas  bez
dalszego  podziału.  Znajomość  klas  bonitacyjnych  pozwala  na  ocenę  jakości  gleb  w  danym
gospodarstwie.  Nie  wystarcza  to  jednak  do  porównania  gleb  w  róŜnych  gospodarstwach.
W takiej  sytuacji  konieczne  jest  sprowadzenie  róŜnych  klas  gleb  bonitacyjnych  do
„wspólnego  mianownika”,  w  tym  celu  stosuje  się  tzw.  „hektary  przeliczeniowe”.  Podstawą
przeliczeń  jest  poziom  plonów  z  1  ha  gleb  klasy  IV.  Na  podstawie  stosunku  plonów
uzyskiwanych na róŜnych glebach obliczono współczynniki przeliczeniowe: większe od 1 dla
gleb  lepszych  od  klasy  IV  i  mniejsze  od  1,  dla  gleb  gorszych  od  klasy  IV.  Aby  obliczyć
powierzchnię gospodarstwa w hektarach przeliczeniowych, naleŜy pomnoŜyć liczbę hektarów
fizycznych przez odpowiedni współczynnik dla danej klasy bonitacyjnej i otrzymane wartości
zsumować.  Hektary  przeliczeniowe  są  stosowane  jako  podstawa  wymiaru  podatku  rolnego.
Współczynniki  przeliczeniowe  przyjęte  dla  celów  wymiaru  podatku  rolnego,  zostały
zróŜnicowane  w  zaleŜności  od  okręgu  podatkowego.  W  naszym  kraju  wydzielono  4  okręgi
podatkowe, w zaleŜności od warunków przyrodniczych i ekonomicznych.

Przy obliczaniu hektarów przeliczeniowych w celach porównawczych przyjmuje się

współczynniki  z  II  okręgu  podatkowego.  W  celu  oceny  jakości  gleb  ustala  się  wskaźnik
bonitacji  gleb.  Oblicza  się  go  dzieląc  liczbę  hektarów  przeliczeniowych  przez  powierzchnię
w  hektarach fizycznych.

Powierzchnia w ha przeliczeniowych

Wskaźnik bonitacji gleb =

Powierzchnia w ha fizycznych

Do łącznej oceny stopnia dobroci warunków do produkcji rolniczej obliczany jest

wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w którym ujmowane są łącznie
cztery cechy, a mianowicie:

−

jakość i przydatność rolnicza gleb (klasy glebowe i kompleksy przydatności rolniczej
gleb),

−

agroklimat, czyli rodzaj klimatu z punktu widzenia warunków do produkcji rolniczej,

−

stosunki wodne,

−

rzeźba terenu, a więc jego ukształtowanie (równina, teren pagórkowaty).
Waloryzacja rolniczej przydatności przestrzeni produkcyjnej umoŜliwia łączne ujęcie

jedną liczbą jakości przestrzeni rolniczej. Największy wpływ na ten wskaźnik ma ocena
jakości i przydatności gleb (0–100 punktów), następnie agroklimat od 0 do 15 punktów. Za
rzeźbę terenu i warunki wodne przyznaje się od 0 do 5 punktów za kaŜdą z cech.

Gospodarstwo rolne stanowi pewną odrębną jednostkę produkcyjno-ekonomiczną

o określonych zasobach ziemi i środków, połoŜoną w określonych warunkach przyrodniczych
i funkcjonującą w określonych warunkach ekonomicznych.

Do określania powierzchni gospodarstwa stosuje się kilka pojęć, a mianowicie:

−

powierzchnia ogólna jest to obszar gospodarstwa rolnego określony jego granicami.
Składają się na nią uŜytki rolne, lasy i parki, wody (stawy), inne grunty i nieuŜytki
(bagna, Ŝwirowiska itp.);

−

grunty  rolne,  czyli:  uŜytki  rolne  oraz  grunty  pod  stawami  rybnymi,  budynkami
gospodarczymi,  pasami  wiatrochronnymi,  ogródkami  działkowymi  i  urządzeniami
przeciwerozyjnymi.  Są  to  grunty,  na  których  prowadzona  jest  produkcja  rolnicza,
niezbędne do jej prowadzenia lub tylko związane z prowadzeniem produkcji;

−

uŜytki rolne (UR) są to grunty wykorzystywane do bezpośredniej produkcji rolniczej.
W skład uŜytków rolnych wchodzą grunty orne, trwałe uŜytki zielone oraz plantacje
trwałe;

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

grunty orne (GO) jest to powierzchnia uprawiana z okresowym przemieszczaniem
(odwracaniem, wzruszaniem) gleby;

−

plantacje trwałe są to grunty obsadzone drzewami i krzewami owocowymi, wikliną
i innymi uprawnymi roślinami wieloletnimi. Do plantacji trwałych zalicza się więc sady,
chmielniki, winnice itp.;

−

trwałe uŜytki zielone (TUZ) są to łąki trwałe i pastwiska naturalne, czyli grunty
porośnięte roślinnością trawiastą uŜytkowaną kośnie lub pastwiskowo.
Procentowy udział wszystkich rodzajów gruntów w gospodarstwie nazywamy strukturą

uŜytkowania gruntów.

Procentowy udział poszczególnych rodzajów uŜytków w całej powierzchni uŜytków

rolnych gospodarstwa nazywamy strukturą uŜytków rolnych.

Udział uŜytków rolnych w Polsce wynosi około 60% powierzchni ogólnej kraju.

W strukturze uŜytków rolnych dominują grunty orne, stanowiące prawie 80 % powierzchni
uŜytków rolnych.

Procentowy udział poszczególnych roślin w powierzchni gruntów ornych (zasiewów)

nazywamy strukturą zasiewów.

Na organizację produkcji wpływa równieŜ rozłóg gospodarstwa – jego kształt, liczba

i wzajemne połoŜenie posiadanych działek. Najkorzystniejszy jest rozłóg zwarty,
o regularnych kształtach (w formie kwadratu lub prostokąta), z moŜliwie małą liczbą działek.
Przeciwieństwem rozłogu zwartego jest rozłóg rozczłonkowany.

Struktura organizacyjna gospodarstwa rolnego

Gospodarstwo rolne jest jednostką zorganizowaną. Jako jednostka produkcyjna składa się

z działu produkcji roślinnej i zwierzęcej. Większe jednostki dysponują takŜe działami
przetwórstwa rolno-spoŜywczego oraz działem usługowym. Dział gospodarstwa definiuje się
jako te rodzaje aktywności, w których wykorzystywane są podobne metody i środki
produkcji.

Gospodarstwo rolne:

Działy: produkcja roślinna, produkcja zwierzęca, przetwórstwo rolnicze, usługi.

Gałęzie w produkcji roślinnej; zboŜa, okopowe, przemysłowe, strączkowe, pastewne,
warzywa, sad.
Gałęzie w produkcji zwierzęcej: bydło, trzoda chlewna, owce, drób, zwierzęta futerkowe, konie.
Gałęzie w przetwórstwie rolniczym: przetwórnie owocowo warzywne, krochmalnie.
Gałęzie w usługach: wynajem maszyn, naprawa i konserwacja, usługi transportowe.

Dział produkcji roślinnej jest podstawowym działem wytwórczym, w którym produkty

uzyskuje się dzięki zabiegom agrotechnicznym, a produkcja w duŜym stopniu zaleŜy od
właściwości roślin, gleby oraz warunków atmosferycznych.

Dział produkcji zwierzęcej obejmuje gałęzie, w których uzyskiwana produkcja jest

efektem cech genetycznych zwierząt, Ŝywienia i pielęgnacji. Jest to dział przetwórczy, gdyŜ
polega na przetwarzaniu pasz wyprodukowanych w produkcji roślinnej przez zwierzęta na
produkty bardziej uszlachetnione, takie jak: mięso, mleko, jaja.

Gałąź produkcji gospodarstwa rolnego stanowi część działu charakteryzująca się

podobnymi wymaganiami co do stosowanych środków produkcji, technologii, organizacji
procesu produkcyjnego i produktu końcowego.

W produkcji roślinnej gałęzie tworzą grupy roślin o podobnych wymaganiach co do

gleby, stanowisku w zmianowaniu, uprawy, pielęgnacji i zbioru.

W produkcji zwierzęcej gałąź stanowią zwierzęta naleŜące do tego samego gatunku,

np. bydło, trzoda chlewna, konie, drób.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działalność produkcyjna – pozyskiwanie produktu głównego, przy wykorzystaniu ściśle

określonej technologii np. owies, pszenica, ziemniaki ,mleko, Ŝywiec wołowy.

Siła robocza

Siła robocza, czyli praca stanowi pewny potencjał, który moŜe być wykorzystany

w procesie produkcyjnym. Ten potencjał to zasób wiedzy, umiejętności i doświadczenia,
które człowiek wykorzystuje przy wykonywaniu pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej.

Praca  jest  formą  wykorzystania  siły  roboczej,  czyli  celową  działalnością  człowieka
przekształcającą dobra w celu zaspokojenia potrzeb.

Zatrudnienie  w  rolnictwie  oznacza  liczbę  osób  zatrudnionych  w  produkcji  rolniczej.
W gospodarstwie  rolniczym  siłę  roboczą  stanowi  właściciel  wraz  z  członkami  rodziny.
W czasie  prac  sezonowych  zatrudniani  są  dodatkowo  pracownicy.  W  przedsiębiorstwie,  ze
względu  na  organizację  pracy,  łatwo  jest  określić  zasoby  siły  roboczej.  Mogą  one  być
wyraŜone  w  liczbie  osób  zatrudnionych  na  etacie,  lub  zawodowo  czynnych,  czyli  osób
pracujących  ponad  trzy  miesiące  w  roku  (504  godziny).  W  indywidualnym  gospodarstwie
rolniczym trudno obliczyć zasoby siły roboczej, poniewaŜ pracuje właściciel oraz członkowie
rodziny  stale  mieszkający  lub  przyjeŜdŜający  na  pewien  okres  czasu,  którzy  są  w  róŜnym
wieku,  o  zróŜnicowanej  sprawności  fizycznej.  Dlatego  naleŜy  obliczyć  pełnosprawną
jednostkę  siły  roboczej  oraz  pracowników  pełnozatrudnionych.  Za  jedną  jednostkę
pełnosprawną  siły  roboczej  przyjmuje  się  osobę  w  wieku  produkcyjnym  (męŜczyzna  18–65,
kobieta  18–60  lat)  w  pełni  zdolną  do  pracy.  Dla  osób  w  wieku  15–17  lat  stosuje  się
współczynnik  0,5,  natomiast  dla  kobiet  powyŜej  60  lat  i  męŜczyzn  powyŜej  65  lat  –
współczynnik 0,4.

W celu porównania zasobów siły roboczej w róŜnych gospodarstwach naleŜy posłuŜyć

się  wskaźnikiem  określającym  liczbę  jednostek  pełnosprawnych  na  100  ha  uŜytków  rolnych
oraz  liczbę  ha  uŜytków  rolnych  przypadających  na  jedną  jednostkę.  Dla  pełniejszego
zobrazowania  zasobów  pracy  w  gospodarstwie  rolnym  moŜna  posłuŜyć  się  liczbą  osób
pełnozatrudnionych  w  gospodarstwie.  Są  to  osoby,  które  przepracowały  przeciętnie  w  ciągu
roku  280  dni,  tj.  2250  roboczogodzin,  lub  odliczając  wolne  soboty  250  dni,  tj.  2000
roboczogodzin.

gdzie:
a-  liczba osób w grupie,
b-  faktyczna liczba godzin pracy jednej osoby w roku,
c-  współczynnik przeliczeniowy,
d-  normatywna liczba godzin pracy jednego pełnozatrudnionego.

Kapitał

Środki trwałe – to takie, które mogą być uŜytkowane dłuŜej niŜ przez 1 rok, są

kompletne, nie zuŜywają się w ciągu jednego cyklu produkcyjnego i stopniową przenoszą
swoją wartość na wytwarzane produkty. Ich wartość początkowa jest wyŜsza od 3500 zł.

Do środków trwałych (oprócz ziemi) zalicza się:

−

budynki i budowle;

a x b x c

Liczba osób pełnozatrudnionych =

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

urządzenia melioracyjne;

−

maszyny, narzędzia i silniki;

−

urządzenia techniczne i energetyczne;

−

rodki transportu i maszyny samobieŜne;

−

inwentarz Ŝywy – stado podstawowe i konie pociągowe;

−

plantacje wieloletnie.
Długość okresu ich uŜytkowania zaleŜy od sposobu eksploatacji, rodzaju materiału,

z którego są zbudowane, intensywności oddziaływania sił przyrody oraz szybkości
wprowadzanych zmian i udoskonaleń technicznych. Pierwsze trzy czynniki powodują
fizyczne zuŜycie środka trwałego, natomiast czwarty powoduje zuŜycie ekonomiczne.

Zmniejszenie wartości środka trwałego na skutek jego zuŜycia nazywamy umorzeniem.

