SOCJOLOGIA- wykład
Dr Łukasz Ostrowski
09.10.2006
Literatura:
B.Szacka „Wprowadzenie do socjologii”
P.L. Berger „Zaproszenie do socjologii”
Socjologia- nauka o społeczeństwie i jego wpływie na człowieka
Większość wytworów kultury ma charakter społeczny. Socjologia ma dużą ilość poddyscyplin np.: socjologia pracy, medycyny
Początki:
1 poł XIX w A.Comte- ukoronowanie nauk o człowieku, stworzył nazwę
socjologia jest tak stara jak dzieje ludzkości np.: odwołanie do starożytności: Homer normy, obyczaje, hierarchia społ., Biblia źródło wiedzy socjologicznej
Socjologia a zdrowy rozsądek (różnice):
Odpowiedzialność za słowa (konieczne są dowody)
Rozległość obszaru, z którego czerpie się dowody (np.: stereotypy narodowe)
Rozumienie zjawisk społecznych (wypadkowa działań różnych ludzi, którzy mieli cele ale nie udało się im ich zrealizować)
Odporność na krytykę (zdrowy rozsądek ma wiele możliwości obrony np.: poprzez podkategorie, socjologia nie ma odporności na krytykę)
Cechy specyficzne socjologii:
Metodologia socjologiczna
Badania ilościowe (duża liczba przypadków- statystyka)
Badania jakościowe (szczegółowe, staranne przebadanie każdego przypadku0
Studia przypadku- kilka sposobów badania jednego przypadku
Teorie socjologiczne
Wiele teorii, paradygmatów
Teorie dominujące np.: organicyzm, strukturalizm
Od lat 70 nie ma teorii dominujących: pluralizm teorii (teorię trzeba dostosować do problemu)
23.10.2006
Kultura- wszystkie zachowania społ., w których przejawiają się pewne normy (inne rozumienie niż w życiu codziennym), nie ma jednej definicji kultury
1871- pierwsza definicja kultury bez wartościowania E.Taylor
Atrybutywne rozumienie kultury- kult. uznawana jako cecha ludzkości
Dystrybutywne rozumiene kultury- kult. konkretne np.: kult polska, latynoska
Cechy kultury:
Powiązanie z człowiekiem
Zjawisko ponadjednostkowe
Regularna i niepowtarzalna
Zbiór zjawisk wyuczonych (przekazywana na drodze społ.)
Wymiar czasowy
Wymiar przestrzenny
Kultura jako system (elementy kult są połączone, warunkują się nawzajem)
Jest prawidłowa, zmienia się wg określonych praw, reguł, prawidłowości
System adaptacyjny człowieka
Płaszczyzny kultury:
Psychologiczna: wszystkie myśli, wyobrażenia członków danej kultury + tzw warstwa aksjonormatywna (dot. norm, zasad)
Materialna: wszystkie materialne elementy składające się na kult.
Behawioralna: wszystkie zachowania ludzi charakterystyczne dla kult.
Etnocentryzm- kultura własnej grupy jako jedyna obowiązująca
Relatywizm kulturowy- przeciwieństwo etnocentryzmu, każda kult. ma granice, wytwarza zasady, normy ale obowiązujące tylko w danej kult i nie wykraczającą poza nią
06.11.2006
Grupa:
Kategoria- zbiorowość wyodrębniona na podstawie kryteriów zewnętrznych (nie mylić np.: z grupą 50-latków bo to kategoria nie grupa
Zbiorowość- wyodrębniona przestrzennie lub fizycznie (może się przerodzić w gr.społ) np.: tłum na koncertach
Grupa społeczna: zbiorowość o pewnych cechach wewnętrznych, które powodują że jest to coś więcej niż luźny zbiór ludzi/ byt ponadjednostkowy czyli więź i świadomość przynależności do grupy
Ma strukturę wewnętrzną stworzoną z zależności między osobami i różnicach między nimi (strukturę bada socjometria)
Struktura może być formalna i nieformalna (najważniejsza jest osoba)
Każda grupa społeczna ma swój cel a celem grupy nieformalnej jest istnienie samo w sobie
Rola:
Pozycja- pewne określone miejsce w strukturze społ.
