1

Budowa wiedzy
społecznej

OGÓLNE

TEORIE

Literatura uzupełniająca:
1. Wojciszke B. (1986) Teoria schematów społecznych. PAN
2. Cantor N., Mischel W. (1993). Prototypy w spostrzeganiu osób. W: Maruszewski T.
(red.), Poznanie, afekt, zachowanie, PWN

2

CEL: SZYBSZE, BARDZIEJ EFEKTYWNE

PRZETWARZANIE INFORMACJI

KOMPLEKSOWY, ZŁOŻONY

BOGATY W INFORMACJE

ŚWIAT SPOŁECZNY

OGRANICZONE MOŻLIWOŚCI

POZNAWCZE, OGRANICZONE

ZASOBY UMYSŁU

STRATEGIE UPRASZCZAJĄCE:

Schematy, Heurystyki i skróty mentalne:

poznawcze drogi na skróty, stereotypy

CZŁOWIEK – INTUICYJNY

NAUKOWIEC

3

Budowa wiedzy społecznej

OGÓLNE TEORIE



MODELE SIECI

SEMANTYCZNEJ –

klasyczna koncepcja

Collinsa i Quilliana (1969)

Pamięć semantyczna jest

siecią semantyczną

złożoną z węzłów i

połączeń między nimi.

Węzły (nodes) to pojęcia,

połączenia (pathways)

między węzłami – to

relacje między pojęciami

oraz między pojęciami i

cechami obiektów

wchodzących w zakres

pojęcia



Model rozchodzenia się

pobudzenia (spreading

activation model of social

memory) Wyera i

Carlstona (1979). Kiedy

określone pojecie jest

aktywizowane,

pobudzenie rozchodzi się

wzdłuż połączeń tego

pojęcia z innymi



Częstość

aktywizowania i

świeżość aktywizacji

pojęcia wpływają na

proces jego

przywoływania z pamięci

i użycia w przetwarzaniu

bieżącej informacji

4

ZWIERZĘ

PTAK

RYBA

KANAREK

KOWALIK

REKIN

ŁOSOŚ

JE

ODDYCHA

LATA

MA PIÓRA

MA PŁETWY

PŁYWA

JEST ŻÓŁTY

ŚPIEWA

BIEGA PO

DRZEWACH

JEST POPIELATY

ATAKUJE

JEST GROŹNY

FRAGMENT SIECI SEMANTYCZNEJ Collinsa i Quilliana

5

TEORIA SCHEMATÓW

Schemat – umysłowa reprezentacja fragmentu

rzeczywistości, najbliższy znaczeniowo termin –

pojęcie naturalne

POJĘCIA KLASYCZNE



Ostra granica pojęcia



Przynależność typu
wszystko albo nic



Posiadanie wszystkich
istotnych cech przez
wszystkie
egzemplarze pojęcia

POJĘCIA

NATURALNE



Nieostra granica
pojęcia



Stopniowalna
przynależność
egzemplarzy



Rodzinne
podobieństwo
egzemplarzy

6

PROTOTYPOWOŚĆ SCHEMATU,



ZAKRES DOPUSZCZALNYCH
TRANSFORMACJI PROTOTYPU

–

ZAWARTY W SCHEMACIE ZAKRES

DOPUSZCZALNYCH TRANSFORMACJI
(ODCHYLEŃ) OD PROTOTYPU, PO
PRZEKROCZENIU KTÓREGO DANY OBIEKT,
ZDARZENIE NIE SĄ ROZPOZNAWANE JAKO
EGZEMPLARZE SCHEMATU

7

Średnie oceny typowości
egzemplarzy pojęć PTAK i SSAK

Egzemplarze ocena



Wróbel 3,00



Drozd 3,00



Sójka 2,92



Gołąb 2,83



Orzeł 2,75



Jastrząb 2,67



Papuga 2,58



Kurczak 2,00



Kaczka 2,00

Egzemplarze ocena



Jeleń 2,83



Koń 2,76



Koza 2,75



Kot 2,67



Pies 2,67



Lew 2,67



Krowa 2,58



Mysz 2,25



Świnia 2,17

Rips, Shoben i Smith (1973)

8

PROTOTYPOWA BUDOWA
SCHEMATU –

CZYM JEST

PROTOTYP?



JEST RZECZYWISTYM EGZEMPLARZEM

SCHEMATU NAPOTKANYM W PRZESZŁOSCI

NAJLEPIEJ SPEŁNIAJĄCYM SCHEMAT

(WŁASNY OJCIEC JAKO PROTOTYP WŁADCY, KOT BABCI MRUCZEK JAKO

PROTOTYP KOTA)



JEST WYABSTRAHOWANYM Z DOŚWIADCZENIA

UŚREDNIENIEM WIEDZY O WSZYSTKICH DOTĄD

NAPOTKANYCH EGZEMPLARZACH SCHEMATU

(PROTOTYP POLITYKA: mężczyzna – 0,9;inteligencja-120

IQ; przystojny-7; uczciwy-5; liczba dzieci-4)



JEST ZBIOREM CECH NAJCZĘŚCIEJ WYSTEPUJĄCYCH

WŚRÓD EGZEMLARZY, STANOWI WARTOŚĆ

MODALNĄ (NAJCZĘSTSZĄ) WŚRÓD NAPOTKANYCH

EGZEMPLARZY
(PROTOTYP PRZESTĘPCY: agresywny, „napakowany”)

9

Schematy społeczne – RODZAJE

SCHEMATÓW

SCHEMAT

KATEGORIALNY

(polityk, Niemiec, antyglobalista)

JEDNOSTKOWY

(mój były narzeczony)

OSOBA, ROLA SPOŁ.

ZDARZENIE - SKRYPT

AKTORZY

SCENKI I ICH KOLEJNOŚĆ

REKWIZYTY

WARUNKI URUCHAMIAJĄCE SKRYPT

ATRYBUT

ATRYBUT

ATRYBUT

10

PRZYKŁAD TAKSONOMII PRZEDMIOTÓW POSPOLITYCH

badania E. Rosch – środkowy poziom trzystopniowej taksonomii

przedmiotów jest poziomem optymalnym

–

poziom podstawowy, kategorie są bogate w

atrybuty i jednocześnie wyraźnie wyodrębnione

MEBLE

STÓŁ

LAMPA

KRZESŁO

STÓŁ

KUCHENNY

STÓŁ W

JADALNI

LAMPA

STOJĄCA

LAMPA

BIURKOWA

KRZESŁO

KUCHENNE

KRZESŁO

POKOJOWE

11



Człowiek o długich jasnych włosach pochylił

się nad stołem, palcem wskazującym i

kciukiem chwycił sztuciec i nabrał z talerza

czerwoną ciecz z białymi skręconymi

przedmiotami, jednocześnie otworzył usta i

wlał ciecz do ust,, uniósł głowę lekko w górę

uśmiechając się…

12

Który schemat zostanie
użyty?



Stosowalność schematu

- struktura znaczeniowa sytuacji – np. oglądanie meczu aktywizuje

skrypt - mecz

- Schematy ról – aktywizowane w spostrzeganiu ludzi, jako

schematy bogate w informacje, dystynktywne



Wybijanie się określonych cech obiektu (salience)



Torowanie (priminng effect) – świeżość użycia schematu

zwiększa jego dostępność poznawczą i prawdopodobieństwo

kolejnego użycia



Chroniczna zwiększona dostępność schematu – schematy

często stosowane, łatwiej dostępne – różnice indywidualne



Cel przetwarzania informacji



Ważność informacji – bardziej kompleksowe wnioskowanie

przy użyciu większej ilości schematów

13

Funkcje schematu



Funkcje schematu



Identyfikacja znaczenia:

porównanie

informacji nadchodzących z zawartymi
w schemacie:
co ( kto) to jest?



Kodowanie informacji

– organizacja

informacji zgodna z jej właściwościami
oraz z odpowiednim schematem

14

Funkcje schematu (C.D)



Odkodowanie

(wydobywanie informacji z

pamięci długotrwałej) – schemat umożliwia

efektywne wydobycie informacji z pamięci



Interpretacja

– nadanie znaczenia

informacji, wnioskowanie o właściwościach

z wiedzy zawartej w schemacie –

wychodzenie poza dostarczone informacje



Ocena obiektu, zdarzenia

– ocena, reakcja

emocjonalna na egzemplarz schematu – w

prototypie zawarta jest ocena typowych

egzemplarzy i reakcja afektywna na nie



Oczekiwania – co się wydarzy

15

Badania empiryczne

KONSTRUUJĄCY, GENERATYWNY CHARAKTER PAMIĘCI
PARADYGMAT BADAWCZY:

OPIS FIKCYJNEJ OSOBY zawierający zestaw jej zachowań, badani

proszeni o wyrobienie sobie ogólnego sądu o osobie (impression

formation) lub zapamiętanie informacji,

w zestawie opisu zachowań stanowiących egzemplifikację określonej

cechy np. przyjazny – zachowania zgodne ze schematem

zapamiętywane lepiej niż neutralne ze względu na schemat.

Zachowania sprzeczne (np. wrogie) zapamiętywane lepiej niż

zgodne ze schematem

MIARY PAMIĘCI:

ROZPOZNAWANIE – Liczba trafnych rozpoznań, liczba

fałszywych alarmów

WOLNE PRZYPOMINANIE - wkroczenia

Fałszywe alarmy i wkroczenia jako dowód na wpływ wiedzy

zawartej w schemacie, użycie schematu do zakodowania

informacji i jej ustrukturowania w pamięci powoduje, że

informacje nowe (napływające) nie są przez podmiot odróżniane

od informacji starych (zakodowanych w pamięci długotrwałej)

16