Wielkość  rocznego  zuŜycia  wyraŜona  wartościowo  to  koszt,  który  powinien  obciąŜać
wytworzone  produkty.  To  stopniowe  zuŜycie  środków  trwałych  i  przenoszenie  ich  wartości
na produkty wytwarzane za ich pomocą nazywamy amortyzacją.
Amortyzacja  powinna  być  obliczana  dla  kaŜdego  środka  trwałego  oddzielnie  Podstawę
obliczeń stanowi rata amortyzacyjna (Ra), określana wg wzoru.

gdzie:
Wp – wartość początkowa środka trwałego (np. według ceny zakupu, wytworzenia),
Wk – wartość końcowa środka trwałego (np. cena złomu, cegieł z rozbiórki),
T – liczba lat uŜytkowania.

W praktyce stosuje się uproszczony wzór

Ratę amortyzacyjną moŜna obliczyć posługując się stopą amortyzacyjną, która informuje o ile
procent zuŜywa się co roku dany środek trwały. Stopę amortyzacyjna (Sa) oblicza się według
wzoru

Znając stopę amortyzacji, ratę amortyzacji moŜna obliczyć ze wzoru

Roczne stopy amortyzacji dla niektórych grup środków trwałych wynoszą: budynki –

2,5%, budowle- 4%, maszyny rolnicze – 10–12,5%, środki transportowe – 12–20%.

Wp – Wk

Ra =

100%

Sa =

(Wp – Wk) x Sa

Ra =

100

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia melioracyjne są stosowane w celu poprawy Ŝyzności gleby i warunków
gospodarowania.

Budynki i budowle ogólnie dzieli się na mieszkalne i gospodarcze. Budynki gospodarcze są
wykorzystywane do produkcji. MoŜna je podzielić na następujące grupy:

−

budynki bezpośrednio związane z produkcją np. obory, chlewnie, gorzelnie, mieszalnie
pasz,

−

budynki słuŜące do przechowywania produktów np. magazyny paszowe, stodoły, brogi,

−

budynki pośrednio związane z produkcją np. garaŜe, magazyny nawozowe, stajnie, wiaty.
Do budowli zalicza się trwałe silosy, utwardzone drogi i podwórza, mosty oraz

ogrodzenia.

Decydując się na budowę budynków naleŜy przestrzegać zasady: budynki powinny

przede wszystkim dobrze spełniać funkcje, do których są przeznaczone. WaŜne jest połoŜenie
poszczególnych  budynków  w  obrębie  podwórza,  a  takŜe  odpowiednie  ich  usytuowanie
względem  siebie.  Chodzi  o  to,  aby  zabudowa  była  zwarta  a  ciągi  komunikacyjne  moŜliwie
krótkie  i  proste.  Blisko  siebie  powinny  być  budynki  i  budowle,  między  którymi  są  ścisłe
kontakty w procesie produkcji. Budynki mieszkalne nie powinny znajdować się bezpośrednio
w  sąsiedztwie  budynków  inwentarskich,  gnojowni  czy  silosu.  Przy  lokalizacji  trzeba  takŜe
brać  pod  uwagę  kierunek  wiatru.  Budynki  powinny  być  dostosowane  do  ukształtowania
terenu,  jego  zadrzewienia  i  nasłonecznienia.  Prawidłowa  lokalizacja  budynków  w  obrębie
ośrodka  gospodarczego  jest  bardzo  waŜna  ze  względu  na  długi  okres  ich  uŜytkowania
(50–80  lat).  Nie  naleŜy  jednak  zapominać,  Ŝe  powinny  być  wykorzystane  budynki  juŜ
istniejące  w gospodarstwie.  Budynki  o  wadliwych  rozwiązaniach  funkcjonalnych  powinny
być modernizowane.

Maszyny i urządzenia są środkami, które ułatwią pracę ludzi oraz zwiększają jej wydajność.
Posiadanie maszyn i ich wykorzystanie wiąŜe się z ponoszeniem dodatkowych kosztów (poza
eksploatacyjnymi) związanych z amortyzacją. NaleŜy zapewnić właściwe wykorzystanie tych
ś

rodków w ciągu roku tak, aby koszty rozłoŜyły się na większą ilość wykonywanych prac,

wytwarzanych produktów. Czasami korzystniejsze jest pod względem ekonomicznym
korzystanie z usług niŜ zakup drogiej, a mało wykorzystywanej maszyny.

W gospodarstwie rolniczym szczególną role odgrywa Ŝywa i mechaniczna siła

pociągowa. śywą siłę pociągową stanowią konie robocze, które obecnie wykorzystywane są
tylko  w  niektórych  rejonach.  Mechaniczna  siła  pociągowa  obejmuje:  ciągniki,  samochody
dostawcze i cięŜarowe, maszyny samobieŜne oraz silniki spalinowe i elektryczne.
Liczbę  ciągników  w  gospodarstwie  wyraŜa  się  w  jednostkach  fizycznych,  jako  sumę
wszystkich  ciągników,  bez  względu  na  ich  moc,  lub  jako  ciągniki  przeliczeniowe.  Do
wyraŜania zasobów siły pociągowej w rolnictwie uŜywa się jednostek przeliczeniowych (j.p.),
których podstawą jest jeden koń roboczy, który stanowi równowartość 3,7 kW, tj. 5KM mocy
nominalnej silnika.

Środki obrotowe zuŜywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym i przenoszą swoją
wartość na wytwarzane produkty.
Do środków tych zaliczamy:

−

inwentarz Ŝywy (stado produkcyjne),

−

zapasy magazynowe (nawozy mineralne, środki ochrony roślin, nasiona i sadzeniaki,
pasze treściwe, paliwo, części zamienne),

−

naleŜności (środki pienięŜne u dłuŜników),

−

rodki pienięŜne (gotówka w kasie, na rachunku bankowym).

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obrotowe  środki  produkcji  najczęściej  wpływają  bezpośrednio  na  poziom  uzyskiwanych
efektów.  O  ilości  ich  nabycia  decydować  powinny  wymagania  produkcyjne,  agrotechniczne
lub zootechniczne, przy czym kalkulacja ich efektywności ekonomicznej jest celowa.
Przedsiębiorczość  oznacza  decydowanie  o  wykorzystaniu  zasobów,  podejmowanie  ryzyka
prowadzenia  działalności  gospodarczej,  inicjowanie  i  wdraŜanie  nowych  technologii
produkcji. Przedsiębiorca realizując powyŜsze działania, przyczynia się do rozwoju produkcji,
rozwoju własnego gospodarstwa i rozwoju gospodarczego kraju.

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Jakie elementy klimatu bierzemy pod uwagę przy ocenie wpływu warunków

klimatycznych na organizację produkcji w gospodarstwie?

2)  Jakie czynniki produkcji występują w rolnictwie?
3)  Jakie są szczególne cechy ziemi?
4)  W jaki sposób określa się jakość ziemi w gospodarstwie rolniczym?
5)  Jakie elementy bierze się pod uwagę przy Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej?
6)  Jaka jest róŜnica między trwałymi, a obrotowymi środkami produkcji?
7)  Jakie grupy środków trwałych występują w rolnictwie?
8)  Jaka jest róŜnica między pracą, a siłą roboczą?
9)  Jak określamy zasoby siły roboczej w gospodarstwie rolnym?
10)  Jaka jest róŜnica między umorzeniem, a amortyzacją?
11)  W jaki sposób obliczamy ratę i stopę amortyzacji?
12)  W jaki sposób charakteryzujemy zasoby siły pociągowej w gospodarstwie rolnym?
13)  Jak rozumiesz przedsiębiorczość?

4.2.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ przyrodnicze i ekonomiczne warunki produkcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  umiejscowić analizowane gospodarstwo w odpowiedniej strefie rolniczo-klimatycznej,
2)  zapoznać się z informacjami dotyczącymi danych charakteryzujących daną strefę,
3)  określić odległość gospodarstwa od punktów zaopatrzenia i zbytu,
4)  określić  wpływ  przyrodniczych  i  ekonomicznych  warunków  na  organizację

gospodarstwa,

5) sporządzić notatkę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

mapa dzielnic rolniczo-klimatycznych,

−

tabela – charakterystyka dzielnic rolniczo-klimatycznych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz wskaźniki wartości rolniczej ziemi w gospodarstwie przykładowym,.
W gospodarstwie przykładowym są następujące gleby:

−

grunty orne w ha: klasa II – 2,80; IIIa – 3,20; IIIb – 4,10; IVa – 2,20; IVb – 2,70;
V – 0,80; VI – 0,20;

−

trwałe uŜytki zielone w ha: III- 1,60; IV – 1.20;

−

gospodarstwo znajduje się w III okręgu podatkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ilość ha przeliczeniowych (liczba ha fizycznych x współczynnik),
2) obliczyć pozycję „razem” ha przeliczeniowych,

Grunty orne

Trwałe uŜytki zielone

Klasa

bonitacyjna

Liczba

fizycznych

współczynnik

Razem

Liczba

ha fizycznych

współczynnik

Razem

I
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI

Razem ha przeliczeniowych

3)  obliczyć wskaźnik bonitacji gleby,
4)  obliczyć wskaźnik waloryzacji,
5)  zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela – Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych w okręgach
podatkowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz ratę amortyzacji oraz wartość bilansową środków trwałych.
Salda wybranych kont na dzień 1 stycznia wynosiły:

−

010 „Środki trwałe”

124 000,

−

070 „Umorzenie środków trwałych”

34 000,

−

wykaz środków trwałych, ich wartości początkowych i stóp zuŜycia

Rodzaj środka trwałego

Wartość początkowa w zł

Stopa amortyzacji w %

rodek trwały X

100 000,

rodek trwały Y

24 000,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć miesięczną i roczną kwotę zuŜycia środka X,
2)  obliczyć miesięczną i roczną kwotę zuŜycia środka Y,
3)  obliczyć łączną kwotę zuŜycia środków trwałych,
4)  obliczyć  wartość  bilansową  na  początek  miesiąca  i  na  koniec  miesiąca  oraz  na  koniec

roku,

5) zaewidencjonować obliczone kwoty na kontach teowych,
6) sporządzić notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

konta teowe „Środki trwałe”, „Umorzenie środków trwałych”, „Amortyzacja”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Oblicz strukturę uŜytkowania gruntów, strukturę uŜytków rolnych i strukturę zasiewów

w gospodarstwie przykładowym.

Przykładowe gospodarstwo rolne ma 20 ha powierzchni ogólnej. Na tę powierzchnię

składają się (w ha): grunty orne – 16,0; łąki –1,6; pastwiska – 1,2; sad –0,2; las – 0, 4; staw –
0,1; powierzchnia pod drogami i zabudowaniami – 0,2; nieuŜytki – 0,3.

W gospodarstwie tym na 16,0 ha gruntów ornych uprawiane są następujące rośliny:

pszenica ozima – 3,0; pszenica jara – 0,5; Ŝyto poplonowe – 3,0; Ŝyto w plonie głównym –
2,0; owies – 0,5; jęczmień –2,0; ziemniaki 2,0; koniczyna w plonie głównym –2,0; koniczyna
wsiewka 2,0; groch – 1,0; rzepak – 1,0; kukurydza – 1,0; buraki cukrowe 0,9; marchew – 0,1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opracować tabelę,
2)  ustalić rodzaje gruntów występujących w gospodarstwie,
3)  podzielić grunty na uŜytki rolne i grunty nie uŜytkowane rolniczo,
4)  obliczyć strukturę uŜytkowania gruntów i strukturę uŜytków rolnych,
5)  określić  rośliny  uprawiane  w  plonie  głównym  (zboŜowe,  okopowe,  pastewne,

przemysłowe, strączkowe),

6) obliczyć strukturę zasiewów w gospodarstwie,
7) sporządzić analizę i wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oblicz wysokość podatku rolnego.
W gospodarstwie przykładowym są następujące gleby:

−

grunty orne w ha: klasa II – 2,80; IIIa – 3,20; IIIb – 4,10; IVa – 2,20; IVb – 2,70;
V – 0,80; VI – 0,20,

−

trwałe uŜytki zielone w ha: III – 1,60; IV – 1.20,

−

gospodarstwo znajduje się w III okręgu podatkowym.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić zwolnienia i ulgi z podatku rolnego,
2)  obliczyć wymiar podatku rolnego, przyjmując 2,5 dt Ŝyta z 1 ha przeliczeniowego,
3)  przyjąć cenę 1 dt Ŝyta z pierwszych trzech kwartałów roku poprzedniego ogłoszoną przez

Prezesa GUS,

4) obliczyć raty podatku płatne do budŜetu gminy w terminach do: 15 marca, 15 maja,

15 września i 15 listopada.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

nakazy płatnicze,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1)  określić wpływ klimatu na organizację gospodarstwa?
2)  scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji?
3)  obliczyć wskaźniki wartości rolniczej ziemi?
4)  scharakteryzować trwałe i obrotowe środki produkcji?
5)  wyjaśnić pojęcia umorzenie i amortyzacja?
6)  naliczyć i zaewidencjonować zuŜycie środków trwałych?
7)  określić zasoby siły roboczej w gospodarstwie?
8)  określić zasoby siły pociągowej w gospodarstwie?
9)  obliczyć: strukturę uŜytkowania ziemi, strukturę uŜytków rolnych,

strukturę zasiewów?

10) obliczyć wysokość podatku rolnego?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady i systemy kierowania w gospodarstwie rolnym

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia

Zarządzanie to działalność, polegająca na takim wykorzystaniu zasobów, procesów

i informacji, które umoŜliwia osiąganie załoŜonych celów. Dobre zarządzanie jednostką
organizacyjną moŜe dać następujące, wymierne efekty:

−

lepsze zarządzanie ryzykiem,

−

poprawę wykorzystania posiadanych środków,

−

obniŜenie kosztów,

−

zwiększenie innowacyjności,

−

lepszą obsługę klientów.