Przypisane z faktu urodzenia
Osiągane dzięki umiejętnościom lub przypadkowi
Wraz z modernizacją spada znaczenie ról przypisanych (wiek, płeć zostały)
Rola społeczna- zespół praw i obowiązków związanych z pozycją (to czego oczekuje od nas społeczeństwo podczas wykonywania swojej roli- scenariusz
Istnieją konflikty ról np.: rola kierownika, który musi jednocześnie podporządkować się swojemu zwierzchnikowi, luźne kontakty z uczniami-brak autorytetu nauczyciela
Ważny jest dobór ról, chociaż niektóre musimy przyjmować (np.: rola żony)
Rola a osobowość, rola a charakter- od ludzi oczekuje się plastyczności
Rola:
zachowania nakazane
zachowania zakazane
margines swobody (akceptowanie społ.)
Instytucje:
Podstawa porządku społ., która oznacza utrwalanie postawy, wzorce, rytuały, reguły
Dzięki nim społ. sprawnie funkcjonuje
Zespoły ról społ.
Zorganizowany typ działalności: reguły + środki materialne
Instytucja totalna (E. Goffman)
Powołane są po to, by zmieniać i modyfikować zachowania jednostek (więzienia, domy poprawcze, szpitale psychiatryczne, wojsko)
Mają wyspecjalizowany personel
Dążą do objęcia kontrolą wszystkich zachowań społ. Jednostki (drugie życie- działania, które tworzą i podtrzymują hierarchię, która ma się wyzwolić (opozycja) np.: fala w wojsku
20.11.2006
(Szacka- rozdz.6-7)
Dojrzewanie jako proces poznawania współrzędnych społecznych, które umieszczają nas w danej przestrzeni społecznej
Kontrola społeczna- mechanizmy uruchamiające /utrzymujące współdziałanie ludzi według porządku społecznego
Konformizm- jeden z podstawowych mechanizmów kontroli społecznej- zachowanie zgodne z zachowaniem otoczenia społecznego
Środki kontroli społecznej:
Formalne: opierają się na przemocy wobec osoby wyłamującej się. Ta przemoc jest „obudowana”. Te środki mają uzasadnienie w zapisach dokonanych w kodeksach, ustawach itp. One opisują jak, wobec kogo i w jaki sposób mają być wykorzystywane np.: za wykroczenie drogowe- mandat
Nieformalne- bardziej dokuczliwe niż formalne, większy repertuar, bardziej płynne reguły zastosowania, różne stopnie dokuczliwości. Jest to np.: odmowa akceptacji, uznania, plotka, ośmieszenie. Może pojawiać się także przemoc (klasa szkolna, grupa przestępcza). Uznanie kogoś za osobę niezrównoważoną psychicznie
Dewiacja- wyłamywanie się z norm społecznych
Czy dewiacja to to wszystko co znajduje się pod kontrolą człowieka, czy to ,to co jest poza jego kontrolą?
Czy na pewno wszystkie odejścia od normy są dewiacją, czy tylko te ocenianie negatywnie ( Matka Teresa- pozytywny dewiant)
Kto określa co jest normą a co dewiacją? Jednostka/ grupa, specjaliści?
Co decyduje o pewnej bezwzględności/ względności norm? Relatywizm norm
Środki formalne jako bardziej zaangażowane, silniejsze. Ale kontrola formalna zawodzi tam, gdzie nie jest poparta środkami nieformalnymi (powstawanie tzw. norm martwych). Kontrola nieformalna to uzupełnienie kontroli formalnej.
Socjologia jako nauka ewolucjonizująca społeczeństwa. Pokazuje, że ład społeczny jest odtwarzalny- żaden rewolucyjny przewrót, w rzeczywistości rewolucyjny nie jest, i tak zostanie odtworzony ład społ. Konserwatyzm socjologii- utrzymuje ład społ.
Socjalizacja- wdraża reguły społ. obowiązujące w społ. Uczenie się ról społ. ich funkcjonowania, zależności- dzieki temu wchodzi się później w role. Uczy odbierania zachowań innych. Przez to możemy postrzegać społeczeństwo jako całość zorganizowaną.
W idealnie działającym społ, kontrola społ byłaby niepotrzebna. Pojawia się ona w sytuacjach awaryjnych.
Konflikt ról np.: między rolą podwładnego a zwierzchnika
Metodą unikania konfliktu jest dobór ról- niektóre są nam narzucane ale niektóre możemy odrzucić, nie przyjąć ich.
