TEORIA SZTUKI - prof. Jamroziakowa

POJĘCIE SZTUKI:

Posługiwanie się pojęciem sztuka wytworzyło się w trakcie przemian kulturowych. Nasze pojęcie sztuki jest przełożone z łaciny.

SZTUKA-ARS, ars jest przełożone z greckiego Techne. To technika doprowadziła do wysławienia się czasów późno industrialnych. Techne i ars nie znaczyły dla greków tego, co dla nas teraz znaczy sztuka. Za tymi przekładami kryje się bardzo wiele przemian. Sens wyrazów zmieniał się. Ars i Techne znaczyły tyle co umiejętność.

Umiejętność dotyczyła wykonania jakiegoś przedmiotu. Wytwarzały się różne sztuki Np.: sztuka stratega. Polegała na znajomości przepisów i reguł. Inne przepisy znał stratega a inne garncarz.

Zarówno dla greków, rzymian i scholastyków nie było innego uzasadnienia twórczości, czyli wykonywania przedmiotów, niżeli wykonywanie reguł. Znajomość reguł stała u podstaw sztuki. Wszystko co było wykonywane z fantazji nie było sztuką Np.: poezja. Odwoływano się do sztuki jak do czegoś co ma swój cel.

W Renesansie sztuka = cel. Lalane w XIX w definiował sztukę odwołując się do celu, umiejętności używania. Sztuka to nie była tylko umiejętna produkcja, ale także umiejętność produkowania, znajomość reguł. Do sztuki zaliczano gramatykę, logikę, rozszerzono ja o rzemiosło i naukę.

Ze względu na to, że sztuka i rzemiosło były tak bliskie dokonano podziału sztuki:

• Sztuki wolne- liberales

• Sztuki służebne- vulgares

Nie dzielono ich na artystyczne i wyzwolone.

W Średniowieczu vulgares nazwano sztuką mechaniczną.

Na kształtowanie się pojęcia sztuka wpływ miało różne wartościowanie sztuk liberales i vulgares. Sztuki liberales były stawiane wyżej.

Sztuka generales:

Gramatyka, logika, geometria, asymetryka, astronomia, muzyka.

Sztuk wolnych uczono na uniwersytetach, na specjalnych wydziałach Facultas Atrium.

W Średniowieczu nie zdobywano umiejętności praktycznych lecz tylko naukowe. Wprowadzono też w opozycji do sztuk wyzwolonych, 7 sztuk mechanicznych.

W XII w wprowadzono podział na 7 sztuk mechanicznych, odwoływano się do Radulfa:

• Ars Victoria- sztuka żywienia ludzi

• Lanificaria- zapewnienie odzieży

• Architektura- zapewnienie domostw, schronienia

• Suffagatoria- środki transportu

• Medicinaria- leczenie

• Negotiatoria- umiejętność wymiany dóbr

• Militaria- sztuka bronienia się przed wrogiem

Tcheatrica, heatrica- sztuka bawienie się ludzi.

Poezja mogła być dla scholastyków wierzeniem, ale także rodzajem filozofowania. Poeta nie operował zasadami, które wytwarzały sztukę. Malarstwo i rzeźbę nie ceniono na tyle aby móc je wprowadzić do sztuk mechanicznych.

W renesansie odrzucono te pojęcia co przyczyniło się do odrzucenia rzemiosła i nauki oraz przyłączenia poezji. Było to uwarunkowane świadomością nowej całości. Sztuka jest całością jednolitą, stanowi odmienną klasę umiejętności, czynności i wytworów. Poezja została przyłączona w 1549 r., gdy odkryto pierwszą księgę Arystotelesa. Pojawia się później moda na pisanie poetyka w stylu Arystotelesa.

W XVI w artyści byli odbierani jako ludzie, którzy wznoszą coś istotnego do świadomości człowieka. Tworzyli piękno zatem zostali wpuszczeni na znacznie wyższe miejsce w hierarchii społecznej. Twórcy sztuki przestali być traktowani jako rzemieślnicy. Zła sytuacja ekonomiczna w Europie spowodowała, że sztuka zaczęła być bardziej ceniona. Artyści byli ludźmi wyzwolonymi, reprezentowali sztuki wyzwolone. Najpierw malarstwo, potem rzeźba zostały włączone do sztuk.

Niegdyś pojęcie sztuka równe było pojęciu sztuka piękna. Istotną rolę odegrało tu wyczucie które było fundamentem działalności malarza- kolor.

W latach 20-tych można było mówić o odejściu utożsamiania sztuki ze sztukami pięknymi.