Strategia  –  to  zbiór  podstawowych  decyzji  i  wyborów,  które  wyznaczają  względnie  trwały
sposób  działania  jednostki  organizacyjnej  i  alokacji  jej  zasobów,  związany  z  pozycją
organizacji względem otoczenia.
Zarządzanie  strategiczne  jest  złoŜonym  i  wielowymiarowym  procesem,  zorientowanym  na
realizację  długookresowych  celów,  które  są  formułowane  na  podstawie  powiązań
gospodarstwa z otoczeniem.
Kontrola  to  proces,  przez  który  kierownicy  doprowadzają  do  tego,  by  rzeczywiste  działania
odpowiadały działaniom planowanym.
Pełnomocnictwo  jest  prawną  formą  upowaŜnienia  przez  zarząd  jednostki  organizacyjnej
wyznaczonych osób do podejmowania decyzji w imieniu zarządu.
Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę.

Style i systemy kierowania

Styl zarządzania gospodarstwem rolnym powinien być dostosowany do specyfiki, celów

działania, struktury, odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach oraz poziomu kadry.

Podstawowymi składnikami stylu zarządzania są:

−

sprawność działania,

−

stopień formalizacji,

−

poziom specjalizacji,

−

dokładność i częstotliwość kontroli,

−

metody motywacji.
WyróŜnia się następujące style kierowania: autorytarny (autokratyczny), demokratyczny

i  liberalny.
Kierownik autokratyczny zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa
i  decyzje  podejmuje  bez  konsultacji  z  podwładnymi.  Autokrata  wydaje  rozkazy,  jest  uparty,
sam  chętnie  karze  i  nagradza,  dystansuje  się  od  podwładnych.  Jaką  podstawową  zaletę  tego
stylu zarządzania uznaje się zapewnienie porządku w organizacji i przewidywalność wyników
działań,  zaś  główną  słabością  jest  krępowanie  inicjatywy  i  samodzielnego  myślenia
podwładnych.
Kierownik  demokratyczny  przekazuje  pracownikom  znaczny  zakres  uprawnień,  ale
zatrzymuje  ostateczną  odpowiedzialność  za  wykonanie  zadań  oraz  instrumenty  kontroli
mające  zapewnić  realizację  celów.  Podwładni  mają  znaczny  zakres  swobody  w  podziale
zadań  i  określania  sposobu  ich  wykonania.  Ten  styl  kierowania  jest  podstawą  zarządzania
przez wyznaczenie celów.
Kierownik  o  stylu  liberalnym  dąŜy  do  prawie  całkowitej  delegacji  władzy
i odpowiedzialności  podwładnych,  którzy  mają  całkowitą  swobodę  podejmowania  decyzji

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o podziale zadań i sposobach ich wykonania. Sprawowanie władzy opiera się na poziomej
komunikacji między podwładnymi.

Funkcje zarządzania

Proces zarządzania obejmuje następujące funkcje: planowanie, organizowanie, a takŜe

kontrolowanie.
Planowanie  jest  narzędziem  zarządzania  umoŜliwiającym  realizację  w  sposób  celowy
i świadomy  określonej  działalności.  MoŜe  ono  dotyczyć  całej  organizacji,  a  takŜe
poszczególnych jej części.
Organizowanie  jest  to  proces  polegający  na  tworzeniu  struktur  organizacyjnych,  które  są
optymalne  ze  względu  na  osiąganie  określonego  celu.  Obejmuje  ono  grupowanie  czynności
i zadań  realizowanych  przez  członków  organizacji,  tworzenie  stanowisk  pracy,  zespołów
organizacyjnych,  trwałych  form  współpracy  oraz  innych  realizacji  między  elementami
tworzącymi określoną całość, czyli organizację.
Struktura  organizacyjna  jest  to  całokształt  stosunków  między  elementami  składowymi
organizacji,  poszczególnymi  stanowiskami,  komórkami  organizacyjnymi,  których  efektem
jest  powodzenie  całości.  Kształtowanie  struktury  organizacyjnej  polega  na  ustalaniu  liczby
i rodzaju  komórek  organizacyjnych,  dokonywaniu  podziału  zadań  między  komórkami,
stanowiskami  pracy,  określaniu  szczebli  zarządzania  oraz  rozmieszczaniu  uprawnień
podejmowania decyzji.
Kierowanie  ludźmi jest to oddziaływanie na pracowników w celu skłonienia ich do realizacji
celów  organizacji,  a  więc  wykonywania  zadań  przypisanych  do  ich  stanowisk  pracy
z zaangaŜowaniem  i  sprawnie  (bez  marnotrawienia  zasobów).  Podstawowe  wymiary
kierowania  to  motywowanie  pracowników,  przywództwo  i  komunikowanie,  czyli  dostarczanie
informacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania zadań na stanowisku pracy.

Kierownictwo naczelne

redni szczebel zarządzania

Kierownicy pierwszej linii

Rys. 1. Klasyfikacja stanowisk ze względu na sposób zarządzania [3 s. 288]

Kontrolowanie jest to zespół działań mających na celu upewnienie się, Ŝe organizacja
funkcjonuje zgodnie z wytyczonymi celami.

Tabela 1. Zasady sprawnego zarządzania [3, s. 289]

Podział pracy

Wysoki poziom specjalizacji powinien przynieść wzrost efektywności i sprawnego
wykonywania pracy, np. współczesna linia montaŜowa

Autorytet

Do wykonywania obowiązków kierowniczych niezbędny jest autorytet: autorytet
formalny do wydawania poleceń i autorytet osobisty (władza odniesienia) wynikający
z wiedzy i doświadczenia.

Dyscyplina

Członkowie organizacji musza szanować reguły rządzące organizacją. Dyscyplina
wynika z dobrego przewodzenia, sprawiedliwych i rozsądnych systemów nagradzania
i karania.

Jedność
rozkazodawstwa

KaŜdy pracownik powinien otrzymać polecenie dotyczące danego zadania tylko od
jednego przełoŜonego. Gdy pracownik podlega więcej niŜ jednemu przełoŜonemu,
następuje sprzeczność poleceń i zakłócenie autorytetu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jedność
kierownictwa.

Działania w organizacji prowadzące do jednego celu powinny być zgrupowane i podległe
tylko jednemu kierownikowi, posługującemu się jednolitym planem.

Podporządkowanie
interesu osobistego
interesowi ogółu

W Ŝadnym przedsięwzięciu interesy podwładnych nie powinny być przedkładane ponad
cele organizacji jako całości.

Wynagrodzenie

Wynagrodzenie powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników, jak i organizacji
(pracodawcy).

Centralizacja

Władza i autorytet powinny być moŜliwie silnie skoncentrowane na wyŜszych
szczeblach organizacji.

Hierarchia

KaŜda organizacja wykazuje zhierarchizowany układ władzy. Linie decyzji powinny
przebiegać z góry na dół organizacji i naleŜy ich przestrzegać.

Ład

Zasoby ludzkie i rzeczowe powinny być koordynowane tak, by znalazły się na
właściwym miejscu we właściwym czasie.

Odpowiednie
traktowanie
personelu

MenedŜerowie powinni być uprzejmi i sprawiedliwi w stosunkach z podwładnymi.

Stabilność
personelu

NaleŜy unikać duŜej fluktuacji pracowników, bowiem niekorzystnie wpływa ona
sprawność funkcjonowania organizacji.

Inicjatywa

Podwładni powinni mieć swobodę inicjatywy.

Harmonia

Praca zespołowa, duch zespołu, poczucie jedności i przynaleŜności do jednej grupy
powinny być popierane i podtrzymywane.

Charakterystyka menedŜera

KaŜdą organizację tworzą ludzie, jednak by mogła ona skutecznie i sprawnie

funkcjonować i realizować przyjęte cele, niektórzy członkowie organizacji powinni podjąć się
kierowania  i  koordynacji  pracy.  Zatem  w  kaŜdej  organizacji  jest  kierownik  –  menedŜer,
którego  zadaniem  jest  ukierunkowywanie  działalności  podwładnych,  motywowanie  ich  do
podjęcia  pracy,  dobieranie  najbardziej  efektywnych  kanałów  komunikacji,  czyli  zajmowanie
się przewodzeniem. Kierownik pracuje wśród ludzi i poprzez ludzi, a kierowanie jest sztuką
realizowania celów za pośrednictwem innych ludzi.

Cechy charakterystyczne pracy menedŜera to:

−

praca w cyklu otwartym, bez jednoznacznego początku i końca,

−

rozczłonkowany dzień pracy,

−

komunikacja, głównie werbalna (rozmowy, spotkania),

−

słuchanie i pytanie to podstawowe sposoby zdobywania wiedzy i informacji potrzebnych
do podjęcia decyzji,

−

złoŜoność, niejednoznaczność, niepewność i samotność to podstawowe aspekty pracy
kierowniczej, które towarzyszą menedŜerowi,

−

odpowiedzialność za swoją pracę oraz wyniki podwładnych,

−

utrzymywanie równowagi między celami konkurencyjnymi i ustalanie priorytetów,

−

przeciwdziałanie powstawaniu konfliktów oraz postępowanie rozjemcze i rozstrzyganie
sporów, co wymaga taktu i umiejętności,

−

dyplomacja w odniesieniu do własnej organizacji,

−

koncepcyjność (niezbędne jest myślenie analityczne jak i syntetyczne),

−

występowanie w roli symbolu (utoŜsamiany jest z sukcesem lub poraŜką organizacji),

−

zdolność myślenia abstrakcyjnego (nawiązywanie stosunków, prowadzenie negocjacji,
przymierzy, koalicji, tworzenie aliansów).

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarządzanie przez jakość (TQM)
Jakość to zespół cech produktu lub usługi określających ich zdolność do zaspokojenia
potrzeb klienta.
TQM – Total Quality Management – Globalne Zarządzanie Jakością.

TQM – to wdraŜanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością
prowadzony przez nadrzędne kierownictwo przy zaangaŜowaniu całej załogi, we wszystkich
działach przedsiębiorstwa i w całym cyklu Ŝycia produktu czy usługi.

Koncepcja TQM oparta jest na następujących załoŜeniach:

−

jakość jest głównym celem działalności przedsiębiorstwa,

−

jakość jest zadaniem kaŜdego przedsiębiorstwa,

−

jakość jest procesem wielowymiarowym (ludzie, procesy, systemy),

−

jakość to zapobieganie wadom, a nie ich ukrywanie.
Realizacja TQM powiedzie się tylko, kiedy kierownictwo będzie przekonane, Ŝe jest to

idea słuszna i będzie aktywnie uczestniczyło w jej realizacji. Kierownictwo musi przewodzić
na rzecz jakości. Kierownik w TQM powinien być trenerem, liderem i przywódcą.
Doskonalenie jakości powinno rozpocząć się na rynku i zakończyć na rynku.

Poznanie i zrozumienie
wymagań klientów

Sprostanie tym wymaganiom
w zakresie wykonywanej pracy

Określenie i ocena osiągniętych wyników

DąŜenie do poprawy
i ulepszeń

Rys. 2. Funkcjonowanie Cyklu Doskonalenia Jakości [1, s. 21]

W realizacji TQM oprócz klienta zewnętrznego naleŜy pamiętać równieŜ o kliencie

wewnętrznym  i  poddostawcach.  W  modelu  TQM  bardzo  waŜnym  problemem  jest
uczestnictwo  wszystkich  zatrudnionych.  Zgodnie  z  koncepcją  TQM  w  kształtowaniu  jakości
są zaangaŜowani wszyscy pracownicy, począwszy od kadry zarządzającej poprzez sekretarki,
robotników, pracowników administracji, dozorców itd. WaŜna jest jakość zasobów ludzkich,
którą  moŜna  określić  jako  stopień  przygotowania  kadr  do  realizacji  celów  jakościowych
przedsiębiorstwa.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Porównanie tradycyjnego i współczesnego poglądu na zarządzanie [3, s. 296]

Ujęcie tradycyjne

Ujęcie współczesne

−

jakość wiąŜe się z produktem,

−

za jakość odpowiada dział kontroli jakości,

−

kontrola

jakości

prowadzona

jest

wytworzeniu produktu,

−

doskonalenie

jakości

zwiększa

koszty

całkowite,

−

systemy jakości oparte na karach wyzwalają
mechanizmy ochronne,

−

jakość to sprawa techniczna i fachowa,

−

jakość nie stanowi najwaŜniejszego kryterium
oceny dyrekcji.

−

jakość wiąŜe się z organizacją,

−

za jakość odpowiadają wszystkie komórki firmy,

−

proces zarządzania jakością zaczyna się na początku
kaŜdego etapu realizacji produktu,

−

jakość jest jednym z najwaŜniejszych instrumentów
walki konkurencyjnej,

−

dąŜenie

zapewnienia

jakości

inspiruje

aktywności innowacyjnej i wzmacnia współdziałanie,

−

jakość jest celem strategicznym,

−

jakość

jest

podstawowym

kryterium

ceny

kierownictwa.

koncepcji TQM rozwiązywanie problemów jakości jest skuteczniejsze przy

zastosowaniu pracy zespołowej. Problemy jakości są problemami interdyscyplinarnymi, które
wykraczają poza moŜliwości pojedynczych osób, czy jednego działu przedsiębiorstwa.
Zespoły mogą być ukierunkowane przez kierownictwo firmy lub powstawać w celu
rozwiązania konkretnego problemu, czy skupiać się wokół stanowiska pracy.