Sumienie- wytwór społeczny, bo zawiera wpojone nam normy i reguły społeczne. Jest jednym z elementów kontroli społecznej
Socjalizacja to nie to samo co edukacja . Edukacja jest elementem socjalizacji.
E- Ma początek i koniec, konkretny materiał i instytucja
S- całe życie człowieka, wiele instytucji i ogromny materiał
Rodzaje socjalizacji:
Pierwotna- pierwsze lata życia, środowisko rodzinne, dziecko nabywa pewną wiedzę o świecie i uznaje ją za obiektywną i oczywistą
Wtórna- nadbudowana nad pierwotną, słabnie pierwiastek emocjonalny, znika jedyność i absolutność. Normy nie obowiązują wszędzie te same- względność wiedzy wyniesionej z socjalizacji to daje umiejętność kontaktu z innymi, lepsze zrozumienie świata.
Konflikt między pierwotną a wtórną- wtedy jednostka zapewne opowie się za wiedzą pierwotną z powodu emocjonalnego
Resocjalizacja- dotyka pewnej części społeczeństwa, doprowadzenie do oddzielenie wiedzy pierwotnej sprzecznej z regułami, przekazanie nowej wiedzy o nich. Eliminowanie negatywnych zachowań. Potrzeba nadzoru zewnętrznego.
04.12.2006
Poziomy rzeczywistości społecznej
Jednostki
Małe grupy społeczne
Wielkie grupy społeczne
Społeczeństwo to struktura nadbudowana nad tymi wszystkimi.
Strukturaliści- społeczeństwo to sieć powiązań stałych, ludzie wchodzą w interakcje, ale ograniczane są one przez strukturę.
Spory co do tego czy 2 osoby to grupa czy dopiero 3?
„2”
Dwie osoby to nie jedna
Powstają interakcje
Pełna kontrola nad interakcjami między sobą
Jest to grupa niepełna np.: małżeństwo
„3”
Bardziej złożone i większe interakcje
Nie można kontrolować wszystkich interakcji- pojawiają się zupełnie inne zachowania niż w duecie
Mogą pojawiać się koalicje lub układy
Co do liczebności w górę nie ma ograniczeń, chociaż R. Melton stwierdził, że wielkie społeczeństwa jak np.: Chiny to nie jest grupa społeczna, bo nie ma szans by każdy spotkał się z każdym (słabe więzi)
Gdzie jest granica pomiędzy grupami małymi a wielkimi?
Brana pod uwagę jest nie liczebność grupy ale cechy strukturalne grupy
Cechy małej grupy społecznej:
Nie ma potrzeby tworzenia wewnętrznych struktur do utrzymania spoistości grupy
Prostsza struktura komunikacji (komunikacja bezpośrednia), wszyscy się znają, kontakty bezpośrednie, świadomość istnienia „współbraci”- nie ma jednostek anonimowych
Wpływ liczebności na grupę społeczną:
Przyrost liczebności zmienia cechy grupy- jeśli grupie zależy na spoistości to nie powinna przyjmować za dużo nowych członków
Małe grupy są bardziej radykalne, świat zewnętrzny jest postrzegany jako zagrożenie, straty fizyczne są trudniejsze do odrobienia
W małych grupach jest większa więź
Zależność pomiędzy małymi a wielkimi grupami:
- Grupy małe = pierwotne, oparte są na więzi naturalnej
- Duże grupy mają członków, którzy jednoczą się w niej w jakimś celu
- Małe struktury pośredniczą między dużą grupą a jednostką
- Duże grupy funkcjonują dzięki małym
18.12.2006
Zróżnicowanie społeczne- perspektywa obiektywna
Koncepcja marksowska- zróżnicowanie klasowe
Marks i Engels zakładali, że każde społeczeństwo podzielone jest na dwie klasy na podstawie stosunków do środków produkcji
Grupa posiadaczy środków produkcji
Grupa pozbawiona środków produkcji np.: niewolnicy, chłopi, robotnicy
W rzeczywistości występowały też inne klasy społeczne np.: duchowieństwo ale Marks traktował ich jako „statystów na arenie dziejów”, którzy w końcu zanikną np.: tak jak rzemieślnicy
Klasy to też grupy społeczne, bo między członkami klasy istnieje więź (wspólne interesy)- „proletariusze łączcie się”
Max Weber
Skonfrontował pomysły Marksa z rzeczywistością. Wiedział, że konflikt słabnie a podziały nie są już tak wyraźne np.: dzięki akcjom pracowniczym
Pojawiła się też klasa bez kapitału ale zajmująca wysokie stanowiska - menagerowie
Trzy rodzaje dóbr, o które konkurują ludzie:
Materialne (pieniądze)- nie jest tu ważny kapitał a kompetencje, liczą się szanse na rynku pracy Klasy
Prestiżowe ( szacunek innych)- prestiż zdobywany poprzez konsumpcję i style życia Stany
Polityczne (władza)- metodą zdobycia jest wpływ na decyzje polityczne Partie
Socjologia amerykańska XXw.