W czasach przełomu renesansowego nastąpiło zidentyfikowanie sztuki z pięknem, artyści przestali być rzemieślnikami.

Renesans:

Nowe pojęcie sztuki z trudem wyłaniało się w czasach renesansu. Negatywny wpływ na to miało kumplowanie się artystów z uczonymi. Malarze i rzeźbiarze byli bardzo blisko z uczonymi, stali się intelektualistami. Ich praca była bliska z poszukiwaniami teoretycznymi, byli traktowani jak mędrcy. Odejście od rzemieślnictwa pomogło im zdobyć wyższy status społeczny.

Leonardo da Vinci stanowi najlepszy przykład artystów teoretyków. W to środowisko przenikał entuzjazm do wiedzy. Chodzi o znajomość proporcji, co umożliwiałoby matematyczne obliczenia- dotyczyło to zwłaszcza perspektywy.

Pierro Della Francezka- w XVI w pojawiła się opozycja wobec utożsamienia sztuki z nauką, była to świadomościowa opozycja wobec unaukowienia, matematyzowania sztuki.

Widać to już u Michała Anioła, związek z neoplatonizmem. Obecne tez było u Galileusza, zauważył że sztuka nie zajmuje się tym samym co nauka. Sprawa języka była tu zawieszona. Brakowało pojęć, terminów, wyrażeń, słów, które by nazwały to co artystyczne. Nie obejmowały tego co wchodziło w zakres sztuki.

W końcu XV w została wydana encyklopedia sztuk Angelo Poliziano- wyróżnił tam 5 pojęć odnoszących się do tego, co my byśmy nazwali rzeźbiarzem:

• Statuarii- ci którzy pracują w kamieniu

• Caelatores- ci którzy pracują w metalu

• Sanlptores- ci którzy pracują w drewnie

• Fictores- ci którzy pracują w glinie

• Eukanstis- ci którzy pracują w wosku

Nie było pojęcia rzeźbiarza, wynikało to z chęci popisywania się umiejętnością, która cechuje ludzi kulturowych.

W XVI w następowało scalanie pojęciowe. Pojawiło się pierwsze pojęcie obejmujące te 5 kategorii.

Samptores- rzeźbiarze pracujący w drewnie, wosku, glinie, metalu. Zaczęto też używać jednego określenia Artysta w odniesieniu do malarza, rzeźbiarza, architekta.

Panowało przekonanie, ze ich dzieła są spokrewnione, dlatego można je objąć wspólna nazwą.

Pozostały muzyka, poezja, teatr nie miały one wspólnej nazwy. W XVI w była wyróżniona świadomość bliskości sztuki, ważne było to co je łączyło.

W XVI i XVII w żywe było poszukiwanie pojęcia. To było zadanie dla teoretyków, badaczy artystycznych.

6 POJĘĆ SZTUKI:

1. sztuki umysłowe (pomysłowe)- artes ingenuae

2. sztuki wolne- manetki Marsylio Ficino- mówił o sztukach muzycznych, mówił że Złoty Wiek dzięki muzykalności sztuki dużo uwagi poświęcał sztukom wolnym. Zaliczał do nich gramatykę, poezję, muzykę, śpiew, architekturę i malarstwo. Uważał, że muzyka daje natchnienie. Jest łącznikiem między sztukami, bo sztuka właściwie jest melodyjność, rytmiczność, stanowi natchnienie dla twórców.

3. sztuki szlachetne- J.P. Capiano, który był autorem poetyki. Przeciwstawia te sztuki, sztukom rzemieślniczym. Sztuki szlachetne angażują pamięć człowieka. To poezja malarstwo i rzeźba.

4. sztuki pamięciowe- Lodovico Calstelvetro wskazuje na ich szlachetność i włącza tu poezję, malarstwo i rzeźbę.

5. sztuki obrazowe- nawiązanie do sztuk szlachetnych i pamięciowych. Wyróżnia je obrazowość, fakt że posługują się konkretnymi obrazami a nie schematami. Nie korzystają z myślenia abstrakcyjnego. Odwoływano się do pictura poesis- obraz poetycki- sztuki poetyckie.

6. należało odróżnić rzemiosło od sztuki . taką sztuką jest np.: malarstwo, które posługuje się tym co metaforyczne. Z metaforyką łączono subtelność. E. Tesauro subtelność jest możliwa dzięki zastosowaniu przenośni, którą odnajdujemy w tworach literackich, rzeźbach, tańcach.

SZTUKI PIĘKNE (Boas Artes):

Pojęcie pojawiło się w XVI w , użył go F. Hollanda.