Przykładem efektywnego działania zespołów są Koła Jakości (Quality Connntrol Circle).

Stanowią one małe grupy pracowników(7–12 członków), w skład, których wchodzą zarówno
kierownicy  jak  i  pracownicy  wykonawczy.  Celem  działania  Kół  Jakości  jest  identyfikacja
problemów  powstających  w  miejscu  pracy,  poszukiwanie  sposobów  ich  rozwiązania
i rozwiązanie.  Członkowie  kół  spotykają  się  3–4  razy  w  miesiącu  i  rozwiązują  zaistniałe,
zidentyfikowane  problemy.  Stosowanie  metody  Kół  Jakości  daje  następujące  korzyści:
polepszenie  sposobu  kierowania  ludźmi  przez  kierowników  niŜszego  szczebla,  zacieśnienie
współpracy  między  kierownictwem,  a  pracownikami,  wyzwolenie  u  pracowników  sił
twórczych  i  inicjatywy,  a  głównie  polepszenie  jakości  produktów,  zmniejszenie  kosztów,
usprawnienie pracy i produkcji, zwiększenie świadomości odpowiedzialności za jakość.

Identyfikacja problemów
członkowie koła jakości

Podjęcie decyzji

Ustalenie hierarchii problemów

o wprowadzeniu

projektu w Ŝycie
Kierownictwo

dane *

Grupa sterująca

członkowie koła jakości

Zbieranie informacji:

analiza, poszukiwanie rozwiązań

członkowie koła jakości

prezentacja rozwiązania
kierownictwu przez członków koła jakości

Wybór i projektowanie
członkowie koła jakości

Rys. 3. Cykl pracy koła jakości [1, s. 25]

*dane- to informacje zbierane we wszystkich fazach cyklu funkcjonowania koła jakości,
gromadzone i wykorzystywane przez wszystkie podmioty uczestniczące:

−

kierownictwo niŜszego szczebla,

−

redni szczebel zarządzania,

−

pracowników.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz podstawowe pojęcia dotyczące zarządzania?
2.  Jakie style i systemy kierowania mogą wystąpić w przedsiębiorstwie?
3.  Jakie są główne zasady stosowane przy zarządzaniu potencjałem ludzkim?
4.  Czym charakteryzują się poszczególne funkcje zarządzania?
5.  Jakie podstawowe czynności obejmuje proces zarządzania zasobami ludzkimi?
6.  Jakie są charakterystyczne cechy pracy menedŜera?
7.  Jakie są róŜnice pomiędzy tradycyjnym, a współczesnym poglądem na zarządzanie?
8.  Jakie są podstawowe załoŜenia filozofii TQM?
9.  Na czym polega cykl pracy koła jakości?
10.  Jaka  jest  rola  naczelnego  kierownictwa  i  pracowników  we  wdraŜaniu  i  funkcjonowaniu

TQM w przedsiębiorstwie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ styl kierowania gospodarstwem rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do poniŜszej tabeli rodzaj stylu i cechy charakterystyczne danego stylu

kierowania,

Styl

Cechy charakterystyczne

2) określić wady i zalety poszczególnych stylów kierowania,
3) narysować schemat organizacyjny powiązania stanowisk pracy i komórek organizacyjnych

w gospodarstwie szkolnym,

4) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film „Lider – Jak przewodzić ludziom”,

−

schematy struktur organizacyjnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj rozmowę z menedŜerem dowolnego zakładu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować listę pytań dotyczącą roli menedŜera, lidera i przywódcy w zakładzie pracy,
2)  określić co moŜe zrobić menadŜer, aby podnieść motywację pracowników,
3)  określić czego powinien unikać dobry menedŜer,
4)  określić, w jaki sposób udzielane są pochwały i nagany na gorąco,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) opracować kwestionariusz wywiadu,
6) przedstawić kwestionariusz na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film – „Jak motywować ludzi do pracy”

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj wdroŜenie koncepcji Globalnego Zarządzania Jakością – TQM.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć fikcyjną rolę dyrektora naczelnego duŜego przedsiębiorstwa,
2)  scharakteryzować koncepcję TQM,
3)  określić  działania  kierownictwa  i  załogi  przedsiębiorstwa,  które  muszą  być  podjęte,  aby

koncepcja była wdroŜona w sposób skuteczny,

4) zapisać zaplanowane działania,
5) porównać zaplanowane działania z działaniami zaplanowanymi przez kolegów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1)  wyjaśnić podstawowe pojęcia dotyczące zarządzania?
2)  scharakteryzować style i systemy zarządzania?
3)  określić zasady zarządzania potencjałem ludzkim?
4)  scharakteryzować funkcje zarządzania?
5)  przeprowadzić rozmowę z menedŜerem?
6)  scharakteryzować rolę menedŜera ?
7)  wskazać róŜnicę pomiędzy tradycyjnym a współczesnym

poglądem na zarządzania?

8)  scharakteryzować strategię wdraŜania TQM?
9)  wykorzystać cykl koła jakości w planowaniu TQM?
10)  zaplanować wdroŜenie koncepcji TQM?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rachunkowość rolna

4.4.1. Materiał nauczania

Era informacji, technologii cyfrowych i Internetu dała nowe moŜliwości, jednak

wymuszają  one  na  prowadzących  gospodarstwo  rolne  zapoznanie  się  z  nowościami
i wykorzystywanie  ich  do  podejmowania  decyzji.  Prowadzenie  ewidencji  zdarzeń
gospodarczych  jest  przedmiotem  rachunkowości  rolniczej,  która  jest  nauką  zajmującą  się
liczbowym  ujęciem  procesu  produkcji.  Zapisy  prowadzone  są  ilościowo  i  w  mierniku
pienięŜnym,  czyli  wartościowo.  Na  ich  podstawie  na  koniec  roku  oblicza  się  wynik
finansowy.

Zapisy i obliczenia prowadzone w ramach rachunkowości mają do spełnienia kilka zadań:

−

dostarczenie kierownictwu gospodarstwa informacji liczbowych słuŜących do
podejmowania decyzji dotyczących procesów produkcyjnych,

−

umoŜliwianie kontroli zmian w zasobach majątku oraz ich ocena,

−

dostarczenie danych liczbowych do analizy działalności gospodarstwa.
Do najwaŜniejszych funkcji rachunkowości zalicza się funkcję:

−

informacyjną, czyli dostarczenie szczegółowych informacji dla odbiorców zewnętrznych
oraz na potrzeby zarządzania gospodarstwem,

−

dowodową, bowiem zapisy w księgach dokonywane są wyłącznie na podstawie
dowodów księgowych,

−

sprawozdawczą, czyli na podstawie danych z dokumentacji firmy przygotowuje się
sprawozdania.
Ze względów metodycznych i praktycznych wyodrębnia się rachunkowość finansową,

zarządczą oraz podatkową.

Rachunkowość finansowa powinna być prowadzona zgodnie z przepisami obowiązującymi
w danym kraju. Jest ona wykorzystywana do celów kontrolnych, zaś sporządzane dokumenty
są szczególnie przydatne odbiorcom zewnętrznym, którzy mogą je analizować i podejmować
decyzje o współpracy.
Rachunkowość zarządcza ma na celu wspomaganie procesu decyzyjnego w jednostce
gospodarczej

zakresem

wykorzystywanych

informacji

wykracza

poza

system

rachunkowości finansowej.
Rachunkowość podatkowa obejmuje podstawowe zasady rachunkowości, jak równieŜ
regulacje z zakresu prawa podatkowego.

Jednostki gospodarcze są zobowiązane stosować zasady rachunkowości zgodnie

z ustawą, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik
finansowy.

Rachunkowość jednostki obejmuje:

−

przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

−

prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących
zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

−

okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,

−

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

−

sporządzanie sprawozdań finansowych,

−

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
księgowej,

−

w określonych przepisami przedsiębiorstwach, poddanie badaniu i ogłoszenie
sprawozdań finansowych.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości odpowiedzialność ponosi

kierownik jednostki.
Księgowość  –  podstawowy  dział  rachunkowości  rolnej.  RozróŜnia  się  dwie  jej  formy:
księgowość gospodarczą i finansową. Przedmiotem księgowości gospodarczej jest ewidencja
stanu  i  obrotów  środków  oraz  zobowiązań  danej  jednostki  gospodarczej.  Stany  środków
i zapasów  są  ujmowane  na  początek  i  na  koniec  okresu  obrotowego.  Obroty  natomiast  są
rejestrowane  na  bieŜąco.  Stan  środków  podawany  jest  w  miernikach  ilościowych
i wartościowych,  natomiast  obroty  ewidencjonowane  są  tylko  ilościowo.  Zapisy  zmian
prowadzi się w specjalnych księgach lub na kartotekach, kontach, elektronicznie.

W ramach księgowości finansowej ewidencja prowadzona jest wyłącznie w mierniku

wartościowym.  Głównym  jej  celem  jest  ustalenie  wyniku  finansowego.  Przedmiotem
księgowości jest ewidencjowanie zdarzeń gospodarczych.
Zdarzenie  gospodarcze  to  wszystkie  fakty  zachodzące  w  gospodarstwie  podczas  procesów
produkcyjnych,  a  powodujące  zmiany  ilościowe  i  jakościowe  w  aktywach  (majątku
gospodarstwa)  i  pasywach  (źródłach  pochodzenia).  Wszystkie  zdarzenia  powinny  być
udokumentowane.  Dokument  księgowy  jest  materialnym  dowodem  potwierdzającym
zaistnienie konkretnego zdarzenia gospodarczego.

Majątek jednostek gospodarczych i jego charakterystyka

Przedsiębiorstwa rolne wyposaŜone są w aktywa trwałe (które wykorzystywane są

w więcej niŜ jednym cyklu produkcyjnym lub dłuŜej niŜ jeden rok, np. budynki inwentarskie,
maszyny  i  urządzenia,  stado  podstawowe)  i  obrotowe  (zuŜywane  w  ciągu  jednego  cyklu
produkcyjnego lub okresie krótszym niŜ jeden rok, np. materiał siewny, pasze, środki ochrony
roślin).
Wartości  niematerialne  i  prawne  to  nabyte  prawa  majątkowe  nadające  się  do
gospodarczego  wykorzystania,  o  przewidywanym  okresie  ekonomicznej  uŜyteczności
dłuŜszym niŜ rok, a w szczególności:

−

autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

−

prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów uŜytkowych oraz
zdobniczych,

−

know-how.
Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się równieŜ nabytą wartość firmy oraz

koszty zakończonych prac rozwojowych.
Środki  trwałe  to  rzeczowe  aktywa  trwałe,  o  przewidywanym  okresie  ekonomicznej
uŜyteczności  dłuŜszym  niŜ  rok,  kompletnie  zdatne  do  uŜytku  i  przeznaczone  na  potrzeby
jednostki.

Do środków trwałych zalicza się:

−

grunty własne,

−

budynki i budowle,

−

maszyny i urządzenia,

−

rodki transportowe,

−

stado podstawowe.
Do aktywów obrotowych zalicza się:

−

aktywa rzeczowe przeznaczone do zbycia lub zuŜycia w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego,

−

aktywa finansowe, czyli np. papiery wartościowe płatne i wymagalne lub przeznaczone
do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich załoŜenia,
wystawienia lub nabycia, oraz środki pienięŜne,

−

naleŜności krótkoterminowe,

−

rozliczenia międzyokresowe.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W gospodarstwach rolniczych większość składników majątkowych stanowi własność

rolnika  lub  najbliŜszej  rodziny,  czyli  źródłem  finansowania  aktywów  jest  kapitał  własny.
W gospodarstwie  mogą  wystąpić  jako  źródła  finansowania  aktywów  kapitały  obce,  do
których  zaliczamy  kredyty  w  banku,  poŜyczki  od  sąsiadów,  zaliczki  na  poczet  przyszłych
dostaw i inne zobowiązania.
Pasywa to źródła pokrycia majątku przedsiębiorstwa. Dzieli je się według róŜnych kryteriów:

−

stopnia pilności ich zwrotu (zobowiązania długo i krótkoterminowe),

−

od tego czy pozostają trwale (kapitały własne) czy przejściowo w dyspozycji
przedsiębiorstwa,

−

od tego czy są one pochodzenia własnego czy obcego.

