17 Zarządzanie gospodarstwem rolnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Arciszewska

Zarządzanie gospodarstwem rolnym 321[01].Z4.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Danuta Bławat
dr inż. Ludwika Maria Felińska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:

mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z4.04,

„Zarz

dzanie gospodarstwem rolnym”, zawartego w modułowym programie nauczania dla

zawodu: technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Gospodarstwo rolnicze i jego otoczenie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Warunki i czynniki produkcji rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

13
14
14
20
20
23

4.3. Zasady i systemy kierowania w gospodarstwie rolnym

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rachunkowość rolna

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Dokumenty i dowody księgowe

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Planowanie w gospodarstwie rolnym

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

46
46
49
49
51
52
57

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych celów i instrumentów

niezbędnych w zarządzaniu gospodarstwem rolnym.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś się mieć ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na sześć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania niezbędnej wiedzy do
prowadzenia działalności marketingowej związanej chowem i użytkowaniem koni,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań i pytań, dzięki któremu
sprawdzisz czy nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki
modułowej,

−

sprawdzian osiągnięć – zestaw zadań, dzięki któremu sprawdzisz poziom opanowania
wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej.

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających
z regulaminu pracowni.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].Z4.04

Zarządzanie gospodarstwem rolnym

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z4.01

Organizowanie produkcji

w rolnictwie

321[01].Z4.03

Zastosowanie marketingu

w zarządzaniu

gospodarstwem rolnym

321[01].Z4.02

Prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej

Unii Europejskiej

321[01].Z4

Ekonomika i zarządzanie

gospodarstwem rolnym

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wypełniać różne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

planować i organizować prace związane z produkcją roślinną i zwierzęcą,

−

ustalać skutki nadprodukcji surowców rolno-żywnościowych,

−

stosować instrumenty strategii marketingowej,

−

obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne,

−

obliczać i interpretować wskaźniki i miary statystyczne,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu j jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cele i funkcje gospodarstwa rolnego,

−

scharakteryzować gospodarstwo rodzinne,

−

rozróżnić formy prawne przedsiębiorstw działających w agrobiznesie,

−

rozróżnić struktury organizacyjne przedsiębiorstw działających w agrobiznesie,

−

objaśnić procedurę zakładania ośrodka turystyki konnej,

−

określić zakres obsługi handlowej i obsługi klienta,

−

określić potrzeby zaopatrzeniowe gospodarstwa rolnego i dokonać wyboru dostawców,

−

określić rolę i funkcje kierownika w gospodarstwie rolnym,

−

określić potrzeby zatrudnienia w gospodarstwie rolnym oraz zasady doboru personelu,

−

rozróżnić sposoby wynagradzania pracowników,

−

sporządzić dokumenty dotyczące zatrudnienia pracowników w gospodarstwie rolnym,

−

podjąć działania związane z poszukiwaniem pracy w zawodzie technik hodowca koni,

−

rozróżnić rodzaje, funkcje i zasady rachunkowości,

−

sklasyfikować i scharakteryzować składniki majątkowe podmiotów gospodarczych oraz
ź

ródła ich pochodzenia,

−

sporządzić bilans gospodarstwa rolnego,

−

sporządzić podstawowe dokumenty księgowe,

−

przeprowadzić spis z natury składników majątkowych i wycenić je,

−

zaksięgować podstawowe operacje gospodarcze w książkach do prowadzenia
rachunkowości gospodarstw rolnych,

−

obliczyć dochód z produkcji rolnej,

−

zastosować uproszczone formy ewidencji dla celów podatku dochodowego i podatku od
towarów i usług,

−

wypełnić dokumenty podatkowe,

−

zastosować dane z rachunkowości do zarządzania gospodarstwem rolnym,

−

wykorzystać podstawowe sprawozdania finansowe do oceny przedsiębiorstwa
i podejmowania decyzji,

−

obliczyć podstawowe wskaźniki finansowe i ocenić działalność gospodarstwa na
podstawie wskaźników finansowych,

−

scharakteryzować instytucje finansujące i wspierające małą przedsiębiorczość na wsi,

−

określić potrzeby finansowe gospodarstwa i źródła pozyskania kapitału,

−

ocenić informacje o możliwościach i warunkach uzyskania kredytu,

−

obliczyć koszty obsługi kredytu i wypełnić wniosek kredytowy,

−

sporządzić biznesplan gospodarstwa rolnego,

−

opracować strategie rynkowe dla gospodarstwa rolnego.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Gospodarstwo rolnicze i jego otoczenie

4.1.1. Materiał nauczania

Gospodarstwo jest jednostką wyodrębnioną pod względem organizacyjnym i terytorialnym,
czyli stanowi odrębny podmiot gospodarczy o własnej nazwie i strukturze organizacyjnej.
Zgodnie z przepisami ustawy o podatku rolnym za gospodarstwo rolne uznaje się obszar
gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako
grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, przeznaczonych na prowadzenie
działalności rolniczej, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy,
stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej
albo jednostki organizacyjnej, nie posiadającej osobowości prawnej.
Gospodarstwo rodzinne – w rozumieniu ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego – jest to
gospodarstwo rolne o obszarze użytków rolnych zawartym w przedziale od 1 ha do 300 ha,
prowadzone przez rolnika indywidualnego.
Przedsiębiorstwo rolne oznacza jednostkę, której celem jest uprawa roślin, hodowla i chów
zwierząt, ogrodnictwo, podstawowe przetwarzanie produktów rolnych przez producenta, bądź
każdy inny rodzaj działalności rolniczej.
Przedsiębiorca to osoba fizyczna, osoba prawna lub nie mająca osobowości prawnej spółka
prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność
gospodarczą.
Rolnik indywidualny, zgodnie z ustawą o ustroju rolnym, jest osobą fizyczną będącą
właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych
nie przekraczającej 300 ha, osobiście prowadzącą gospodarstwo rolne, posiadającą
odpowiednie przygotowanie teoretyczne lub praktyczne do prowadzenia działalności rolniczej
(5 lat ), czyli udokumentowane kwalifikacje rolnicze oraz zamieszkuje w gminie, na obszarze
której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa
rolnego.
Producent rolny to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie
posiadająca osobowości prawnej, będąca posiadaczem zwierząt gospodarskich (bydła, owiec,
kóz, trzody chlewnej).

Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru

przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności
Gospodarczej. Założenie każdego przedsiębiorstwa, niezależnie od formy prawnej, w której ma
funkcjonować, wymaga uprzedniego podjęcia działań zmierzających do jego powstania. Każda
aktywność człowieka rozpoczyna się od pojawienia się pomysłu, przy podejmowaniu
działalności gospodarczej, także najpierw konieczny jest pomysł na konkretne przedsięwzięcie,
a dopiero potem przygotowanie pozostałych niezbędnych czynności, aby zaczęło ono
prawidłowo funkcjonować. W zależności od formy organizacyjno-prawnej liczba czynności
przygotowawczych, a następnie zapewniających funkcjonowanie jest zróżnicowana.

Procedura zakładania działalności gospodarczej:

−

podanie, na którym zamieszczone są dane identyfikacyjne oraz informacje o rodzaju
podejmowanej działalności, składa się w urzędzie gminy. Organ ewidencyjny wydaje, nie
później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia wpływu wniosku, decyzję o wpisie,

−

po otrzymaniu zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, należy
złożyć podanie do Urzędu Statystycznego o wpis do Krajowego Rejestru Urzędowego

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podmiotów Gospodarki Narodowej i przyznanie numeru identyfikacyjnego – REGON
RG-1),

−

założyć rachunek bankowy. W tym celu należy posiadać REGON i wyrobioną pieczątkę
firmową,

−

zgłosić w Urzędzie Skarbowym rozpoczęcie działalności gospodarczej i dokonać wyboru
opodatkowania, wypełniając odpowiedni formularz zgłoszeniowy. Jeżeli NIP
(Indywidualny Numer Podatkowy) nie został ci jeszcze przyznany, to musisz złożyć
w Urzędzie Skarbowym podanie o jego przyznanie,

−

złożyć w zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przyznanie Legitymacji
Ubezpieczeniowej,

−

zgłosić lokal, w którym prowadzona będzie działalność gospodarcza w Urzędzie
Miejskim lub w Urzędzie Gminy w celu opłacenia podatku od nieruchomości,

−

zgłoszenie do ZUS lub innych funduszy emerytalnych osób do ubezpieczenia
społecznego,

−

dokonanie ubezpieczeń osobowych i majątkowych,

−

jeżeli zakład zatrudnia więcej niż pięciu pracowników, dokonanie zgłoszenia

w oddziale

terenowym Państwowej Inspekcji Pracy,

−

niektóre rodzaje działalności gospodarczej wymagają uzyskania zgody na prowadzenie
z okręgowych stacji SANEPID (np.: firmy produkujące żywność, sklepy spożywcze,
punkty gastronomiczne, usługi higieny komunalnej),

−

w każdym zakładzie pracy muszą być przestrzegane przepisy BHP. W zależności od
wielkości przedsiębiorstwa, osoba odpowiedzialna za kontrolę tych warunków musi być
zatrudniona na stałe lub na podstawie umowy zlecenia,

−

obowiązek posiadania regulaminu pracy jest nakładany na wszystkie firmy zatrudniające
więcej niż pięciu pracowników. Każdy pracownik powinien zapoznać się z regulaminem
i potwierdzić to swoim podpisem.

Formy organizacyjno-prawne gospodarstw rolnych

Współczesna gospodarka Polski to gospodarka rynkowa, w której dominujące znaczenie

przyznaje się własności prywatnej. W gospodarce rynkowej podjęcie działalności
gospodarczej i wybranie do jej prowadzenia najkorzystniejszej formy prawno-organizacyjnej
jest możliwe dzięki obowiązującej wolności gospodarczej.

Polską gospodarkę narodową tworzą dwa sektory, a mianowicie publiczny i prywatny.
Do sektora publicznego zaliczane są jednostki będące własnością:

−

państwową, tj. Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych;

−

komunalną, tj. gmin;

−

mieszaną, z przewagą podmiotów gospodarczych sektora publicznego.
Sektor prywatny tworzą jednostki, będące własnością prywatną krajową, zagraniczną

oraz mieszaną z przewagą sektora prywatnego.

W rolnictwie dominującą formą organizacyjno-prawną są gospodarstwa prywatne,

stanowiące własność lub będące w użytkowaniu rodzin rolniczych. Stanowią one formę
przedsiębiorstw prywatnych, w których rolnik sam kieruje gospodarstwem, prowadząc je na
własne ryzyko i rachunek. Z tytułu zaangażowania własnych środków i siły roboczej uzyskuje
dochód rolniczy, który stanowi opłatę za pracę kierowniczą i wykonawczą, a także za
ponoszone nakłady.

Do sektora prywatnego zaliczane są także spółdzielnie rolnicze. Podstawowym ich celem

jest maksymalizowanie korzyści członków spółdzielni. Najwyższą władzą spółdzielni jest
walne zgromadzenie członków odbywające się co najmniej raz w roku, w którym każdy
członek dysponuje jednym głosem. Organem nadzorczym i kontrolnym jest wybierana

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spośród członków rada nadzorcza, która zbiera się regularnie. Bieżącym zarządzaniem
spółdzielnią i reprezentowaniem jej wobec organizacji funkcjonujących w jej otoczeniu jest,
wybierany przez radę nadzorczą, zarząd, który pełni funkcje wykonawcze. Cechą spółdzielni,
odróżniającą od spółek, jest niemożliwość sprzedaży, lecz tylko wycofania udziałów przez jej
członków. Opłatą za pracę członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych jest udział
w dochodzie podzielnym, stanowiącym różnicę między wartością produkcji a kosztami jej
uzyskania, bez kosztów pracy własnej.

W polskim rolnictwie funkcjonują również przedsiębiorstwa wielkoobszarowe, które

powstały po przeprowadzeniu restrukturyzacji i prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw
gospodarki rolnej, czyli zagospodarowania mienia będącego własnością Skarbu Państwa
w różny sposób. Główne formy organizacyjno-prawne, w których funkcjonują gospodarstwa
wielkoobszarowe to:

−

gospodarstwa prywatne (nastąpiła trwała zmiana właściciela nieruchomości rolnych –
właścicielami stały się osoby fizyczne, spółki osobowe lub osoby prawne);

−

gospodarstwa dzierżawione przez osoby fizyczne, spółki pracownicze lub inne jednostki
gospodarcze, w których dokonała się prywatyzacja użytkowania;

−

Jednoosobowe spółki Agencji Nieruchomości Rolnych (spółki kapitałowe).

Funkcje gospodarstwa: produkcyjna, handlowa, usługowa, akumulacyjna

Funkcja produkcyjna gospodarstwa to prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej,

w której biorą udział czynniki wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).
W wyniku tej działalności zostają wytworzone produkty. Prowadzenie działalności
produkcyjnej

wymaga

przestrzeni,

odpowiedniego

wyposażenia

oraz

materiałów

dodatkowych.

Wyróżnia się trzy podstawowe typy produkcji:

−

produkcja jednostkowa, np. materiał zarodowy w produkcji zwierzęcej,

−

produkcja seryjna, czyli wytwarzanie takich samych produktów w czasie jednego sezonu
(np. kefiry, napoje, soki),

−

produkcja masowa – wytwarzanie dużej liczby jednorodnych produktów, głównie
surowców (np. mleka w gospodarstwie) w nieprzerwanym ciągu.
Działalność produkcyjna wywołuje zazwyczaj niekorzystne zmiany w środowisku

naturalnym. W mniejszym lub większym stopniu zakłóca równowagę środowiska
przyrodniczego przez zanieczyszczenie atmosfery, wód i gleby.
Funkcja usługowa jest to działalność gospodarcza mająca na celu zaspokajanie bezpośrednich
potrzeb ludzkich, przy czym cechą charakterystyczną usług jest to, że ich rezultaty przeważnie
nie przyjmują postaci rzeczowej. W rolnictwie dotyczy to usług wykonywanych własnym
sprzętem wykonawcy dla innych rolników, np. sprzęt zboża. Rolnicy korzystają najczęściej
z usług sanitarno-weterynaryjnych, transportowych, telekomunikacyjnych oraz z czynności
zaspakajających potrzeby niematerialne np. usługi dotyczące oświaty i wychowania, kultury
i sztuki, instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.

Działalność usługowa wymaga stawiania na pierwszym miejscu komfortu i wygody

konsumentów niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności. Główną formą działalności
usługowej prowadzonej przez gospodarstwa rolne jest agroturystyka. Rozwijanie usług
turystycznych na wsi jest wspierane w formie ulg podatkowych oraz dofinansowywania
zadań na rzecz rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej.
Działalność handlowa to sprzedaż produktów bezpośrednio z gospodarstwa.

Ważnym elementem przed rozpoczęciem działalności jest określenie prawidłowej

lokalizacji gospodarstwa. Przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spożywczego działalność
handlową prowadzą jako sklepy firmowe, oferujące wyroby wytwarzane w gospodarstwie.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcja akumulacyjna wiąże się z powiększeniem majątku przedsiębiorstwa. Postęp
techniczny wymusza wprowadzanie nowych i z konieczności droższych maszyn i urządzeń.
Wymogi rynku zmuszają przedsiębiorstwo do powiększania wielkości produkcji, co wiąże się
z koniecznością jego ciągłego powiększania. Nie zawsze jest to możliwe przez zakup ziemi.
W takiej sytuacji rolnik może korzystać z dzierżawy gruntów, która nie wymaga wysokich
nakładów kapitałowych.

Gospodarstwo rolne funkcjonuje w środowisku (otoczeniu), które stanowią inne

gospodarstwa, przedsiębiorstwa agrobiznesu i inne organizacje mające wpływ na realizację
jego priorytetów. Jednostki te można zgrupować w dwóch warstwach: otoczeniu bliższym
(celowym) i dalszym (ogólnym).
Makrootoczenie firmy to otoczenie, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.