F. Brondel połączył architekturę z innymi sztukami. M.in. poezja, komedia, architektura, muzyka i taniec mają wielkie podobieństwo. Te sztuki dzięki harmonii dają przyjemność odbiorcom. W XVII w oddziela się sztuka od rzemiosłą i nauki.

Vico „Scenza nova” mówi o sztukach- sztuki przyjemne

Ch. Batteaux- w jego tytule pojawia się pojecie sztuki piękne

Od 1500-1750 r nie funkcjonowało pochodzące od greków i rzymian pojęcie sztuki. Wcześniejsze propozycje z XVI i XVII w łączono z poszczególnymi postaciami, autorytetami- oddawały zatem tylko prywatny wybór. Za tymi terminami stali tylko indywidualiści. Ch. Batteaux w swojej nazwie oddał ducha czasów, weszło to powszechnego użytku. Zaczęło być uznawane w kręgach uczonych. W II połowie XVIII w pojęcie sztuki piękne miały swój zakres. Pojecie sztuk pięknych panowało, chodziło nie tylko o pojęcie, ale o wykaz i system 7 sztuk pięknych.

Wyróżniono 5 sztuk pieknych i dołączono do nich jeszcze 2.

5 SZTUK PIĘKNYCH + 2 DOŁACZONE:

• Malarstwo

• Rzeźba

• Poezja

• Muzyka

• Taniec

• + Architektura

• + Wymowa

W XIX w używano pojęcia sztuka bez dodania, że chodzi o sztuki piękne (było to już oczywiste). Dokonano zawężenia nazwy. W tym wieku dokonano również innego zawężeniasztuk pięknych, które funkcjonuje do teraz- mówiono o sztukach pięknych jako o sztukach rysunkowych. Powstawały szkoły sztuk pięknych, akademie itp.

W XX w nie ceniono koncepcji Ch. Batteaux, Tatarkiewicz uważał że jego zasługi w tej dziedzinie są wątpliwe. Ch. Batteaux uważał , że sztuki piękne to sztuki naśladownicze, sięgnął do Platona i Arystotelesa, którzy mówili o sztukach wytwórczych.

Sztuka jest dziedziną autonomiczna - Fryderyk Schiller „Sztuka jest tym co samo dla siebie stwarza prawa”.

DZIEJE SZTUKI:

• V w p.n.e. - XVI w n.e.: sztuka wytwarzana wg reguł

• 1500-1750 r.-poszukiwania nowego pojęcia

• 1750-... - nowożytne pojęcie sztuki-sztuki wytworem piękna

KANONY GRECKIE- PORZĄDKI W ESTETYCE PITAGOREJCZYKÓW:

Vingola- opracował porządki architektoniczne. Pitagorejczycy byli zrzeszeniem uprawiającym naukę. Odwoływał się do nich Platon. Przekonanie że istnieje transcendentne, idealistyczne piękno. Mieli wpływ na to Pitagorejczycy. Platon wskazuje, że piękna nigdy nie poznamy, cały czas go poszukujemy. Twierdził, że świat zbudowany jest matematycznie. Pitagorejczycy sądzili, że zasady matematyczne rządzą wszelkim bytem. Nie używali pojęcia piękna lecz mówili o harmonii. Harmonia jest zjednoczeniem rzeczy różnorodnych i zmieszanych, to zjednoczenie i zgodność składników. Istnienie przepełnione jest harmonijną muzyką.

Jak Pitagorejczycy charakteryzowali harmonię?

1. Harmonia jest piękna

2. Harmonia jest obiektywną własnością rzeczy

3. Nie jest własnością, tego co poszczególne, lecz jest układem wielu rzeczy i wielu części

4. Jest układem ilościowym, matematycznym- zależy od liczby, miary i proporcji

Pitagorejczycy byli akustykami. Stosunki miedzy liczbami- stosunek grubości kolejnych strun mają się tak, jak (1/2, 6/12),(2/3, 8/12) (3/4,9/12), dzięki temu muzyka jest harmonijna. Stosunki liczbowe zostały przeniesione do sztuki. Idealne proporcje ludzkiego ciała-doskonała greckie rzeźby. Miarą piękna była symetria- współmierność- stanowiło kryterium urzeczywistnienia wartości estetycznych. Tym kryterium było ciało ludzkie, które zostało zdjęte z człowieka.

ZŁOTE CIĘCIE - podział linii na części które pozostawały w stosunku 0,618- do 0,328 Wenus z Milo urzeczywistniała to.

Ewolucja greckiej sztuki oparta była na zmianę obszarze matematycznych wielkości, zmieniało się kanony.