Tabela 3. Podstawowe pozycje aktywów wykazywane w bilansie majątkowym [3, s. 154]

AKTYWA

A. AKTYWA TRWAŁE

B. AKTYWA OBROTOWE

I. Wartości niematerialne i prawne

I Zapasy

II. Rzeczowe aktywa trwałe

1. Materiały

1. Środki trwałe

2. Półprodukty i produkty w toku

2.Środki trwałe w budowie

3. Produkty gotowe

3.Zaliczki na środki trwałe w budowie

4.Towary

III. NaleŜności długoterminowe

5. Zaliczki na dostawy

IV. Inwestycje długoterminowe

II. NaleŜności krótkoterminowe

1.Nieruchomości

1. NaleŜności od jednostek powiązanych

2.Wartości niematerialne i prawne

2. NaleŜności od pozostałych jednostek

3.Długoterminowe aktywa finansowe

III. Inwestycje krótkoterminowe

4.Inne inwestycje długoterminowe

1. Krótkoterminowe aktywa finansowe

5.Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

2. Inne inwestycje krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Tabela 4. Podstawowe pozycje pasywów wykazywane w bilansie majątkowym [3, s. 156]
PASYWA
A.KAPITAŁ (FUNDUSZ) WŁASNY
I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. NaleŜne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)
III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy
V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe)
VII. Zysk strata) z lat ubiegłych
VIII. Zysk/ strata netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku (wielkość ujemna)
B. ZOBOWIĄZANIA I REZERWY NA ZOBOWIĄZANIA
I. Rezerwy na zobowiązania
II. Zobowiązania długoterminowe
III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV Rozliczenia międzyokresowe

Operacje gospodarcze i ich wpływ na bilans

Wszystkie zmiany stanu majątkowego w określonym momencie określa się mianem

operacji  gospodarczych  (dotyczą  składników  majątkowych  i  źródeł  ich  pochodzenia).
Operacje  dzielimy  na  wewnętrzne  i  zewnętrzne.  Bilans  odzwierciedla  stan  środków
gospodarczych  i  źródeł  ich  finansowania  w  ujęciu  statycznym.  Stan  ten  ulega  ciągłym
zmianom  na  skutek  działalności,  która  powoduje  ruch  okręŜny  środków.  W  zaleŜności  od
tego, które składniki bilansu się zmieniają i w jaki sposób, rozróŜnia się cztery typy operacji:

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wywołujące wyłączne zmiany w aktywach bilansu (wzrost jednego składnika powoduje
zmniejszenie innego o tę samą kwotę, a suma bilansowa nie ulega zmianie), np. zakup
materiałów za gotówkę,

−

wywołujące wyłączne zmiany w pasywach bilansu (wzrost jednego składnika powoduje
zmniejszenie innego o tę samą kwotę, a suma bilansowa nie ulega zmianie), np.
zaciągnięto kredyt bankowy, którym uregulowano zobowiązania wobec kontrahentów,

−

powodujące zwiększenia składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę, suma
bilansowa wzrasta o wartość dokonanej operacji, np. przyjęcie do magazynu materiałów,
za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym,

−

powodujące równoczesne zmniejszenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę,
a zatem następuje zmniejszenie sumy bilansowej, np. uregulowanie zobowiązań wobec
kontrahentów.

Inwentaryzacja

Stan składników majątkowych i źródeł ich finansowania wykazywany w księgach

rachunkowych musi być zgodny z ich rzeczywistym stanem. Dla zachowania tej zasady
niezbędna jest systematyczna kontrola składników majątkowych i porównanie stanów
faktycznych z zapisami księgowymi. Przyczynami róŜnic inwentaryzacyjnych mogą być:

−

zmiany wynikające z naturalnych cech przedmiotu ewidencji (np. wysychanie, kruszenie,
ulatnianie się, nasiąkanie, zjadanie przez gryzonie),

−

niedokładności wynikające z pracy człowieka; np. w pomiarach przy wydawaniu
i przyjmowaniu towaru, błędy w dokumentacji, naduŜycia lub kradzieŜe,

−

zmiany spowodowane czynnikami losowymi, jak np. poŜar, powódź, huragan,
gradobicie.
Instrumentem pomocnym w kontroli, weryfikowaniu oraz ustalaniu róŜnic pomiędzy

zapisami księgowymi, a stanem rzeczywistym jest inwentaryzacja, czyli spis z natury, który
odbywa się poprzez liczenie, mierzenie i waŜenie. Inwentaryzacja jest waŜnym narzędziem
przy obliczaniu wyniku finansowego za okres gospodarowania.

Bilans majątkowy, budowa i struktura

Aktualny w danym momencie stan majątku oraz źródeł jego pochodzenia

w przedsiębiorstwie przedstawia zestawienie nazywane bilansem. Bilans majątkowy
obejmuje wartościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz
ź

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany  jest  momentem bilansowym. Bilans moŜe być sporządzony w formie dwustronnej
lub  dwuczęściowej  tabeli,  w  której  lewą  stronę  lub  pierwszą  część  stanowią  aktywa,  zaś
prawa  STRONA  lub  druga  część  –  pasywa.  Bilans  jest  podstawowym  dokumentem
finansowym  informującym  w  sposób  syntetyczny  o  sytuacji  majątkowej  i  finansowej
jednostki gospodarczej.

Aktywa przedstawiają strukturę majątku, uwzględniającą stopień płynności (aktywa

trwale  i  obrotowe),  zaś  pasywa  określają  źródła  finansowania  majątku,  czyli  finansowanie
kapitałem  własnym  lub  zobowiązaniami  (kapitał  zaangaŜowany  przez  obce  podmioty).
Aktywa  i  pasywa  przedstawiają  ten sam majątek, tylko z dwóch róŜnych punktów widzenia,
stąd  w  bilansie  majątkowym  obowiązuje  zasada  równowagi  bilansowej  zgodnie,  z  którą
wartość aktywów musi być równa wartości pasywów.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Schemat układu bilansu majątkowego [3, s. 158]

AKTYWA

PASYWA

Aktywa trwałe

Kapitały własne

Aktywa obrotowe

długoterminowe

Zobowiązania:

krótkoterminowe

Suma bilansowa- AKTYWA

Suma bilansowa – PASYWA

Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać następujące elementy:

−

dokładne oznaczenie jednostki organizacyjnej, dla której sporządzono bilans obejmujące:
nazwę firmy, jej adres, nr regonu, NIP (najczęściej w postaci pieczątki),

−

określenie momentu bilansowego – data, na którą sporządzono bilans (dzień, miesiąc,
rok),

−

wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych składników tworzących aktywa
i pasywa,

−

łączą sumę aktywów i pasywów,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za rzetelne i prawidłowe sporządzenie bilansu
(głównego księgowego i kierownika jednostki),

−

datę i miejsce sporządzenia bilansu.
Bilanse sporządza się przy zachowaniu tzw. zasady ciągłości bilansowej, która oznacza,

e bilans końcowy, sporządzony 31 grudnia na zamknięcie rocznego okresu obrachunkowego

powinien  być  zgodny  z  bilansem  otwarcia  sporządzonym  na  otwarcie  kolejnego  roku
obrachunkowego. Bilanse kończące okres obrachunkowy nazywane są bilansami zamknięcia,
natomiast bilanse otwierające taki okres obrachunkowy nazywane są bilansami otwarcia.
Rachunek  zysków  i  strat  to  element  sprawozdania  finansowego  jednostki  informujący
o efektywności  poszczególnych  rodzajów  działalności  oraz  ogólnym  wyniku  finansowym
przedsiębiorstwa (zysk /strata). Przedsiębiorstwa realizują następujące rodzaje działalności:

−

działalność operacyjną, działalność finansową,

−

operacje nadzwyczajne (zyski i straty nadzwyczajne), np. straty spowodowane poŜarem,
powodzią.
Rachunek

wyników

moŜe

być

sporządzany

wariancie

kalkulacyjnym

i porównawczym,  które  róŜnią  się  sposobem  ujęcia  kosztów  działalności  operacyjnej
i podstawowej. Wynik działalności operacyjnej stanowi róŜnicę między przychodami netto ze
sprzedaŜy  produktów,  towarów  i  materiałów,  z  uwzględnieniem  dotacji,  upustów,  rabatów
i innych  zwiększeń  lub  zmniejszeń,  bez  podatku  od  towarów  i  usług,  oraz  pozostałymi
przychodami  operacyjnymi  a wartością  sprzedanych  produktów,  towarów  i  materiałów
wycenionych  w  kosztach  wytworzenia  albo  cenach  nabycia,  albo  zakupu,  powiększoną
o całość  poniesionych  od  początku  roku  obrotowego  kosztów  ogólnych  zarządu,  sprzedaŜy
produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Wynik operacji finansowych stanowi róŜnicę między przychodami finansowymi,

w szczególności  z  tytułu  dywidend,  odsetek,  zysków  ze  zbycia  inwestycji,  aktualizacji
wartości  inwestycji,  nadwyŜki  dodatnich  róŜnic  kursowych  nad  ujemnymi,  a  kosztami
finansowymi,  w  szczególności  z  tytułu  odsetek,  strat  ze  zbycia  inwestycji,  aktualizacji
wartości inwestycji, nadwyŜki ujemnych róŜnic kursowych nad dodatnimi.

Wynik zdarzeń nadzwyczajnych stanowi róŜnicę między zyskami nadzwyczajnymi,

a stratami nadzwyczajnymi.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

minus

=

+

=

+

=

-

=

Rys. 4. Schemat ustalania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie [3, s. 160]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są zadania i funkcje rachunkowości?
2.  Jaka jest róŜnica pomiędzy rachunkowością finansową, zarządczą i podatkową?
3.  Jak jest rola księgowości w przedsiębiorstwie?
4.  Jakie cechy posiadają poszczególne składniki przedsiębiorstwa?
5.  Na jakie grupy dzielą się źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa?
6.  Jaki wpływ wywierają na bilans podstawowe operacje gospodarcze?
7.  W jaki sposób przeprowadzisz spis z natury w przedsiębiorstwie?
8.  Co to jest bilans majątkowy?
9.  Jakie informacje moŜesz uzyskać z rachunku zysków i strat?
10.  Jakie występują poziomy przy ustalania wyniku finansowego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź spis z natury w ośrodku turystyki konnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  powołać komisję inwentaryzacyjną,
2)  przeszkolić komisję,
3)  ustalić harmonogram prac spisowych,

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

WYNIK ZDARZEŃ LOSOWYCH /zyski straty nadzwyczajne

WYNIK NA OPERACJACH FNANSOWYCH

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

KOSZTY

PRZYCHODY

ZYSK BRUTTO

OBOWIĄZKOWE OBCIĄZENIA WYNIKU FINANSOWEGO

ZYSK NETTO

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wykonać spis z natury poszczególnych składników gospodarstwa,
5) sporządzić dokumenty spisowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dokumenty spisowe: „Uniwersalny arkusz spisu z natury”, „Zestawienie zbiorcze spisów
z natury”, „Protokół posiedzenia komisji w sprawie róŜnic inwentaryzacyjnych”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź bilans dla gospodarstwa rolniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przedstawić otrzymane informacje (w załączniku 1) w układzie bilansowym,
2)  dokonać podziału na majątek trwały i obrotowy,
3)  określić wartość poszczególnych grup rodzajowych majątku,
4)  ustalić wartość poszczególnych kapitałów,
5)  ustalić wartość kapitałów własnych i obcych,
6)  ustalić wartość łączną aktywów,
7)  ustalić wartość łączną pasywów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

załącznik 1 – Składniki aktywów i pasywów na ostatni dzień roku (w zł),

−

załącznik 2 – Podstawowe pozycje aktywów i pasywów w bilansie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Ustal wynik finansowy dla gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić wartość przychodów i kosztów,
2)  ustalić wynik na operacjach finansowych,
3)  określić wartościowo zyski i straty nadzwyczajne,
4)  określić wielkość obowiązkowych obciąŜeń,
5)  obliczyć zysk brutto i netto.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

bilans otwarcia określonego gospodarstwa,

−

rachunek wyników w gospodarstwie,

−

schemat ustalania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić funkcje rachunkowości?
2) wskazać róŜnicę pomiędzy poszczególnymi rodzajami

rachunkowości?

3)  rozróŜnić poszczególne składniki aktywów i pasywów?
4)  określić wpływ operacji gospodarczych na bilans?
5)  przeprowadzić spis z natury?
6)  określić przyczyny powstałych niedoborów i nadwyŜek?
7)  sporządzić bilans uproszczony?
8)  ustalić wynik finansowy?
9)  sporządzić rachunek zysków i strat?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Dokumenty i dowody księgowe

4.5.1. Materiał nauczania

KaŜdą operację gospodarczą, która nastąpiła w okresie sprawozdawczym, naleŜy

wprowadzić  do  ksiąg  rachunkowych  tego  okresu  obrachunkowego.  RóŜnorodność  zdarzeń
zachodzących  w  przedsiębiorstwie  powoduje  występowanie  duŜej  liczby  dokumentów,
zróŜnicowanych  pod  względem  treści  jak  i  formy.  WyróŜnia  się  następujące  dowody
ź

ródłowe:

−

zewnętrzne obce (otrzymywane od kontrahentów),

−

zewnętrzne własne (przekazywane w oryginale kontrahentom),

−

wewnętrzne (dotyczące operacji wewnątrz jednostki).
Podstawą zapisów mogą być równieŜ sporządzone przez jednostkę dowody księgowe:

−

zbiorcze – słuŜące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które
muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione,

−

korygujące poprzednie zapisy,

−

zastępcze – wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego,

−

rozliczeniowe – ujmujące juŜ dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych.
Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej:

−

określenie jego rodzaju i numeru identyfikacyjnego,

−

wiarygodne określenie wystawcy i wskazanie stron (nazw i adresów) uczestniczących
w operacji gospodarczej,

−

datę wystawienia dokumentu oraz datę lub okres, w którym dokonana została operacja
gospodarcza,

−

opis operacji oraz jej wartość, a takŜe określenie w jednostkach naturalnych,

−

własnoręczne

podpisy

osób

odpowiedzialnych

prawidłowe

dokonanie

i udokumentowanie operacji gospodarczej,

−

stwierdzenie  sprawdzenia  i  zakwalifikowania  dowodu  do  ujęcia  w  księgach
rachunkowych  przez  wskazanie  miejsca  oraz  sposobu  ujęcia  dowodu  w  księgach
rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.
Dowód  księgowy  opiewający  na  waluty  obce  powinien  zawierać  przeliczenie  ich

wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji
gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie, chyba Ŝe system
przetwarzania danych zapewnia automatyczne przeliczanie walut obcych na walutę polską
a wykonanie tego przeliczania potwierdza odpowiednik wydruk.

