Droga komunikacjo, my dobre istoty pomagamy Wam w tym, by nauka była łatwa i przyjemna. Nie ponosimy odpowiedzialności za wszelkie błędy i ewentualne poprawki egzaminu. Życzymy powodzenia Majka i Lena.

Na podstawie notatek Emilii i Leny

W1 WSTĘP 09.10.2007

Estetycy - filozofowie (rzadko mają kontakt ze sztuką).

Platon - polemizował ostro z entuzjastami sztuki.

Teoria sztuki - główne doktryny artystyczne + poglądy estetyków sztuką zainteresowanych.

Lektury:

1. Tatarkiewicz „Historia estetyki”

2. „Dzieje 6 pojęć”

3. „Droga przez estetykę”

4. Gołaszewska „Zarys estetyki”

5. Antoni B. Stępień „Propedeutyka estetyki”

6. Alicja Kuczyńska „Sztuka jako filozofia”

7. Hugh Honour „Neoklasycyzm”

8. Juliusz Starzyński “Romantyzm i narodziny nowoczesności”

9. Irena Wojnar „Estetyczna samowiedza człowieka”

10. Herbert Read II wyd. “Sens sztuki” seria OMEGA

11. Jan Białostocki „Teoria i twórczość”

12. „5 wieków myśli o sztuce”

13. ? „Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce”

W2 KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘCIA „SZTUKA”

„Tamowanie terminu przez greckie pojęcie”

Sztuki piękne

Nasze pojęcie „sztuka” to przekład pojęcia łacińskiego ars, które w Rzymie i średniowieczu funkcjonowało jako sztuka.

Ars natomiast jest przekładem greckiego techne.

Techne kojarzy się ze słowem technika.

Sens wyrazów zmieniał się.

„Sztuka” ma inne znaczenie.

Ars i techne = umiejętność (która ma zaplecze intelektualne).

Umiejętność dotycząca wykonania - czego?

- jakiegoś przedmiotu	-okrętu	- krawiecka
- domu	- garnka
- posągu	- łóżka

+ - umiejętność dowodzenia armią

- umiejętność geometry/ geodety

- umiejętność retoryczna

Te umiejętności były nazywane SZTUKAMI. Sztuk było bardzo, bardzo wiele.

Umiejętność polegała na znajomości REGUŁ / PRZEPISÓW. Nieznajomość reguł sprawiała, że wytworu nie można było zaliczyć do sztuki. Wszystko to, co powstawało dzięki natchnieniu, a nie znajomości reguł, nie było zaliczane do sztuki. Platon w „Gorgiaszu”: „Nie nazywam sztuką nieracjonalnej roboty.” Poeci i Pytie nie kierują się regułami!

Dla Rzymian i Greków nie było innego wytłumaczenia twórczości, czyli wykonywania przedmiotów niż znajomość reguł. Znajomość reguł stała u podstaw sztuki.

Fantazja i natchnienie nie liczyło się - coś wykonywane pod natchnieniem nie było sztuką.

Poezji nie zaliczano do sztuk (wyjątek: Arystoteles). Poezja traktowana była jako „boskie szaleństwo”

Rzymianie i scholastycy (bardziej radykalne podejście) tak samo uważali.

Galenus: „przypisy służą określonemu celowi.” Odwoływanie się do sztuki jako tego, co jest nakierowane na cel. SZTUKA JAKO CEL. Galenus za Platonem: najważniejsze w sztuce są przepisy. Sztuka to zespół powszechnych, trafnych i pożytecznych przepisów. Wg niego te przepisy nakierowane są na cel.

Galen - właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.), rzymski lekarz greckiego pochodzenia, wybitny anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu

Lalane w XX wieku definiował jeszcze sztukę odwołując się do celu.

Do czasów renesansu - sztuki piękne, rzemiosło, krawiectwo. Sztuka to nie tylko umiejętna produkcja. To także umiejętność produkowania. Wiedza fachowa i znajomość reguł. Do sztuki zaliczano także gramatykę i logikę (ponieważ była to wiedza fachowa).

Sztuka miała większy zakres niż ma teraz. To, co łączyło sztukę i rzemiosło miało dla Greków, Rzymian i scholastyków coś bliskiego, oczywistego. Było to dla nich wyraźniejsze.

Wprowadzono podział sztuk (dlatego, że sztuka i rzemiosła były tak bliskie).

• 
  SZTUKI WOLNE/WYZWOLONE

LIBERALES

Ars

7 sztuk ars w średniowieczu:

GRAMATYKA

RETORYKA

LOGIKA

ARYTMETYKA

GEOMETRIA

ASTRONOMIA

MUZYKA

Sztuk wolnych uczono na uniwersytetach jako fakultety artium.

Kryterium było OCENIANIE. Sztuki wyzwolone były stawiane wyżej niż sztuki pospolite. Co więcej do tych pierwszych nie zaliczano malarstwa i rzeźby

W średniowieczu nie zdobywano umiejętności praktycznych, tylko teoretyczne. W średniowieczu wprowadzono też w opozycji do 7 sztuk wyzwolonych, 7 sztuk mechanicznych.

Radulf Ars victuaria - sztuka żywienia ludzi

Ars lanificaria - sztuka zapewnienia odzieży

Ars architektura - sztuka zapewnienia schronienia

Ars suffragatoria - to, co umożliwia przemieszczanie się

Ars madicinaria - sztuka leczenia chorób

Ars negotiatoria - sztuka umiejętności wymiany dóbr

Ars militaria - sztuka bronienia się przed wrogami

Hugon Ars theatrica - nie tylko sztuka teatralna, ale także sztuka bawienia ludzi

Nie włączał militaria, zamiast tego theatrica

Poezja rodzajem filozofowania - dla scholastyków.

Estetycy przyjmują smutną konkluzję: nie ceniono rzeźby i malarstwa - nie brano pod uwagę potrzeby włączenia ich do sztuk mechanicznych.

„Nasze sztuki” były w średniowieczu czymś mało istotnym.

Dla scholastyków poezja nadal była wieszczeniem, ale jako rodzaj filozofii. Rzeźba i malarstwo były zbyt mało cenione, by mogły być włączone do sztuk.

Sztuki zaczęły zajmować miejsce religii. Bywanie w muzeach było oznaką bycia kimś subtelniejszym, ale to myślenie było stosunkowo nowe do średniowiecznego poglądu. Ale pogląd ten został przekroczony dopiero w oświeceniu, choć do renesansu wkraczano jeszcze z taką pojęciowością.

Przełom renesansowy - ogromne znaczenie dla kształtowania się pojęcia

Przekraczanie dawnego rozumienia sztuki łączyło się z wyeliminowaniem rzemiosła i nauki, a z przyłączeniem poezji. To, co oferuje sztuka np. rzeźba, malarstwo, stanowi nową całość. Świadomość ówczesnych wyróżniała sztukę jako nową jednolitą całość. Całość ta jest odrębną klasą. Klasą 1. umiejętności, 2 czynności, 3. wytworu. Bez ukształtowania tego spojrzenia, nie byłoby możliwości oddzielenia rzemiosła i nauki. Włącznie poezji do sztuki. Odkryto Arystotelesa „Poetykę” I księga, została przełożona w 1549 roku przez Segniego. Opatrzył ją komentarzem. Był to pierwszy traktat renesansowy wprowadzony za Arystotelesem. Nastała swoista moda na traktaty. Opatrzone one były również licznymi komentarzami.

Do oddzielenia sztuk pięknych od rzemiosła przyczyniła się też sytuacja społeczna. Piękno było pojmowane jako lokata kapitału. Rozwój handlu, przemysłu.

Przełom renesansu to zła koniunktura, stąd sztuki stały się lokatą kapitału. Artyści to twórcy tego, co piękne i wiele warte. Malarze i rzeźbiarze byli lokowani bardzo wysoko w hierarchii społecznej. Niemalże na równi z mecenasami. Byli oni mędrcami, a nie rzemieślnikami. Przedmioty zaliczone do sztuk pięknych mają w sobie coś niezwykle cennego. Malarze, rzeźbiarze, architekci tworzą odtąd sztuki wyzwolone. Spór Leonarda i Michała Anioła.

W3 Kolejne etapy teorii sztuki w estetyce i traktatach. 6.11.2006

Kanony (porządki) w estetyce pitagorejczyków.

Vignola - kolejne porządki architektoniczne

5 porządków - wygodnie było z niego korzystać

Pitagorejczycy - zrzeszenie moralno - religijne zajmujące się nauką, do nich odwoływał się Platon, oddziałali na poglądy estetyczne Platon - platońskie przekonanie, że istnieje obiektywne, transcendentne, idealistyczne piękno

Platon w swojej koncepcji odwoływał się do Pitagorejczyków - wskazuje, że idei piękna nigdy nie poznamy, robimy wszystko, aby być bliżej piękna, ale nigdy nie będziemy mogli z nim obcować. PIĘKNO - IDEA

Możemy zbliżać się jedynie do piękna poprzez poszukiwania związane z intelektualnymi dociekaniami. Platon pojmował je jako badanie matematyczne; geometryczne studia doskonałych proporcji; doskonałych zestrojów wielkościowych.

Platon prowadził poszukiwania idealnych proporcji.

Idealne zestroje kwadratów: bok jednego kwadratu stanowi pół przekątnej drugiego.

Pitagorejczycy mówili o proporcji i mierze. Zasady matematyczne rządzą wszelkim bytem. Pitagorejczycy nie posługiwali się pojęciem PIĘKNO, lecz mówili o HARMONII.

Co to jest harmonia?

Harmonia - Filolaos - Harmonia jest zjednoczeniem rzeczy różnorodnych i zmieszanych; zestrojeniem różnie nastrojonych. (etymologicznie HARMONIA = ZESTRÓJ)

Pitagorejczycy mówili, że wszelka harmonia jest wyrazem harmonii kosmosu - cały kosmos przepełniony jest harmonijną muzyką.

Jak Pitagorejczycy charakteryzowali harmonię?

1. harmonia jest pięknem

2. harmonia jest obiektywną własnością rzeczy; o harmonii stanowi prawidłowość, regularność składników

3. harmonia nie jest własnością tego, co poszczególne, lecz jest układem wielu rzeczy i wielu części

4. harmonia jest układem ilościowym, czyli matematycznym; zależy więc od liczby, miary proporcji

(ANEGDOTA: Pitagoras /nie zachowało się żadne z jego pism/ odkrył harmonię, gdy przechodził obok kuźni, kowale uderzają młotami: 6,8,9,12 -> ważne stosunki między liczbami)

Stosunki grubości kolejnych strun mają się jak 1:2 czyli 6:12

2:3 czyli 8:12

3:4 czyli 9:12

Stosunki te zostały przeniesione w Grecji do wszystkich sztuk plastycznych.; w tym właśnie zawarte jest doskonałe piękno -> oparta na tym tzw.

WIELKA TEORIA

Przekonanie iż na tym opierają się wszystkie porządki, inaczej kanony, że wyrażają je matematyczne zależności, np. idealne proporcje ludzkiego ciała.

Grekom właściwy był zachwyt dla ludzkiego ciała -> rzeźby.

Miarą piękna była symmetria, inaczej współmierność; stanowiła ona kryterium urzeczywistnienia wartości estetycznych.

Czoło - twarz głowa - ciało

1:3 1:8

1:10

Poszukiwanie doskonałych rozwiązań, czyli tzw. Złotego cięcia, które urzeczywistnia ludzkie piękno. Matematycy wyliczyli funkcję złotego cięcia 0,528 - 0,472.

Złote cięcie - podział linii na części, które w przybliżeniu pozostawały względem siebie w stosunku 0,618 - 0,328. Najważniejsze dla Greków świątynie i posągi realizowały te zestroje (Wenus z Milo, Partenon).

Ewolucja sztuki starożytnej zawsze oparta byłą na nowych proporcjach, czyli zmieniały się kanony. Było to związane ze zmianą modułu. Sztuka grecka rozwijała się tylko w ramach kanonu. Poliklet napisał niezachowane dzieło „Kanon”, ->ale możemy domyślać się jakie proporcje zalecał -> z jego rzeźb np. Doryforos -> Atleta (ciężka, stabilna postać).

Lizyp - inny kanon - rzeźbił mężczyzn znacznie „lżejszych”, np Apoksjomenos, młodzieniec, który jest z drapaczką.

KANONY to reguły proporcji, tworzących określony system.

• Architektura określona jest przez rytm kolumn

• Ich porządek zestawiany jest z Wielką Teorią i zasadą Złotego Cięcia

• Zawierają one kryteria piękna zarówno architektury jak i rzeźby z analogią postaci ludzkiej i kolumny - zakończona głową + trzon

• Zmieniają się zarówno proporcje

• Partie głowicy coraz bardziej dekoracyjne

• Doryckie - nie są ozdobne, bardziej przysadziste

• Joński - smuklejsze, delikatniejsze głowice, bardziej rozbudowane

• Korynckie - głowica zdecydowanie bardziej rozbudowana

• Nad głowicą znajdują się architraw, fryz, gzyms oraz nad tym tympanon zawsze w kształcie trójkąta, w każdym stylu kolumna.

• Świątynie przez Greków zawsze budowane były na wzniesieniu. W związku z tym uwagę przykuwa STYLONAT - uskokowa podstawa pod świątynię, podwyższenie. Wbudowane schody umożliwiające komunikację.

1. Pierwszy kanon DORYCKI (ciosy kamienne)

Vignola mówi o wcześniejszym porządku TOSKAŃSKIM, ale był on związany z budownictwem drewnianym.

Architektura grecka oparta jest na rytmie kolumn, których porządek wielkościowy może być zestawiony z tzw. ”wielką teorią” i „złotym cięciem”. To samo dotyczy rzeźby. Jest analogia pomiędzy rzeźbą i architekturą. Układ kolumny nawiązuje do postaci ludzkiej. To, co posiada każda kolumna, to trzon i głowica.

Kolumna dorycka - bardziej przysadzisty trzon, z wyraźną entazą (pogrubienie kolumny), głowica jest bardzo ciężka.

1. Trzony kolumn nie miały baz. Bezpośrednio usytuowane na tarasie, dlatego, że miały przysadziste proporcje 5,5-6x wyższe niż przekrój kolumny na dole.

2. Trzon był korelowany, miał rowki (18-20)

3. Wyraźna entaza (entasis) - pogrubienie kolumny mniej więcej na wys. 1/3, co przesądza o jej przysadzistości

4. Głowica to dwie nałożone na siebie części echinus i abakus. Echinus to jakby odwrócona do góry dnem miska. Na nim graniasta , płaska kostka - abakus.

5. Architraw nie miał ozdób. Na nim fryz złożony z naprzemiennych tryglifów i metopów. Tryglif - …………………. czoła belek pochodzących z drewnianych więźb dachowych. Metopy - wypełniane były rzeźbami

6. Nad fryzem znajduje się gzyms - trójdzielne belkowanie. Na tym oparty jest tympanon - zakończony jest gzymsem. W części szczytowej i na krańcach znajdują się naszczytniki - akroteria, ozdobione palmetami.

2. Drugi kanon JOŃSKI

Trzon jest lżejszy, smuklejszy, delikatniejszy, a głowica jest o wiele bardziej rozbudowana. Kolumny jońskie prawie nie mają entasis.

• Kolumny są wysmukłe ich wysokość stanowi 8,5-9 średnicy kolumny u podłoża, są też wyższe.

• Słaba, delikatna entaza

• Trzon ma 24 kanele, są bardziej widoczne dzięki cienkiej wypustce na każdym kanelu. Kanele na dole i na górze zakończone są półkoliście

• Ma bazę (nie stoi boso na tarasie). Składa się z kilku okręgów obręczy, a pod nimi bezpośrednio na tarasie plintus - płaska forma na rzucie kwadratu.

• Głowica z dwóch części - echinus jest delikatny - nie wychodzi poza średnicę kolumny, ozdobiony sznurem perełek. Nad tym znajdują się wole oczy i palmety, które na narożach wchodzą pod woluty. Woluty to inaczej baranie rogi czy ślimacznice. Stanowią wyznacznik porządku jońskiego. Na tym abakus, wychodzi trochę poza plon (???)kolumny. Delikatny, zdobiony …………………

• Architraw jest trójschodkowy, zakończony pasem wolich oczu. Fryz jest gładki albo z rytmicznie ułożonymi płaskorzeźbami. Gzyms bogato zdobiony, m.in. dużymi wolimi oczami i kostkami.

• Nad gzymsem ozdobny karnisz, rynny, palmety wchodzą do echinusa a spadają do abakusa w środkowej części głowicy. Erejechtejon - zamiast kolumn architraw dźwigający dziewczęta, np. świątynia Ateny.

3. Porządek KORYNCKI

Przede wszystkim u Rzymian, głowica była inna.

• Porządek koryncki jest samodzielnym stylem od czasów rzymskich. Wykorzystano w nim elementy Etruskie - to, co od Witruwiusza znamy jako porządek toskański. - Jest odmianą jońskiego. Baza i trzon są takie jak w jońskim. Głowice bardziej dekoracyjne. Echinus ma kształt kielicha uformowany przez dwa rzędy liści akantu. Liście są głęboko cięte w korzeniu. Wychylają się na zewnątrz. Nad liśćmi wysunięte do przodu znajduje się 8 małych wolut.

• Na środku jest też palmeta, która przechodzi przez dwie kondygnacje akantusa. Nad nimi abakus, który stanowi nieduża płytka oparta na wolutach.

• Belkowanie także jak w porządku jońskim. 2, 3 uskokami, w których często znajdują się ozdobne wsporniki. Niewiele jest przykładów. Świątynia Appolina w Milecie, Świątynia Zeusa Olimpijskiego, pomnik Lizykratesa w Atenach.

PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE Z WWW.WIKIPEDIA.PL

Porządek architektoniczny to system konstrukcyjno-dekoracyjny, którego elementy, o określonym kształcie i sposobie dekoracji, są powiązane określonymi proporcjami obliczanymi za pomocą modułów. Porządek obejmuje podporę (kolumna z bazą, trzonem i głowicą) oraz belkowanie. Najbardziej wyróżniającym elementem każdego porządku jest głowica.

Podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się w starożytności, w kręgu kultury klasycznej. W końcu VII wieku p.n.e. ustaliły się w Grecji zasady porządku doryckiego (prawdopodobnie najstarszy) i jońskiego (wywodzi się z Azji Mniejszej). Oprócz nich wyróżnia się następujące porządki:

• koryncki - trzeci po doryckim i jońskim klasyczny porządek grecki, wynaleziony w Atenach w V wieku p.n.e.,

• toskański - najprostszy, prawdopodobnie wywodzi się ze świątyń etruskich,

• kompozytowy - wynalazek rzymski, połączenie porządku jońskiego i korynckiego,

• spiętrzony - stosowany w budowlach kilkukondygnacyjnych,

Teoretyczną podstawę dla porządków antycznych (dorycki, joński, koryncki i toskański) stanowi traktat rzymskiego architekta Witruwiusza De architectura.

W odrodzeniu zasady architektury porządkowej rozpowszechniły liczne traktaty. Od starożytnych przejęto też wtedy tak zwaną charakterologiczną teorię porządków, która wiązała poszczególne z nich z rodzajami ludzkimi (dorycki — męski, joński — żeński, koryncki — dziewczęcy), usposobieniami, bóstwami oraz uzależniała wybór porządku od przeznaczenia budowli.

W manieryzmie chętnie stosowano zamiast kolumn kariatydy. W tak zwanym porządku perskim używano podpór w formie niewolników (persów).

Wielki porządek - stosowany w architekturze nowożytnej, kolumny lub pilastry przechodziły przez dwie kondygnacje

Porządek dorycki (styl) to jeden z najbardziej znanych porządków architektonicznych czasów starożytnych. Charakteryzuje się on ciężkimi proporcjami, surowością i monumentalizmem. Walory artystyczne ustępowały w nim miejsca funkcjonalizmowi.

Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych szczegółów w budownictwie kamiennym imituje elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła belki stropowej, umieszczane pod okapem regulae - naśladują deseczki, guttae to imitacja drewnianych kołków łączących konstrukcje.

Kolumna w porządku doryckim nie posiada bazy,a jej głowica ma kształt bardzo prosty; jak gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn pojawił sie w Grecji najwcześniej już w VII w .p.n.e

Konstrukcja

Zasady ogólne

Tak zwana zasada tryglifu, rządząca porządkiem doryckim, stawiała budowniczym następujące wymogi:

• tryglif musi znaleźć się nad każdą kolumną i nad każdym interkolumnium,

• na krawędziach fryzu należy umieścić dwa, stykające się ze sobą pod kątem prostym tryglify, nigdy metopy

• każdy tryglif należy umieścić dokładnie nad środkiem kolumny i nad środkiem interkolumnium

Rozmiary poszczególnych elementów w stylu doryckim były ściśle określone: np. kolumna miała 14 modułów wysokości, kapitel i tryglif - 1 moduł, a metopa - 1,6. Zwykło się przyjmować, że modułem w przypadku porządku doryckiego była połowa średnicy trzonu kolumny u podstawy. Witruwiusz podawał, że modułem może być: długość fasady, średnica dolnego bębna kolumny, szerokość tryglifu. W XIX wieku uczeni niemieccy po przeprowadzeniu szeregu pomiarów geometrycznych zachowanych świątyń doszli do wniosku, że najłatwiej spełnić wymogi zasady tryglifów w oparciu o przyjęcie jako modułu wielkości równej szerokości tryglifu. W oparciu o tę wielkość, znając liczbę kolumn w elewacji, stosując się do surowych kanonów, architekt był w stanie wyliczyć pozostałe wymiary świątyni: jej wysokość, szerokość, rozmiary metop itp.

Kolumna i belkowanie [edytuj]

Kolumny w tym porządku nie miały bazy i wsparte były bezpośrednio na stylobacie. Trzon kolumny zwykle lekko zwężał się ku górze, a w około jednej trzeciej wysokości był lekko wybrzuszony (entasis). Miało to zapobiec optycznemu złudzeniu pochylania się kolumn. Kolumny doryckie w niektórych budowlach nie posiadały entazis, przykładem mogę być kolumny zewnętrznej kolumnady tolosu w Epidauros (ok. 360 - 340 p.n.e.). Trzon pokrywało 18-20 żłobień z ostrymi zakończeniami (kanelury). Słabo zdobiony kapitel tworzyły tylko echinus i abakus. Zabiegi z poszerzeniem kolumn nie były jedynymi stosowanymi przez architektów greckich. Niwelacja złudzeń optycznych polegała także na pogrubieniu zewnętrznych kolumn przy jednoczesnym lekkim pochyleniu ich górnej części w kierunku osi elewacji, a także wybrzuszeniu stylobatu w części środkowej.

Belkowanie składało się z nie zdobionego architrawu, fryzu tryglifowo-metopowego oraz gzymsu zakończonego często simą (rynną) zdobioną rzygaczami i antefiksami. Pod każdym tryglifem poniżej listwy (tenia), która oddzielała architraw od fryzu umieszczano listewkę zwaną regula z 6 łezkami (guttae). Natomiast nad fryzem dodawano podtrzymującą gzyms płytkę (mutulus) z łezkami w 3 rzędach.

Zasięg i zastosowanie

Styl dorycki nie był stosowany wyłącznie na terenach zamieszkanych przez Dorów, ale w zasadzie wszędzie gdzie dotarła grecka cywilizacja. Najciekawsze przykłady budowli doryckich zachowały się w Italii i na Sycylii. Stworzoną w Italii odmianą porządku doryckiego był porządek toskański.

Surowe reguły kanonu doryckiego były trudne do zastosowania w dużych budowlach, co doprowadziło do zaniechania stosowania tego porządku w okresie hellenistycznym, niemniej z tego czasu znamy jeszcze budowle w stylu doryckim, np. świątynia Ateny Nikeforos w Pergamonie czy Ateny Lindia w Lindos na Rodos.

Przykłady zabytków w porządku doryckim: świątynia Apolla w Koryncie (ok. 540 r. p.n.e.), świątynie w Paestum (np. Hery, poł. V w.p.n.e.), świątynia Afai na Eginie (ok. 510-490 r.p.n.e.), świątynie Zeusa (Olimpejon) oraz Hery (Herajon) w Olimpii. Za najdoskonalszy przykład stylu doryckiego uważa się Partenon w Atenach.

Porządek joński to jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Posiada dwie odmiany: attycką i małoazjatycką, różniące się przede wszystkim detalami bazy i belkowania. Powstał w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI w. p.n.e. pod wpływem budownictwa ludów Wschodu.

Cechy charakterystyczne:

• lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia

• baza oparta na plincie: w wariancie attyckim trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi, albo w wariancie małoazjatyckim - wieloczłonowa, dowolnie zestawiona z torusów i trochilusów

• trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), żłobkowanie jest węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczony entasis, zwężenie trzonu poniżej głowicy jest też mniejsze

• głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl joński ukształtował się w VI w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako przypominającej baranie rogi, woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus o profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony

• belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się w wariancie attyckim bogato zdobiony fryz ciągły (w porządku doryckim fryz zdobiony był metopami rozdzielonymi tryglifami). Fryz zdobiony był reliefem z scenami mitologicznymi, historycznymi. Najbardziej znanym i ciekawym przykładem jest fryz Partenonu zwany fryzem partenońskim. W odmianie małoazjatyckiej fryz nie posiada tak bogatej dekoracji. Jego ozdobą jest rząd wystających kostek. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania - gzyms wieńczący, często niższy niż w porządku doryckim, ale o bardziej skomplikowanej formie. Górną jego część stanowiła listwa zdobiona kimationem, antemionem lub plecionką, zakończona na ogół ząbkowaniem. Świątynie budowane w stylu jońskim kryte były, podobnie jak świątynie w stylu doryckim, dwuspadowym dachem zwieńczonym tympanonem, z gzymsem ozdobionym akroterionami. Wzdłuż dachu biegła rynna (sima) zakończona rzygaczami w postaci lwich pysków. Pole przyczółka wypełniała bogata dekoracja rzeźbiarska

• świątynie stawiano na trzystopniowej podbudowie (krepidoma)

Styl joński cieszył się ogromną popularnością od IV w. p.n.e., dominował w okresie hellenistycznym. Swoim zasięgiem objął nie tylko Grecję ale też Italię i Sycylię. Przykłady zabytków w porządku jońskim: Apteros (Nike Bezskrzydła) i Erechtejon na Akropolu, Herajon na wyspie Samos, Artemizjon w Efezie i w Ołtarzu Pergamońskim.

Rozwinięciem porządku jońskiego był porządek koryncki.

Porządek koryncki - to jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Rozwinął się jako odmiana porządku jońskiego na przełomie V i IV w. p.n.e..

Cechy charakterystyczne:

• smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim

• baza - jako w porządku jońskim, czyli trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi,

• trzon kolumny, jak w stylu jońskim, ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), kolumna o smuklejszych proporcjach

• głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka (kalatosu) uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest palmeta lub inny motyw roślinny

• belkowanie podobne jak w stylu jońskim, czyli złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się zdobiony fryz ciągły. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania - gzyms wieńczący, często podparty wspornikami, jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim.

Według legendy przytoczonej przez Witruwiusza kapitel koryncki został wynaleziony przez architekta Kallimacha, gdy zauważył on że kosz ofiarny ustawiony na grobie młodej dziewczyny porósł akantem. Porządek ten był stosunkowo rzadko stosowany w starożytnej Grecji. Najstarsza znana kolumna koryncka znajdowała się w tylnej części celli świątyni Apollina Epikurosa w Bassaj z ok. 430-400 r. p.n.e. Wyróżniała ona miejsce święte, w którym stał posąg boga. Późniejszymi przykładami użycia porządku korynckiego mogą być tolosy w Delfach (ok. 375 p.n.e.), w którym zastosowano go razem z porządkiem doryckim i w Epidauros (ok. 360 p.n.e.). Z okresu hellenistycznego (334 r. p.n.e.) pochodzi pomnik Lizykratesa w Atenach - niewielka budowla na planie koła z sześcioma korynckimi półkolumnami wtopionymi w ściany. Na dużą skalę porządek ten pojawił się dopiero w świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach, zaczętej w 174 r. p.n.e. (ukończonej w 132 r. n.e.). W roku 86 p.n.e. dyktator rzymski Sulla wziął kilka głowic z tej świątyni i umieścił je w na Kapitolu. Od tego czasu porządek koryncki stał się charakterystyczny dla starożytnego Rzymu i stosowany powszechnie zarówno w świątyniach jak i budowlach świeckich.

Dokładne rysunki pomiarowe pomnika Lizykratesa opublikowane przez Stuarta i Revertta w 1762 r. były podstawą porządku korynckiego stosowanego w neoklasycznej architekturze Anglii i Stanów Zjednoczonych

W4 Sofiści a sztuka 20.11.2006

Sofiści - zainteresowanie kulturą, najbardziej znany Pratagos (poł.V wieku). Byli humanistami. Przeprowadzani analizę konkretnych zjawisk w sztuce. Relatywizm w ocenie piękna i sztuki. Byli nauczycielami dorosłych - sztuka to ten rodzaj doświadczeń człowieka, który ma bardzo korzystny wpływ na jego życie, życie powinno być pełne przyjemności. Piękno wskazuje człowiekowi inne perspektywy, które nie łączą się z codziennym doświadczeniem. To, co uprawiali sofiści to po prostu TEORIA SZTUKI, a nie piękna. Nie byli tak bardzo jak Pitagorejczycy zainteresowani pięknem, a więc tym , co jest abstrakcyjne, czymś co przekracza ludzkie możliwości, znajduje się w obszarze transcendencji.

Natura - to co przypadkowe.

Kultura - rezultat ludzkiego działania / wytwór nie jest tym, co przypadkowe.

Sofiści są autorami pierwsze definicji piękna:

Rozróżnienie pojęciowe - poszukiwali specyficznego języka:

1. SZTUKA I PRZYRODA

Przyroda to wszystko to, co przypadkowe. Sztuka jest rezultatem celowych działań. Sztuka to techne - wytwarzana celowo w oparciu o wiedzę, znajomość reguł i zasad.

2. SZTUKI UŻYTECZNOŚCIOWE I PRZYJEMNOŚCIOWE

Rzeźba, posągi nic w sensie użytecznościowym człowiekowi nie dają. Nie dają one żadnego pożytku. Człowiek ma wyjątkową przyjemność. To samo w stosunku do poezji. Rozróżnienie to nie zostało przejęte przez Greków. W XVIII w. to rozróżnienie pojawiło się w związku z wyłonieniem się sztuk pięknych i działalnością baroku.

Sofiści odróżniali sztuki:

użytecznościowe (garncarstwo, praca kołodzieja, szewca)

przyjemnościowe (rzeźba, poezja - nie ma pożytku ale jest przyjemność)

kontynuacja tego myślenia aż do XVIII w

sztuka -> związana jest z przyjemnością -> XVIII w sztuki piękne

3. TREŚĆ I FORMA

wyróżnik formy i treści

Platon zauważył, że sofiści dociekali tego czy w poezji ważne są brzmienia (forma) czy też ważna jest mądrość życiowa (treść).

Nie posługiwali się tymi terminami, ale o nich mówili. Zastanawiali się na przykład co w poezji stanowi o jej wartości,

• czy sam dźwięk wyrazu (forma)

• czy mądrość, którą za sobą niesie (treść)

4. TALEN I WYKSZTAŁCENIE właściwe twórcom i artystom

Konieczne, aby być artystą trzeba mieć talent, z którym trzeba się urodzić. Jednak sam talent nie wystarczy, konieczna jest praca i rozwój tego talentu, aby móc być artystą, a więc konieczne jest kształcenie.

Sofiści talent i wykształcenie. Zastanawiają się na ile należy brać pod uwagę talent, a na ile wykształcenie.

Protagoras: talent jest czymś niezbędnym, ale bez wykształcenia nie będzie się artystą.

Pierwsi estetycy, którzy sformułowali definicję piękna i definicję sztuki. -> Piękne jest to, co jest przyjemne dla oczu i uszu.

• Podkreśla się sensualizm i hedonizm

• Próba wyodrębnienia piękna estetycznego. Jest ono inne niż to archaiczne i to pitagorejskie. Zawarte w kalon. Związane z dobrem moralnym. Sofiści pozbawili piękno naleciałości moralnej.

Kalón - archaiczna koncepcja piękna, sięgają do niego Pitagorejczycy, nawiązuje Platon - jest to bardzo szerokie pojęcie piękna - nieestetyczne pojęcie piękna - piękne jest to, co budzi uznanie. - widoki, kobiety, boginie, ludzkie czyny, moralność -cała sfera etyki.

Grecy bardzo chcieli, by to co piękne było przede wszystkim moralne, związane z postępowaniem człowieka.

Pytia delficka: najpiękniejsze jest to, co szlachetne, sprawiedliwe. To, co piękne kształtuje charaktery, oddziałuje na sferę moralną

Definicja sofistów jest zerwaniem z greckim pojęciem piękna. Sofiści przyjmują hedonistyczną (sensualistyczną) koncepcję piękna. Jest to pierwsza próba wyodrębnienia piękna estetycznego. Wg. Sofistów wszelka ma walory estetyczne. Także muzyka związana z religią, katharsis sofiści zrywają z takim myśleniem o sztuce. Muzyka daje przyjemność, nie ma związku z doskonaleniem duchowym człowieka.

MOTYW SOFISTÓW

Sofiści są relatywistami (względność piękna) o tej względności piękna estetycznego i szerzej pojętego mówią jako badacze zjawisk społeczno - kulturowych.

„Dialexeis” - anonimowy tekst sofistów autor zastanawia się czym jest piękno i brzydota

Względność piękna wiąże się z tym, że kobiety, które się malują, są uważane za piękne (wartościowe estetycznie),a jeśli robią to mężczyźni, to jest to brzydkie.

Tatuaż jest ceniony jako piękny w Tracji, natomiast w Grecji tatuowani są przestępcy.

W Sparcie podobają się mężczyźni o wielkiej sile, natomiast w Jonii podobają się mężczyźni, którzy są wykształceni.

Absolutystyczna koncepcja piękna: piękno to stosowność

piękno to celowość

Protagoras - mówi o różnorodności piękna. PIĘKNO JAKO STOSOWNOŚĆ

Wychodził od wskazania różnorodności piękna. Nie jest po prostu obiektywne, uniwersalistyczne, absolutystyczne. W tej różnorodności właśnie piękno jest względne.

Za Protagorasem: Gorgiasz i Sokrates - zwracają uwagę na to, iż każda rzecz jest piękna po swojemu, nie ma jednego wzorca piękna. Nie ma jednego, idealistycznego wzorca, nie ma uniwersalnej idei istniejącej obiektywnie, która mogłaby stanowić wzorzec piękna.

Dlaczego sztuka była ważna u Sofistów?

MOTYW GORGIASZOWY

APATETYCZNOŚĆ SZTUKI

„Obrona Heleny” Gorgiasz odwołuje się do teatru, do doświadczeń estetycznych jakie mają widzowie, mówi o wartości tragedii, które przykuwają całe rodziny obywateli. Teatr umożliwia im coś wyjątkowego.

apatetyczność - apate - omamianie

Przedstawienie teatralne, tragedie, które ludzie chłoną.

Ten rodzaj kontaktu ze sztuką każe im cenić to , co w życiu codziennym jest odbierane jako naganne - nie cenimy kłamstwa, oszustwa.

W teatrze to, co w życiu codziennym cenimy, budzi w nas entuzjazm. Wizja artystyczna, która dominuje nad widownią, to świat przedstawiony tragedii pozwala ludziom obcować z czymś wyjątkowym, z czym w życiu codziennym nie obcują, bo jest to dla nich zbyt trudne i bolesne. Dzięki kontaktom ze sztuką poszerza się horyzont człowieka.

Nie tylko tragedie umożliwiają znalezienie się w innym świecie, ale także muzyka porusza człowieka. Scenografia posługuje się iluzją.

Iluzja przez deformację - scenograf powoływał do istnienia fikcję, gdzie to co oddalone od widza dawało iluzję obcowania z przedmiotami, których nie było.

Apatetyczność atrakcyjna z punktu widzenia estetyki. Później nie było wielu kontynuatorów tej drogi - częstszenawiązanie do ekspresyjności i katarktyczności Pitagorejczyków, związanej z obiektywistycznym spojrzeniem w formę.

SOKRATES

Wskazywanie na to czym jest piękno. Sięgnięcie do myśli Protagorasa. Piękne jest to, co stosowne. W etyce i logice był jednak daleki od relatywizmu sofistów. Stosowność w aspekcie funkcjonalistycznym: piękne jest to co jest funkcjonalne! Dostosowanie do funkcji jakie ma pełnić.Sofiści byli relatywistami, a Sokrates nie. Jeśli chodzi o poglądy na sztukę Sokratesa, wiemy od Ksenofonta ze „Wspomnień o Sokratesie”. Ksenofont swoje rozważania na temat Sokratesa oparł na rzetelnej wiedzy. Tatarkiewicz utrzymuje, że Ksenofont pisze o tym , co Sokrates powiadał.

Ksenofont zdaje sprawę z wypowiedzi Sokratesa. Sokrates stwierdza, że sztuki są odtwórcze, np. malarstwo, rzeźba. Naśladują one naturę. Są też takie sztuki jak kowalstwo, ciesielstwo - wytwarzają coś, czego w przyrodzie nie znajdziemy.

MIMESIS

Nie chodzi o proste odtwarzanie, lecz o idealizację w sztuce. Ksenofont nawiązał kontakt z rzeźbiarzami, którzy pracują na modelach, a ich rzeźby nie powołują się do końca na te modele, ale odwołują się do czegoś doskonalszego. Doskonała sztuka to coś, co znajduje źródło w umyśle artysty - nie chodzi o bierne naśladownictwo. Powołują coś, czego w realiach nie ma - jest wyidealizowane. Zainteresowanie duchowością człowieka - wskazanie na rzeźbę. Wyrazistość u Skopasa i Praksytelesa widoczna w oczach, wskazująca na przeżycia duchowe. Nie tylko forma, ale i życie wewnętrzne. Nie tylko ciała, ale i dusze warte są uwagi (Sokrates, Ksenofont).

Wiele cech charakterystycznych można odczytać z oczu. Sokrates wyciągał wnioski ze sztuki iluzjonistycznej. Sztuka archaiczna, hieratyczna, syntetyczna. Świadomość odejścia od warsztatu archaicznego i ich martwych twarzy, i odwołanie się do indywidualizacji psychicznych.

Piękne jest dostosowanie do celu myślenie funkcjonalistyczne

Platon złota tarcza nie jest piękna

kosz na śmieci jest piękny

Sokrates (i Platon) uważa, że złota tarcza nie jest piękna, gdyż nie chroni młodego człowieka w bitwie.

Motyw Sokratesa Sokrates mówi o sztukach naśladowczych- malarstwo, rzeźba, poezja. Nie naśladują one w ten sposób, że kopiowałyby rzeczywistość. Rzeźbiarze nie korzystają tylko z jednego modela. Te rzeźby są piękniejsze niż poszczególni młodzieńcy. Zauważa to odwiedzając pracownie rzeźbiarskie np. Praksasa. Piękno sięga do urody wielu młodych ludzi i przekracza realność. Jest to ideologia. Piękno nie jest kopią, ale pięknem stworzonym, idealizowanym. Mówi w związku z tym o pięknie duchowym. To najbardziej w rzeźbach podziwiał. „To, co widoczne jest w oczach rzeźb”. Zindywidualizowana duchowość był zwolennikiem sztuk klasycznych. Rzeźby miały indywidualny charakter i specyficzny ruch w sobie. Sokrates stworzył nowy język sztuki. Rzeźba archaiczna miała oczy widoczne tylko w zakresie owalnego wykroju. Były martwe bez wyrazu. Sokratesa zachwycały oczy, które coś komunikują, mają coś do przekazania.

W5 ARYSTOTELEJSKA KONCEPCJA SZTUKI 27.11.2006

-definicja klasyczna sztuki

- czym są sztuki naśladowcze

Arystoteles poza tym, że był entuzjastą sztuki, to zajmował się sztuką naukowo właśnie poprzez refleksję estetyczną, poprzez rozwój narzędzi poznawczych, które rozwinął, a to z tego względu, że przejął dorobek filozoficzny. Sięgał do Pitagorejczyków, Sofistów i Platona. Estetyka była już rozbudowana. Arystoteles miał gdzie sięgać.

Arystoteles - pierwszy teoretyk sztuki. Czerpał z Gorgiasza i Demokryta. Najwięcej zawdzięczał jednak Platonowi. Tylko tyle, że mieli oni inny przedmiot zainteresowania.

Arystoteles odrzucił wiele z tego, co platońskie:

1. Nie był metafizykiem; nie brał pod uwagę piękna

2. Nie kontynuował platońskiego idealizm i moralizmu

3. Jego estetyka nie miała charakteru normatywnego (w przeciwieństwie do Platona)

4. Arystoteles napisał wiele dzieł poświęconych wyłącznie problemom estetyki

Platon zajmował się PIĘKNEM, a Arystoteles SZTUKĄ!

Podejście Arystotelesa do sztuki było empiryczne. Zajmował się sztuką badając wprost dzieła sztuki. Podejście to było także analityczne. Arystoteles podejmował krytykę sztuki, mówił o tym, na czym polega fenomen artystyczny. Platon bardzo negatywnie mówił o sztuce mu współczesnej. Arystoteles wiele też z dorobku Platona odrzucił: metafizykę platońską, koncepcję idei. Nie kontynuował też platońskiego intelektualizmu i moralizmu. Jego estetyka nie miała też charakteru normatywnego.

Platon interesował się tylko sztuką archaiczną, a Arystoteles jest skoncentrowany w odbiorze sztuki klasycznej, z która obcuje na co dzień. Platon sięgając do sztuki archaicznej mówił jaka sztuka powinna być. Stąd ten normatywizm (mówienie z punktu widzenia jaka sztuka powinna być, a nie ma się kontaktu z życiem artystycznym).

Arystoteles wolny był od normatywizmu. Interesował się przede wszystkim literaturą zachował się taki zapis bibliograficzny, gdzie jest informacja o traktatach Arystotelesa. Okazuje się, że najwięcej traktatów z estetyki poświęcił literaturze. Napisał np. traktat „Zagadnienie homeryckie”, „O poetach”, „Zagadnienie poetyckie”, „Dwie księgo poetyki”.

Zachowała się tylko 1-wsza księga „Poetyki”, skąd czerpiemy wiedzę na temat Arystotelesa. Inne dzieła Arystotelesa, gdzie są spore fragmenty np. „Retoryka”, „Polityka”, „Fizyka” i „Metafizyka”, gdzie Arystoteles mówi o przeżyciu.

Nikt przed Arystotelesem nie prowadził tak systematycznych badań na temat sztuki, korzystał on bowiem z całego dorobku filozoficznego i była to naukowa estetyka.

Arystoteles pisał o sztuce, która bardzo dobrze znał, która stanowiła przedmiot jego dociekań. Brał pod uwagę konkretne dzieła. Warte one były konkretnych analiz i krytycznego skupienia. Zajmował się najpełniej i najszerzej literaturą. To, co pisał na temat literatury dotyczyło przede wszystkim tragedii Sofoklesa i Eurypidesa.

Jeśli chodzi o malarstwo to zachwycał się obrazami Polignota i Zeuksisa. A jeśli chodzi o rzeźbę to wypowiadał się na temat rzeźb Fidiasza i Praksytelesa.

To nie były nowości w sztuce, to była sztuka współczesna Arystotelesowi, funkcjonująca społecznie, mająca krąg odbiorców, dzieła uznane.

Arystoteles zainteresowany konkretnymi dziełami sformułował i zdefiniował pojęcie sztuki. To jego arystotelejskie pojęcie sztuki funkcjonuje w estetyce jako klasyczne.

Arystoteles sięga do greckiego techne. Chodzi o to, że w związku z techne mówi o czynnościach ludzkich, kładzie nacisk na czynności ludzkie to różni sztukę od przyrody

„Przez sztukę powstaje to wszystko, czego forma jest w duszy”.

„Co ma źródło w wytwarzającym, nie w wytworze.”

Odwołuje się więc dalej do czynności ludzkich i powiada, że są 3 rodzaje czynności:

-BADANIE

-DZIAŁANIE

-WYTWARZANIE - techne

Sztuka jest wytwarzaniem. Wytwarzanie tym różni się od badania i działania, że jego rezultatem jest wytwór. Sztuką jest także wytwarzanie, które ma charakter świadomy, oparte jest bowiem na wiedzy, znajomości reguł, umiejętności posługiwania się regułami.

Dla Arystotelesa podobnie jak dla Greków, którzy korzystali z tradycji archaicznej sztuką było także rzemiosło. Trzeba znać zasady wytwarzania, aby zrobić koło czy wazę. Dla Arystotelesa sztuką nie była wytwórczość instynktowna.

Należy więc powiedzieć o wieloznaczności techne. Sztuką jest zarówno wytwór jak i wytwarzanie - także zdolności konieczne do wytwarzania i wiedza, która jest czymś niezbędnym do wytwarzania. /kontynuacja wcześniejszego techne/. Ta wieloznaczność przeszła także do łacińskiego ars i do nowożytnego pojęcia sztuki.

Średniowieczne ars odwoływało się do wiedzy, kładło nacisk na wiedzę.. Nowożytne pojęcie kładzie nacisk na wytwór.

Arystotelesa najbardziej pociągały zdolności artysty talent.

Arystoteles rozumie sztukę:

1. dynamicznie - mówi o procesach, czynnościach

2. podejście zintelektualizowane - wskazuje na intelektualny czynnik sztuki.

3. sztuka jest procesem psychofizycznym, przeciwstawiał sztukę przyrodzie ,ale podkreślał celowość zarówno sztuki przyrody i sztuki.

Arystoteles mówi o „wynalazczym obmyślaniu”. Podkreśla rolę wiedzy, znajomość reguł. Sztuka jest dla niego procesem psychofizycznym z tego punktu widzenia przeciwstawiał sztukę naturze. Nie jest to jednak podejście radykalne, bo zarówno sztuk i natura funkcjonują celowo.

Arystoteles interesował się również stosunkiem sztuki do tworzywa. Techne zawsze musi operować w jakimś tworzywie.

Zajmował się stosunkiem sztuki do tworzenia. Podkreślał, że sztuka jest różna od tworzywa.

5 sposobów posługiwania się tworzywem:

• Zmiana kształtu - wtedy kiedy robimy rzeźbę z brązu

• Dodawanie tworzywa - garncarz, każdy kto pracuje w glinie

• Ujmowanie tworzywa - rzeźby z marmuru

• Nowe składanie tworzywa - architektura

• Zmiana jakościowa tworzywa - terakota

Arystoteles wyłonił spośród sztuk, takie które stanowiły sztuki naśladowcze. Był pierwszym badaczem, który włączył poezję do sztuki.

Sztuki mimetyczne to te, które od poł. XVIII w. stanowią sztuki piękne: malarstwo, rzeźba, poezja, część muzyki.

Wyłaniając sztuki naśladowcze odwoływał się do Platona, który uważał: Sztuki albo uzupełniają przyrodę albo też ją naśladują. Był bardzo negatywnie nastawiony do sztuk naśladowczych. Arystoteles w naśladowaniu widział cel sztuki. „ Sam poeta powinien jak najmniej mówić od siebie, bo w ten sposób nie jest naśladowcą”.

Arystoteles wyłonił spośród sztuk, takie które stanowiły sztuki naśladowcze. Był pierwszym badaczem, który włączył poezję do sztuki.

Wyłaniając sztuki naśladowcze odwoływał się do Platona, który uważał: Sztuki albo uzupełniają przyrodę albo też ją naśladują.

MIMESIS CEL SZTUKI

Arystoteles był przekonany, że ludzie jako reprezentanci gatunku bardzo cenią naśladowanie.

Naśladowanie czynność naturalna dla człowieka.

Podoba się ludziom naśladowanie tego, co w codziennej rzeczywistości nie budzi naszego zainteresowania.

Naśladowanie nie było kopiowaniem. To, co naśladowane w sztuce może być piękniejsze lub brzydsze. Mamy tu do czynienia z idealizowaniem.

U Platona nie ma śladu naturalizmu. Mówi o naśladowaniu tego, co typowe. Naśladowanie podporządkowane jest konieczności artystycznej. W dziele sztuki nie są ważne poszczególne rzeczy, zjawiska, barwy, kształty, lecz ich układ, zestrój. „W dziele sztuki nie są ważne poszczególne przedmioty, ale ta nowa całość, którą artysta tworzy”. Każde dzieło sztuki naśladowczej ocenia się nie przez porównywanie z rzeczywistością, ale biorąc pod uwagę jej wewnętrzną budowę i konsekwencje.

POEZJA

Arystoteles włącza poezję do sztuk naśladowczych. Wcześniej poezja nie była traktowana w ogóle jako sztuka.

Wytwarzanie i wieszczenie

Poezja tak samo jak wszystkie inne sztuki opiera się na znajomości reguł/zasad. Tak samo potrzebne są zdolności, umiejętności, ćwiczenia.

„Poezja jest rzeczą raczej przyrodzonych zdolności niż szału”.

Literaturze chodzi o kreację świata rzeczywistego, prowokowanie czegoś, co oparte jest na języku artystycznym.

Kreacja świata artystycznego przy pomocy środków jakich nie ma w przyrodzie, czyli jakie człowiek wytwarza, powołuje do istnienia w dziele.

Jakie to są środki? RYTM, MELODIA, MIARA

Poezja może być przedmiotem nauki / poetyki /

Dzięki temu, że określił czym są sztuki naśladowcze włączył poezję do sztuki. Poezja jest tutaj bardzo bliska, bo w ramach sztuk mimetycznych, blisko plastyki.

MIMESIS (malarstwo, rzeźba, poezja, muzyka) dały podstawy Batteaux, by mówić o sztukach pięknych.

W6 Plotyn 17.12 2007

Na egzamin - przeżycie arystotelejskie, ogólnie będzie arystoteles + greckie koncepcje mimesis

Plotyn III rok n.e. czasy hellenistyczne, 60 lat po Platonie

Neoplatonizm, neoplatoniści odegrali istotną rolę w czasach przełomu renesansowego, w kształtowaniu kultury zachodniej.

Program sztuki - jaka sztuka powinna być

Za Platonem podjął sprawy zasadnicze w etyce. Mało ma Plotyn wspólnego z etyką jemu współczesną. Nie zajmował się sprawami szczegółowymi.

Etyka Plotyna znana jest jako Enneody (6x9). Dwie z nich poświęcone są etyce i tym samym teorii sztuki.

Idealizm, spirytualizm, transcendentalizm

Plotyn mówi o dwóch światach

1. świat ten - jest zmienny i niedoskonały, nietrwały

2. świat tamten - duchowy, doskonały, możemy do niego sięgać myślą

Dla Platona piękno tylko duchowe. Nie mogliśmy poznać idei piękna, ale kontakt z nim mogliśmy mieć poprzez kontemplacje. Nie bezpośrednio, zawsze poprzez obraz, poprzez zamysł intelektualny.

Plotyn- do piękna możemy sięgać bezpośrednio. Mamy do czynienia z pięknem zmysłowym, które odbiciem umysłowego, dostępnego także zmysłom. Piękno jest odbiciem świata nadzmysłowego i zmysłowego. Jest własnością doskonałą tego nadzmysłowego.

Piękno nie polega na relacji, na stosunku. Nie możemy mówić o nim jako o proporcji. Gdyby piękno polegało na proporcji, zestroju, nie byłoby to piękno z którym obcujemy, którego doświadczamy w blasku, słońcu, błyskawicy. W tym wszystkim co jest jednią.

Piękno jest w jedni ponieważ piękno jest jednością.

W pięknie Plotyna wiele zależy od symetrii proporcji ale są to tylko zewnętrzne objawy piękna. Dotyczy tylko materii.

Istotą piękna jest wszystko to co się przez symetrię prześwieca.

O pięknie stanowi jedność a jedności nie ma w materii. Wynika z tego, że źródłem piękna jest duch. Duszy podoba się tylko dusza.

Piękny jest świat zmysłowy, ale tylko dzięki idei albo wzorowi jaki ma przed sobą (piękne są kształty zewnętrzne, jeśli mają źródło w kształcie wewnętrznym) Dusza, która stała się piękna może widzieć piękno i spostrzega je od pierwszego wejrzenia. Jest to więc koncepcja spirytualistyczna.

Dusza nie wypełnia tylko świata człowieczego, jest tylko ludzka. Całe istnienie wypełnione jest duchem, a więc w całej przyrodzie jest piękno, nawet więcej niż w sztuce.

Sztuka odzwierciedlająca ducha realizuje piękno. Ta która poprzestaje na świecie zmysłowym, pozbawiona jest piękna. Plotyn łączy sztukę z pięknem. Różni go to od Platona. Wynikają z tego funkcje:

Funkcje sztuki:

Wiążą się z naśladowaniem - sztuka naśladuje wewnętrzne kształty rzeczy(Platon mówił o kopiowaniu)

Sztuka sięga zasad - odzwierciedla ducha

Sztuka powstaje nie dzięki temu, że artyści naśladują zewnętrzne kształty rzeczy, ale dzięki idei artysty.

Artysta jest kimś niepospolitym, bo dysponuje w umyśle ideami, które pozwalają mu sięgać do tego, co duchowe.

Plotyn mawiał, że sztuka się nie starzeje np. Fidiasz „Zeus” artysta byłby jak Bóg gdyby miał się nam objawić

Sztuka dla Plotyna byłą bardzo ważną sferą praxis.

Sztuka jest poznaniem, które nie ma charakteru naukowego. Jest to inny rodzaj poznania. Sztuka to poznanie obrazowe i bezpośrednie. Nie analizujemy intelektu a intuicję, poznajemy kształt wewnętrzny.

Plotyn jest metafizykiem piękna i sztuki. Mówi o wielkości sztuk nie jako odbiorca , koneser czy estetyk. Jego zachwyt, entuzjazm nie jest efektem obcowania ze sztuką, z doświadczenia estetycznego.

Najważniejszym pojęciem było dla niego pojecie Absolutu i Emanacji. Byt jest jeden ale nie ma postaci. Był wyłonił się z absolutu a najważniejsza cecha absolutu jest emanacja. Byt emanuje tak jak światło. Powyżej nas są anioły i idee a poniżej zwierzęta oraz materia. Sztuka umożliwia proces odwrotny - powrót do góry, a więc duchową sublimacje uwznioślenie duchowe zbliża nas do tego co duchowe.

Program dla sztuki Plotyna

W malarstwie należy unikać tego co jest efektem niedoskonałości zmysłu wzroku a więc perspektywy i światłocienia. Trzeba przedstawiać rzeczy takimi jakimi są, a więc takimi jakimi widzi się……………. Wszystko to co przedstawione - na pierwszym planie

- Światło powinno być pełne i jednolite

- Barwy …………..lokalne?

- Należy przedstawiać wszystkie szczegóły

Materia jest masą duch światłem, dlatego materie należy pomijać, nie koncentrować się na niej. Światło jest forma a umysł ………….. formę.

Sztuka Plotyna znalazła realizację w sztuce bizantyjskiej, w sztuce średniowiecza

RENESANS

TECHNE

ARS

SZTUKA

- SZTUKI SŁUŻEBNE/MECHANICZNE

VULGARES

średniowieczne

---