Poliklet- „Atleta” postać ciężka stabilna.

Lizyp- rzeźbił mężczyzn znacznie smuklejszych

Pitagorejczycy mieli istotny wpływ na upowszechnienie się kanonów.

KANONY:

• Kanon toskański - związany z drewnem

• Kanon dorycki- posługuje się ciosamy kamiennymi

• Porządek joński tworzy kolumny, jest smukły, głowica bardziej rozbudowana

• Porządek koryncki- realizowane prze rzymian

Grecka architektura oparta jest na systemie kolumn, których porządek wielkościowy może być zestawiony z wielką teorią i złotym cięciem. Każda kolumna posiada trzon i głowicę a układ nawiązuje do postaci ludzkich.

PITAGOREJSKA TRADYCJA HARMONII SZTUKI:

• Kanon kompozytowy- mieszanina jońskiego i korynckiego

• Entaris- nie są graniczne ani smukłe. Mają wybrzuszenia wokół trzonu

SKŁAD KOLUMNY:

• Echinus- to co na dole

• Abakus- to co na górze

W kolumnie doryckiej echinus jest ciężki, abakus to graniasta kostka. Architraw gładki na nim klif z tryglifami (pozostałości po belkach stropowych) i metopami (wypełnione płaskorzeźbami). Architraw, gzyms i klif to trójohielne belkowanie. Tympanon zakończony gzymsem, tam znajdują się akroteria zdobione palmetami, sterorynami.

PORZĄDEK JOŃSKI:

Jest piękniejszy, delikatniejszy, subtelniejszy. Jońskie kolumny mają bazę. Baza to ułożenie na siebie kilku kręgów, są one wypukłe i cofnięte. Baza miała swój wspornik- plintus. Piękne są trzowny kolumn, nie widać zgrubienia z którego wychodzi kolumna. Ma 24 kanele- żłobienia. Część wysunięta do przodu jest wyraźnie zarysowana, zamknięte są łukiem. Echinus jest delikatniejszy, nie wychodzi poza średnicę kolumn, znajduje się sam motyw zdobniczy- sznur perełek. Fryz jest gładki, albo wypełniony płaskorzeźbami.

PORZĄDEK KORYNCKI:

Usamodzielnił się jako porządek architektoniczny dopiero za czasów rzymskich. Jest to odmiana porządku jońskiego. Baza i trzon są takie same, nowa jest głowica. Rozbudowany jest w głowicy echinus. Jońskie woluty zostały zastąpione ośmioma wolutami. Nad tym jest abakus- ledwie zaznaczona płytka spoczywająca na wolutach. Ma środku echinusa znajduje się palmeta, która sięga aż do abakusa. Dużo elementów roślinnych, dodano wsporniki podtrzymujące gzymsy.

KONCEPCJA SOFISTÓW:

Występowało tu zainteresowanie formą jako doskonałe istnienia w perspektywie kanonicznej. Sofiści to opozycja do Pitagorejczyków. Sofiści interesowali się tym co ma genezę kulturową. Wprowadzili szereg rozróżnień- rozróżniali naturę i sztukę. Zwracali uwagę, że natura to, to co przypadkowe, a sztuka jest rezultatem ludzkiego działania, jest wytworem.

Sofiści odróżniali sztuki:

• Użytecznościowe

• Przyjemnościowe

Uważali, że z oglądania rzeźb czy słuchania muzyki nie ma pożytku, ale jest przyjemność. Ze sztuką łączyła się sprawa talentu i wykształcenia, talent jest czymś niezbędnym, ale bez wykształcenia nie można było być artystą.

Sofiści są pierwszymi estetykami, którzy formułowali definicje sztuki i piękna. Piękne jest to co przyjemne dla oczu i uszu.

KALÓN- to archaiczne pojęcie piękna, jest to bardzo szerokie pojęcie piękna, nie estetyczne. Piękne jest to co budzi uznanie. Piękne są widoki, kobiety, boginie, ale także ludzkie czyny. To co piękne ma być moralne, najpiękniejsze jest to co szlachetne i sprawiedliwe. To w pięknie kształtuje się moralność.

Wszelka sztuka ma walory estetyczne, także muzyka. Muzyka związana była z katharsis.

„Dialexeis”- tytuł tekstu anonimowego Sofisty. Sofista się ten zastanawia czym jest piękno i brzydota. Względność piękna wiąże się z tym, że kobiety które się malują uznawane są za piękne, zaś jak mężczyzna to jest to brzydkie. W Tracji tatuaż stanowił o pięknie, a w Grecji świadczył iż ktoś jest przestępcom. Sofiści uważali, ze piękno to staranność (Pitagoras tak myślał) oraz że to celowość (Sokrates tak myślał).

„Obroża Heleny” dzieło Giorgosa, odwołuje się do teatru. Mówi o wartości tragedii. Apate- tzw. Omamiane przedstawienie teatralne chłodzą w szczególny sposób, inaczej nie nawiązują kontaktu w życiu codziennym. Ten rodzaj kontaktu ze sztuką każe im cenić to co w życiu codziennym odbierane jest jako naganne np.: kłamstwo, oszustwo. Nie chcemy być omamiani tak jak w teatrze. Teatr pozwala brać udział w czymś wyjątkowym, jest to możliwe dzięki iluzji.

Muzyka porusz człowieka w taki sposób, że w teatrze jesteś intensywniej obecny, ze coś ważnego się w nim dokonuje. Sztuki wykonują coś czego w naturze nie ma. Malarstwo i rzeźba zdaniem Ksenofonta naśladują przyrodę, mają charakter odtwórczy. Doskonała sztuka to, to co jest w umyśle artysty, a nie tylko bierne naśladowanie.

Ksenofont utrzymuje, że Sokrates uważał, że nie tylko ciała są warte uwagi, ale także dusze. Umiarkowanie i mądrość, zuchwalstwo jest widoczne w oczach.

To co piękne jest dostosowane do celu, czyli spełnia funkcje jakie nałożono na to piękno. Sokrates mówił, że „złota taca nie jest piękna, a kosz na śmieci tak”.

ARYTSTOTELEJSKA KONCEPCJA SZTUKI:

Arystoteles zajął się definicją sztuki, powiedział o tym czym są sztuki naśladowcze. Był ze sztuką na bieżąco i uważał, że umożliwia ona człowiekowi doznania, które go wspomagają.

Arystoteles zajmował się sztuką naukowo poprzez refleksję estetyczną, rozwój narzędzi poznawczych, które posunął do przodu. Sięgał do Pitagorejczyków, Sofistów i Platona. Był pierwszym teoretykiem sztuki. Czerpał z Giorgosa i Demokryta. Najwięcej zawdzięczał Platonowi, choć mieli inny przedmiot zainteresowań.

Platon zajmował się pięknem, a Arystoteles sztuką. Podejście Arystotelesa do sztuki było empiryczne- badał wprost dzieła sztuki, to podejście było także analityczne. Podejmował krytykę sztuki, mówił o tym co to fenomen artystyczny. Arystoteles odrzucił wiele z dorobku Platona np.: jego metafizykę, koncepcję idei. Nie kontynuował także platońskiego intelektualizmu i moralizmu. Jego estetyka nie miała charakteru normatywnego.

Platon mówił o tym jaka sztuka powinna być, interesował się tylko sztuka dawną, archaiczną. Nie był odbiorcą sztuki klasycznej. Arystoteles jest zaangażowany w odbiór sztuki klasycznej, z którą obcuje, nie cofa się do tego co było. Arystoteles interesował się także literaturą „zagadnienia Homeryckie”, „O poetach”, „ Zagadnienia poetyki”. Nikt poza Arystotelesem nie prowadził tak systematycznych badań na temat sztuki. Korzystał bowiem z całego dorobku filozoficznego. Znał warsztat artystyczny, był świadom tego jak powstaje sztuka. Pisał o tragedii Sokratesa i Eurypidesa, zachwycał się obrazami Polignota i rzeźbami Fiodona oraz Praksytotelesa. Była to sztuka jemu współczesna, nie były to jednak nowości w sztuce. Była ona szeroko akceptowana, były to dzieła już znane.

ARYTSTOTELEJSKIE POJĘCIE SZTUKI:

Zdefiniował pojęcie sztuki, które funkcjonowało jako klasyczne. Sięga do greckiego Techne. Mówił o czynnościach ludzkich, to właśnie różniło sztukę od przyrody. „Przez sztukę powstaje to wszystko, czego forma w duszy”. Odwołuje się do czynności ludzkich.

3 rodzaje czynności:

• Badanie

• Działanie

• Wytwarzanie

Wytwarzanie to Techne i tym się różni i ty się różni od badania i działania, że jego rezultatem jest wytwór. Sztuka to takie wytwarzanie, które ma charakter świadomy, oparte na wiedzy i świadomości reguł. Sztuka było także rzemiosło. Sztuka dla Arystotelesa nie była wytwórczością instynktowna oparta na wprawie. Należy powiedzieć o wieloznaczności Techne. Sztuka jest wytwór, a także wytwarzanie, jak i zdolności konieczne do wytwarzania. Arystoteles zaintrygowany był talentem artystów, rozumiał sztukę dynamicznie, mówił o procesach czynnościowych. Jego podejście było zintelektualizowane, wskazuje na intelektualny czynnik sztuki. Sztuka dla Arystotelesa to proces psycho - fizyczny. Z tego punktu widzenia przeciwstawiał sztuke naturze.

Arystoteles interesował się także stosunkiem sztuki do tworzywa. Twierdził, ze Techne zawsze musi operować w jakimś tworzywie.

5 sposobów posługiwania się tworzywem:

• Zmiana kształtu- gdy robimy rzeźbę z brązu, odlewy

• Rymowanie tworzywa- rzeźby7 z marmury

• Dodawanie tworzywa- to co robi garncarz, praca w glinie

• Nowe składanie tworzywa- architektura

• Zmiana jakościowa tworzywa- terakota, brąz

SZTUKI NAŚLADOWNICZE:

Sztuki mimetyczne tzw. Realistyczne. Dla Arystotelesa naśladowcza jest poezja, literatura i częściowo muzyka. Platon rozróżniał sztuki uzupełniające i naśladujące. Arystoteles w naśladowaniu widział cel sztuki. Dla człowieka naśladowanie jest czynnością naturalna. Naśladowanie nie było kopiowaniem. Naśladowanie w sztuce może być piękniejsze lub brzydsze. Bierze się pod uwagę wytwór artystyczny, mamy tu do czynienia z idealizowaniem.

Arystoteles mówi o naśladowaniu tego co typowe, naśladowanie jest podporządkowane konieczności artystycznej. W dziele sztuki nie są ważne poszczególne rzeczy, zjawiska, barwy, kształty lecz ich układ i zestrój. Nowa całość jaką tworzy artysta. Każde dzieło sztuki naśladowczej identyfikuje się przez jej wewnętrzną budowę i konsekwencję. Sztuki naśladowcze to nowa artystyczna całość. Arystoteles włącza poezję do sztuk naśladowczych, to jest osiągnięcie. Nie tylko estetyka, ale także teoretyka sztuki. Przezwyciężył dualizm greckiej estetyki. Poezja tak jak inne sztuki opiera się na zasadzie reguł. Tak samo są niezbędne do tworzenia literatury pięknej. Poezja jest raczej przyrodniczą zdolnością.

Platon uważał, że poezja to sprawa boskiego szaleństwa. Poeta jest tylko medium, które przekazuje boskie przesłanie.

Wg Arystotelesa poezja może być przedmiotem nauki

ARYTSTOTELEJSKIE FUNKCJE SZTUKI:

Cel sztuki wg Arystotelesa.

Katharsis- kathartyczność- sztuka to oczyszczenie duszy, wyładowanie emocji. Mówił tak o sztuce, ale głównie odnosił się tak do muzyki i poezji. Mówił o psychiczno- biologicznym procesie. Gdy człowiek uczestniczy w odbiorze muzyki to oddaje się lekturze, uczestniczy w czymś co przekracza poziom doznawania ludzkiej codzienności. W odniesieniu do katharsis mówił, ze jest to sztuka nie kathartyczna. Tymi sztukami jest malarstwo i rzeźba.

Pojecie Schole- wczasy- kontakt ze sztuką. Każda sztuka umożliwia Schole. Wczasy, bo człowiek nie jest pochłonięty elementarnymi czynnościami życiowymi. Oddaje się wówczas szlachetnej rozrywce. Kontakt ze sztuką przysparza człowiekowi szczęście łącząc przyjemność z pięknem moralnym. Arystoteles jest przekonany, że ten rodzaj kontaktu angażuje człowieka podobnie jak angażuje się uczony. Rozrywka wymaga kontemplacji. Poprzez kontakt ze sztuką człowiek w sposób najpełniejszy może uczestniczyć w życiu. Arystoteles korzysta tutaj z dorobku wcześniejszych filozofów, sięga do Pitagorejczyków, Sofistów, Platona. Praca intelektualna właściwa Pitagorejczykom jest obecna w charakterystyce Schole przez Arystotelesa.

AUTONOMIA SZTUKI I PRAWDA ARTYSTYCZNA:

Arystoteles przyznaje sztuce autonomie, czego Platon nie zakładał. Arystoteles mówił o autonomii poezji. Chodzi o niezależność poezji od moralności oraz w stosunku do praw przyrody. Poezja choćby błądziła może jednak mieć rację. Błąd nie zgodności z prawdą nie dotyczy istoty sztuki poetyckiej. Poezja formułuje zdania które z punktu widzenia poznawczego nie są ani prawdziwe ani fałszywe. Te zdania mają inna funkcję. Nie jest ona poznawcza lecz artystyczna. Zawierają one autonomiczna prawdę artystyczną.

Przeżycie estetyczne:

Arystoteles mówił o specyficznym rodzaju przeżyć, które mają ludzie w kontaktach ze sztuką. Mówi o tym w sztuce Eudemejskiej. Przeżycie estetyczne to doznanie intensywnej rozkoszy, człowiek czuje się poruszony, jakby zaczarowany przez systemy. Te przeżycia i te uczucia mogą być niepełne, zbyt słabe, ale także nadmierne. Mówi, że sztuka to doznanie zmysłowe, pochodzi z wrażeń zmysłowych i jest właściwe tylko człowiekowi, ale nie zależy od ostrości zmysłowej. Zwierzęta mają ostrzejsze zmysły, ale nie są w stanie odbierać estetycznie.

GRECKIE KONCEPCJE MIMESIS:

Mimesis pojawiło się w czasach przełomu w kulturze greckiej. Przejście od form symbolicznych, schematycznych i syntetycznych do konkretnych form realnej rzeczywistości. To przejście sztuki klasycznej do klasycyzmu, odejście od sztuki wschodniej.

W Grecji pojawia się sztuka realistyczna. Greckie mimesis zostało wykoślawione przez Rzymian, w taki sposób że my traktujemy mimesis jako naśladowanie i odnosimy to do sztuki realistycznej. Greckie mimesis zostało przełożone na imitatio- naśladowanie.

Termin ten przyszedł do Grecji wraz z kultem Dionizosa (brak zapisów o tym u Homera i Hezjoda). Mamy tu do czynienia z pierwszą koncepcją mimesis.

Trójjedna choreja - jednia muzyki, tańca i poezji.

Kapłan nadawał rytm, melodię, wszystko co mogło się poprzez ruch dokonać.

Mimesis pozwala przekraczać to co zmysłowe.

6 KONCEPCJI MIMESIS:

1. Miała charakter ekspresyjny. Takie odniesienie mimesis które nam mówi, że dotyczy sztuki ekspresyjnej.

2. Wyparta z pierwszej koncepcji. Pochodzi od Pitagorejczyków. Mimesis = katharsis. To oczyszczenie duszy poprzez kontakt z muzyką. Oni przekształcali Trójjedna choreję do swoich praktyk religijnych. Analogia między muzyka odbierana przez ludzi na ziemi, a muzyką sfer czyni harmonie bytu. Emocjonalne przeżycie dotyczy wszystkich ludzi, którzy są uczuciowo poruszeni poprzez kontakt ze sztuka. Obie koncepcje mają charakter ekspresyjny, związane są z uczuciami i emocjami.

3. Pochodzi z Jonu, za ojca koncepcji uznaje się Demokryta. Ludzie obserwują czynności zwierząt. Nabywają takie umiejętności które wchodzą w zakres sztuki, w zakres Techne. Ludzie starają się patrzeć jak pająk snuje pajęczynę. Grecy przekonani byli, ze umysł ludzki jest bierny. Umysł odzwierciedla to z czym ma kontakt.

4. Odwołuje się do naśladowania zewnętrznych kształtów rzeczy. Twórca koncepcji jest Sokrates. Mówił o malarstwie nie posługując się terminami mimesis, ale mówił o podobiznach i zobrazowaniach. Sztuka odtwarza, selekcjonuje, ale nie kopiuje.

5. Autorem koncepcji jest Platon. Sformułował on 2 ujęcie mimesis:

• Dotyczy muzyki i tańca, jest kontynuacją mimesis Pitagorejczyków. Łączy się z katharsis, ale nie tyle dotyczy emocji i uczuć ile doskonalenia charakterów, tzw. Praca nad sobą. Pozytywna wypowiedź na temat mimesis

• Dotyczy sztuk wizualnych, mówi o malarstwie i rzeźbie. Odnosi się krytycznie do mimesis, bo to poznawczy aspekt bycia człowieka. W malarstwie i rzeźbie nie ma nic poza powtarzaniem.

Autorem koncepcji jest Arystoteles. Odnosi się do literatury pięknej i dramatów. Odwołuje się do czynności mima, czyli aktora, a o wiele mniej do sztuk plastycznych. Doskonały mim to nie tylko ktoś kto naśladuje, to ktoś kto powołuje do istnienia zupełnie coś nowego. Czynność mima nie jest tylko odtwarzaniem i kopiowaniem rzeczywistości. Jest przedstawieniem wydarzeń i charakterów. Powołuje do życia coś co jest fikcyjne. Mim i autor dramatów ma własny styl ujmowania rzeczywistości. Kreuje własny świat za pomocą środków jakich nie ma w życiu codziennym. Jak rytm, melodia, miara. To sztuka poetycka a nie język potoczny, którym posługujemy się na co dzień. Sztuka wolna jest od moralności i praw przyrody. W sztuce nic nie jest ani fałszywe ani prawdziwe.

EMANUACJA PIĘKNA WG PLOTYNA:

Chodzi tu o absolutne piękno, sztukę, która sięga absoluta oraz o program artystyczny Plotyna, który tyczy się malarstwa. Wywodzi się ze sztuki bizantyjskiej. Plotyn był neoplatonikiem, żył 600 lat po Platonie i sięgał do spraw zasadniczych w estetyce. Postawa Plotyna to odczytanie Platona po 600-set latach. Plotyn wykraczał poza swoje czasy, jego poprzednicy zajmowali się szczegółowymi zagadnieniami w estetyce. Plotyn napisał 54 rozprawy podzielone w 6 dziewiątek, stąd nazwa „Enneady”.

2 z 6 ksiąg poświęcone zostały estetyce. Jest to estetyka idealistyczna i transcendentalna.

Plotyn podobnie jak Platon mówił o 2 światach. Mówił ten świat i tamten świat. Ten jest zmysłowy i niedoskonały, tamten doskonały i możemy do niego sięgać myślami. Plotyn widział takie piękno zmysłowe, które jest odbiciem piękna duchowego, ale jest dostępne zmysłom (Platon mówił o pięknie które jest tylko tam). Piękno jest doskonałą własnością, która jest dostępna zmysłom.

Definicja piękna wg Plotyna:

Piękne jest to co ma w sobie symetrie. O pięknie przesądza miara, proporcja, wielkość, zgodność części między sobą, stosunek. Piękno nie polega na stosunku części do całości. Nie było by wtedy piękna w poszczególnej barwie, dźwięku, słońcu, złocie. Piękno nie jest matematyczne, lecz jest jakością. Te doskonałe zestroje, symetria dają harmonijną całość, mogą prowadzić do piękna, ale pięknem nie są. Są to zazwyczaj zewnętrzne objawy piękna. One dotyczą tylko materii. Jednością jest duch. Źródłem piękna jest duch. Pięknem nie jest kształt, barwa, wielkość, lecz dusza. „piękne są kształty zewnętrzne jeśli mają swe odzwierciedlenie w pięknie wewnętrznym”. „Dusza, która stała się piękna może widzieć piękno”.

To estetyka jest idealistyczna, spirytualistyczna ale nie jest antropocentryczna. Duch który stanowi o pięknie uzupełnia istnienie, to nie jest tylko duch ludzki. Piękno jest w sztuce, ale tylko sztuka odzwierciedlająca ducha jest piękna.

Plotyn odwołuje się do rzeźby Fidiasza, ludzie ciągle podziwiają wyrzeźbionego przez niego Zeusa. Fidiasz przecież nie miał dostępu do wyglądu Zeusa, artysta dysponuje ideą Boga i sięga do tej idei. Sztuka jest więc poznawaniem, sztuka to poznanie obrazowe.

Metafizyka i piękno:

Gdy Plotyn mówi o pięknie nie odnosi się do doświadczeń artystycznych, estetycznych. Nie mówi o pięknie ponieważ zachwyca się sztuką. Odwołuje się do metafizyki. Najważniejsze pojęcia w jego estetyce to absolut i emanuacja. Istotna cecha absolutu jest ekspansja = emanuacja. Z absolutu wyłaniają się wszystkie postacie bytu. Sztuka umożliwia powrót do tego co duchowe, powoduje kierowanie się do absolutu. Promieniuje jak światło, które rozchodząc się dalej od źródła jest słabsze ale ma większy zasięg. Sztuka przekracza to co zmysłowe , skierowana jest ku temu co absolutne. Plotyn sformułował program artystyczny dla sztuki i malarstwa. Kazał unikać niedoskonałości zmysłu wzroku czyli: perspektywy, światłocienia. Kazał przedstawiać rzeczy takimi jakie widzimy je z bliska. Rzeczy powinny być na pierwszym planie, pełne, jednolite światło, barwy lokalne, powinno się przedstawiać wszystkie szczegóły. Umysł widzi formę. Plotyn był programowo tłumaczony przez prymitywistów florenckich z II połowy XV w. Artyści są zarazem mędrcami.

7

11

---