Zasady sporządzania, obiegu, kontroli i przechowywania dokumentów księgowych

Dokumenty księgowe podlegają sprawdzeniu i zbadaniu ich pod względem:

−

legalności,

−

rzetelności,

−

prawidłowości zdarzeń i operacji gospodarczych odzwierciedlonych w tych
dokumentach.
W celu stwierdzenia, czy dokument księgowy odpowiada postawionym wyŜej

wymogom, powinien być sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-
rachunkowym. Niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazania
i przeróbek.

Błędy w dowodach źródłowych własnych i obcych moŜna korygować jedynie przez

wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze
stosownym uzasadnieniem, zaś błędy powstałe w dowodach wewnętrznych mogą być

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poprawione  przez  skreślenie  nieprawidłowej  treści  lub  kwoty,  z  utrzymaniem  czytelności
skreślonych  wyraŜeń  lub  liczb,  wpisanie  treści  poprawnej  i  daty  poprawki  oraz  złoŜenie
podpisu  osoby  do  tego  upowaŜnionej.  Nie  moŜna  poprawiać  pojedynczych  liter  lub  cyfr.
Zapisy  w  dokumentach  księgowych  naleŜy  dokonywać  w  sposób  trwały,  bez  pozostawienia
miejsc umoŜliwiających późniejsze dopiski lub zmiany.

Dokumenty własne wewnętrzne

Dokumenty wewnętrzne to takie dowody księgowe, które stwierdzają fakt zaistnienia

operacji gospodarczej wewnątrz jednostki.

Ustawa o rachunkowości nakazuje, aby operacje gospodarcze dotyczące obrotu

gotówkowego  były  ujmowane  w  tym  samym  dniu,  w  którym  zostały  dokonane.  Realizacja
tego  obowiązku  polega  na  prawidłowym  prowadzeniu  tak  zwanego  Raportu  kasowego.
W raport  kasowy  są  na  podstawie  dowodów  źródłowych  wpisywane  są  wszystkie  wpłaty
dokonane do kasy i wszystkie wypłaty. Raport kasowy prowadzi osoba zwana kasjerem, która
odpowiada materialnie za stan kasy.

Podstawą wpłat i wypłat z kasy są dowody:

−

„Kasa przyjmie” (symbol – KP) lub „Kasa wypłaci” (symbol – KW),

−

lista płac,

−

polecenie wyjazdu słuŜbowego,

−

wniosek o zaliczkę,

−

rozliczenie zaliczki,

−

bankowy dowód wpłaty,

−

rachunek.
Wszystkie dowody kasowe naleŜą do kategorii określanej mianem druków ścisłego

zarachowania, czyli podlegających szczególnej kontroli i zabezpieczeniu.

Typowymi własnymi wewnętrznymi dowodami księgowymi w odniesieniu do środków

trwałych są:

−

przyjęcie środka trwałego (symbol „OT”), który słuŜy do stwierdzenia faktu przyjęcia
ś

rodka trwałego do uŜytkowania,

−

protokół zdawczo – odbiorczy środka trwałego (symbol „PT”) słuŜy do
udokumentowania nieodpłatnego przekazania środka trwałego innej jednostce,

−

zmiana miejsca uŜytkowania środka trwałego (symbol „MT”),

−

likwidacja środka trwałego (symbol „LT”), który słuŜy do udokumentowania kasacji.
W odniesieniu do gospodarki magazynowej typowe dokumenty to:

−

przychód zewnętrzny (symbol „PZ”), który stanowi podstawę przyjęcia dostawy
z zewnątrz na stan magazynu,

−

wydanie na zewnątrz (symbol „WZ”), potwierdzający wydanie zapasów na zewnątrz
jednostki,

−

przesunięcie materiału (symbol „Mm”), który dokumentuje przesunięcie materiału
między dwoma magazynami,

−

zwrot materiału (symbol „ZW”),

−

przyjęcie odpadu (symbol „PO),

−

przyjęcie wyrobu (symbol „PW”),

−

magazyn przyjmie (symbol „MP”),

−

magazyn wyda (symbol „MW”),

−

kartoteka magazynowa przeznaczona do prowadzenia ewidencji ilościowej w magazynie.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokumenty zewnętrzne

Zgodnie z przepisami prawa, kaŜdy podmiot gospodarczy prowadzący księgi

rachunkowe jest zobowiązany do posiadania rachunku bankowego, za pośrednictwem,
którego podmiot powinien dokonywać płatności i otrzymywać naleŜności.

Do podstawowych dokumentów własnych zewnętrznych związanych z korzystaniem

z usług banku naleŜą: polecenie przelewu, czeki, bankowy dowód wpłaty.
Dokumenty związane ze sprzedaŜą produktów lub towarów to faktury i rachunki.

Faktura powinna zawierać:

−

imię i nazwisko – nazwa firmy,

−

NIP,

−

nr faktury,

−

datę sprzedaŜy i wystawienia faktury,

−

nazwę produktu, ilość, jednostkę miary i jakość,

−

kwoty brutto, netto, podatek VAT,

−

podpis,

−

nr rachunku bankowego.

Dokumenty obce

Dokumenty zewnętrzne obce są to otrzymywane od kontrahentów dowody

potwierdzające fakt realizacji operacji gospodarczych.

Do podstawowych dokumentów obcych zewnętrznych zaliczamy:

−

faktury, rachunki, noty,

−

wyciąg bankowy,

−

umowy kredytowe,

−

umowy zlecenia, umowy o dzieło oraz rachunki do tych umów.

Wykorzystanie techniki komputerowej w rachunkowości

Przy prowadzeniu rachunkowości w wersji elektronicznej, czyli przy uŜyciu komputera,

naleŜy stosować właściwe procedury i środki chroniące przed zniszczeniem, modyfikacją lub
ukryciem  zapisu.  Przy  prowadzeniu  ksiąg  rachunkowych  przy  uŜyciu  komputera  za
równowaŜne  z  dowodami  źródłowymi  uwaŜa  się  zapisy  w  księgach  rachunkowych,
wprowadzane  automatycznie  za  pośrednictwem  urządzeń  łączności,  komputerowych
nośników  danych  lub  tworzone  według  algorytmu  (programu)  na  podstawie  informacji
zawartych juŜ w księgach, przy zapewnieniu, Ŝe podczas rejestrowania tych zapisów zostaną
spełnione co najmniej następujące warunki:

−

uzyskają one trwale czytelną postać zgodną z treścią odpowiednich dowodów
księgowych,

−

moŜliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenie osoby odpowiedzialnej
za ich wprowadzenie,

−

stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetworzenia odnośnych
danych oraz kompletności i identyczności zapisów,

−

dane  źródłowe  w  miejscu  ich  powstania  są  odpowiednio  chronione  w  sposób
zapewniający  ich  niezmienność  przez  okres  wymagany  do  przechowywania  danego
rodzaju dowodów księgowych.
Ewidencja  obrotów  w  ciągu  roku  jest  potrzebna.  Konieczne  jest  równieŜ  zapisywanie

obrotów środkami produkcji, takimi jak: nawozy mineralne, środki ochrony roślin, pasze
pochodzące z zakupu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FADN to europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych. Jest
jednym z narzędzi, które pomagają w programowaniu i realizacji zadań Wspólnej Polityki
Rolnej, zaś dane gromadzone w jego strukturach są wykorzystywane przede wszystkim dla:

−

corocznego określania dochodów gospodarstw rolnych funkcjonujących na terenie
Wspólnoty,

−

analizy działalności gospodarstw rolnych,

−

oceny skutków projektowanych zmian dotyczących rolnictwa Wspólnoty.
W systemie FADN obowiązują trzy podstawowe zasady:

−

rolnik dobrowolnie uczestniczy w systemie FADN,

−

dane z gospodarstw rolnych dostarczane do Komisji są traktowane jako ściśle tajne,

−

danych nie moŜna wykorzystywać dla celów podatkowych.
Ze względu na moŜliwości pozyskania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych,

opracowano dwa zestawy do ewidencjonowania danych:

−

dla gospodarstwa indywidualnego,

−

dla gospodarstwa rolnego prowadzącego rachunkowość na podstawie Ustawy
o rachunkowości.
Do gromadzenia danych rachunkowych gospodarstwa rolnego, a takŜe kontroli ich

kompletności prowadzone są następujące dokumenty:

−

Instrukcja prowadzenia zapisów w ksiąŜkach rachunkowych,

−

Instrukcja kodowania i wykazy kodów,

−

Spis aktywów i zobowiązań gospodarstwa rolnego (SAiZ),

−

Spis wybranych aktywów i zobowiązań gospodarstwa rolnego (SWAiZ),

−

KsiąŜka wpływów i wydatków gospodarstwa rolnego (KWiW),

−

KsiąŜka obrotów i zaszłości w gospodarstwie rolnym (KOiZ).
Instrukcja prowadzenia zapisów w ksiąŜkach rachunkowych wyjaśnia zasady i dostarcza

bezpośredniej  pomocy  w  prowadzeniu  rachunkowości  w  gospodarstwie  rolnym.  W  tym
dokumencie  przedstawiono  szczegółowy  opis  przyjętych  zasad  prowadzenia  rachunkowości,
zastosowane  koncepcje,  a  takŜe  przewodnik  do  rejestracji  danych  źródłowych  w  ksiąŜce
aktywów  i  zobowiązań,  ksiąŜce  wpłat  i  wypłat  oraz  w  ksiąŜce  obrotów  i  zaszłości
w gospodarstwie rolnym. Ponadto w instrukcji zawarto obowiązujące jednostki miar.

Instrukcja Kodowania i Wykazy Kodów mają na celu wyjaśnienie odpowiednich

oznaczeń zapisów w ksiąŜkach rachunkowych, aby moŜna było zastosować techniki
informatyczne przy obsłudze rachunkowości.

Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego (SAiZ) oraz Spis Wybranych

Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego (SWAiZ) są dokumentami słuŜącymi do
ewidencji danych o własnych zasobach gospodarstwa rolnego oraz o zewnętrznych źródłach
ich finansowania.

KsiąŜka Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego (KWiW) jest przeznaczona do

systematycznego rejestrowania operacji gospodarczych w okresie obrachunkowym.

KsiąŜka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym (KOiZ) słuŜy do ewidencji

zdarzeń  gospodarczych  zachodzących  w  gospodarstwie  rolnym  nie  mających  charakteru
transakcji  rynkowych,  głównie  z  zakresu  transferów  produktów  z  gospodarstwa  rolnego  do
gospodarstwa  domowego  rodziny  rolniczej.  Ponadto,  ksiąŜka  ta  dostarcza  dodatkowych
danych  dla  sporządzania  charakterystyki  ilościowej  zasobów,  a  takŜe  wyników  działalności
gospodarstwa.  Dane  rachunkowe  zawarte  w  tym  dokumencie  umoŜliwiają  ustalenie:
nakładów  pracy,  powierzchni  zasiewów  i  wielkości  zbiorów  z  upraw  polowych,  plantacji
wieloletnich  i  upraw  pod  osłonami  ogrzewanymi  oraz  miesięcznych  stanów  zwierząt.
Informacje te są wykorzystywane do tworzenia raportów: indywidualnego i porównawczego.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raport Indywidualny Gospodarstwa Rolnego jest wytwarzany dla gospodarstwa rolnego
przekazującego dane do Polskiego FADN, czyli kaŜdego rolnika uczestniczącego w Polskim
FADN. Raport ten sporządzany jest na podstawie bezbłędnie przedstawionych danych
rachunkowych z roku obrachunkowego. Raport ten składa się z poniŜszych działów:

−

Struktura własnościowa uŜytkowania ziemi,

−

Struktura rodzajowa uŜytkowania ziemi,

−

Zatrudnienie i nakłady pracy,

−

Pogłowie zwierząt,

−

Powierzchnia zbiorów w plonie głównym na uŜytkach rolnych oraz zbiory i plony,

−

Wydajności jednostkowe zwierząt,

−

Sprawozdanie z przepływu pieniędzy,

−

SprzedaŜ i uzyskane ceny najwaŜniejszych produktów rolniczych,

−

Rachunek wyników gospodarstwa rolnego,

−

Wartość i struktura produkcji,

−

Dotacje,

−

Podarek VAT,

−

Wartość i struktura kosztów produkcji,

−

Bilans finansowy,

−

Przepływ środków pienięŜnych między gospodarstwem rolnym i rodziną rolniczą,

−

Saldo rachunku prywatnego,

−

Rachunek kapitału własnego

−

Analiza wskaźnikowa gospodarstwa rolnego
Analiza raportu umoŜliwia ocenę posiadanych zasobów środków produkcji dotyczących

konkretnego gospodarstwa rolnego, analizę nakładów poniesionych w procesie produkcyjnym
oraz uzyskanych wyników.
Sprawozdania  finansowe  jednostki  organizacyjne  sporządzają  w  określonych  terminach
i według  ustalonych  wzorców,  które  reguluje  ustawa  o  rachunkowości  oraz  przepisy
wydawane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Sprawozdanie finansowe składa się z:

−

bilansu majątkowego,

−

rachunku zysków i strat (rachunku wyników),

−

rachunku przepływów pienięŜnych,

−

informacji dodatkowej.
Pełne i szczegółowe sprawozdania finansowe, łącznie z rachunkiem przepływów

pienięŜnych sporządzają jednostki, które w roku obrotowym, za który sporządzane jest
sprawozdanie finansowe, osiągają lub przekraczają granicę dwóch spośród trzech
następujących wielkości:

−

rednioroczne zatrudnienie – 50 osób,

−

suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – równowartość w walucie polskiej
1 000 000 EURO,

−

przychód netto ze sprzedaŜy towarów, produktów lub operacji finansowych –
równowartość w walucie polskiej 2 000 000 EURO.
Sprawozdania finansowe okresowo przed zatwierdzeniem podlegają badaniu przez

biegłych rewidentów posiadających odpowiednie uprawnienia. Sprawozdania finansowe oraz
sprawozdania z działalności jednostki sporządza się w języku polskim i w polskiej walucie.
Dane liczbowe moŜna wykazać w zaokrągleniu do tysięcy złotych, jeŜeli nie zniekształca to
obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierownik jednostki zapewnia sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego nie

później niŜ w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego i przedstawia je właściwym
organom.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest znaczenie dowodów księgowych?
2.  Jakie cechy posiada poprawnie wypełniony dokument?
3.  Jakie wyróŜniamy sposoby sprawdzania dokumentów księgowych?
4.  Jak klasyfikujemy dokumenty?
5.  Jakie jest przeznaczenie poszczególnych dowodów księgowych?
6.  Jakie znaczenie ma technika komputerowa w rachunkowości?
7.  Jaka jest organizacja polskiego FADN?
8.  Z jakich działów składa się „Raport Indywidualny Gospodarstwa Rolnego”?
9.  Które jednostki organizacyjne składają sprawozdania finansowe?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dokumenty z zakresu obrotu pienięŜnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wypełniania dokumentów,
2) sporządzić dokumenty, ręcznie, lub za pomocą komputera, na podstawie podanych

informacji,

3) sprawdzić, czy dokument zawiera wszystkie niezbędne informacje.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

druki dokumentów obrotu pienięŜnego,

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

przykłady operacji gospodarczych,

−

komputer z programem FK,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź dokumenty wewnętrzne dotyczące zdarzeń gospodarczych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wypełniania dokumentów,
2) sporządzić dokumenty, ręcznie, lub za pomocą komputera, na podstawie podanych

informacji,

3) sprawdzić, czy dokument zawiera wszystkie niezbędne informacje.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

druki dokumentów wewnętrznych,

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

przykłady operacji gospodarczych,

−

komputer z programem FK,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wypełnij „KsiąŜkę Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  skorzystać z „Instrukcji prowadzenia zapisów w ksiąŜkach rachunkowych”,
2)  zarejestrować operacje gospodarcze w okresie miesięcznym,
3)  sprawdzić,  czy  we  właściwych  pozycjach  jest  zapisany  rodzaj  transakcji,  wartość

i sposób ich rozliczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcja prowadzenia zapisów w ksiąŜkach rachunkowych,

−

ksiąŜka wpływów i wydatków gospodarstwa rolnego,

−

dokumenty dotyczące operacji gospodarczych w okresie miesięcznym,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.5.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wymienić elementy poprawnie sporządzonego dokumentu?
2) określić przeznaczenie poszczególnych dowodów

księgowych?

3)  sklasyfikować dokumenty ?
4)  sporządzić podstawowe dokumenty?
5)  sporządzić sprawozdanie finansowe?
6)  dokonać prostej analizy Raportu Indywidualnego

Gospodarstwa Rolnego?

7) wypełnić „KsiąŜkę wpływów i wydatków gospodarstwa

rolnego”?

8) skorzystać z programu FK?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Planowanie w gospodarstwie rolnym

4.6.1. Materiał nauczania

Etapy procesu podejmowania decyzji
Etap 1 – zbadać sytuację (definicja problemu, identyfikacja celów, diagnoza przyczyn).
Etap 2 – opracować warianty rozwiązań.
Etap 3 – ocenić warianty rozwiązań i wybrać najlepszy.
Etap 4 – wdroŜyć decyzję i obserwować jej wyniki.

Rodzaje planów w rolnictwie

Planem nazywamy zespół środków i przedsięwzięć umoŜliwiających osiągnięcie

określonego celu. Właściwe planowanie umoŜliwia określenie potrzeb, jak i wskazanie
moŜliwości rozwojowych danej jednostki gospodarczej. Nie ma działania bez planowania. Im
wyŜszy stopień ryzyka i niepewności wynikających ze zmian zachodzących w otoczeniu, tym
większa potrzeba planowania.

Plany ze względu na okres, jaki obejmują dzielimy na:

−

plany krótkoterminowe, do których zaliczamy plany (harmonogramy) dzienne,
tygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne. Plany te dotyczą przede wszystkim
organizacji prac, prowadzenia produkcji oraz związanych z nią nakładów,

−

plany średnioterminowe obejmujące plany na okres od 2 do 5 lat, które najczęściej
sporządza się, gdy w planie wprowadzane będą zmiany dotyczące struktury produkcji lub
potencjału (zasobów) przedsiębiorstwa (np. zakup maszyn wysokowydajnych),

−

plany długoterminowe obejmują najczęściej zmiany w celach działania przedsiębiorstwa,
a więc plany w których zakłada się np. zmianę technologii produkcji, czy sposobu
wytwarzania. Plany te dotyczą kierunków rozwoju jednostki gospodarczej.

Hierarchia planów

Plan strategiczny jest to plan prowadzący do osiągnięcia ogólnych celów organizacji, do

spełnienia jej misji, stanowiącej szczególny powód jej istnienia. Plan strategiczny jest
opracowywany dla realizacji celów strategicznych, zawiera decyzje dotyczące alokacji
zasobów oraz działań niezbędnych do ich osiągnięcia.

Plan taktyczny skierowany jest na osiągnięcie celów taktycznych i określa sposoby

wdraŜania planu strategicznego. Plany te mają horyzont czasowy nieco krótszy niŜ plany
strategiczne. Koncentrują się na realizacji zadań, a nie na ich stawianiu.

Plan operacyjny nastawiony jest na wykonanie planów taktycznych, realizację

konkretnych  zadań  na  stanowiskach  pracy.  Plany  operacyjne  obejmują  krótkie  okresy,  mają
stosunkowo  wąski  zasięg  i  koncentrują  się  na  konkretnym  zestawie  działań.  Plany  te  dzielą
się  na  plany  jednorazowe  oraz  plany  trwale  obowiązujące.  Plany  jednorazowe  są
opracowywane dla uzyskania konkretnego celu i tracą waŜność w momencie jego osiągnięcia,
zaś  plany  trwale  obowiązujące  określają  znormalizowany  sposób  postępowania
w powtarzających się i przewidywanych sytuacjach.

WyróŜnia się następujące rodzaje planów jednorazowych:

−

programy  –  obejmujące  względnie  duŜy  zbiór  działań  określających:  główne  etapy
osiągnięcia  celu,  jednostkę  organizacyjną  lub  członka  organizacji  odpowiedzialnego  za
kaŜdy  etap,  oraz  kolejność  i  termin  wykonania  kaŜdego  etapu  (na  program  składają  się
projekty),

−

projekty – mniejsze wydzielone części programu, o określonym zakresie i wyraźnych
dyrektywach dotyczących zadań do wykonania oraz czasu, w jakim powinny być
wykonane (preliminarze tworzą projekt),

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

preliminarze (harmonogramy), np. preliminarz finansowy to zestawienie zasobów
finansowych zarezerwowanych na określone przedsięwzięcia w danym okresie.

Biznesplan

We współczesnej gospodarce bardzo waŜnym narzędziem zarządzania stał się,

biznesplan, który sporządza się przede wszystkim w związku z zamiarem realizacji róŜnego
rodzaju przedsięwzięć rozwojowych lub innowacyjnych.

Biznesplan jest to plan wprowadzenia do przedsiębiorstwa nowego przedsięwzięcia,

pewien  zestaw  ustaleń  dotyczących  przyszłości,  zawierający  cele,  środki  i  metody  działania,
sprzyjające  osiągnięciu  załoŜonych  celów  w  danym  czasie  wraz  z  uzasadnieniem
i weryfikacją  finansową.  Biznesplan  powinien  uzasadniać  celowość  owych  przedsięwzięć.
Biznesplany  powinny  sporządzać  zarówno  nowe  tworzone  jednostki  organizacyjne,  jak
i przedsiębiorstwa  juŜ  funkcjonujące  w  celu  sprawniejszego  i  bardziej  efektywnego
zarządzania po wprowadzeniu określonych przedsięwzięć.

Treść biznesplanu powinna:

−

odzwierciedlać aktualną, rzeczywistą sytuację analizowanego przedsiębiorstwa z róŜnych
punktów widzenia (finansowego, produkcyjnego itd.),

−

uwzględniać otoczenie przedsiębiorstwa, w tym analizę rynku,

−

prezentować kadrę przedsiębiorstwa, jej kwalifikacje, doświadczenie, umiejętności,

−

przedstawiać stosowane technologie produkcji, ich energochłonność, zgodność
z normami bezpieczeństwa Ŝywnościowego, wpływ na środowisko naturalne,

−

być napisana językiem odbiorcy (potencjalnego inwestora), niezbyt obszerna.

Przykładowy układ treści biznesplanu:

−

strona tytułowa

−

adresat (np. bank)

−

określenie przedsięwzięcia

−

lokalizacja przedsięwzięcia

−

koszt przedsięwzięcia

−

planowana wysokość kredytu

−

inne źródła finansowania

−

wnioskodawca

−

adres wnioskodawcy

−

imię i nazwisko szefa

−

osoba odpowiedzialna za

−

przedsięwzięcie i jej adres

−

autor biznesplanu

−

pieczęcie i podpisy

−

streszczenie biznesplanu zawierające zwięzłą charakterystykę przedsięwzięcia, główne
załoŜenia realizowane oraz oczekiwane skutki. Synteza ta ma na celu przekonanie
inwestora (kredytodawcy) do przedsięwzięcia,

−

charakterystyka przedsiębiorstwa, obejmująca krótką historię firmy lub przedsięwzięcia,
jej cele, status prawny, wielkość, wartość majątku, źródła jego pochodzenia, kondycję
finansową i inne istotne informacje, np. dotyczące działań chroniących środowisko,

−

charakterystyka kadry kierowniczej oraz personelu firmy, ich umiejętności,
wykształcenie, system motywacji,

−

charakterystyka stosowanych w przedsiębiorstwie technologii produkcji, wytwarzanych
produktów lub usług, plan ich rozwoju,

−

opis i analiza rynków zbytu, klientów, konkurentów, czyli określenie pozycji
przedsiębiorstwa na rynku, waŜne kontrakty krajowe i zagraniczne, inne powiązania
z otoczeniem,

−

prezentacja nowego przedsięwzięcia z jego gruntownym uzasadnieniem, próbą określenia
miejsca na rynku, rodzajem trwałej przewagi konkurencyjnej, jego wadami i zaletami,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przedstawienie finansowej weryfikacji całości przedsięwzięcia, a w ramach tego
prezentacja: przyjętych załoŜeń dotyczących cen, płatności, przepływów finansowych,
rachunku wyników, bilansu majątkowego,

−

analiza wraŜliwości, określenie ryzyka nowego przedsięwzięcia,

−

załączniki obejmujące szczegółowe tabelaryczne zestawienia i wyliczenia.

Rodzaje strategii

Podstawą sukcesu firmy jest strategia, którą trzeba wypracować, wdroŜyć w praktyce

i udoskonalać w miarę starzenia się.

Strategia jest to konkretny (spójny) i celowy zbiór decyzji oraz działań zrealizowanych

w określonym czasie.