Klasa to wskaźnik materialny, prestiżu i przynależności klasowej- stąd podział na 6 klas stosowanych do tej pory
Teorie stratyfikacyjne Davis, Moore: funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego:
- podział jest nieunikniony i pozytywny
- awans na podstawie kompetencji i umiejętności (merytokracja), o pozycję trzeba się starać poprzez rozwój umiejętności, awans jako nagroda
W rzeczywistości awans jest często wynikiem znajomości
Ruchliwość społeczna
Jest to zmiana pozycji w układzie warstw społecznych. Zmiany nie są możliwe bez przebudowania całej hierarchii np.: sytuacja robotników po wojnie i w komunie
Mobilność pozioma- na przestrzeni życia człowiek zmieniając miejsca pracy porusza się w jednej strukturze np.: nauczyciele
Mobilność pionowa- zmiana pracy powoduje awans lub degradację społeczną
Awans:
- mobilność wewnątrzpokoleniowa np.: zdobywanie stopni nauczycielskich
- mobilność międzypokoleniowa, porównanie pracy człowieka z pracą jego ojca kiedy dziecko miało 14/ 15 lat
Czynniki ruchliwości:
Cechy rodziny i człowieka
Cechy systemu społecznego, które dają pewnym osobom większe szanse na awans np.: punkty za pochodzenie
Zawirowania, załamania systemu społecznego np.: sytuacja po roku 89
W jaki sposób zróżnicowanie społeczne oddziałuje na społeczeństwo?
- czynnik kulturowy tzn. powstają specyficzne zachowania zgodnie z przynależnością do grup np.: kultura robotnicza
15.01.2007
Zróżnicowanie społeczne- perspektywa subiektywna.
Socjologia humanistyczna- punkt widzenia jednostki, w Polsce to ujęcia ma długa tradycję: od I WŚ- F. Znaniecki (subiektywne postrzeganie miejsca w strukturze społecznej)
S.Ossowski „Struktura społeczna w klasowej świadomości” (lata 50)
- krytyka marksizmu (mimo że był z lewicy, dostrzega błędy i uproszczenia)
- wtedy marksizm był wiedzą ostateczną
- podziały:
dychotomiczne- dwie przeciwstawne grupy (posiadające lub nie posiadające władzę, próżnujący lub pracujący). Dychotomie łatwo przemawiają do ludzi i narzucają się im, są proste. Podział ten stoi w sprzeczności z praktyką i rzeczywistością- nie tak łatwo stworzyć podziały bo są grupy pośrednie. Klasom uprzywilejowanym dychotomia jest na rękę.
gradacja- schemat dostrzegania pewnych skal w społeczeństwie. Ludzie zamożni są ważni dla państwa ale sprawy publiczne będą dopasowywać do swojej klasy. Ludzie biedni nie mają znaczenia bo pracują. Klasa pośrednia jest sensem demokracji.
Odmiany gradacji:
- prosta, według jednego czynnika np.: zamożności
- syntetyczna- łączy rozmaite dziedziny życia jednostki (majątek, konsumpcja, władza)
Postrzeganie funkcjonalne- mówi o tym, jakie grupy odgrywają jaką rolę w społeczeństwie i dlaczego są potrzebni np.: biedni są potrzebni bo ktoś musi wykonywać pracę
Ossowski te sposoby relatywizuje, sprowadza do sytuacji i ich twórców. Jest to podział na NAS i ONYCH.