Makrootoczenie tworzą następujące grupy czynników:

−

demograficzne determinują strukturę popytu, przez strukturę konsumentów. Do nich
należą: liczba ludności, gęstość zamieszkania, miejsce zatrudnienia, struktura wieku
i płci, wzorce konsumpcji gospodarstw domowych, poziom wykształcenia, model
rodziny i jego zmiany. Czynniki te mają nie tylko wpływ na przyszłe kierunki
konsumpcji, ale przede wszystkim na jej poziom;

−

naturalne (przyrodnicze) określają poziom surowców, jakie może pozyskać
przedsiębiorstwo w bliższej i dalszej perspektywie. Na poziom tych zasobów mają
wpływ posiadane zasoby naturalne i sposób ich pozyskania, areał gruntów uprawnych,
stan zanieczyszczenia środowiska naturalnego, warunki klimatyczne i polityka
gospodarcza państwa,

−

ekonomiczne

określają

rozwój

ogólnogospodarczy,

determinują

sytuację

w poszczególnych branżach i regionach kraju, na rynkach surowcowych. Do tych
czynników należą : stan koniunktury gospodarczej, poziom zatrudnienia i bezrobocia,
poziom inflacji, wzrost kosztów utrzymania, poziom PKB. Ogólna polityka państwa
w zakresie: systemu podatkowego, kredytów, kursu walut, polityki celnej, udzielania
koncesji i ulg, formowania prawa patentowego, mogą sprzyjać działalności
przedsiębiorstwa, bądź tę działalność hamować;

−

polityczne i prawne determinują warunki działania podmiotów na rynku i zasady
funkcjonowania poszczególnych służb wewnątrz tych podmiotów. Warunki te są
stworzone zarówno przez instytucje międzynarodowe (Unia Europejska, Światowa
Organizacja Handlu), jak krajowe ustanawiane przez rząd, parlament i urzędy centralne.
Czynniki polityczne tworzą podstawy gospodarki rynkowej i zmiany w strukturze
własności. Czynniki prawne wyznaczają zakres i charakter podejmowanych decyzji;

−

technologiczne – ich znaczenie szybko wzrasta, ponieważ lawinowo wzrasta liczba
wprowadzanych na rynek produktów, technologii, maszyn i urządzeń;

−

społeczno-kulturowe obejmują zachowania konsumentów

Mikrootoczenie tworzą podmioty bezpośrednio współdziałające i oddziałujące na
przedsiębiorstwo. Są to dostawcy (hurtownicy, detaliści, dealerzy), nabywcy zagraniczni,
konkurenci, firmy pośredniczące w magazynowaniu i transporcie produktów z miejsca
produkcji do miejsca przeznaczenia, instytucje infrastruktury rynku (agencje, usług i badań
marketingowych), instytucje rynku finansowego (banki, instytucje ubezpieczeniowe).

rodowisko bezpośrednio oddziałujące na przedsiębiorstwo można podzielić na:

−

otoczenie marketingowe określone przez odbiorców towarów przedsiębiorstwa, ich
przestrzenne rozmieszczenie, tworzące rynki docelowe;

−

otoczenie konkurencyjne określające poziom zapotrzebowania na produkty firmy;

−

zasoby posiadane przez przedsiębiorstwo.
Na otoczenie bliższe składają się instytucje i inne organizacje wchodzące w bezpośrednie

kontakty z gospodarstwem lub w specyficzny sposób na nie oddziałujące.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typowymi elementami tego otoczenia są klienci, konkurencja, dostawcy, właściciele,

sojusznicy strategiczni.
Klienci (odbiorcy) – klientem jest każdy, kto płaci za nabycie wyrobu lub usługi
przedsiębiorstwa. Nie ulega wątpliwości, że bez usatysfakcjonowanych klientów
przedsiębiorstwo będzie miało kłopoty. Konieczna jest zatem analiza popytu od strony
ilościowej, jakościowej, życzeń i preferencji klientów, a także ich zachowań związanych
z zakupem. Przedsiębiorstwo powinno dostosowywać się do potrzeb klientów, ale może też je
kreować, wprowadzając nowe wyroby zaspokajające nie znane wcześniej potrzeby. Wśród
głównych odbiorców produktów z gospodarstwa można wymienić: mleczarnie, zakłady
mięsne, cukrownie, olejarnie lub jednostki pośredniczące między producentem surowca
a zakładem przetwórczym.
Konkurenci – konkurentami przedsiębiorstwa są inne podmioty, które konkurują o zasoby,
np. pieniądze klientów. Przedsiębiorstwa mogą również konkurować z innymi podmiotami
o uzyskanie kredytu od banku, o wysokiej jakości siłę roboczą, przemysłowe wynalazki
i patenty, a także o rzadkie surowce.
Dostawcy (hurt, detal, inni) to podmioty gospodarcze, które dostarczają surowców, maszyn
i innego wyposażenia, informacji, kapitału niezbędnego do prowadzenia działalności oraz
dostarczające inne środki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa,
np. zakłady energetyczne. Dostawcy mogą wywierać określone naciski na przedsiębiorstwo,
np. grożąc, że podniosą ceny lub obniżą jakość dostarczanych towarów lub świadczonych
usług.
Właściciele – są przedmiotem poważnej troski kadry kierowniczej wielu przedsiębiorstw.
Dotyczy to zwłaszcza spółek akcyjnych i przedsiębiorstw spółdzielczych.
Sojusznicy strategiczni to podmioty gospodarcze współpracujące z naszym przedsiębiorstwem.

Sojusze strategiczne mogą polegać na:

−

tworzeniu i eksploatacji wspólnej bazy (surowcowej, energetycznej),

−

tworzeniu i eksploatacji wspólnej bazy usług transportowych,

−

prowadzeniu wspólnej polityki w zakresie zbytu i eksportu,

−

tworzeniu i utrzymywaniu wspólnych ośrodków szkoleniowych i wypoczynkowych.

Organizacje społeczno-polityczne to związki producentów, związki zawodowe, zrzeszenia,
partie polityczne.
Regulatorzy – należą do nich urzędy gminne, zakłady ubezpieczeniowe, Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), Agencja Rynku Rolnego (ARR), Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (AR i MR).
Inni – banki, instytucje doradcze.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Co rozumiesz pod pojęciem: gospodarstwo rolne, gospodarstwo rodzinne, przedsiębiorstwo

rolne, rolnik indywidualny, producent rolny?

2) Jaka jest różnica między gospodarstwem, a przedsiębiorstwem rolniczym?
3) Jakie funkcje spełniają przedsiębiorstwa rolne?
4) Jaka procedura obowiązuje przy zakładania przedsiębiorstwa?
5) Jakie wyróżniamy formy własności w rolnictwie?
6) Jakie cechy posiada forma prawno-organizacyjna?
7) Jakie związki łączą gospodarstwo z otoczeniem bliższym?
8) Jakie są główne elementy otoczenia bliższego?
9) Jakie zależności występują pomiędzy gospodarstwem i otoczeniem dalszym?
10) W jakich obszarach jest realizowany prawny wymiar otoczenia dalszego?

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw na wykresie słupkowym udział gospodarstw rolnych w ogólnej ich liczbie

biorąc pod uwagę formę własności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wymienić formy własności gospodarstw rolnych,
2) odróżnić sektor prywatny od sektora publicznego,
3) określić rodzaj własności w poszczególnych sektorach,
4) określić formę prawno-organizacyjną,
5) określić na wykresie słupkowym poszczególne formy własności w rolnictwie polskim.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rocznik statystyczny,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat otoczenia bliższego określonego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rodzaj instytucji i organizacji, które wchodzą w bezpośrednie kontakty

z gospodarstwem lub w specyficzny sposób na niego oddziałują,

2) narysować schemat otoczenia bliższego wybranego gospodarstwa,
3) porównać swoje opracowanie z opracowaniem kolegów,
4) przedstawić wykonany rysunek na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowe rysunki otoczenia bliższego firmy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Narysuj schemat otoczenia dalszego wybranego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rysunkiem zamieszczonym w literaturze,
2) określić wszystkie siły i czynniki, które oddziałują na konkretne gospodarstwo rolne

i inne przedsiębiorstwa położone na tym samym terytorium,,

3) narysować schemat otoczenia dalszego wybranego gospodarstwa,
4) porównać swoje opracowanie z opracowaniem kolegów,
5) przedstawić wykonany rysunek na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowe rysunki otoczenia dalszego firmy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Zaplanuj legalizację działalności gospodarczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z procedurą zakładania działalności gospodarczej,
2) skompletować potrzebne informacje na temat przyszłego przedsiębiorstwa,
3) zlokalizować przedsiębiorstwo,
4) zaplanować kolejne czynności potrzebne do zalegalizowania działalności gospodarczej,
5) skompletować potrzebne dokumenty potrzebne do zalegalizowania przedsiębiorstwa,
6) wypełnić stosowne dokumenty,
7) przedstawić procedurę zakładania przedsiębiorstwa na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumenty potrzebne do legalizacji działalności gospodarczej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wyjaśnić pojęcia: gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo rolne,

gospodarstwo rodzinne, rolnik indywidualny, producent rolny?

2) wyjaśnić różnicę między gospodarstwem, a przedsiębiorstwem rolnym?
3) scharakteryzować funkcje przedsiębiorstw rolnych?
4) określić procedurę zakładania przedsiębiorstwa?
5) skompletować i wypełnić dokumenty potrzebne do legalizacji

działalności gospodarczej?

6) scharakteryzować przedsiębiorstwa rolnicze według form własności?
7) scharakteryzować przedsiębiorstwa rolnicze według

formy prawno-

organizacyjnej?

8) wyjaśnić pojęcie otoczenie przedsiębiorstwa?
9) wskazać zależności gospodarstwa i otoczenia dalszego?
10) wskazać zależności gospodarstwa i otoczenia bliższego?
11) wymienić główne elementy otoczenia bliższego?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Warunki i czynniki produkcji rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowymi warunkami, które określają możliwości produkcyjne gospodarstw

rolniczych są warunki przyrodnicze i ekonomiczne

Są one niezależne od rolnika, nie można

ich dowolnie zmieniać, można je natomiast dobrze wykorzystać dostosowując do nich
organizację gospodarstwa.
Warunki przyrodnicze to klimat i gleby, natomiast ekonomiczne określone są przez
gospodarcze otoczenie przedsiębiorstwa.

Klimatolodzy wyróżniają następujące czynniki klimatu: naświetlenie, temperaturę

powietrza, opady oraz ruch powietrza.

Czynniki klimatyczne mają wpływ na:

−

dobór roślin uprawnych;

−

sposób zbioru roślin towarowych i pastewnych;

−

rozkład i tempo prac polowych;

−

rodzaj i usytuowanie budynków inwentarskich.

Ekonomiczne warunki produkcji

Do najważniejszych ekonomicznych warunków produkcji zaliczamy położenie

gospodarstwa względem rynków zaopatrzenia i zbytu, warunki kredytowe i podatki.
Oddziałują one z zewnątrz na organizację gospodarstwa rolniczego. Skłaniają do rozwijania
tych kierunków produkcji, które są najbardziej pożądane przez rynek. W nowoczesnym
rolnictwie uzależnienie gospodarstwa od rynków zbytu i zaopatrzenia jest bardzo duże. Wiąże
się z tym także odległość.

Czynniki produkcji w gospodarstwie rolniczym

Produkcja rolnicza to proces wytwarzania produktów przez współdziałanie człowieka

z przyrodą. W tym procesie człowiek za pomocą środków produkcji wykorzystuje siły
przyrody w celu wytwarzania produktów rolniczych. Proces ten przebiega w organizmach
roślinnych i zwierzęcych. Produkcja rolnicza jest rezultatem połączenia w procesie
wytwórczym podstawowych czynników: ziemi, pracy, kapitału, przedsiębiorczości.
Ziemia stanowi trwały środek produkcji odbiegający swym charakterem od innych środków
trwałych. Jej szczególny charakter polega na tym, że:

−

ziemia ma określony własny potencjał produkcyjny, który zależy od klimatu, rodzaju
skały macierzystej oraz właściwej działalności człowieka;

−

przy prawidłowej gospodarce jej wartość nie zmniejsza się (pod warunkiem, że nie jest
dewastowana), nie przenosi się na wytwarzane produkty.

Szczególne cechy ziemi:

−

niewzruszalność (nieprzemieszczalność), czyli stałość położenia;

−

niepomnażalność (niepowiększalność) jest związana z ograniczonymi zasobami ziemi
jako środka produkcji niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej;

−

niezniszczalność oznacza, że przy poprawnym gospodarowaniu, zgodnie z „Kodeksem
dobrej praktyki rolniczej” wartość ziemi nie maleje, ale może ulec zwiększeniu.

Jakość gleb

Ważnym zagadnieniem jest określenie ilość i jakości ziemi uprawnej. Ilość ziemi

w gospodarstwie określa się najczęściej wielkością powierzchni w hektarach. Jakość ziemi
można ocenić w różny sposób. W naszym kraju podstawę oceny jakości gleb stanowią klasy

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bonitacyjne, za pomocą, których określa się wartość porównawczą i przydatność gleb dla
celów produkcji rolnej. Klasy bonitacyjne oznaczone zostały liczbami I–VI. Grunty orne
(GO) zostały podzielone na VI klas bonitacyjnych, przy czym w klasie III i IV wyodrębnione
zostały klasy a i b, w klasie VI – klasa VI z. Użytki zielone (UZ) dzieli się na VI klas bez
dalszego podziału. Znajomość klas bonitacyjnych pozwala na ocenę jakości gleb w danym
gospodarstwie. Nie wystarcza to jednak do porównania gleb w różnych gospodarstwach.
W takiej sytuacji konieczne jest sprowadzenie różnych klas gleb bonitacyjnych do
„wspólnego mianownika”, w tym celu stosuje się tzw. „hektary przeliczeniowe”. Podstawą
przeliczeń jest poziom plonów z 1 ha gleb klasy IV. Na podstawie stosunku plonów
uzyskiwanych na różnych glebach obliczono współczynniki przeliczeniowe: większe od 1 dla
gleb lepszych od klasy IV i mniejsze od 1, dla gleb gorszych od klasy IV. Aby obliczyć
powierzchnię gospodarstwa w hektarach przeliczeniowych, należy pomnożyć liczbę hektarów
fizycznych przez odpowiedni współczynnik dla danej klasy bonitacyjnej i otrzymane wartości
zsumować. Hektary przeliczeniowe są stosowane jako podstawa wymiaru podatku rolnego.
Współczynniki przeliczeniowe przyjęte dla celów wymiaru podatku rolnego, zostały
zróżnicowane w zależności od okręgu podatkowego. W naszym kraju wydzielono 4 okręgi
podatkowe, w zależności od warunków przyrodniczych i ekonomicznych.

Przy obliczaniu hektarów przeliczeniowych w celach porównawczych przyjmuje się

współczynniki z II okręgu podatkowego. W celu oceny jakości gleb ustala się wskaźnik
bonitacji gleb. Oblicza się go dzieląc liczbę hektarów przeliczeniowych przez powierzchnię
w hektarach fizycznych.

Powierzchnia w ha przeliczeniowych

Wskaźnik bonitacji gleb =

Powierzchnia w ha fizycznych

Do łącznej oceny stopnia dobroci warunków do produkcji rolniczej obliczany jest

wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w którym ujmowane są łącznie
cztery cechy, a mianowicie:

−

jakość i przydatność rolnicza gleb (klasy glebowe i kompleksy przydatności rolniczej
gleb),

−

agroklimat, czyli rodzaj klimatu z punktu widzenia warunków do produkcji rolniczej,

−

stosunki wodne,

−

rzeźba terenu, a więc jego ukształtowanie (równina, teren pagórkowaty).
Waloryzacja rolniczej przydatności przestrzeni produkcyjnej umożliwia łączne ujęcie

jedną liczbą jakości przestrzeni rolniczej. Największy wpływ na ten wskaźnik ma ocena
jakości i przydatności gleb (0–100 punktów), następnie agroklimat od 0 do 15 punktów. Za
rzeźbę terenu i warunki wodne przyznaje się od 0 do 5 punktów za każdą z cech.

Gospodarstwo rolne stanowi pewną odrębną jednostkę produkcyjno-ekonomiczną

o określonych zasobach ziemi i środków, położoną w określonych warunkach przyrodniczych
i funkcjonującą w określonych warunkach ekonomicznych.

Do określania powierzchni gospodarstwa stosuje się kilka pojęć, a mianowicie:

−

powierzchnia ogólna jest to obszar gospodarstwa rolnego określony jego granicami.
Składają się na nią użytki rolne, lasy i parki, wody (stawy), inne grunty i nieużytki
(bagna, żwirowiska itp.);

−

grunty rolne, czyli: użytki rolne oraz grunty pod stawami rybnymi, budynkami
gospodarczymi, pasami wiatrochronnymi, ogródkami działkowymi i urządzeniami
przeciwerozyjnymi. Są to grunty, na których prowadzona jest produkcja rolnicza,
niezbędne do jej prowadzenia lub tylko związane z prowadzeniem produkcji;

−

użytki rolne (UR) są to grunty wykorzystywane do bezpośredniej produkcji rolniczej.
W skład użytków rolnych wchodzą grunty orne, trwałe użytki zielone oraz plantacje
trwałe;

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

grunty orne (GO) jest to powierzchnia uprawiana z okresowym przemieszczaniem
(odwracaniem, wzruszaniem) gleby;

−

plantacje trwałe są to grunty obsadzone drzewami i krzewami owocowymi, wikliną
i innymi uprawnymi roślinami wieloletnimi. Do plantacji trwałych zalicza się więc sady,
chmielniki, winnice itp.;

−

trwałe użytki zielone (TUZ) są to łąki trwałe i pastwiska naturalne, czyli grunty
porośnięte roślinnością trawiastą użytkowaną kośnie lub pastwiskowo.
Procentowy udział wszystkich rodzajów gruntów w gospodarstwie nazywamy strukturą

użytkowania gruntów.

Procentowy udział poszczególnych rodzajów użytków w całej powierzchni użytków

rolnych gospodarstwa nazywamy strukturą użytków rolnych.

Udział użytków rolnych w Polsce wynosi około 60% powierzchni ogólnej kraju.

W strukturze użytków rolnych dominują grunty orne, stanowiące prawie 80 % powierzchni
użytków rolnych.

Procentowy udział poszczególnych roślin w powierzchni gruntów ornych (zasiewów)

nazywamy strukturą zasiewów.

Na organizację produkcji wpływa również rozłóg gospodarstwa – jego kształt, liczba

i wzajemne położenie posiadanych działek. Najkorzystniejszy jest rozłóg zwarty,
o regularnych kształtach (w formie kwadratu lub prostokąta), z możliwie małą liczbą działek.
Przeciwieństwem rozłogu zwartego jest rozłóg rozczłonkowany.

Struktura organizacyjna gospodarstwa rolnego

Gospodarstwo rolne jest jednostką zorganizowaną. Jako jednostka produkcyjna składa się

z działu produkcji roślinnej i zwierzęcej. Większe jednostki dysponują także działami
przetwórstwa rolno-spożywczego oraz działem usługowym. Dział gospodarstwa definiuje się
jako te rodzaje aktywności, w których wykorzystywane są podobne metody i środki
produkcji.

Gospodarstwo rolne:

Działy: produkcja roślinna, produkcja zwierzęca, przetwórstwo rolnicze, usługi.

Gałęzie w produkcji roślinnej; zboża, okopowe, przemysłowe, strączkowe, pastewne,
warzywa, sad.
Gałęzie w produkcji zwierzęcej: bydło, trzoda chlewna, owce, drób, zwierzęta futerkowe, konie.
Gałęzie w przetwórstwie rolniczym: przetwórnie owocowo warzywne, krochmalnie.
Gałęzie w usługach: wynajem maszyn, naprawa i konserwacja, usługi transportowe.

Dział produkcji roślinnej jest podstawowym działem wytwórczym, w którym produkty

uzyskuje się dzięki zabiegom agrotechnicznym, a produkcja w dużym stopniu zależy od
właściwości roślin, gleby oraz warunków atmosferycznych.

Dział produkcji zwierzęcej obejmuje gałęzie, w których uzyskiwana produkcja jest

efektem cech genetycznych zwierząt, żywienia i pielęgnacji. Jest to dział przetwórczy, gdyż
polega na przetwarzaniu pasz wyprodukowanych w produkcji roślinnej przez zwierzęta na
produkty bardziej uszlachetnione, takie jak: mięso, mleko, jaja.

Gałąź produkcji gospodarstwa rolnego stanowi część działu charakteryzująca się

podobnymi wymaganiami co do stosowanych środków produkcji, technologii, organizacji
procesu produkcyjnego i produktu końcowego.

W produkcji roślinnej gałęzie tworzą grupy roślin o podobnych wymaganiach co do

gleby, stanowisku w zmianowaniu, uprawy, pielęgnacji i zbioru.

W produkcji zwierzęcej gałąź stanowią zwierzęta należące do tego samego gatunku,

np. bydło, trzoda chlewna, konie, drób.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działalność produkcyjna – pozyskiwanie produktu głównego, przy wykorzystaniu ściśle

określonej technologii np. owies, pszenica, ziemniaki ,mleko, żywiec wołowy.

Siła robocza

Siła robocza, czyli praca stanowi pewny potencjał, który może być wykorzystany

w procesie produkcyjnym. Ten potencjał to zasób wiedzy, umiejętności i doświadczenia,
które człowiek wykorzystuje przy wykonywaniu pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej.

Praca jest formą wykorzystania siły roboczej, czyli celową działalnością człowieka
przekształcającą dobra w celu zaspokojenia potrzeb.

Zatrudnienie w rolnictwie oznacza liczbę osób zatrudnionych w produkcji rolniczej.
W gospodarstwie rolniczym siłę roboczą stanowi właściciel wraz z członkami rodziny.
W czasie prac sezonowych zatrudniani są dodatkowo pracownicy. W przedsiębiorstwie, ze
względu na organizację pracy, łatwo jest określić zasoby siły roboczej. Mogą one być
wyrażone w liczbie osób zatrudnionych na etacie, lub zawodowo czynnych, czyli osób
pracujących ponad trzy miesiące w roku (504 godziny). W indywidualnym gospodarstwie
rolniczym trudno obliczyć zasoby siły roboczej, ponieważ pracuje właściciel oraz członkowie
rodziny stale mieszkający lub przyjeżdżający na pewien okres czasu, którzy są w różnym
wieku, o zróżnicowanej sprawności fizycznej. Dlatego należy obliczyć pełnosprawną
jednostkę siły roboczej oraz pracowników pełnozatrudnionych. Za jedną jednostkę
pełnosprawną siły roboczej przyjmuje się osobę w wieku produkcyjnym (mężczyzna 18–65,
kobieta 18–60 lat) w pełni zdolną do pracy. Dla osób w wieku 15–17 lat stosuje się
współczynnik 0,5, natomiast dla kobiet powyżej 60 lat i mężczyzn powyżej 65 lat –
współczynnik 0,4.

W celu porównania zasobów siły roboczej w różnych gospodarstwach należy posłużyć

się wskaźnikiem określającym liczbę jednostek pełnosprawnych na 100 ha użytków rolnych
oraz liczbę ha użytków rolnych przypadających na jedną jednostkę. Dla pełniejszego
zobrazowania zasobów pracy w gospodarstwie rolnym można posłużyć się liczbą osób
pełnozatrudnionych w gospodarstwie. Są to osoby, które przepracowały przeciętnie w ciągu
roku 280 dni, tj. 2250 roboczogodzin, lub odliczając wolne soboty 250 dni, tj. 2000
roboczogodzin.

gdzie:
a- liczba osób w grupie,
b- faktyczna liczba godzin pracy jednej osoby w roku,
c- współczynnik przeliczeniowy,
d- normatywna liczba godzin pracy jednego pełnozatrudnionego.

Kapitał

Środki trwałe – to takie, które mogą być użytkowane dłużej niż przez 1 rok, są

kompletne, nie zużywają się w ciągu jednego cyklu produkcyjnego i stopniową przenoszą
swoją wartość na wytwarzane produkty. Ich wartość początkowa jest wyższa od 3500 zł.

Do środków trwałych (oprócz ziemi) zalicza się:

−

budynki i budowle;

a x b x c

Liczba osób pełnozatrudnionych =

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

urządzenia melioracyjne;

−

maszyny, narzędzia i silniki;

−

urządzenia techniczne i energetyczne;

−

rodki transportu i maszyny samobieżne;

−

inwentarz żywy – stado podstawowe i konie pociągowe;

−

plantacje wieloletnie.
Długość okresu ich użytkowania zależy od sposobu eksploatacji, rodzaju materiału,

z którego są zbudowane, intensywności oddziaływania sił przyrody oraz szybkości
wprowadzanych zmian i udoskonaleń technicznych. Pierwsze trzy czynniki powodują
fizyczne zużycie środka trwałego, natomiast czwarty powoduje zużycie ekonomiczne.

Zmniejszenie wartości środka trwałego na skutek jego zużycia nazywamy umorzeniem.

Wielkość rocznego zużycia wyrażona wartościowo to koszt, który powinien obciążać
wytworzone produkty. To stopniowe zużycie środków trwałych i przenoszenie ich wartości
na produkty wytwarzane za ich pomocą nazywamy amortyzacją.
Amortyzacja powinna być obliczana dla każdego środka trwałego oddzielnie Podstawę
obliczeń stanowi rata amortyzacyjna (Ra), określana wg wzoru.

gdzie:
Wp – wartość początkowa środka trwałego (np. według ceny zakupu, wytworzenia),
Wk – wartość końcowa środka trwałego (np. cena złomu, cegieł z rozbiórki),
T – liczba lat użytkowania.

W praktyce stosuje się uproszczony wzór

Ratę amortyzacyjną można obliczyć posługując się stopą amortyzacyjną, która informuje o ile
procent zużywa się co roku dany środek trwały. Stopę amortyzacyjna (Sa) oblicza się według
wzoru

Znając stopę amortyzacji, ratę amortyzacji można obliczyć ze wzoru

Roczne stopy amortyzacji dla niektórych grup środków trwałych wynoszą: budynki –

2,5%, budowle- 4%, maszyny rolnicze – 10–12,5%, środki transportowe – 12–20%.

Wp – Wk

Ra =

100%

Sa =

(Wp – Wk) x Sa

Ra =

100

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia melioracyjne są stosowane w celu poprawy żyzności gleby i warunków
gospodarowania.

Budynki i budowle ogólnie dzieli się na mieszkalne i gospodarcze. Budynki gospodarcze są
wykorzystywane do produkcji. Można je podzielić na następujące grupy:

−

budynki bezpośrednio związane z produkcją np. obory, chlewnie, gorzelnie, mieszalnie
pasz,

−

budynki służące do przechowywania produktów np. magazyny paszowe, stodoły, brogi,

−

budynki pośrednio związane z produkcją np. garaże, magazyny nawozowe, stajnie, wiaty.
Do budowli zalicza się trwałe silosy, utwardzone drogi i podwórza, mosty oraz

ogrodzenia.

Decydując się na budowę budynków należy przestrzegać zasady: budynki powinny

przede wszystkim dobrze spełniać funkcje, do których są przeznaczone. Ważne jest położenie
poszczególnych budynków w obrębie podwórza, a także odpowiednie ich usytuowanie
względem siebie. Chodzi o to, aby zabudowa była zwarta a ciągi komunikacyjne możliwie
krótkie i proste. Blisko siebie powinny być budynki i budowle, między którymi są ścisłe
kontakty w procesie produkcji. Budynki mieszkalne nie powinny znajdować się bezpośrednio
w sąsiedztwie budynków inwentarskich, gnojowni czy silosu. Przy lokalizacji trzeba także
brać pod uwagę kierunek wiatru. Budynki powinny być dostosowane do ukształtowania
terenu, jego zadrzewienia i nasłonecznienia. Prawidłowa lokalizacja budynków w obrębie
ośrodka gospodarczego jest bardzo ważna ze względu na długi okres ich użytkowania
(50–80 lat). Nie należy jednak zapominać, że powinny być wykorzystane budynki już
istniejące w gospodarstwie. Budynki o wadliwych rozwiązaniach funkcjonalnych powinny
być modernizowane.

Maszyny i urządzenia są środkami, które ułatwią pracę ludzi oraz zwiększają jej wydajność.
Posiadanie maszyn i ich wykorzystanie wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów (poza
eksploatacyjnymi) związanych z amortyzacją. Należy zapewnić właściwe wykorzystanie tych
ś

rodków w ciągu roku tak, aby koszty rozłożyły się na większą ilość wykonywanych prac,

wytwarzanych produktów. Czasami korzystniejsze jest pod względem ekonomicznym
korzystanie z usług niż zakup drogiej, a mało wykorzystywanej maszyny.

W gospodarstwie rolniczym szczególną role odgrywa żywa i mechaniczna siła

pociągowa. śywą siłę pociągową stanowią konie robocze, które obecnie wykorzystywane są
tylko w niektórych rejonach. Mechaniczna siła pociągowa obejmuje: ciągniki, samochody
dostawcze i ciężarowe, maszyny samobieżne oraz silniki spalinowe i elektryczne.
Liczbę ciągników w gospodarstwie wyraża się w jednostkach fizycznych, jako sumę
wszystkich ciągników, bez względu na ich moc, lub jako ciągniki przeliczeniowe. Do
wyrażania zasobów siły pociągowej w rolnictwie używa się jednostek przeliczeniowych (j.p.),
których podstawą jest jeden koń roboczy, który stanowi równowartość 3,7 kW, tj. 5KM mocy
nominalnej silnika.

Środki obrotowe zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym i przenoszą swoją
wartość na wytwarzane produkty.
Do środków tych zaliczamy:

−

inwentarz żywy (stado produkcyjne),

−

zapasy magazynowe (nawozy mineralne, środki ochrony roślin, nasiona i sadzeniaki,
pasze treściwe, paliwo, części zamienne),

−

należności (środki pieniężne u dłużników),

−

rodki pieniężne (gotówka w kasie, na rachunku bankowym).

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obrotowe środki produkcji najczęściej wpływają bezpośrednio na poziom uzyskiwanych
efektów. O ilości ich nabycia decydować powinny wymagania produkcyjne, agrotechniczne
lub zootechniczne, przy czym kalkulacja ich efektywności ekonomicznej jest celowa.
Przedsiębiorczość oznacza decydowanie o wykorzystaniu zasobów, podejmowanie ryzyka
prowadzenia działalności gospodarczej, inicjowanie i wdrażanie nowych technologii
produkcji. Przedsiębiorca realizując powyższe działania, przyczynia się do rozwoju produkcji,
rozwoju własnego gospodarstwa i rozwoju gospodarczego kraju.

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Jakie elementy klimatu bierzemy pod uwagę przy ocenie wpływu warunków

klimatycznych na organizację produkcji w gospodarstwie?

2) Jakie czynniki produkcji występują w rolnictwie?
3) Jakie są szczególne cechy ziemi?
4) W jaki sposób określa się jakość ziemi w gospodarstwie rolniczym?
5) Jakie elementy bierze się pod uwagę przy Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej?
6) Jaka jest różnica między trwałymi, a obrotowymi środkami produkcji?
7) Jakie grupy środków trwałych występują w rolnictwie?
8) Jaka jest różnica między pracą, a siłą roboczą?
9) Jak określamy zasoby siły roboczej w gospodarstwie rolnym?
10) Jaka jest różnica między umorzeniem, a amortyzacją?
11) W jaki sposób obliczamy ratę i stopę amortyzacji?
12) W jaki sposób charakteryzujemy zasoby siły pociągowej w gospodarstwie rolnym?
13) Jak rozumiesz przedsiębiorczość?

4.2.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ przyrodnicze i ekonomiczne warunki produkcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umiejscowić analizowane gospodarstwo w odpowiedniej strefie rolniczo-klimatycznej,
2) zapoznać się z informacjami dotyczącymi danych charakteryzujących daną strefę,
3) określić odległość gospodarstwa od punktów zaopatrzenia i zbytu,
4) określić wpływ przyrodniczych i ekonomicznych warunków na organizację

gospodarstwa,

5) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapa dzielnic rolniczo-klimatycznych,

−

tabela – charakterystyka dzielnic rolniczo-klimatycznych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz wskaźniki wartości rolniczej ziemi w gospodarstwie przykładowym,.
W gospodarstwie przykładowym są następujące gleby:

−

grunty orne w ha: klasa II – 2,80; IIIa – 3,20; IIIb – 4,10; IVa – 2,20; IVb – 2,70;
V – 0,80; VI – 0,20;

−

trwałe użytki zielone w ha: III- 1,60; IV – 1.20;

−

gospodarstwo znajduje się w III okręgu podatkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ilość ha przeliczeniowych (liczba ha fizycznych x współczynnik),
2) obliczyć pozycję „razem” ha przeliczeniowych,

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

Klasa

bonitacyjna

Liczba

fizycznych

współczynnik

Razem

Liczba

ha fizycznych

współczynnik

Razem

I
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI

Razem ha przeliczeniowych

3) obliczyć wskaźnik bonitacji gleby,
4) obliczyć wskaźnik waloryzacji,
5) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela – Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych w okręgach
podatkowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz ratę amortyzacji oraz wartość bilansową środków trwałych.
Salda wybranych kont na dzień 1 stycznia wynosiły:

−

010 „Środki trwałe”

124 000,

−

070 „Umorzenie środków trwałych”

34 000,

−

wykaz środków trwałych, ich wartości początkowych i stóp zużycia

Rodzaj środka trwałego

Wartość początkowa w zł

Stopa amortyzacji w %

rodek trwały X

100 000,

rodek trwały Y

24 000,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć miesięczną i roczną kwotę zużycia środka X,
2) obliczyć miesięczną i roczną kwotę zużycia środka Y,
3) obliczyć łączną kwotę zużycia środków trwałych,
4) obliczyć wartość bilansową na początek miesiąca i na koniec miesiąca oraz na koniec

roku,

5) zaewidencjonować obliczone kwoty na kontach teowych,
6) sporządzić notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konta teowe „Środki trwałe”, „Umorzenie środków trwałych”, „Amortyzacja”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Oblicz strukturę użytkowania gruntów, strukturę użytków rolnych i strukturę zasiewów

w gospodarstwie przykładowym.

Przykładowe gospodarstwo rolne ma 20 ha powierzchni ogólnej. Na tę powierzchnię

składają się (w ha): grunty orne – 16,0; łąki –1,6; pastwiska – 1,2; sad –0,2; las – 0, 4; staw –
0,1; powierzchnia pod drogami i zabudowaniami – 0,2; nieużytki – 0,3.

W gospodarstwie tym na 16,0 ha gruntów ornych uprawiane są następujące rośliny:

pszenica ozima – 3,0; pszenica jara – 0,5; żyto poplonowe – 3,0; żyto w plonie głównym –
2,0; owies – 0,5; jęczmień –2,0; ziemniaki 2,0; koniczyna w plonie głównym –2,0; koniczyna
wsiewka 2,0; groch – 1,0; rzepak – 1,0; kukurydza – 1,0; buraki cukrowe 0,9; marchew – 0,1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opracować tabelę,
2) ustalić rodzaje gruntów występujących w gospodarstwie,
3) podzielić grunty na użytki rolne i grunty nie użytkowane rolniczo,
4) obliczyć strukturę użytkowania gruntów i strukturę użytków rolnych,
5) określić rośliny uprawiane w plonie głównym (zbożowe, okopowe, pastewne,

przemysłowe, strączkowe),

6) obliczyć strukturę zasiewów w gospodarstwie,
7) sporządzić analizę i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oblicz wysokość podatku rolnego.
W gospodarstwie przykładowym są następujące gleby:

−

grunty orne w ha: klasa II – 2,80; IIIa – 3,20; IIIb – 4,10; IVa – 2,20; IVb – 2,70;
V – 0,80; VI – 0,20,

−

trwałe użytki zielone w ha: III – 1,60; IV – 1.20,

−

gospodarstwo znajduje się w III okręgu podatkowym.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić zwolnienia i ulgi z podatku rolnego,
2) obliczyć wymiar podatku rolnego, przyjmując 2,5 dt żyta z 1 ha przeliczeniowego,
3) przyjąć cenę 1 dt żyta z pierwszych trzech kwartałów roku poprzedniego ogłoszoną przez

Prezesa GUS,

4) obliczyć raty podatku płatne do budżetu gminy w terminach do: 15 marca, 15 maja,

15 września i 15 listopada.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

nakazy płatnicze,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić wpływ klimatu na organizację gospodarstwa?
2) scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji?
3) obliczyć wskaźniki wartości rolniczej ziemi?
4) scharakteryzować trwałe i obrotowe środki produkcji?
5) wyjaśnić pojęcia umorzenie i amortyzacja?
6) naliczyć i zaewidencjonować zużycie środków trwałych?
7) określić zasoby siły roboczej w gospodarstwie?
8) określić zasoby siły pociągowej w gospodarstwie?
9) obliczyć: strukturę użytkowania ziemi, strukturę użytków rolnych,

strukturę zasiewów?

10) obliczyć wysokość podatku rolnego?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady i systemy kierowania w gospodarstwie rolnym

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia

Zarządzanie to działalność, polegająca na takim wykorzystaniu zasobów, procesów

i informacji, które umożliwia osiąganie założonych celów. Dobre zarządzanie jednostką
organizacyjną może dać następujące, wymierne efekty:

−

lepsze zarządzanie ryzykiem,

−

poprawę wykorzystania posiadanych środków,

−

obniżenie kosztów,

−

zwiększenie innowacyjności,

−

lepszą obsługę klientów.

Strategia – to zbiór podstawowych decyzji i wyborów, które wyznaczają względnie trwały
sposób działania jednostki organizacyjnej i alokacji jej zasobów, związany z pozycją
organizacji względem otoczenia.
Zarządzanie strategiczne jest złożonym i wielowymiarowym procesem, zorientowanym na
realizację długookresowych celów, które są formułowane na podstawie powiązań
gospodarstwa z otoczeniem.
Kontrola to proces, przez który kierownicy doprowadzają do tego, by rzeczywiste działania
odpowiadały działaniom planowanym.
Pełnomocnictwo jest prawną formą upoważnienia przez zarząd jednostki organizacyjnej
wyznaczonych osób do podejmowania decyzji w imieniu zarządu.
Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę.

Style i systemy kierowania

Styl zarządzania gospodarstwem rolnym powinien być dostosowany do specyfiki, celów

działania, struktury, odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach oraz poziomu kadry.

Podstawowymi składnikami stylu zarządzania są:

−

sprawność działania,

−

stopień formalizacji,

−

poziom specjalizacji,

−

dokładność i częstotliwość kontroli,

−

metody motywacji.
Wyróżnia się następujące style kierowania: autorytarny (autokratyczny), demokratyczny

i liberalny.
Kierownik autokratyczny zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa
i decyzje podejmuje bez konsultacji z podwładnymi. Autokrata wydaje rozkazy, jest uparty,
sam chętnie karze i nagradza, dystansuje się od podwładnych. Jaką podstawową zaletę tego
stylu zarządzania uznaje się zapewnienie porządku w organizacji i przewidywalność wyników
działań, zaś główną słabością jest krępowanie inicjatywy i samodzielnego myślenia
podwładnych.
Kierownik demokratyczny przekazuje pracownikom znaczny zakres uprawnień, ale
zatrzymuje ostateczną odpowiedzialność za wykonanie zadań oraz instrumenty kontroli
mające zapewnić realizację celów. Podwładni mają znaczny zakres swobody w podziale
zadań i określania sposobu ich wykonania. Ten styl kierowania jest podstawą zarządzania
przez wyznaczenie celów.
Kierownik o stylu liberalnym dąży do prawie całkowitej delegacji władzy
i odpowiedzialności podwładnych, którzy mają całkowitą swobodę podejmowania decyzji

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o podziale zadań i sposobach ich wykonania. Sprawowanie władzy opiera się na poziomej
komunikacji między podwładnymi.

Funkcje zarządzania

Proces zarządzania obejmuje następujące funkcje: planowanie, organizowanie, a także

kontrolowanie.
Planowanie jest narzędziem zarządzania umożliwiającym realizację w sposób celowy
i świadomy określonej działalności. Może ono dotyczyć całej organizacji, a także
poszczególnych jej części.
Organizowanie jest to proces polegający na tworzeniu struktur organizacyjnych, które są
optymalne ze względu na osiąganie określonego celu. Obejmuje ono grupowanie czynności
i zadań realizowanych przez członków organizacji, tworzenie stanowisk pracy, zespołów
organizacyjnych, trwałych form współpracy oraz innych realizacji między elementami
tworzącymi określoną całość, czyli organizację.
Struktura organizacyjna jest to całokształt stosunków między elementami składowymi
organizacji, poszczególnymi stanowiskami, komórkami organizacyjnymi, których efektem
jest powodzenie całości. Kształtowanie struktury organizacyjnej polega na ustalaniu liczby
i rodzaju komórek organizacyjnych, dokonywaniu podziału zadań między komórkami,
stanowiskami pracy, określaniu szczebli zarządzania oraz rozmieszczaniu uprawnień
podejmowania decyzji.
Kierowanie ludźmi jest to oddziaływanie na pracowników w celu skłonienia ich do realizacji
celów organizacji, a więc wykonywania zadań przypisanych do ich stanowisk pracy
z zaangażowaniem i sprawnie (bez marnotrawienia zasobów). Podstawowe wymiary
kierowania to motywowanie pracowników, przywództwo i komunikowanie, czyli dostarczanie
informacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania zadań na stanowisku pracy.

Kierownictwo naczelne

redni szczebel zarządzania

Kierownicy pierwszej linii

Rys. 1. Klasyfikacja stanowisk ze względu na sposób zarządzania [3 s. 288]

Kontrolowanie jest to zespół działań mających na celu upewnienie się, że organizacja
funkcjonuje zgodnie z wytyczonymi celami.

Tabela 1. Zasady sprawnego zarządzania [3, s. 289]

Podział pracy

Wysoki poziom specjalizacji powinien przynieść wzrost efektywności i sprawnego
wykonywania pracy, np. współczesna linia montażowa

Autorytet

Do wykonywania obowiązków kierowniczych niezbędny jest autorytet: autorytet
formalny do wydawania poleceń i autorytet osobisty (władza odniesienia) wynikający
z wiedzy i doświadczenia.

Dyscyplina

Członkowie organizacji musza szanować reguły rządzące organizacją. Dyscyplina
wynika z dobrego przewodzenia, sprawiedliwych i rozsądnych systemów nagradzania
i karania.

Jedność
rozkazodawstwa

Każdy pracownik powinien otrzymać polecenie dotyczące danego zadania tylko od
jednego przełożonego. Gdy pracownik podlega więcej niż jednemu przełożonemu,
następuje sprzeczność poleceń i zakłócenie autorytetu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jedność
kierownictwa.

Działania w organizacji prowadzące do jednego celu powinny być zgrupowane i podległe
tylko jednemu kierownikowi, posługującemu się jednolitym planem.

Podporządkowanie
interesu osobistego
interesowi ogółu

W żadnym przedsięwzięciu interesy podwładnych nie powinny być przedkładane ponad
cele organizacji jako całości.

Wynagrodzenie

Wynagrodzenie powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników, jak i organizacji
(pracodawcy).

Centralizacja

Władza i autorytet powinny być możliwie silnie skoncentrowane na wyższych
szczeblach organizacji.

Hierarchia

Każda organizacja wykazuje zhierarchizowany układ władzy. Linie decyzji powinny
przebiegać z góry na dół organizacji i należy ich przestrzegać.

Ład

Zasoby ludzkie i rzeczowe powinny być koordynowane tak, by znalazły się na
właściwym miejscu we właściwym czasie.

Odpowiednie
traktowanie
personelu

Menedżerowie powinni być uprzejmi i sprawiedliwi w stosunkach z podwładnymi.

Stabilność
personelu

Należy unikać dużej fluktuacji pracowników, bowiem niekorzystnie wpływa ona
sprawność funkcjonowania organizacji.

Inicjatywa

Podwładni powinni mieć swobodę inicjatywy.

Harmonia

Praca zespołowa, duch zespołu, poczucie jedności i przynależności do jednej grupy
powinny być popierane i podtrzymywane.

Charakterystyka menedżera

Każdą organizację tworzą ludzie, jednak by mogła ona skutecznie i sprawnie

funkcjonować i realizować przyjęte cele, niektórzy członkowie organizacji powinni podjąć się
kierowania i koordynacji pracy. Zatem w każdej organizacji jest kierownik – menedżer,
którego zadaniem jest ukierunkowywanie działalności podwładnych, motywowanie ich do
podjęcia pracy, dobieranie najbardziej efektywnych kanałów komunikacji, czyli zajmowanie
się przewodzeniem. Kierownik pracuje wśród ludzi i poprzez ludzi, a kierowanie jest sztuką
realizowania celów za pośrednictwem innych ludzi.

Cechy charakterystyczne pracy menedżera to:

−

praca w cyklu otwartym, bez jednoznacznego początku i końca,

−

rozczłonkowany dzień pracy,

−

komunikacja, głównie werbalna (rozmowy, spotkania),

−

słuchanie i pytanie to podstawowe sposoby zdobywania wiedzy i informacji potrzebnych
do podjęcia decyzji,

−

złożoność, niejednoznaczność, niepewność i samotność to podstawowe aspekty pracy
kierowniczej, które towarzyszą menedżerowi,

−

odpowiedzialność za swoją pracę oraz wyniki podwładnych,

−

utrzymywanie równowagi między celami konkurencyjnymi i ustalanie priorytetów,

−

przeciwdziałanie powstawaniu konfliktów oraz postępowanie rozjemcze i rozstrzyganie
sporów, co wymaga taktu i umiejętności,

−

dyplomacja w odniesieniu do własnej organizacji,

−

koncepcyjność (niezbędne jest myślenie analityczne jak i syntetyczne),

−

występowanie w roli symbolu (utożsamiany jest z sukcesem lub porażką organizacji),

−

zdolność myślenia abstrakcyjnego (nawiązywanie stosunków, prowadzenie negocjacji,
przymierzy, koalicji, tworzenie aliansów).

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarządzanie przez jakość (TQM)
Jakość to zespół cech produktu lub usługi określających ich zdolność do zaspokojenia
potrzeb klienta.
TQM – Total Quality Management – Globalne Zarządzanie Jakością.

TQM – to wdrażanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością
prowadzony przez nadrzędne kierownictwo przy zaangażowaniu całej załogi, we wszystkich
działach przedsiębiorstwa i w całym cyklu życia produktu czy usługi.

Koncepcja TQM oparta jest na następujących założeniach:

−

jakość jest głównym celem działalności przedsiębiorstwa,

−

jakość jest zadaniem każdego przedsiębiorstwa,

−

jakość jest procesem wielowymiarowym (ludzie, procesy, systemy),

−

jakość to zapobieganie wadom, a nie ich ukrywanie.
Realizacja TQM powiedzie się tylko, kiedy kierownictwo będzie przekonane, że jest to

idea słuszna i będzie aktywnie uczestniczyło w jej realizacji. Kierownictwo musi przewodzić
na rzecz jakości. Kierownik w TQM powinien być trenerem, liderem i przywódcą.
Doskonalenie jakości powinno rozpocząć się na rynku i zakończyć na rynku.

Poznanie i zrozumienie
wymagań klientów

Sprostanie tym wymaganiom
w zakresie wykonywanej pracy

Określenie i ocena osiągniętych wyników

Dążenie do poprawy
i ulepszeń

Rys. 2. Funkcjonowanie Cyklu Doskonalenia Jakości [1, s. 21]

W realizacji TQM oprócz klienta zewnętrznego należy pamiętać również o kliencie

wewnętrznym i poddostawcach. W modelu TQM bardzo ważnym problemem jest
uczestnictwo wszystkich zatrudnionych. Zgodnie z koncepcją TQM w kształtowaniu jakości
są zaangażowani wszyscy pracownicy, począwszy od kadry zarządzającej poprzez sekretarki,
robotników, pracowników administracji, dozorców itd. Ważna jest jakość zasobów ludzkich,
którą można określić jako stopień przygotowania kadr do realizacji celów jakościowych
przedsiębiorstwa.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Porównanie tradycyjnego i współczesnego poglądu na zarządzanie [3, s. 296]

Ujęcie tradycyjne

Ujęcie współczesne

−

jakość wiąże się z produktem,

−

za jakość odpowiada dział kontroli jakości,

−

kontrola

jakości

prowadzona

jest

wytworzeniu produktu,

−

doskonalenie

jakości

zwiększa

koszty

całkowite,

−

systemy jakości oparte na karach wyzwalają
mechanizmy ochronne,

−

jakość to sprawa techniczna i fachowa,

−

jakość nie stanowi najważniejszego kryterium
oceny dyrekcji.

−

jakość wiąże się z organizacją,

−

za jakość odpowiadają wszystkie komórki firmy,

−

proces zarządzania jakością zaczyna się na początku
każdego etapu realizacji produktu,

−

jakość jest jednym z najważniejszych instrumentów
walki konkurencyjnej,

−

dążenie

zapewnienia

jakości

inspiruje

aktywności innowacyjnej i wzmacnia współdziałanie,

−

jakość jest celem strategicznym,

−

jakość

jest

podstawowym

kryterium

ceny

kierownictwa.

koncepcji TQM rozwiązywanie problemów jakości jest skuteczniejsze przy

zastosowaniu pracy zespołowej. Problemy jakości są problemami interdyscyplinarnymi, które
wykraczają poza możliwości pojedynczych osób, czy jednego działu przedsiębiorstwa.
Zespoły mogą być ukierunkowane przez kierownictwo firmy lub powstawać w celu
rozwiązania konkretnego problemu, czy skupiać się wokół stanowiska pracy.

Przykładem efektywnego działania zespołów są Koła Jakości (Quality Connntrol Circle).

Stanowią one małe grupy pracowników(7–12 członków), w skład, których wchodzą zarówno
kierownicy jak i pracownicy wykonawczy. Celem działania Kół Jakości jest identyfikacja
problemów powstających w miejscu pracy, poszukiwanie sposobów ich rozwiązania
i rozwiązanie. Członkowie kół spotykają się 3–4 razy w miesiącu i rozwiązują zaistniałe,
zidentyfikowane problemy. Stosowanie metody Kół Jakości daje następujące korzyści:
polepszenie sposobu kierowania ludźmi przez kierowników niższego szczebla, zacieśnienie
współpracy między kierownictwem, a pracownikami, wyzwolenie u pracowników sił
twórczych i inicjatywy, a głównie polepszenie jakości produktów, zmniejszenie kosztów,
usprawnienie pracy i produkcji, zwiększenie świadomości odpowiedzialności za jakość.

Identyfikacja problemów
członkowie koła jakości

Podjęcie decyzji

Ustalenie hierarchii problemów

o wprowadzeniu

projektu w życie
Kierownictwo

dane *

Grupa sterująca

członkowie koła jakości

Zbieranie informacji:

analiza, poszukiwanie rozwiązań

członkowie koła jakości

prezentacja rozwiązania
kierownictwu przez członków koła jakości

Wybór i projektowanie
członkowie koła jakości

Rys. 3. Cykl pracy koła jakości [1, s. 25]

*dane- to informacje zbierane we wszystkich fazach cyklu funkcjonowania koła jakości,
gromadzone i wykorzystywane przez wszystkie podmioty uczestniczące:

−

kierownictwo niższego szczebla,

−

redni szczebel zarządzania,

−

pracowników.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe pojęcia dotyczące zarządzania?
2. Jakie style i systemy kierowania mogą wystąpić w przedsiębiorstwie?
3. Jakie są główne zasady stosowane przy zarządzaniu potencjałem ludzkim?
4. Czym charakteryzują się poszczególne funkcje zarządzania?
5. Jakie podstawowe czynności obejmuje proces zarządzania zasobami ludzkimi?
6. Jakie są charakterystyczne cechy pracy menedżera?
7. Jakie są różnice pomiędzy tradycyjnym, a współczesnym poglądem na zarządzanie?
8. Jakie są podstawowe założenia filozofii TQM?
9. Na czym polega cykl pracy koła jakości?
10. Jaka jest rola naczelnego kierownictwa i pracowników we wdrażaniu i funkcjonowaniu

TQM w przedsiębiorstwie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ styl kierowania gospodarstwem rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do poniższej tabeli rodzaj stylu i cechy charakterystyczne danego stylu

kierowania,

Styl

Cechy charakterystyczne

2) określić wady i zalety poszczególnych stylów kierowania,
3) narysować schemat organizacyjny powiązania stanowisk pracy i komórek organizacyjnych

w gospodarstwie szkolnym,

4) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film „Lider – Jak przewodzić ludziom”,

−

schematy struktur organizacyjnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj rozmowę z menedżerem dowolnego zakładu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować listę pytań dotyczącą roli menedżera, lidera i przywódcy w zakładzie pracy,
2) określić co może zrobić menadżer, aby podnieść motywację pracowników,
3) określić czego powinien unikać dobry menedżer,
4) określić, w jaki sposób udzielane są pochwały i nagany na gorąco,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) opracować kwestionariusz wywiadu,
6) przedstawić kwestionariusz na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film – „Jak motywować ludzi do pracy”

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj wdrożenie koncepcji Globalnego Zarządzania Jakością – TQM.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć fikcyjną rolę dyrektora naczelnego dużego przedsiębiorstwa,
2) scharakteryzować koncepcję TQM,
3) określić działania kierownictwa i załogi przedsiębiorstwa, które muszą być podjęte, aby

koncepcja była wdrożona w sposób skuteczny,

4) zapisać zaplanowane działania,
5) porównać zaplanowane działania z działaniami zaplanowanymi przez kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wyjaśnić podstawowe pojęcia dotyczące zarządzania?
2) scharakteryzować style i systemy zarządzania?
3) określić zasady zarządzania potencjałem ludzkim?
4) scharakteryzować funkcje zarządzania?
5) przeprowadzić rozmowę z menedżerem?
6) scharakteryzować rolę menedżera ?
7) wskazać różnicę pomiędzy tradycyjnym a współczesnym

poglądem na zarządzania?

8) scharakteryzować strategię wdrażania TQM?
9) wykorzystać cykl koła jakości w planowaniu TQM?
10) zaplanować wdrożenie koncepcji TQM?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rachunkowość rolna

4.4.1. Materiał nauczania

Era informacji, technologii cyfrowych i Internetu dała nowe możliwości, jednak

wymuszają one na prowadzących gospodarstwo rolne zapoznanie się z nowościami
i wykorzystywanie ich do podejmowania decyzji. Prowadzenie ewidencji zdarzeń
gospodarczych jest przedmiotem rachunkowości rolniczej, która jest nauką zajmującą się
liczbowym ujęciem procesu produkcji. Zapisy prowadzone są ilościowo i w mierniku
pieniężnym, czyli wartościowo. Na ich podstawie na koniec roku oblicza się wynik
finansowy.

Zapisy i obliczenia prowadzone w ramach rachunkowości mają do spełnienia kilka zadań:

−

dostarczenie kierownictwu gospodarstwa informacji liczbowych służących do
podejmowania decyzji dotyczących procesów produkcyjnych,

−

umożliwianie kontroli zmian w zasobach majątku oraz ich ocena,

−

dostarczenie danych liczbowych do analizy działalności gospodarstwa.
Do najważniejszych funkcji rachunkowości zalicza się funkcję:

−

informacyjną, czyli dostarczenie szczegółowych informacji dla odbiorców zewnętrznych
oraz na potrzeby zarządzania gospodarstwem,

−

dowodową, bowiem zapisy w księgach dokonywane są wyłącznie na podstawie
dowodów księgowych,

−

sprawozdawczą, czyli na podstawie danych z dokumentacji firmy przygotowuje się
sprawozdania.
Ze względów metodycznych i praktycznych wyodrębnia się rachunkowość finansową,

zarządczą oraz podatkową.

Rachunkowość finansowa powinna być prowadzona zgodnie z przepisami obowiązującymi
w danym kraju. Jest ona wykorzystywana do celów kontrolnych, zaś sporządzane dokumenty
są szczególnie przydatne odbiorcom zewnętrznym, którzy mogą je analizować i podejmować
decyzje o współpracy.
Rachunkowość zarządcza ma na celu wspomaganie procesu decyzyjnego w jednostce
gospodarczej

zakresem

wykorzystywanych

informacji

wykracza

poza

system

rachunkowości finansowej.
Rachunkowość podatkowa obejmuje podstawowe zasady rachunkowości, jak również
regulacje z zakresu prawa podatkowego.

Jednostki gospodarcze są zobowiązane stosować zasady rachunkowości zgodnie

z ustawą, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik
finansowy.

Rachunkowość jednostki obejmuje:

−

przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

−

prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących
zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

−

okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,

−

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

−

sporządzanie sprawozdań finansowych,

−

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
księgowej,

−

w określonych przepisami przedsiębiorstwach, poddanie badaniu i ogłoszenie
sprawozdań finansowych.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości odpowiedzialność ponosi

kierownik jednostki.
Księgowość – podstawowy dział rachunkowości rolnej. Rozróżnia się dwie jej formy:
księgowość gospodarczą i finansową. Przedmiotem księgowości gospodarczej jest ewidencja
stanu i obrotów środków oraz zobowiązań danej jednostki gospodarczej. Stany środków
i zapasów są ujmowane na początek i na koniec okresu obrotowego. Obroty natomiast są
rejestrowane na bieżąco. Stan środków podawany jest w miernikach ilościowych
i wartościowych, natomiast obroty ewidencjonowane są tylko ilościowo. Zapisy zmian
prowadzi się w specjalnych księgach lub na kartotekach, kontach, elektronicznie.

W ramach księgowości finansowej ewidencja prowadzona jest wyłącznie w mierniku

wartościowym. Głównym jej celem jest ustalenie wyniku finansowego. Przedmiotem
księgowości jest ewidencjowanie zdarzeń gospodarczych.
Zdarzenie gospodarcze to wszystkie fakty zachodzące w gospodarstwie podczas procesów
produkcyjnych, a powodujące zmiany ilościowe i jakościowe w aktywach (majątku
gospodarstwa) i pasywach (źródłach pochodzenia). Wszystkie zdarzenia powinny być
udokumentowane. Dokument księgowy jest materialnym dowodem potwierdzającym
zaistnienie konkretnego zdarzenia gospodarczego.

Majątek jednostek gospodarczych i jego charakterystyka

Przedsiębiorstwa rolne wyposażone są w aktywa trwałe (które wykorzystywane są

w więcej niż jednym cyklu produkcyjnym lub dłużej niż jeden rok, np. budynki inwentarskie,
maszyny i urządzenia, stado podstawowe) i obrotowe (zużywane w ciągu jednego cyklu
produkcyjnego lub okresie krótszym niż jeden rok, np. materiał siewny, pasze, środki ochrony
roślin).
Wartości niematerialne i prawne to nabyte prawa majątkowe nadające się do
gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności
dłuższym niż rok, a w szczególności:

−

autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

−

prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz
zdobniczych,

−

know-how.
Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy oraz

koszty zakończonych prac rozwojowych.
Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe, o przewidywanym okresie ekonomicznej
użyteczności dłuższym niż rok, kompletnie zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby
jednostki.

Do środków trwałych zalicza się:

−

grunty własne,

−

budynki i budowle,

−

maszyny i urządzenia,

−

rodki transportowe,

−

stado podstawowe.
Do aktywów obrotowych zalicza się:

−

aktywa rzeczowe przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego,

−

aktywa finansowe, czyli np. papiery wartościowe płatne i wymagalne lub przeznaczone
do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia,
wystawienia lub nabycia, oraz środki pieniężne,

−

należności krótkoterminowe,

−

rozliczenia międzyokresowe.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W gospodarstwach rolniczych większość składników majątkowych stanowi własność

rolnika lub najbliższej rodziny, czyli źródłem finansowania aktywów jest kapitał własny.
W gospodarstwie mogą wystąpić jako źródła finansowania aktywów kapitały obce, do
których zaliczamy kredyty w banku, pożyczki od sąsiadów, zaliczki na poczet przyszłych
dostaw i inne zobowiązania.
Pasywa to źródła pokrycia majątku przedsiębiorstwa. Dzieli je się według różnych kryteriów:

−

stopnia pilności ich zwrotu (zobowiązania długo i krótkoterminowe),

−

od tego czy pozostają trwale (kapitały własne) czy przejściowo w dyspozycji
przedsiębiorstwa,

−

od tego czy są one pochodzenia własnego czy obcego.

Tabela 3. Podstawowe pozycje aktywów wykazywane w bilansie majątkowym [3, s. 154]

AKTYWA

A. AKTYWA TRWAŁE

B. AKTYWA OBROTOWE

I. Wartości niematerialne i prawne

I Zapasy

II. Rzeczowe aktywa trwałe

1. Materiały

1. Środki trwałe

2. Półprodukty i produkty w toku

2.Środki trwałe w budowie

3. Produkty gotowe

3.Zaliczki na środki trwałe w budowie

4.Towary

III. Należności długoterminowe

5. Zaliczki na dostawy

IV. Inwestycje długoterminowe

II. Należności krótkoterminowe

1.Nieruchomości

1. Należności od jednostek powiązanych

2.Wartości niematerialne i prawne

2. Należności od pozostałych jednostek

3.Długoterminowe aktywa finansowe

III. Inwestycje krótkoterminowe

4.Inne inwestycje długoterminowe

1. Krótkoterminowe aktywa finansowe

5.Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

2. Inne inwestycje krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Tabela 4. Podstawowe pozycje pasywów wykazywane w bilansie majątkowym [3, s. 156]
PASYWA
A.KAPITAŁ (FUNDUSZ) WŁASNY
I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)
III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy
V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe)
VII. Zysk strata) z lat ubiegłych
VIII. Zysk/ strata netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku (wielkość ujemna)
B. ZOBOWIĄZANIA I REZERWY NA ZOBOWIĄZANIA
I. Rezerwy na zobowiązania
II. Zobowiązania długoterminowe
III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV Rozliczenia międzyokresowe

Operacje gospodarcze i ich wpływ na bilans

Wszystkie zmiany stanu majątkowego w określonym momencie określa się mianem

operacji gospodarczych (dotyczą składników majątkowych i źródeł ich pochodzenia).
Operacje dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Bilans odzwierciedla stan środków
gospodarczych i źródeł ich finansowania w ujęciu statycznym. Stan ten ulega ciągłym
zmianom na skutek działalności, która powoduje ruch okrężny środków. W zależności od
tego, które składniki bilansu się zmieniają i w jaki sposób, rozróżnia się cztery typy operacji:

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wywołujące wyłączne zmiany w aktywach bilansu (wzrost jednego składnika powoduje
zmniejszenie innego o tę samą kwotę, a suma bilansowa nie ulega zmianie), np. zakup
materiałów za gotówkę,

−

wywołujące wyłączne zmiany w pasywach bilansu (wzrost jednego składnika powoduje
zmniejszenie innego o tę samą kwotę, a suma bilansowa nie ulega zmianie), np.
zaciągnięto kredyt bankowy, którym uregulowano zobowiązania wobec kontrahentów,

−

powodujące zwiększenia składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę, suma
bilansowa wzrasta o wartość dokonanej operacji, np. przyjęcie do magazynu materiałów,
za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym,

−

powodujące równoczesne zmniejszenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę,
a zatem następuje zmniejszenie sumy bilansowej, np. uregulowanie zobowiązań wobec
kontrahentów.

Inwentaryzacja

Stan składników majątkowych i źródeł ich finansowania wykazywany w księgach

rachunkowych musi być zgodny z ich rzeczywistym stanem. Dla zachowania tej zasady
niezbędna jest systematyczna kontrola składników majątkowych i porównanie stanów
faktycznych z zapisami księgowymi. Przyczynami różnic inwentaryzacyjnych mogą być:

−

zmiany wynikające z naturalnych cech przedmiotu ewidencji (np. wysychanie, kruszenie,
ulatnianie się, nasiąkanie, zjadanie przez gryzonie),

−

niedokładności wynikające z pracy człowieka; np. w pomiarach przy wydawaniu
i przyjmowaniu towaru, błędy w dokumentacji, nadużycia lub kradzieże,

−

zmiany spowodowane czynnikami losowymi, jak np. pożar, powódź, huragan,
gradobicie.
Instrumentem pomocnym w kontroli, weryfikowaniu oraz ustalaniu różnic pomiędzy

zapisami księgowymi, a stanem rzeczywistym jest inwentaryzacja, czyli spis z natury, który
odbywa się poprzez liczenie, mierzenie i ważenie. Inwentaryzacja jest ważnym narzędziem
przy obliczaniu wyniku finansowego za okres gospodarowania.

Bilans majątkowy, budowa i struktura

Aktualny w danym momencie stan majątku oraz źródeł jego pochodzenia

w przedsiębiorstwie przedstawia zestawienie nazywane bilansem. Bilans majątkowy
obejmuje wartościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz
ź

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany jest momentem bilansowym. Bilans może być sporządzony w formie dwustronnej
lub dwuczęściowej tabeli, w której lewą stronę lub pierwszą część stanowią aktywa, zaś
prawa STRONA lub druga część – pasywa. Bilans jest podstawowym dokumentem
finansowym informującym w sposób syntetyczny o sytuacji majątkowej i finansowej
jednostki gospodarczej.

Aktywa przedstawiają strukturę majątku, uwzględniającą stopień płynności (aktywa

trwale i obrotowe), zaś pasywa określają źródła finansowania majątku, czyli finansowanie
kapitałem własnym lub zobowiązaniami (kapitał zaangażowany przez obce podmioty).
Aktywa i pasywa przedstawiają ten sam majątek, tylko z dwóch różnych punktów widzenia,
stąd w bilansie majątkowym obowiązuje zasada równowagi bilansowej zgodnie, z którą
wartość aktywów musi być równa wartości pasywów.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Schemat układu bilansu majątkowego [3, s. 158]

AKTYWA

PASYWA

Aktywa trwałe

Kapitały własne

Aktywa obrotowe

długoterminowe

Zobowiązania:

krótkoterminowe

Suma bilansowa- AKTYWA

Suma bilansowa – PASYWA

Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać następujące elementy:

−

dokładne oznaczenie jednostki organizacyjnej, dla której sporządzono bilans obejmujące:
nazwę firmy, jej adres, nr regonu, NIP (najczęściej w postaci pieczątki),

−

określenie momentu bilansowego – data, na którą sporządzono bilans (dzień, miesiąc,
rok),

−

wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych składników tworzących aktywa
i pasywa,

−

łączą sumę aktywów i pasywów,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za rzetelne i prawidłowe sporządzenie bilansu
(głównego księgowego i kierownika jednostki),

−

datę i miejsce sporządzenia bilansu.
Bilanse sporządza się przy zachowaniu tzw. zasady ciągłości bilansowej, która oznacza,

e bilans końcowy, sporządzony 31 grudnia na zamknięcie rocznego okresu obrachunkowego

powinien być zgodny z bilansem otwarcia sporządzonym na otwarcie kolejnego roku
obrachunkowego. Bilanse kończące okres obrachunkowy nazywane są bilansami zamknięcia,
natomiast bilanse otwierające taki okres obrachunkowy nazywane są bilansami otwarcia.
Rachunek zysków i strat to element sprawozdania finansowego jednostki informujący
o efektywności poszczególnych rodzajów działalności oraz ogólnym wyniku finansowym
przedsiębiorstwa (zysk /strata). Przedsiębiorstwa realizują następujące rodzaje działalności:

−

działalność operacyjną, działalność finansową,

−

operacje nadzwyczajne (zyski i straty nadzwyczajne), np. straty spowodowane pożarem,
powodzią.
Rachunek

wyników

może

być

sporządzany

wariancie

kalkulacyjnym

i porównawczym, które różnią się sposobem ujęcia kosztów działalności operacyjnej
i podstawowej. Wynik działalności operacyjnej stanowi różnicę między przychodami netto ze
sprzedaży produktów, towarów i materiałów, z uwzględnieniem dotacji, upustów, rabatów
i innych zwiększeń lub zmniejszeń, bez podatku od towarów i usług, oraz pozostałymi
przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów
wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia, albo zakupu, powiększoną
o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży
produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Wynik operacji finansowych stanowi różnicę między przychodami finansowymi,

w szczególności z tytułu dywidend, odsetek, zysków ze zbycia inwestycji, aktualizacji
wartości inwestycji, nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi, a kosztami
finansowymi, w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia inwestycji, aktualizacji
wartości inwestycji, nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi.

Wynik zdarzeń nadzwyczajnych stanowi różnicę między zyskami nadzwyczajnymi,

a stratami nadzwyczajnymi.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

minus

=

+

=

+

=

-

=

Rys. 4. Schemat ustalania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie [3, s. 160]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zadania i funkcje rachunkowości?
2. Jaka jest różnica pomiędzy rachunkowością finansową, zarządczą i podatkową?
3. Jak jest rola księgowości w przedsiębiorstwie?
4. Jakie cechy posiadają poszczególne składniki przedsiębiorstwa?
5. Na jakie grupy dzielą się źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa?
6. Jaki wpływ wywierają na bilans podstawowe operacje gospodarcze?
7. W jaki sposób przeprowadzisz spis z natury w przedsiębiorstwie?
8. Co to jest bilans majątkowy?
9. Jakie informacje możesz uzyskać z rachunku zysków i strat?
10. Jakie występują poziomy przy ustalania wyniku finansowego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź spis z natury w ośrodku turystyki konnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) powołać komisję inwentaryzacyjną,
2) przeszkolić komisję,
3) ustalić harmonogram prac spisowych,

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

WYNIK ZDARZEŃ LOSOWYCH /zyski straty nadzwyczajne

WYNIK NA OPERACJACH FNANSOWYCH

WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

KOSZTY

PRZYCHODY

ZYSK BRUTTO

OBOWIĄZKOWE OBCIĄZENIA WYNIKU FINANSOWEGO

ZYSK NETTO

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wykonać spis z natury poszczególnych składników gospodarstwa,
5) sporządzić dokumenty spisowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumenty spisowe: „Uniwersalny arkusz spisu z natury”, „Zestawienie zbiorcze spisów
z natury”, „Protokół posiedzenia komisji w sprawie różnic inwentaryzacyjnych”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź bilans dla gospodarstwa rolniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przedstawić otrzymane informacje (w załączniku 1) w układzie bilansowym,
2) dokonać podziału na majątek trwały i obrotowy,
3) określić wartość poszczególnych grup rodzajowych majątku,
4) ustalić wartość poszczególnych kapitałów,
5) ustalić wartość kapitałów własnych i obcych,
6) ustalić wartość łączną aktywów,
7) ustalić wartość łączną pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

załącznik 1 – Składniki aktywów i pasywów na ostatni dzień roku (w zł),

−

załącznik 2 – Podstawowe pozycje aktywów i pasywów w bilansie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Ustal wynik finansowy dla gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić wartość przychodów i kosztów,
2) ustalić wynik na operacjach finansowych,
3) określić wartościowo zyski i straty nadzwyczajne,
4) określić wielkość obowiązkowych obciążeń,
5) obliczyć zysk brutto i netto.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

bilans otwarcia określonego gospodarstwa,

−

rachunek wyników w gospodarstwie,

−

schemat ustalania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić funkcje rachunkowości?
2) wskazać różnicę pomiędzy poszczególnymi rodzajami

rachunkowości?

3) rozróżnić poszczególne składniki aktywów i pasywów?
4) określić wpływ operacji gospodarczych na bilans?
5) przeprowadzić spis z natury?
6) określić przyczyny powstałych niedoborów i nadwyżek?
7) sporządzić bilans uproszczony?
8) ustalić wynik finansowy?
9) sporządzić rachunek zysków i strat?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Dokumenty i dowody księgowe

4.5.1. Materiał nauczania

Każdą operację gospodarczą, która nastąpiła w okresie sprawozdawczym, należy

wprowadzić do ksiąg rachunkowych tego okresu obrachunkowego. Różnorodność zdarzeń
zachodzących w przedsiębiorstwie powoduje występowanie dużej liczby dokumentów,
zróżnicowanych pod względem treści jak i formy. Wyróżnia się następujące dowody
ź

ródłowe:

−

zewnętrzne obce (otrzymywane od kontrahentów),

−

zewnętrzne własne (przekazywane w oryginale kontrahentom),

−

wewnętrzne (dotyczące operacji wewnątrz jednostki).
Podstawą zapisów mogą być również sporządzone przez jednostkę dowody księgowe:

−

zbiorcze – służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które
muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione,

−

korygujące poprzednie zapisy,

−

zastępcze – wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego,

−

rozliczeniowe – ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych.
Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej:

−

określenie jego rodzaju i numeru identyfikacyjnego,

−

wiarygodne określenie wystawcy i wskazanie stron (nazw i adresów) uczestniczących
w operacji gospodarczej,

−

datę wystawienia dokumentu oraz datę lub okres, w którym dokonana została operacja
gospodarcza,

−

opis operacji oraz jej wartość, a także określenie w jednostkach naturalnych,

−

własnoręczne

podpisy

osób

odpowiedzialnych

prawidłowe

dokonanie

i udokumentowanie operacji gospodarczej,

−

stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach
rachunkowych przez wskazanie miejsca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach
rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.
Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich

wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji
gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie, chyba że system
przetwarzania danych zapewnia automatyczne przeliczanie walut obcych na walutę polską
a wykonanie tego przeliczania potwierdza odpowiednik wydruk.

Zasady sporządzania, obiegu, kontroli i przechowywania dokumentów księgowych

Dokumenty księgowe podlegają sprawdzeniu i zbadaniu ich pod względem:

−

legalności,

−

rzetelności,

−

prawidłowości zdarzeń i operacji gospodarczych odzwierciedlonych w tych
dokumentach.
W celu stwierdzenia, czy dokument księgowy odpowiada postawionym wyżej

wymogom, powinien być sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-
rachunkowym. Niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazania
i przeróbek.

Błędy w dowodach źródłowych własnych i obcych można korygować jedynie przez

wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze
stosownym uzasadnieniem, zaś błędy powstałe w dowodach wewnętrznych mogą być

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poprawione przez skreślenie nieprawidłowej treści lub kwoty, z utrzymaniem czytelności
skreślonych wyrażeń lub liczb, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki oraz złożenie
podpisu osoby do tego upoważnionej. Nie można poprawiać pojedynczych liter lub cyfr.
Zapisy w dokumentach księgowych należy dokonywać w sposób trwały, bez pozostawienia
miejsc umożliwiających późniejsze dopiski lub zmiany.

Dokumenty własne wewnętrzne

Dokumenty wewnętrzne to takie dowody księgowe, które stwierdzają fakt zaistnienia

operacji gospodarczej wewnątrz jednostki.

Ustawa o rachunkowości nakazuje, aby operacje gospodarcze dotyczące obrotu

gotówkowego były ujmowane w tym samym dniu, w którym zostały dokonane. Realizacja
tego obowiązku polega na prawidłowym prowadzeniu tak zwanego Raportu kasowego.
W raport kasowy są na podstawie dowodów źródłowych wpisywane są wszystkie wpłaty
dokonane do kasy i wszystkie wypłaty. Raport kasowy prowadzi osoba zwana kasjerem, która
odpowiada materialnie za stan kasy.

Podstawą wpłat i wypłat z kasy są dowody:

−

„Kasa przyjmie” (symbol – KP) lub „Kasa wypłaci” (symbol – KW),

−

lista płac,

−

polecenie wyjazdu służbowego,

−

wniosek o zaliczkę,

−

rozliczenie zaliczki,

−

bankowy dowód wpłaty,

−

rachunek.
Wszystkie dowody kasowe należą do kategorii określanej mianem druków ścisłego

zarachowania, czyli podlegających szczególnej kontroli i zabezpieczeniu.

Typowymi własnymi wewnętrznymi dowodami księgowymi w odniesieniu do środków

trwałych są:

−

przyjęcie środka trwałego (symbol „OT”), który służy do stwierdzenia faktu przyjęcia
ś

rodka trwałego do użytkowania,

−

protokół zdawczo – odbiorczy środka trwałego (symbol „PT”) służy do
udokumentowania nieodpłatnego przekazania środka trwałego innej jednostce,

−

zmiana miejsca użytkowania środka trwałego (symbol „MT”),

−

likwidacja środka trwałego (symbol „LT”), który służy do udokumentowania kasacji.
W odniesieniu do gospodarki magazynowej typowe dokumenty to:

−

przychód zewnętrzny (symbol „PZ”), który stanowi podstawę przyjęcia dostawy
z zewnątrz na stan magazynu,

−

wydanie na zewnątrz (symbol „WZ”), potwierdzający wydanie zapasów na zewnątrz
jednostki,

−

przesunięcie materiału (symbol „Mm”), który dokumentuje przesunięcie materiału
między dwoma magazynami,

−

zwrot materiału (symbol „ZW”),

−

przyjęcie odpadu (symbol „PO),

−

przyjęcie wyrobu (symbol „PW”),

−

magazyn przyjmie (symbol „MP”),

−

magazyn wyda (symbol „MW”),

−

kartoteka magazynowa przeznaczona do prowadzenia ewidencji ilościowej w magazynie.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokumenty zewnętrzne

Zgodnie z przepisami prawa, każdy podmiot gospodarczy prowadzący księgi

rachunkowe jest zobowiązany do posiadania rachunku bankowego, za pośrednictwem,
którego podmiot powinien dokonywać płatności i otrzymywać należności.

Do podstawowych dokumentów własnych zewnętrznych związanych z korzystaniem

z usług banku należą: polecenie przelewu, czeki, bankowy dowód wpłaty.
Dokumenty związane ze sprzedażą produktów lub towarów to faktury i rachunki.

Faktura powinna zawierać:

−

imię i nazwisko – nazwa firmy,

−

NIP,

−

nr faktury,

−

datę sprzedaży i wystawienia faktury,

−

nazwę produktu, ilość, jednostkę miary i jakość,

−

kwoty brutto, netto, podatek VAT,

−

podpis,

−

nr rachunku bankowego.

Dokumenty obce

Dokumenty zewnętrzne obce są to otrzymywane od kontrahentów dowody

potwierdzające fakt realizacji operacji gospodarczych.

Do podstawowych dokumentów obcych zewnętrznych zaliczamy:

−

faktury, rachunki, noty,

−

wyciąg bankowy,

−

umowy kredytowe,

−

umowy zlecenia, umowy o dzieło oraz rachunki do tych umów.

Wykorzystanie techniki komputerowej w rachunkowości

Przy prowadzeniu rachunkowości w wersji elektronicznej, czyli przy użyciu komputera,

należy stosować właściwe procedury i środki chroniące przed zniszczeniem, modyfikacją lub
ukryciem zapisu. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za
równoważne z dowodami źródłowymi uważa się zapisy w księgach rachunkowych,
wprowadzane automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, komputerowych
nośników danych lub tworzone według algorytmu (programu) na podstawie informacji
zawartych już w księgach, przy zapewnieniu, że podczas rejestrowania tych zapisów zostaną
spełnione co najmniej następujące warunki:

−

uzyskają one trwale czytelną postać zgodną z treścią odpowiednich dowodów
księgowych,

−

możliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenie osoby odpowiedzialnej
za ich wprowadzenie,

−

stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetworzenia odnośnych
danych oraz kompletności i identyczności zapisów,

−

dane źródłowe w miejscu ich powstania są odpowiednio chronione w sposób
zapewniający ich niezmienność przez okres wymagany do przechowywania danego
rodzaju dowodów księgowych.
Ewidencja obrotów w ciągu roku jest potrzebna. Konieczne jest również zapisywanie

obrotów środkami produkcji, takimi jak: nawozy mineralne, środki ochrony roślin, pasze
pochodzące z zakupu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FADN to europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych. Jest
jednym z narzędzi, które pomagają w programowaniu i realizacji zadań Wspólnej Polityki
Rolnej, zaś dane gromadzone w jego strukturach są wykorzystywane przede wszystkim dla:

−

corocznego określania dochodów gospodarstw rolnych funkcjonujących na terenie
Wspólnoty,

−

analizy działalności gospodarstw rolnych,

−

oceny skutków projektowanych zmian dotyczących rolnictwa Wspólnoty.
W systemie FADN obowiązują trzy podstawowe zasady:

−

rolnik dobrowolnie uczestniczy w systemie FADN,

−

dane z gospodarstw rolnych dostarczane do Komisji są traktowane jako ściśle tajne,

−

danych nie można wykorzystywać dla celów podatkowych.
Ze względu na możliwości pozyskania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych,

opracowano dwa zestawy do ewidencjonowania danych:

−

dla gospodarstwa indywidualnego,

−

dla gospodarstwa rolnego prowadzącego rachunkowość na podstawie Ustawy
o rachunkowości.
Do gromadzenia danych rachunkowych gospodarstwa rolnego, a także kontroli ich

kompletności prowadzone są następujące dokumenty:

−

Instrukcja prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych,

−

Instrukcja kodowania i wykazy kodów,

−

Spis aktywów i zobowiązań gospodarstwa rolnego (SAiZ),

−

Spis wybranych aktywów i zobowiązań gospodarstwa rolnego (SWAiZ),

−

Książka wpływów i wydatków gospodarstwa rolnego (KWiW),

−

Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie rolnym (KOiZ).
Instrukcja prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych wyjaśnia zasady i dostarcza

bezpośredniej pomocy w prowadzeniu rachunkowości w gospodarstwie rolnym. W tym
dokumencie przedstawiono szczegółowy opis przyjętych zasad prowadzenia rachunkowości,
zastosowane koncepcje, a także przewodnik do rejestracji danych źródłowych w książce
aktywów i zobowiązań, książce wpłat i wypłat oraz w książce obrotów i zaszłości
w gospodarstwie rolnym. Ponadto w instrukcji zawarto obowiązujące jednostki miar.

Instrukcja Kodowania i Wykazy Kodów mają na celu wyjaśnienie odpowiednich

oznaczeń zapisów w książkach rachunkowych, aby można było zastosować techniki
informatyczne przy obsłudze rachunkowości.

Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego (SAiZ) oraz Spis Wybranych

Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego (SWAiZ) są dokumentami służącymi do
ewidencji danych o własnych zasobach gospodarstwa rolnego oraz o zewnętrznych źródłach
ich finansowania.

Książka Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego (KWiW) jest przeznaczona do

systematycznego rejestrowania operacji gospodarczych w okresie obrachunkowym.

Książka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym (KOiZ) służy do ewidencji

zdarzeń gospodarczych zachodzących w gospodarstwie rolnym nie mających charakteru
transakcji rynkowych, głównie z zakresu transferów produktów z gospodarstwa rolnego do
gospodarstwa domowego rodziny rolniczej. Ponadto, książka ta dostarcza dodatkowych
danych dla sporządzania charakterystyki ilościowej zasobów, a także wyników działalności
gospodarstwa. Dane rachunkowe zawarte w tym dokumencie umożliwiają ustalenie:
nakładów pracy, powierzchni zasiewów i wielkości zbiorów z upraw polowych, plantacji
wieloletnich i upraw pod osłonami ogrzewanymi oraz miesięcznych stanów zwierząt.
Informacje te są wykorzystywane do tworzenia raportów: indywidualnego i porównawczego.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raport Indywidualny Gospodarstwa Rolnego jest wytwarzany dla gospodarstwa rolnego
przekazującego dane do Polskiego FADN, czyli każdego rolnika uczestniczącego w Polskim
FADN. Raport ten sporządzany jest na podstawie bezbłędnie przedstawionych danych
rachunkowych z roku obrachunkowego. Raport ten składa się z poniższych działów:

−

Struktura własnościowa użytkowania ziemi,

−

Struktura rodzajowa użytkowania ziemi,

−

Zatrudnienie i nakłady pracy,

−

Pogłowie zwierząt,

−

Powierzchnia zbiorów w plonie głównym na użytkach rolnych oraz zbiory i plony,

−

Wydajności jednostkowe zwierząt,

−

Sprawozdanie z przepływu pieniędzy,

−

Sprzedaż i uzyskane ceny najważniejszych produktów rolniczych,

−

Rachunek wyników gospodarstwa rolnego,

−

Wartość i struktura produkcji,

−

Dotacje,

−

Podarek VAT,

−

Wartość i struktura kosztów produkcji,

−

Bilans finansowy,

−

Przepływ środków pieniężnych między gospodarstwem rolnym i rodziną rolniczą,

−

Saldo rachunku prywatnego,

−

Rachunek kapitału własnego

−

Analiza wskaźnikowa gospodarstwa rolnego
Analiza raportu umożliwia ocenę posiadanych zasobów środków produkcji dotyczących

konkretnego gospodarstwa rolnego, analizę nakładów poniesionych w procesie produkcyjnym
oraz uzyskanych wyników.
Sprawozdania finansowe jednostki organizacyjne sporządzają w określonych terminach
i według ustalonych wzorców, które reguluje ustawa o rachunkowości oraz przepisy
wydawane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Sprawozdanie finansowe składa się z:

−

bilansu majątkowego,

−

rachunku zysków i strat (rachunku wyników),

−

rachunku przepływów pieniężnych,

−

informacji dodatkowej.
Pełne i szczegółowe sprawozdania finansowe, łącznie z rachunkiem przepływów

pieniężnych sporządzają jednostki, które w roku obrotowym, za który sporządzane jest
sprawozdanie finansowe, osiągają lub przekraczają granicę dwóch spośród trzech
następujących wielkości:

−

rednioroczne zatrudnienie – 50 osób,

−

suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – równowartość w walucie polskiej
1 000 000 EURO,

−

przychód netto ze sprzedaży towarów, produktów lub operacji finansowych –
równowartość w walucie polskiej 2 000 000 EURO.
Sprawozdania finansowe okresowo przed zatwierdzeniem podlegają badaniu przez

biegłych rewidentów posiadających odpowiednie uprawnienia. Sprawozdania finansowe oraz
sprawozdania z działalności jednostki sporządza się w języku polskim i w polskiej walucie.
Dane liczbowe można wykazać w zaokrągleniu do tysięcy złotych, jeżeli nie zniekształca to
obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierownik jednostki zapewnia sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego nie

później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego i przedstawia je właściwym
organom.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie jest znaczenie dowodów księgowych?
2. Jakie cechy posiada poprawnie wypełniony dokument?
3. Jakie wyróżniamy sposoby sprawdzania dokumentów księgowych?
4. Jak klasyfikujemy dokumenty?
5. Jakie jest przeznaczenie poszczególnych dowodów księgowych?
6. Jakie znaczenie ma technika komputerowa w rachunkowości?
7. Jaka jest organizacja polskiego FADN?
8. Z jakich działów składa się „Raport Indywidualny Gospodarstwa Rolnego”?
9. Które jednostki organizacyjne składają sprawozdania finansowe?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dokumenty z zakresu obrotu pieniężnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wypełniania dokumentów,
2) sporządzić dokumenty, ręcznie, lub za pomocą komputera, na podstawie podanych

informacji,

3) sprawdzić, czy dokument zawiera wszystkie niezbędne informacje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki dokumentów obrotu pieniężnego,

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

przykłady operacji gospodarczych,

−

komputer z programem FK,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź dokumenty wewnętrzne dotyczące zdarzeń gospodarczych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wypełniania dokumentów,
2) sporządzić dokumenty, ręcznie, lub za pomocą komputera, na podstawie podanych

informacji,

3) sprawdzić, czy dokument zawiera wszystkie niezbędne informacje.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki dokumentów wewnętrznych,

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

przykłady operacji gospodarczych,

−

komputer z programem FK,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wypełnij „Książkę Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skorzystać z „Instrukcji prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych”,
2) zarejestrować operacje gospodarcze w okresie miesięcznym,
3) sprawdzić, czy we właściwych pozycjach jest zapisany rodzaj transakcji, wartość

i sposób ich rozliczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych,

−

książka wpływów i wydatków gospodarstwa rolnego,

−

dokumenty dotyczące operacji gospodarczych w okresie miesięcznym,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.5.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wymienić elementy poprawnie sporządzonego dokumentu?
2) określić przeznaczenie poszczególnych dowodów

księgowych?

3) sklasyfikować dokumenty ?
4) sporządzić podstawowe dokumenty?
5) sporządzić sprawozdanie finansowe?
6) dokonać prostej analizy Raportu Indywidualnego

Gospodarstwa Rolnego?

7) wypełnić „Książkę wpływów i wydatków gospodarstwa

rolnego”?

8) skorzystać z programu FK?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Planowanie w gospodarstwie rolnym

4.6.1. Materiał nauczania

Etapy procesu podejmowania decyzji
Etap 1 – zbadać sytuację (definicja problemu, identyfikacja celów, diagnoza przyczyn).
Etap 2 – opracować warianty rozwiązań.
Etap 3 – ocenić warianty rozwiązań i wybrać najlepszy.
Etap 4 – wdrożyć decyzję i obserwować jej wyniki.

Rodzaje planów w rolnictwie

Planem nazywamy zespół środków i przedsięwzięć umożliwiających osiągnięcie

określonego celu. Właściwe planowanie umożliwia określenie potrzeb, jak i wskazanie
możliwości rozwojowych danej jednostki gospodarczej. Nie ma działania bez planowania. Im
wyższy stopień ryzyka i niepewności wynikających ze zmian zachodzących w otoczeniu, tym
większa potrzeba planowania.

Plany ze względu na okres, jaki obejmują dzielimy na:

−

plany krótkoterminowe, do których zaliczamy plany (harmonogramy) dzienne,
tygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne. Plany te dotyczą przede wszystkim
organizacji prac, prowadzenia produkcji oraz związanych z nią nakładów,

−

plany średnioterminowe obejmujące plany na okres od 2 do 5 lat, które najczęściej
sporządza się, gdy w planie wprowadzane będą zmiany dotyczące struktury produkcji lub
potencjału (zasobów) przedsiębiorstwa (np. zakup maszyn wysokowydajnych),

−

plany długoterminowe obejmują najczęściej zmiany w celach działania przedsiębiorstwa,
a więc plany w których zakłada się np. zmianę technologii produkcji, czy sposobu
wytwarzania. Plany te dotyczą kierunków rozwoju jednostki gospodarczej.

Hierarchia planów

Plan strategiczny jest to plan prowadzący do osiągnięcia ogólnych celów organizacji, do

spełnienia jej misji, stanowiącej szczególny powód jej istnienia. Plan strategiczny jest
opracowywany dla realizacji celów strategicznych, zawiera decyzje dotyczące alokacji
zasobów oraz działań niezbędnych do ich osiągnięcia.

Plan taktyczny skierowany jest na osiągnięcie celów taktycznych i określa sposoby

wdrażania planu strategicznego. Plany te mają horyzont czasowy nieco krótszy niż plany
strategiczne. Koncentrują się na realizacji zadań, a nie na ich stawianiu.

Plan operacyjny nastawiony jest na wykonanie planów taktycznych, realizację

konkretnych zadań na stanowiskach pracy. Plany operacyjne obejmują krótkie okresy, mają
stosunkowo wąski zasięg i koncentrują się na konkretnym zestawie działań. Plany te dzielą
się na plany jednorazowe oraz plany trwale obowiązujące. Plany jednorazowe są
opracowywane dla uzyskania konkretnego celu i tracą ważność w momencie jego osiągnięcia,
zaś plany trwale obowiązujące określają znormalizowany sposób postępowania
w powtarzających się i przewidywanych sytuacjach.

Wyróżnia się następujące rodzaje planów jednorazowych:

−

programy – obejmujące względnie duży zbiór działań określających: główne etapy
osiągnięcia celu, jednostkę organizacyjną lub członka organizacji odpowiedzialnego za
każdy etap, oraz kolejność i termin wykonania każdego etapu (na program składają się
projekty),

−

projekty – mniejsze wydzielone części programu, o określonym zakresie i wyraźnych
dyrektywach dotyczących zadań do wykonania oraz czasu, w jakim powinny być
wykonane (preliminarze tworzą projekt),

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

preliminarze (harmonogramy), np. preliminarz finansowy to zestawienie zasobów
finansowych zarezerwowanych na określone przedsięwzięcia w danym okresie.

Biznesplan

We współczesnej gospodarce bardzo ważnym narzędziem zarządzania stał się,

biznesplan, który sporządza się przede wszystkim w związku z zamiarem realizacji różnego
rodzaju przedsięwzięć rozwojowych lub innowacyjnych.

Biznesplan jest to plan wprowadzenia do przedsiębiorstwa nowego przedsięwzięcia,

pewien zestaw ustaleń dotyczących przyszłości, zawierający cele, środki i metody działania,
sprzyjające osiągnięciu założonych celów w danym czasie wraz z uzasadnieniem
i weryfikacją finansową. Biznesplan powinien uzasadniać celowość owych przedsięwzięć.
Biznesplany powinny sporządzać zarówno nowe tworzone jednostki organizacyjne, jak
i przedsiębiorstwa już funkcjonujące w celu sprawniejszego i bardziej efektywnego
zarządzania po wprowadzeniu określonych przedsięwzięć.

Treść biznesplanu powinna:

−

odzwierciedlać aktualną, rzeczywistą sytuację analizowanego przedsiębiorstwa z różnych
punktów widzenia (finansowego, produkcyjnego itd.),

−

uwzględniać otoczenie przedsiębiorstwa, w tym analizę rynku,

−

prezentować kadrę przedsiębiorstwa, jej kwalifikacje, doświadczenie, umiejętności,

−

przedstawiać stosowane technologie produkcji, ich energochłonność, zgodność
z normami bezpieczeństwa żywnościowego, wpływ na środowisko naturalne,

−

być napisana językiem odbiorcy (potencjalnego inwestora), niezbyt obszerna.

Przykładowy układ treści biznesplanu:

−

strona tytułowa

−

adresat (np. bank)

−

określenie przedsięwzięcia

−

lokalizacja przedsięwzięcia

−

koszt przedsięwzięcia

−

planowana wysokość kredytu

−

inne źródła finansowania

−

wnioskodawca

−

adres wnioskodawcy

−

imię i nazwisko szefa

−

osoba odpowiedzialna za

−

przedsięwzięcie i jej adres

−

autor biznesplanu

−

pieczęcie i podpisy

−

streszczenie biznesplanu zawierające zwięzłą charakterystykę przedsięwzięcia, główne
założenia realizowane oraz oczekiwane skutki. Synteza ta ma na celu przekonanie
inwestora (kredytodawcy) do przedsięwzięcia,

−

charakterystyka przedsiębiorstwa, obejmująca krótką historię firmy lub przedsięwzięcia,
jej cele, status prawny, wielkość, wartość majątku, źródła jego pochodzenia, kondycję
finansową i inne istotne informacje, np. dotyczące działań chroniących środowisko,

−

charakterystyka kadry kierowniczej oraz personelu firmy, ich umiejętności,
wykształcenie, system motywacji,

−

charakterystyka stosowanych w przedsiębiorstwie technologii produkcji, wytwarzanych
produktów lub usług, plan ich rozwoju,

−

opis i analiza rynków zbytu, klientów, konkurentów, czyli określenie pozycji
przedsiębiorstwa na rynku, ważne kontrakty krajowe i zagraniczne, inne powiązania
z otoczeniem,

−

prezentacja nowego przedsięwzięcia z jego gruntownym uzasadnieniem, próbą określenia
miejsca na rynku, rodzajem trwałej przewagi konkurencyjnej, jego wadami i zaletami,

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przedstawienie finansowej weryfikacji całości przedsięwzięcia, a w ramach tego
prezentacja: przyjętych założeń dotyczących cen, płatności, przepływów finansowych,
rachunku wyników, bilansu majątkowego,

−

analiza wrażliwości, określenie ryzyka nowego przedsięwzięcia,

−

załączniki obejmujące szczegółowe tabelaryczne zestawienia i wyliczenia.

Rodzaje strategii

Podstawą sukcesu firmy jest strategia, którą trzeba wypracować, wdrożyć w praktyce

i udoskonalać w miarę starzenia się.

Strategia jest to konkretny (spójny) i celowy zbiór decyzji oraz działań zrealizowanych

w określonym czasie.

Na strategię przedsiębiorstwa składają się:

−

domena działania – określa, gdzie i komu przedsiębiorstwo zamierza sprzedawać
wytworzone produkty lub świadczone usługi (dokąd zmierzamy),

−

przewaga strategiczna – element dający przedsiębiorstwu przewagę (atrakcyjniejsze
partnerstwo) na rynku nad konkurentami (jak będziemy walczyć z konkurencją),

−

cele do osiągnięcia, które określają co konkretnie chce osiągnąć firma w kolejnych
okresach, i umożliwiają kontrolę tego,

−

funkcjonalne programy działania – przełożenie koncepcji strategii na konkretne działania
na każdym stanowisku pracy.
Przykłady elementów dających przewagę strategiczną to:

−

dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (niższe koszty),

−

lepsza jakość produktu,

−

wyjątkowa technologia,

−

unikalny patent,

−

sprawny serwis,

−

optymalna lokalizacja, baza danych o odbiorcach,

−

szybkie tempo realizacji zamówień.
Elementy do uwzględnienia przy sporządzaniu strategii to:

−

ogólne warunki ekonomiczno – społeczne i polityczne kraju, przepisy prawne, finansowe
i celne, standardy i normy,

−

polityka rolna rządu,

−

zewnętrzne warunki realizacji produkcji,

−

zakres działania, asortyment wyrobów, stosowane technologie, grupy obsługiwanych
klientów, wielkość zamówień, tendencje zmian rynkowych itp.,

−

potencjał realizacyjny,

−

możliwości oraz przybliżone koszty ewentualnego wejścia do nowej branży i opanowanie
nowego rynku,

−

przedsięwzięcia konieczne do osiągnięcia przyjętych celów,

−

terminy uzyskania planowanych osiągnięć i sposoby ich zabezpieczenia przez
zaplanowanie obciążenia zdolności produkcyjnych i zastosowanie controllingu do
sterowania produkcją.
Koncepcję zarządzania strategicznego tworzą:

−

misja przedsiębiorstwa (określa przyczyny powstania i istnienia firmy),

−

wizja strategiczna – precyzyjnie wskazuje sytuację przedsiębiorstwa w przyszłości,

−

cele i zadania – wszystkie zamierzenia osiągnięć w przyszłości (kiedy),

−

strategia działania– projekt zawierający zasadnicze kierunki, reguły i instrumenty działań
przedsiębiorstwa, będących odpowiedzią na sygnały płynące z otoczenia.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza wyniku finansowego

Sytuację finansową przedsiębiorstwa poznaje się po przeprowadzeniu analizy finansowej,

która obejmuje zagadnienia związane z całokształtem działalności prowadzonej przez
przedsiębiorstwo. Określa ona sytuację majątkową i finansową, analizę wzrostu i pozycji
finansowej przedsiębiorstwa, wynik finansowy i związaną z tym ocenę efektywności
gospodarowania, czyli rentowności oraz koszty i przychody ze sprzedaży.

Wyniki analizy finansowej wykorzystują różne grupy zainteresowanych osób, są to:

−

kierownicy,

−

obecni i potencjalni inwestorzy,

−

kontrahenci,

−

inne osoby.
Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizie finansowej są: bilans

majątkowy, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych.

Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje:

−

wstępną analizę bilansu,

−

wskaźnikową analizę bilansu majątkowego.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie wyróżniamy etapy procesu podejmowania decyzji?
2. Jakie rodzaje planów występują w rolnictwie?
3. Jakie znasz zasady planowania?
4. Co to jest biznesplan?
5. Jaka jest struktura przykładowego biznesplanu?
6. Jakie funkcje spełnia biznesplan?
7. Co składa się na strategię przedsiębiorstwa?
8. Na czym polega analiza wyniku finansowego?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź biznesplan dla gospodarstwa rolnego lub ośrodka turystyki konnej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić strukturę biznesplanu,
2) zaplanować treść i układ biznesplanu,
3) zapoznać się z działalnością gospodarstwa,
4) ustalić cele planowania,
5) zaprezentować biznesplan na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowe biznesplany,

−

opis i charakterystyka gospodarstwa lub ośrodka turystyki konnej,

−

komputer z programem do opracowywania biznesplanów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz wybrane wskaźniki finansowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wybrane wskaźniki oceny wyposażenia gospodarstwa w majątek trwały

i obrotowy,

2) obliczyć wybrane wskaźniki wyposażenia gospodarstwa w kapitał własny i obcy,
3) obliczyć wybrane wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej,
4) obliczyć wybrane wskaźniki płynności,
5) obliczyć wskaźniki rentowności.
6) napisać analizę i zaproponować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opracowany biznesplan,

−

tabela – zestawienie wskaźników oceny wyposażenia gospodarstwa w majątek trwały i
obrotowy,

−

tabela – zestawienie wskaźników wyposażenia gospodarstwa w kapitały własne i obce,

−

tabela – zestawienie wskaźników płynności,

−

tabela – zestawienie wskaźników oceny struktury kapitałowo-majątkowej,

−

tabela – zestawienie wskaźników rentowności,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Sporządź wniosek kredytowy i oblicz raty oraz odsetki od kredytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić przeznaczenie i wielkość kredytu,
2) sporządzić wniosek kredytowy,
3) obliczyć raty i odsetki zgodnie z umową kredytową,
4) umiejscowić kredyt w bilansie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wniosek kredytowy wraz z umową oraz załączniki do wniosku kredytowego,

−

schemat umiejscowienia kredytów w pasywach bilansu,

−

teksty źródłowe na temat kredytów,

−

lista placówek bankowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) wymienić etapy procesu podejmowania decyzji?
2) scharakteryzować poszczególne rodzaje planów?
3) określić strukturę biznesplanu?
4) uzasadnić potrzebę sporządzania biznesplanu?
5) sporządzić biznesplan?
6) zastosować wzory i obliczyć podstawowe wskaźniki finansowe?
7) sporządzić wniosek kredytowy i obliczyć odsetki od kredytu?
8) umiejscowić kredyt w bilansie majątkowym?

Tak



Nie



„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z którymś zadaniem, to odłóż jego rozwiązanie na później i

wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Gospodarstwo rodzinne w myśl ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest to

a) gospodarstwo rolne o obszarze użytków rolnych zawartym w przedziale od 1 ha do

300 ha, prowadzone przez rolnika indywidualnego.

b) jednostka, której celem jest uprawa roślin, hodowla i chów zwierząt, ogrodnictwo,

podstawowe przetwarzanie produktów rolnych przez producenta, bądź każdy inny
rodzaj działalności rolniczej.

c) gospodarstwo o powierzchni ponad 300 ha, posiadające grunty w zwartym rozłogu.
d) gospodarstwo wyodrębnione pod względem organizacyjny, ekonomicznym

i prawnym.

2. Podanie, na którym zamieszczone są dane identyfikacyjne oraz informacje o rodzaju

podejmowanej działalności, składa się w
a) Urzędzie Statystycznym.
b) Urzędzie Gminy.
c) Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
d) Urzędzie Wojewódzkim.

3. Funkcja produkcyjna gospodarstwa to

a) prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w której biorą udział czynniki

wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).

b) prowadzenie produkcji roślinnej, produkcji zwierzęcej, przetwórczej i usługowej,

w której biorą udział czynniki wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość).

c) prowadzenie produkcji roślinnej i działalności usługowej.
d) prowadzenie produkcji zwierzęcej i działalności usługowej.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Do użytków rolnych zaliczamy

a) grunty orne, łąki, lasy, grunty pod budynkami.
b) grunty orne, pastwiska, stawy, lasy.
c) gruntu orne, lasy, sady, plantacje wieloletnie, łąki i pastwiska.
d) grunty orne, łąki, pastwiska, sady i plantacje wieloletnie.

5. Strukturą zasiewów nazywamy

a) procentowy udział poszczególnych użytków w powierzchni gospodarstwa.
b) procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni gruntów ornych.
c) procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni użytków rolnych.
d) procentowy udział poszczególnych roślin i ich grup w powierzchni gospodarstwa.

6. Wskaźnik bonitacji gleby służy do

a) obliczenia ilości hektarów przeliczeniowych.
b) ustalenia wysokości podatku rolnego.
c) wyrażenia jakości gleb w jednej liczbie.
d) obliczenia waloryzacji rolniczej gleb.

7. Amortyzacją nazywamy

a) stopniowe zużycie środków trwałych i przenoszenie ich wartości na produkty

wytwarzane za ich pomocą.

b) procentowe zużycie środków trwałych.
c) wartość początkową środków trwałych.
d) umorzenie środków trwałych.

8. Podstawą wpłat i wypłat z kasy są dowody

a) magazyn wyda „MW”, lista płac, przyjęcie środka trwałego „OT”.
b) kasa wypłaci „KW”, magazyn przyjmie „MP”, wniosek o zaliczkę.
c) kasa wypłaci „KW”, kasa przyjmie „KP”, lista płac.
d) rachunek, magazyn wyda „MW”, lista płac, przyjęcie środka trwałego „OT”.

9. Biznesplan jest to plan

a) wprowadzenia do przedsiębiorstwa nowego przedsięwzięcia, pewien zestaw ustaleń

dotyczących przyszłości, zawierający cele, środki i metody działania, sprzyjające
osiągnięciu założonych celów w danym czasie wraz z uzasadnieniem i weryfikacją
finansową.

b) prowadzący do osiągnięcia ogólnych celów organizacji, do spełnienia jej misji,

stanowiącej szczególny powód jej istnienia.

c) nastawiony na wykonanie planów taktycznych, realizację konkretnych zadań na

stanowiskach pracy.

d) nastawiony na wykonanie planów kampanijnych.

10. Streszczenie biznesplanu zawierające zwięzłą charakterystykę przedsięwzięcia, główne

założenia realizowane oraz oczekiwane skutki umieszczone jest
a) na końcu biznesplanu.
b) po charakterystyce gospodarstwa.
c) na początku biznesplanu.
d) po części finansowej.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Książka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym (KOiZ) służy do

a) ewidencji zdarzeń gospodarczych zachodzących w gospodarstwie rolnym nie

mających charakteru transakcji rynkowych, głównie z zakresu transferów produktów
z gospodarstwa rolnego do gospodarstwa domowego rodziny rolniczej.

b) systematycznego rejestrowania operacji gospodarczych w okresie obrachunkowym.
c) ewidencji danych o własnych zasobach gospodarstwa rolnego oraz o zewnętrznych

ródłach ich finansowania.

d) analizowania wyniku finansowego.

12. Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizie finansowej są

a) bilans majątkowy, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych.
b) bilans majątkowy, bilans ziemiopłodów, bilans siły roboczej.
c) bilans majątkowy, bilans nakładów i wydatków.
d) bilans majątkowy, analiza SWOT, procedura tworzenia wyniku finansowego.

13. Sprawozdania finansowe jednostki organizacyjne sporządzają w określonych terminach i

według ustalonych wzorców, które reguluje
a) Prezes NBP.
b) ustawa o rachunkowości oraz przepisy wydawane przez Prezesa Głównego Urzędu

Statystycznego.

c) prawo bankowe.
d) jednostka nadrzędna.

14. Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich

wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu
a) zapłaty.
b) dekretowania dokumentu.
c) przeprowadzenia operacji.
d) wytworzenia produktu.

15. Faktury, rachunki, noty, umowy zlecenia, umowy o dzieło należą do

a) podstawowych dokumentów wewnętrznych
b) podstawowych dokumentów własnych wysyłanych poza przedsiębiorstwo.
c) podstawowych dokumentów własnych.
d) podstawowych dokumentów obcych zewnętrznych.

16. Bilans majątkowy obejmuje

a) ilościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany jest momentem bilansowym.

b) wartościowe zestawienie składników majątkowych na określony moment bilansowy.
c) obejmuje ilościowe i jakościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników

majątkowych oraz źródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na
określony dzień, który nazywany jest momentem bilansowym.

d) wartościowe zestawienie aktywów i pasywów, czyli składników majątkowych oraz

ródeł ich finansowania sporządzone w określonej formie i na określony dzień, który

nazywany jest momentem bilansowym.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. TQM – to

a) proces zarządzania jakością prowadzony przez nadrzędne kierownictwo.
b) wdrażanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony przez nadrzędne kierownictwo przy zaangażowaniu całej załogi, we
wszystkich działach przedsiębiorstwa i w całym cyklu życia produktu czy usługi.

c) wdrażanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony

przez

nadrzędne

kierownictwo,

wszystkich

działach

przedsiębiorstwa i w całym cyklu życia produktu czy usługi.

d) wdrażanie kultury powszechnej troski o jakość, to proces zarządzania jakością

prowadzony przez załogę, we wszystkich działach przedsiębiorstwa .

18. Kierownik autokratyczny

a) zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa i decyzje

podejmuje bez konsultacji z podwładnymi.

b) zachowuje swoją władzę i odpowiedzialność, zaś zadania określa i decyzje

podejmuje razem z podwładnymi.

c) przekazuje pracownikom znaczny zakres uprawnień, ale zatrzymuje ostateczną

odpowiedzialność za wykonanie zadań oraz instrumenty kontroli mające zapewnić
realizację celów.

d) przekazuje pracownikom uprawnienia, a ostateczną odpowiedzialnością za

wykonanie zadań oraz instrumenty kontroli mające zapewnić realizację celów
obciąża załogę.

19. Do metod przeprowadzania inwentaryzacji zaliczamy

a) spis z natury poprzez liczenie, ważenie i mierzenie.
b) pisemne potwierdzenie salda przez kontrahenta.
c) porównanie danych z ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami.
d) porównanie stanu faktycznego z zapisami w rachunkowości.

20. Mikrootoczenie tworzą podmioty

a) pośrednio współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.
b) działające na terenie województwa.
c) bezpośrednio współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.
d) współdziałające i oddziałujące na przedsiębiorstwo.

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Zarządzanie gospodarstwem rolnym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„ Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format – AB, Warszawa 2002
2. Chabiera j.: Zarządzanie jakością. FAPA, Warszawa 1998
3. Grontowska A., Klepacki B.: Ekonomika i zarządzanie w agrobiznesie. Format-AB,

Warszawa 2006

4. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie,

REA s.j., Warszawa 2006

5. Kożuch A.: Podstawy rachunkowości. WSiP, Warszawa 2003
6. Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Edukacja – Delfin, Warszawa 2004
7. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą, WSiP, Warszawa 1999
8. śurakowski F.: Przedsiębiorczość. Poszukiwanie pomysłu na firmę i jej uruchomienie.

WSiP, Warszawa 2000

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
17 Zarzadzanie gospodarstwem ro Nieznany (2)
RACHUNKOWOŚĆ JAKO POMOC W ZARZĄDZANIU GOSPODARSTWEM ROLNICZYM, Studia, FiR, rolnictwo
19 Zarzadzanie gospodarstwem og Nieznany
17 Zarzadzanie wiedzaid 17376 Nieznany (2)
Referat Rola Miltona Friedmana w zarządzaniu gospodarką
DZIECKO W GOSPODARSTWIE ROLNYM, BHP materiały, BEZPIECZEŃSTWO DZIECI
Panstwowy Zarzad Gospodarki Wodnej czy Panstwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie
Wykład 17 - ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE, Organizacja i Zarządzanie
Bezpieczeństwo w indywidualnym gospodarstwie rolnym, Lista Kontrolna
Współczesne paradygmaty zarządzania, Gospodarka Przestrzenna, Gospodarka przestrzenna, Koncepcje zar
Zarządzanie gospodarką energetyczną egzamin
Eksploatowanie Urządzeń i Środków Transportu Stosowanych w Gospodarstwie Rolnym
pyt sęk i wielgos, Studia PŁ, Inżynieria Środowiska II, Zintegrowane zarządzanie w gospodarce komuna
Chronologia wg kierunków nauki o zarządzaniu, Gospodarka Przestrzenna, Gospodarka przestrzenna, Konc
54 Czym różni się produkcja globalna od produkcji towarowej w gospodarstwie rolnym
Zasady zarządzania gospodarką komunalną i mieniem samorządu, Gospodarowanie Nieruchomościami, Gospod
Identyfikacja zagrożeń w gospodarstwie rolnym

więcej podobnych podstron