Na strategię przedsiębiorstwa składają się:

−

domena działania – określa, gdzie i komu przedsiębiorstwo zamierza sprzedawać
wytworzone produkty lub świadczone usługi (dokąd zmierzamy),

−

przewaga strategiczna – element dający przedsiębiorstwu przewagę (atrakcyjniejsze
partnerstwo) na rynku nad konkurentami (jak będziemy walczyć z konkurencją),

−

cele do osiągnięcia, które określają co konkretnie chce osiągnąć firma w kolejnych
okresach, i umoŜliwiają kontrolę tego,

−

funkcjonalne programy działania – przełoŜenie koncepcji strategii na konkretne działania
na kaŜdym stanowisku pracy.
Przykłady elementów dających przewagę strategiczną to:

−

dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (niŜsze koszty),

−

lepsza jakość produktu,

−

wyjątkowa technologia,

−

unikalny patent,

−

sprawny serwis,

−

optymalna lokalizacja, baza danych o odbiorcach,

−

szybkie tempo realizacji zamówień.
Elementy do uwzględnienia przy sporządzaniu strategii to:

−

ogólne warunki ekonomiczno – społeczne i polityczne kraju, przepisy prawne, finansowe
i celne, standardy i normy,

−

polityka rolna rządu,

−

zewnętrzne warunki realizacji produkcji,

−

zakres działania, asortyment wyrobów, stosowane technologie, grupy obsługiwanych
klientów, wielkość zamówień, tendencje zmian rynkowych itp.,

−

potencjał realizacyjny,

−

moŜliwości oraz przybliŜone koszty ewentualnego wejścia do nowej branŜy i opanowanie
nowego rynku,

−

przedsięwzięcia konieczne do osiągnięcia przyjętych celów,

−

terminy uzyskania planowanych osiągnięć i sposoby ich zabezpieczenia przez
zaplanowanie obciąŜenia zdolności produkcyjnych i zastosowanie controllingu do
sterowania produkcją.
Koncepcję zarządzania strategicznego tworzą:

−

misja przedsiębiorstwa (określa przyczyny powstania i istnienia firmy),

−

wizja strategiczna – precyzyjnie wskazuje sytuację przedsiębiorstwa w przyszłości,

−

cele i zadania – wszystkie zamierzenia osiągnięć w przyszłości (kiedy),

−

strategia działania– projekt zawierający zasadnicze kierunki, reguły i instrumenty działań
przedsiębiorstwa, będących odpowiedzią na sygnały płynące z otoczenia.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza wyniku finansowego

Sytuację finansową przedsiębiorstwa poznaje się po przeprowadzeniu analizy finansowej,

która  obejmuje  zagadnienia  związane  z  całokształtem  działalności  prowadzonej  przez
przedsiębiorstwo.  Określa  ona  sytuację  majątkową  i  finansową,  analizę  wzrostu  i  pozycji
finansowej  przedsiębiorstwa,  wynik  finansowy  i  związaną  z  tym  ocenę  efektywności
gospodarowania, czyli rentowności oraz koszty i przychody ze sprzedaŜy.

Wyniki analizy finansowej wykorzystują róŜne grupy zainteresowanych osób, są to:

−

kierownicy,

−

obecni i potencjalni inwestorzy,

−

kontrahenci,

−

inne osoby.
Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizie finansowej są: bilans

majątkowy, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pienięŜnych.

Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje:

−

wstępną analizę bilansu,

−

wskaźnikową analizę bilansu majątkowego.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jakie wyróŜniamy etapy procesu podejmowania decyzji?
2.  Jakie rodzaje planów występują w rolnictwie?
3.  Jakie znasz zasady planowania?
4.  Co to jest biznesplan?
5.  Jaka jest struktura przykładowego biznesplanu?
6.  Jakie funkcje spełnia biznesplan?
7.  Co składa się na strategię przedsiębiorstwa?
8.  Na czym polega analiza wyniku finansowego?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź biznesplan dla gospodarstwa rolnego lub ośrodka turystyki konnej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić strukturę biznesplanu,
2)  zaplanować treść i układ biznesplanu,
3)  zapoznać się z działalnością gospodarstwa,
4)  ustalić cele planowania,
5)  zaprezentować biznesplan na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowe biznesplany,

−

opis i charakterystyka gospodarstwa lub ośrodka turystyki konnej,

−

komputer z programem do opracowywania biznesplanów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz wybrane wskaźniki finansowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wybrane wskaźniki oceny wyposaŜenia gospodarstwa w majątek trwały

i obrotowy,

2)  obliczyć wybrane wskaźniki wyposaŜenia gospodarstwa w kapitał własny i obcy,
3)  obliczyć wybrane wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej,
4)  obliczyć wybrane wskaźniki płynności,
5)  obliczyć wskaźniki rentowności.
6)  napisać analizę i zaproponować wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opracowany biznesplan,

−

tabela – zestawienie wskaźników oceny wyposaŜenia gospodarstwa w majątek trwały i
obrotowy,

−

tabela – zestawienie wskaźników wyposaŜenia gospodarstwa w kapitały własne i obce,

−

tabela – zestawienie wskaźników płynności,

−

tabela – zestawienie wskaźników oceny struktury kapitałowo-majątkowej,

−

tabela – zestawienie wskaźników rentowności,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Sporządź wniosek kredytowy i oblicz raty oraz odsetki od kredytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić przeznaczenie i wielkość kredytu,
2)  sporządzić wniosek kredytowy,
3)  obliczyć raty i odsetki zgodnie z umową kredytową,
4)  umiejscowić kredyt w bilansie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wniosek kredytowy wraz z umową oraz załączniki do wniosku kredytowego,

−

schemat umiejscowienia kredytów w pasywach bilansu,

−

teksty źródłowe na temat kredytów,

−

lista placówek bankowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1)  wymienić etapy procesu podejmowania decyzji?
2)  scharakteryzować poszczególne rodzaje planów?
3)  określić strukturę biznesplanu?
4)  uzasadnić potrzebę sporządzania biznesplanu?
5)  sporządzić biznesplan?
6)  zastosować wzory i obliczyć podstawowe wskaźniki finansowe?
7)  sporządzić wniosek kredytowy i obliczyć odsetki od kredytu?
8)  umiejscowić kredyt w bilansie majątkowym?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. JeŜeli będziesz miał problem z którymś zadaniem, to odłóŜ jego rozwiązanie na później i

wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Gospodarstwo rodzinne w myśl ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest to

a) gospodarstwo rolne o obszarze uŜytków rolnych zawartym w przedziale od 1 ha do

300 ha, prowadzone przez rolnika indywidualnego.

b) jednostka, której celem jest uprawa roślin, hodowla i chów zwierząt, ogrodnictwo,

podstawowe przetwarzanie produktów rolnych przez producenta, bądź kaŜdy inny
rodzaj działalności rolniczej.

c) gospodarstwo o powierzchni ponad 300 ha, posiadające grunty w zwartym rozłogu.
d) gospodarstwo wyodrębnione pod względem organizacyjny, ekonomicznym

i prawnym.

2. Podanie, na którym zamieszczone są dane identyfikacyjne oraz informacje o rodzaju

podejmowanej działalności, składa się w
a)  Urzędzie Statystycznym.
b)  Urzędzie Gminy.
c)  Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
d)  Urzędzie Wojewódzkim.

3. Funkcja produkcyjna gospodarstwa to

a) prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w której biorą udział czynniki

wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).

b) prowadzenie produkcji roślinnej, produkcji zwierzęcej, przetwórczej i usługowej,

w której biorą udział czynniki wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).

c) prowadzenie produkcji roślinnej i działalności usługowej.
d) prowadzenie produkcji zwierzęcej i działalności usługowej.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Do uŜytków rolnych zaliczamy

a)  grunty orne, łąki, lasy, grunty pod budynkami.
b)  grunty orne, pastwiska, stawy, lasy.
c)  gruntu orne, lasy, sady, plantacje wieloletnie, łąki i pastwiska.
d)  grunty orne, łąki, pastwiska, sady i plantacje wieloletnie.

5. Strukturą zasiewów nazywamy

a)  procentowy udział poszczególnych uŜytków w powierzchni gospodarstwa.
b)  procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni gruntów ornych.
c)  procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni uŜytków rolnych.
d)  procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni gospodarstwa.

6. Wskaźnik bonitacji gleby słuŜy do

a)  obliczenia ilości hektarów przeliczeniowych.
b)  ustalenia wysokości podatku rolnego.
c)  wyraŜenia jakości gleb w jednej liczbie.
d)  obliczenia waloryzacji rolniczej gleb.

7. Amortyzacją nazywamy

a) stopniowe zuŜycie środków trwałych i przenoszenie ich wartości na produkty

wytwarzane za ich pomocą.

b)  procentowe zuŜycie środków trwałych.
c)  wartość początkową środków trwałych.
d)  umorzenie środków trwałych.

8. Podstawą wpłat i wypłat z kasy są dowody

a)  magazyn wyda „MW”, lista płac, przyjęcie środka trwałego „OT”.
b)  kasa wypłaci „KW”, magazyn przyjmie „MP”, wniosek o zaliczkę.
c)  kasa wypłaci „KW”, kasa przyjmie „KP”, lista płac.
d)  rachunek, magazyn wyda „MW”, lista płac, przyjęcie środka trwałego „OT”.

9. Biznesplan jest to plan

a) wprowadzenia do przedsiębiorstwa nowego przedsięwzięcia, pewien zestaw ustaleń

dotyczących przyszłości, zawierający cele, środki i metody działania, sprzyjające
osiągnięciu załoŜonych celów w danym czasie wraz z uzasadnieniem i weryfikacją
finansową.

b) prowadzący do osiągnięcia ogólnych celów organizacji, do spełnienia jej misji,

stanowiącej szczególny powód jej istnienia.

c) nastawiony na wykonanie planów taktycznych, realizację konkretnych zadań na

stanowiskach pracy.

d) nastawiony na wykonanie planów kampanijnych.

10. Streszczenie biznesplanu zawierające zwięzłą charakterystykę przedsięwzięcia, główne

załoŜenia realizowane oraz oczekiwane skutki umieszczone jest
a)  na końcu biznesplanu.
b)  po charakterystyce gospodarstwa.
c)  na początku biznesplanu.
d)  po części finansowej.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. KsiąŜka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym (KOiZ) słuŜy do

a) ewidencji zdarzeń gospodarczych zachodzących w gospodarstwie rolnym nie

mających charakteru transakcji rynkowych, głównie z zakresu transferów produktów
z gospodarstwa rolnego do gospodarstwa domowego rodziny rolniczej.

b) systematycznego rejestrowania operacji gospodarczych w okresie obrachunkowym.
c) ewidencji danych o własnych zasobach gospodarstwa rolnego oraz o zewnętrznych

ródłach ich finansowania.

d) analizowania wyniku finansowego.

12. Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizie finansowej są

a)  bilans majątkowy, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pienięŜnych.
b)  bilans majątkowy, bilans ziemiopłodów, bilans siły roboczej.
c)  bilans majątkowy, bilans nakładów i wydatków.
d)  bilans majątkowy, analiza SWOT, procedura tworzenia wyniku finansowego.

13. Sprawozdania finansowe jednostki organizacyjne sporządzają w określonych terminach i

według ustalonych wzorców, które reguluje
a) Prezes NBP.
b) ustawa o rachunkowości oraz przepisy wydawane przez Prezesa Głównego Urzędu

Statystycznego.

c) prawo bankowe.
d) jednostka nadrzędna.

14. Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich

wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu
a)  zapłaty.
b)  dekretowania dokumentu.
c)  przeprowadzenia operacji.
d)  wytworzenia produktu.

15. Faktury, rachunki, noty, umowy zlecenia, umowy o dzieło naleŜą do

a)  podstawowych dokumentów wewnętrznych
b)  podstawowych dokumentów własnych wysyłanych poza przedsiębiorstwo.
c)  podstawowych dokumentów własnych.
d)  podstawowych dokumentów obcych zewnętrznych.

16. Bilans majątkowy obejmuje

a) ilościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany jest momentem bilansowym.

b) wartościowe zestawienie składników majątkowych na określony moment bilansowy.
c) obejmuje ilościowe i jakościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników

majątkowych oraz źródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na
określony dzień, który nazywany jest momentem bilansowym.

d) wartościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany jest momentem bilansowym.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. TQM – to

a) proces zarządzania jakością prowadzony przez nadrzędne kierownictwo.
b) wdraŜanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony przez nadrzędne kierownictwo przy zaangaŜowaniu całej załogi, we
wszystkich działach przedsiębiorstwa i w całym cyklu Ŝycia produktu czy usługi.

c) wdraŜanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony

przez

nadrzędne

kierownictwo,

wszystkich

działach

przedsiębiorstwa i w całym cyklu Ŝycia produktu czy usługi.

d) wdraŜanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony przez załogę, we wszystkich działach przedsiębiorstwa .

18. Kierownik autokratyczny

a) zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa i decyzje

podejmuje bez konsultacji z podwładnymi.

b) zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa i decyzje

podejmuje razem z podwładnymi.

c) przekazuje pracownikom znaczny zakres uprawnień, ale zatrzymuje ostateczną

odpowiedzialność za wykonanie zadań oraz instrumenty kontroli mające zapewnić
realizację celów.

d) przekazuje pracownikom uprawnienia, a ostateczną odpowiedzialnością za

wykonanie zadań oraz instrumenty kontroli mające zapewnić realizację celów
obciąŜa załogę.

19. Do metod przeprowadzania inwentaryzacji zaliczamy

a)  spis z natury poprzez liczenie, waŜenie i mierzenie.
b)  pisemne potwierdzenie salda przez kontrahenta.
c)  porównanie danych z ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami.
d)  porównanie stanu faktycznego z zapisami w rachunkowości.

20. Mikrootoczenie tworzą podmioty

a)  pośrednio współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.
b)  działające na terenie województwa.
c)   bezpośrednio współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.
d)  współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Zarządzanie gospodarstwem rolnym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: