Temat: Aktualne i antycypowane problemy pedagogiki pracy.
Pedagogika pracy to jedna z subdyscyplin pedagogicznych. Wyodrębnianie subdyscyplin jest częste. Pedagogika pracy wyodrębniła się w 1972 r. podczas pierwszego posiedzenia Rady Naukowej nowopowstałego Instytutu Kształcenia Zawodowego. Dyrektorem został T. Nowacki i jego uważa się za twórcę pedagogiki pracy.
Dwie podstawowe przyczyny powstania pedagogiki pracy jako samodzielnej subdyscypliny:
· Potrzeby praktyki - po II wojnie światowej w Polsce masowo rozwinęło się szkolnictwo. Tą rzeczywistość edukacyjną trzeba było odpowiednio przygotować merytorycznie.
· Znaczne rozdrobnienie i rozproszenie problemów, którymi miała zająć się pedagogika pracy.
Nazwa - mówiono o pedagogice zawodowej, gospodarczej, zakładu pracy, inżynierskiej. Ustalono, że będzie to pedagogika pracy (bo istniały już psychologia pracy, socjologia pracy).
Problemy badawcze dla pedagogiki pracy:
· zagadnienia teleologiczne - cele kształcenia zawodowego i ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki i struktury zatrudnienia
· zawodoznawstwo - podział pracy, wyodrębnienie się zawodów, klasyfikacja zawodów i specjalności
· dobór i układ treści kształcenia - kryteria doboru treści kształcenia, relacja pomiędzy treściami ogólnokształcącymi i zawodowymi, procedury tworzenia programów kształcenia, korelacje międzyprzedmiotowe
· zagadnienie wychowania - wychowanie ucznia szkoły zawodowej oraz pracownika, a także kształtowanie kultury technicznej
· teoretyczne podstawy opracowań metodycznych - analiza organizacji i przebiegu oraz zmian w procesie kształcenia i doskonalenia zawodowego
· orientacja zawodowa - diagnoza pedagogiczna oraz zagadnienie korelacji zainteresowań i możliwości jednostek z potrzebami rynku pracy, a także organizacja systemu orientacji i poradnictwa zawodowego
· dokształcanie i doskonalenie zawodowe - funkcje i efektywność oraz korelacje z rynkiem pracy
· zagadnienie wyposażenia i materialnych warunków realizacji kształcenia i doskonalenia zawodowego - architektura szkolna oraz infrastruktura warsztatów szkolnych, pracowni i laboratoriów
· zagadnienia organizacji i kierownictwa - jakość kształcenia, pomiar dydaktyczny oraz kryteria oceny pracy szkoły i poszczególnych nauczycieli
· pedeutologia - przygotowanie merytoryczne i metodyczne nauczycieli edukacji zawodowej oraz zagadnienie powinności deontologii pedagogicznej
Struktura problemowa pedagogiki pracy - działy:
· kształcenie przedzawodowe - obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i pomaga w dokonaniu właściwego wyboru zawodu. Główne problemy zawierające się w tym dziale to wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe
· kształcenie zawodowe - dotyczy ogólnozawodowego i specjalistycznego kształcenia głównie w szkole zawodowej, ale także w zakładach pracy i instytucjach oświaty pozaszkolnej, obejmuje przede wszystkim cele, treści, programy, proces, formy, metody i środki kształcenia zawodowego oraz warunki skuteczności i wyniki tego kształcenia, a także szeroko rozumianą problematykę wychowawczą szkoły zawodowej
· ustawiczne kształcenie zawodowe dorosłych - obejmujące pracę edukacyjną w całym okresie aktywności zawodowej, ale także problemy adaptacji społeczno - zawodowej, identyfikacji i stabilizacji zawodowej oraz problematykę działań humanizacyjnych w zakładzie pracy.
Definicje pedagogiki pracy:
· „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek - wychowanie - praca”
· „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, zawodowej i ustawicznej dorosłych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy”.
Kryteria naukowości:
· przedmiot badań
· metodologia (procedury badawcze i metody)
· terminologia (np. kompetencje, kwalifikacje).
Pedagogika pracy współdziała z różnymi naukami:
· pedagogicznymi - pedagogika ogólna, historia oświaty i wychowania, teoria wychowania i dydaktyka
· o pracy - psychologia pracy, socjologia pracy, andragogika
W Polsce w Bydgoszczy powstał pierwszy Zakład Pedagogiki Pracy, później w Poznaniu, w Częstochowie. Dziś w 18 uczelniach kształci się pedagogów pracy (w 5 państwowych i 13 prywatnych). Uczelnie są w Szczecinie, Bydgoszczy, Łodzi, Olsztynie, Olecku, Warszawie, Lublinie, Częstochowie, Opolu, Rzeszowie, Rykach, Płocku, Pułtusku.
Dorobek pedagogiki pracy - funkcjonuje 33 lata a przez 3 ostatnie lata dokonuje się podsumowań:
· uzasadniono teoretycznie, że kategoria „praca” może być traktowana jako podstawowa kategoria pedagogiki pracy, a tym samym pedagogika pracy może zostać zaliczona zarówno do kompleksu nauk pedagogicznych, jak i nauk o pracy
· wykazano pełną zasadność stosowania nazwy „kształcenie przedzawodowe” i skupienie pod nią 3 ważnych problemów: wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe
· formułowano i potwierdzono w praktyce tezę, że we współczesnej teorii kształcenia zawodowego liczą się równoważnie treści teoretyczne i praktyczne, a także treści ogólne, ogólnozawodowe i specjalistyczne
· wykazano, że dzięki dopełniającym się treściom ogólnokształcącym i zawodowym współcześnie realizowane kształcenie zawodowe umożliwia realizację założeń kształcenia wielostronnego
· opracowano i upowszechniono współczesną koncepcję kwalifikacji pracowniczych, które mając charakter dynamiczny umożliwiają dochodzenie do wysokich kompetencji zawodowych
· znaczący dorobek badawczy zanotowano także w zakresie podejmowania decyzji zawodowych (zagadnienie orientacji i poradnictwa zawodowego) w zakresie klasyfikacji prac ludzkich i tworzenia systemów zawodów szkolnych (badania zawodoznawcze), w dziedzinie funkcji i szczeblowości
· podejmowano wielokrotnie w badaniach zagadnienia pedentologiczne, szczególnie problematyka nauczyciela szkoły zawodowej oraz nauczyciela pracującego w pozaszkolnej edukacji zawodowej została w sposób pogłębiony opracowana.
Wypadkową osiągnięć badawczych w dziedzinie pedagogika pracy jest charakterystyka zawodowa pedagoga pracy.
Pedagogika pracy ze względu na:
· stosowaną metodologię jest nauką empiryczną (doświadczalną)
· główne zadania jest nauką praktyczną stosowaną
· przedmiot badań jest nauką humanistyczną, stosowaną.
Perspektywy rozwoju pedagogiki pracy - pedagogika pracy tworzona była w innej rzeczywistości społeczno - gospodarczej i politycznej. To ma duży wpływ na powstanie nauki:
a) układy odniesienia dla pedagogiki pracy początku lat 70 ubiegłego wieku:
· państwowy zakład pracy w którym niemal równoważnie traktowano zadania produkcyjne i tzw. pozaprodukcyjne (organizacja biletów do teatru, stadiony, domy wypoczynkowe itd.)
· pracownicy konkretyzowanych stanowisk pracy, na których kwalifikacje oraz zmienność zadań wynikająca z postępu naukowo - technicznego nie były cechą dominującą
· dominującą w systemie edukacyjnym szkołą zawodową nastawiono na kształcenie wąskoprofilowe zgodnie z potrzebami gospodarki centralnie sterowanej
b) nowe układy odniesienia dla pedagogiki pracy:
· przemiany ustrojowe, gospodarcze i edukacyjne dokonujące się naszym kraju (prywatyzacja, instrukturyzacja, wolny rynek)
· tendencje występujące w innych krajach, takie jak rozwój społeczeństwa informacyjnego, procesy globalizacji, przemiany cywilizacji naukowo - technicznej
· przemiany w nauce, szczególnie pedagogice i naukach o pracy i związane z tym alternatywne podejście do spraw kształcenia i wychowania.
Nowe problemy badawcze dla pedagogów pracy:
· przyszłe badania obejmować powinny tendencje rozwoju techniki i technologii oraz wynikające z nich konsekwencje dla formułowania celów kształcenia zawodowego a następnie dla tworzenia klasyfikacji zawodów szkolnych powiązanych międzynarodowymi standardami kwalifikacyjnymi
· badaniami wzbogacić należy wprowadzoną reformę systemu edukacji
· analizie poddać należy pracę zawodową, która stać się powinna podstawowym źródłem informacji o zawodach i wymaganiach przez nie stawianych oraz umożliwiać tworzenie zintegrowanego modelu, integracji, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego
· rozwijać należy badania dotyczące organizacyjnych, prawnych i ekonomicznych uwarunkowań funkcjonowania edukacji zawodowej dorosłych
· istotne wydają się badania dotyczące relacji pomiędzy kształceniem prozawodowym i zawodowym
· zakresem badań należy objąć problem przygotowania nauczycieli edukacji zawodowej do realizacji nowych treści
· konieczne wydają się badania dotyczące metod, technik i narzędzi określenia predyspozycji uczniów funkcjonowania różnych modeli poradnictwa zawodowego, systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia doradców zawodowych i doradców pracy, udziału zakładów pracy w edukacji zawodowej
· powrócić należy do badań losów absolwentów szkół zawodowych oraz przydatności zawodowej absolwentów
· jako ważne uznać należy badania dotyczące humanizacji pracy
· badaniami objąć należy kształcenie zawodowe w uczelniach wyższych.
I. PRACA CZŁOWIEKA JAKO PODSTAWOWA KATEGORIA PEDAGOGIKI PRACY
Praca
W języku polskim termin „praca” używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach:
· Czynnościowy / funkcjonalny i oznacza pewną formę działania
· Rzeczowym / przedmiotowym i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania
Praca w różnym ujęciu:
· Fizyka: praca to przesunięcie siły wzdłuż drogi
· Biologia: praca to ruch, jaki odbywa się w organizmach żywych, ale też reakcje chemiczne o charakterze organicznym
· Fizjologia: człowiek pracuje gdy porusza mięśniami - praca dynamiczna i gdy utrzymuje je w stanie napięcia - praca statyczna lub gdy następują określone przebiegi impulsów w sieci nerwowej i mózgu
· Psychologia: praca jest formą systematycznej aktywności umysłowej, która jest ukierunkowana na osiągnięcie celu
· Prawo: praca koncentruje się na tych aspektach działań ludzkich, które są konsekwencją stosunku umownego między dwoma osobami: pracodawcą i pracownikiem
· Socjologia: na definicję pracy składają się następujące elementy:
o Praca jest celową i świadomą działalnością
o Praca jest zespołem czynności społecznie zorganizowanych i realizowanych w ramach celowej organizacji społecznej
o Poprzez prace wytwarzane są nie tylko wartości gospodarcze, ale także kulturowe
o Wykonywanie określonej pracy wyznacza jednostce pozycję w społeczeństwie
Pracę człowieka można rozpatrywać w różnych aspektach
1. praca jest działaniem technicznym
2. praca jest działalnością ekonomiczną
3. praca jest procesem fizjologicznym
4. praca jest procesem psychicznym i intelektualnym
5. praca jest procesem społecznym
Praca wpływa na człowieka pozytywnie lub negatywnie, gdy jest realizowana w sprzyjających warunkach, zgodnie z kwalifikacjami, jest pozytywna. Może jednak również powodować stres, choroby itp., jest negatywna (np. mobbing)
Praca występuje wszędzie tam, gdzie efektem czynności człowieka jest produkt materialny lub innego rodzaju dobro spożywane poprzez wykonawcę lub innych ludzi.
Definicja pracy wg Stefana Klonowicza
PRZEZ PRACĘ NALEŻY OKREŚLIĆ WSZELKĄ DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA ODBYWAJĄCĄ SIĘ W ŚCISŁYM POWIĄZANIU Z ODDZIAŁYWANIEM CZYNNIKÓW ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO PROWADZĄCĄ DO ZASPOKOJENIA DOWOLNYCH POTRZEB LUDZKICH I WYTWORZENIA DÓBR MATERIALNYCH I DUCHOWYCH ZAPEWNIAJĄCYCH WYKONAWCY OKREŚLONĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ I EKONOMICZNĄ. WSZELKA PRACA ODBYWA SIĘ DZIĘKI URUCHOMIENIU MECHANIZMÓW PSYCHOFIZJOLOGICZNYCH, KTÓRE POWODUJĄ PRZESTAWIENIE SIĘ USTROJU W TOKU WYKONYWANEJ CZYNNOŚCI ROBOCZEJ NA NOWY POZIOM CZYNNOŚCIOWY WYRAŻAJĄCY SIĘ PRZEDE WSZYSTKIM W CHARAKTERZE I INTENSYWNOŚCI PRZEMIANY MATERII ZAMIANACH PARAMETRÓW CECHUJĄCYCH POSZCZEGÓLNE UKŁADY I NARZĄDY POD WZGLĘDEM MORFOLOGICZNYM I FIZJOLOGICZNYM ORAZ ZMIANACH W STREFIE PSYCHICZNEJ CZŁOWIEKA I JEGO POWIĄZANIACH ZE SPOŁECZNOŚCIĄ LUDZKĄ.
Pojęcie pracy przeszło długą drogę: od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenia, beznadziejności, bezsensowności, przymusu, krzywdy, alienacji, degradacji do emancypacji, dezalienacji, wyzwolenia, wyzwolenia wartości od których zależna jest ludzka samorealizacja i los ludzkiej egzystencji.
Wyróżniamy 3 główne konteksty myślenia o pracy człowieka:
a) Uniwersalistyczny
b) Chrześcijański
c) Pragmatyczny
Możemy wyróżnić 6 aspektów pracy człowieka
· Filozoficzny
· Fizjologiczno - psychologiczny
· Ekonomiczny
· Społeczny
· Moralny
· Wychowawczy (wychowanie przez pracę, wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę)
Praca to jedna z podstawowych form aktywności człowieka, prócz niej są jeszcze zabawa i nauka, do tych aktywności można zaliczyć też walkę i twórczość.
Zawód
Zawód jest definiowany często w dwojaki sposób:
a) jako zespół czynności wymagających określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym będących podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie
b) to samo wykonywanie czynności oparte na kwalifikacjach wykazywanie ich w celach zarobkowych wynikających z podziału pracy
Jan Szczepański wyróżnia 3 znaczenia terminu „zawód”
a) jako wewnętrznie spójny system czynności stanowiących dla jednostki źródło utrzymania i określających jej pozycję społeczną
b) jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje
c) jako populację tych, którzy wykonują te same czynności
zawód stanowi kategorię głównie ekonomiczno - socjologiczną, ale także pedagogiczną, która ma 4 dopełniające się cechy:
a) jest układem wyodrębnionych i powtarzających się czynności
b) określa pozycję społeczno - zawodową pracownika
c) stanowi źródło utrzymania
d) wymaga specjalnego przygotowania zawodowego
zawody dzielimy najczęściej na 2 podstawowe grupy: zawody wyuczone i wykonywane, czasem mówimy też o zawodach wąskoprofilowych i szerokoprofilowych, masowych i unikalnych.
Definicja filozoficzna:
Zawód jest częścią egzystencjalistycznych doświadczeń jednostki, wynikłych z uczestnictwa w zorganizowanym procesie oswajania natury i użytkowania jej praw
Definicja ekonomiczna
Zawód jest wydzielonym przez podział pracy układem czynności wykonywanych przez dłuższy czas i zapewniającym środki utrzymania oraz otwierającym przed pracownikiem drogę awansów i uzyskiwania coraz bardziej odpowiedzialnych stanowisk
Definicja socjologiczna
Zawód wynikły z podziału pracy podział pracowników na różne grupy i kategorie. Stanowi podstawę zarówno do wejścia w świat pracy jak i w rozliczne grupy społeczne
Definicja psychologiczna
Zawód jest systemem czynności wykorzystującym skłonności i zdolności pracownika czynności zawodowe wpływają na kształtowanie się osobowości na postępowanie wobec ludzi i otoczenia pozaludzkiego, na rozwój procesów poznawczych oraz przebieg życia emocjonalnego.
Praca zawodowa
Rozpatrywana może być w znaczeniu szerszym i węższym. W znaczeniu węższym na pracę zawodową składają się czynności które 1) tworzą system wewnętrznie spójny, 2) opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach, 3) są skierowane na wykorzystywanie pewnych produktów lub usług, 4) wykonywane są systematycznie lub trwale
W znaczeniu szerszym bierzemy pod uwagę także warunki zewnętrzne pracy, jej organizację, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse zawodowe i inne elementy wpływające bezpośrednio lub pośrednio na proces i wyniki pracy zawodowej.
Kwalifikacje
Terminem najszerszym SA kwalifikacje pracownicze. Jest to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe.
W skład kwalifikacji zawodowych wchodzą:
· Kwalifikacje społeczno - moralne
· Kwalifikacje fizyczne i zdrowotne
· Kwalifikacje zawodowe
Kwalifikacje pracownicze dzielimy na formalne i rzeczywiste
Podział pracowników ze względu na kwalifikacje:
· Bez kwalifikacji
· Przyuczeni do zawodu
· Wykwalifikowani
o Pracownicy z wykształceniem zasadniczym
o Pracownicy z wykształceniem średnim
o Pracownicy z wykształceniem wyższym
· Pracownicy wysoko wykwalifikowani
Kompetencje
Termin ten używany jest często w 2 znaczeniach:
a) jako zakres uprawnień osoby, grupy lub instytucji
b)jako dyspozycja podmiotu wyrażająca się odpowiedzialnością do wypełniania określonych zadań
Kompetencje pojmuje się też często jako wyuczany, satysfakcjonujący choć nie niezwykły poziom sprawności warunkujący efektywne zachowanie się w jakiejś dziedzinie.
III. KSZTAŁCENIE PRZEDZAWODOWE - ORIENTACJA, PORADNICTWO, DORADZTWO ZAWODOWE
Orientacja zawodowa: obejmuje całokształt zabiegów wychowawczych mających pomóc jednostce w samodzielnym , właściwym i uzasadnionym wyborze zawodu
Orientacja szkolna: pojęcie podporządkowane pojęciu orientacja zawodowa sprawą podstawową jest bowiem wybór zawodu, a pochodną tej decyzji wybór szkoły umożliwiający uzyskiwanie tego zawodu.
Orientacja szkolna i zawodowa: ogół poczynań wychowawczych które mają na celu takie pokierowanie rozwojem ucznia, aby sam dojrzał do podejmowania optymalnych decyzji w sprawie kierunku dalszej swojej nauki oraz swojego zawodu
Preorientacja zawodowa: wszelkie działania podejmowane przez rodziców, nauczycieli i inne osoby z otoczenia dziecka do 10 r. ż. tj. w podokresie fantazji, stadium rośnięcia
Reorientacja szkolna i zawodowa: ma na celu ponowne przygotowanie jednostki do wyboru zawodu, oraz kierunku poziomu nauki. Dotyczy uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy chcą lub musza zmienić kierunek kształcenia oraz osób dorosłych, które chcą lub musza zmienić zawód, rodzaj wykonywanej pracy, zajmowane stanowisko
Selekcja zawodowa: ma za zadanie wydobycie spośród osób zgłaszających się do pracy tych, które posiadają najlepsze kwalifikacje do jej wykonywania
Selekcja szkolna: występuje wtedy, gdy do danego typu szkoły zgłasza się wielu kandydatów, ale także wtedy gdy szkoła stawia im określone wymagania i przyjmuje tylko tych, którzy je spełnią
Poradnictwo zawodowe: to metoda działania rodziców, nauczycieli, kwalifikowanych doradców zawodowych, psychologów, lekarzy, a przede wszystkim pracowników poradni pedagogiczno-psychologicznej oraz urzędów pracy, której głównym celem jest udzielania rad i niesienie pomocy w podjęciu świadomej i swobodnej decyzji dotyczącej wyboru zawodu lub szkoły zawodowej a także zmiany zawodu czy miejsca pracy.
Ř Do czynienia z kontaktem partnerskim: inicjatywa osoby oczekującej porady
Doradztwo zawodowe: (R. Lambi) to proces w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy aby umożliwić mu realistyczny wybór lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.
Ř Inicjatywa doradcy
Zadania orientacji zawodowej:
1. wyposażenie jednostki w wiedzę o zawodach
2. ukształtowanie względnie stałych zainteresowań zawodowych
3. ukształtowanie właściwych postaw wobec pracy
4. wyposażenie w umiejętności samooceny
Zdania poradnictwa zawodowego
1. pomoc w osiągnięciu obiektywnej znajomości samego siebie
2. zwiększenie umiejętności oceny sytuacji w której znajduje się osoba szukająca pomocy
3. wyzwalanie aktywności i inicjatywy osób radzących się a tym samym wspomaganie rozwiązywania problemów
4. doprowadzenie do podjęcia decyzji przez osobą poszukującą porady w sposób samodzielny.
Funkcje poradnictwa zawodowego:
a) kształcąca
b) wychowawcza
c) motywacyjna
d) poznawcza
e) diagnostyczna
f) kreatywna
g) informacyjna
h) kwalifikacyjna
i) terapeutyczna
Nowe zadania poradnictwa zawodowego
1. Poradnictwo zawodowe jest procesem podejmowania decyzji i nie może zostać sprowadzone do jednego kontaktu osoby radzącej się z doradcą, do jednej rozmowy (akcent na proces)
2. Poradnictwo zawodowe to nie tylko pomoc w podjęciu pierwszej decyzji zawodowej czy ewentualnej jej korekty, ale musi ono objąć także cały obszar pomocy bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem
3. Odrębnym bardzo ważnym działem poradnictwa zawodowego jest pomoc osobom niepełnosprawnym
4. Problematykę doradztwa zawodowego należy włączyć do obowiązkowych zajęć szkolnych.
Warunki realizacji zadań poradnictwa zawodowego:
1. Wypracowanie nowoczesnego systemu obejmującego cały okres rozwoju zawodowego tj. dzieci, młodzieży i dorosłych
2. Kształcenie fachowców tj. doradców zawodowych
3. Oprzyrządowanie miejsca pracy doradcy zawodowego.
Cele doradztwa zawodowego:
Zapoznanie osoby radzącej się:
Ř Z jej możliwościami i zainteresowaniami z punktu widzenia dostosowania zawodowego
Ř Z możliwościami zawodowymi na rynku pracy
Ř Z przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami
Ř Z warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów
Ř Ze sposobami poszukiwania pracy
Ř Ze sposobami kontaktowania się z pracodawcą
Rodzaje doradztwa zawodowego:
1) Nieprofesjonalne: sensu „stricte” tj. należące do zawodów konsultingowych
2) Sensu „targo” tj. takie, które jest funkcją będącą częścią składową innej roli zawodowej.
FORMY I METODY ORIENTACJI I PORADNICTWA ZAWODOWEGO
Formy:
1. lekcje zawodoznawcze
2. wycieczki zawodoznawcze
3. spotkania zawodoznawcze
4. konsultacje zawodoznawcze
5. zespoły zawodoznawcze
6. kąciki informacji zawodowej
7. giełdy zawodów
8. mobilne centra informacji zawodowej
Metody:
1. wyświetlanie filmów zawodoznawczych
2. lektura literatury zawodoznawczej
3. pogadanki i wykłady
4. dyskusje i konsultacje
5. zbieranie przez uczniów materiałów zawodoznawczych
6. Przygotowywanie wypracowań zawodoznawczych
7. konkursy zawodoznawcze
8. obserwacje różnego rodzaju prac zaw.
9. prowadzenie tzw. zeszytów i teczek zawodoznawczych
10. korzystanie z audycji radiowych i telewizyjnych
IV. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W POLSCE NA TLE PORÓWNAWCZYM
Uwagi krytyczne pod adresem szkolnictwa zawodowego:
Ř Współczesna szkołą zawodowa jest jeszcze często antywzorem pracy, środowiskiem gdzie młodzi ludzie nie uczą się pracy, a pozorowania pracy
Ř Szkoła nie spełnia w wielu przypadkach swoich funkcji: nie uczy czytania i rozumienia tekstu, nie uczy podstawowych umiejętności życiowych, uczy wszystkiego tylko nie mądrości
Ř Młodzież często powiela plany i marzenia rodziców co bywa pułapką
Ř Kształcenie zawodowe bywa często uwięźnięciem życiowym i kulturowym w sytuacji zajętego lub pustego rynku pracy
Ř Wiele szkół kształci pozornie, nie do istniejących zawodów, do przedwczorajszych zawodów, do przedwczorajszych technologii
!!!analfabetyzm funkcjonalny!!!
Kompetencje podstawowe:
Ř Umiejętność uczenia się
Ř Znajomość języków obcych
Ř Umiejętność pracy w zespole
Ř Umiejętność podejmowania decyzji
Ř Przedsiębiorczość
Ř Znajomość technologii informatycznych
W Europie istnieją 3 zasadnicze rozwiązania w kształceniu zawodowym:
Ř System szkolny np. Francja, Szwecja, gdzie kształcenie zawodowe odbywa się w oparciu o szkoły zawodowe
Ř System dualny: Niemcy, Austria odbywa się w 2 miejscach: szkole i zakładzie pracy
Ř System rynkowy: np. Anglia, bierze pod uwagę wymogi rynku pracy
W krajach UE w kształceniu zawodowym zwraca się szczególną uwagę na:
Ř Rozwój praktycznej orientacji kształcenia zawodowego
Ř Rozwój kształcenia zgodnie z potrzebami rynku pracy
Ř Rozwój dualnego systemu kształcenia zawodowego
Ř Odbywanie praktyk w zakładach pracy
Przez ostatnie dwa stulecia ekonomiści głosili, że funkcja gospodarcza opiera się na 3 podstawowych filarach: PRACY - KAPITALE- ZIEMI. Pod koniec XX wieku zaczęto mówić o gospodarce opartej na wiedzy.
Postulaty w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego
1. W kształceniu zawodowym brać należy pod uwagę fakt postępującej erozji funkcji adaptacyjnej edukacji. Szybkie tempo zmienności świata, które w kształceniu zawodowym jest szczególnie widoczne sprawia, że człowieka nie ma już do czego adaptować. Konieczne jest kształcenie do działania w warunkach nieustającej zmienności otaczającej nas rzeczywistości.
2. W proces kształcenia zawodowego wkalkulować należy media jako potężną siłę kształcącą
3. Kwalifikacje pracownicze nie mają formy skończonej. Podkreślić należy ich procesualność
4. System kształcenia zawodowego musi zapobiegać tworzeniu się jakichkolwiek grup ludzi odrzuconych
5. Stworzyć należy możliwość pełnego rozwoju człowieka sprawcy
W kształceniu zawodowym należy:
1. Wdrożyć system integracji edukacji zawodowej i rynku pracy, który powinien obejmować monitoring zawodów deficytowych, nadwyżkowych, dwustronne umowy: zakład pracy - szkoła oraz stopniowe wdrażanie systemu dualnego a także badanie losów absolwentów szkół zawodowych
2. Zapewnić alternatywne rozwiązania umożliwiające jednostce wybór drogi dochodzenia do kwalifikacji zawodowych
3. Zapewnić otwarte i elastyczne podejście do zdobywania kwalifikacji poprzez uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych poza zinstytucjonalizowanym systemem edukacji
Jacques Delors: „edukacja jest w niej ukryty skarb”
Uczyć się aby wiedzieć---------------to edukacje realizuje
Uczyć się aby działać
Uczyć się aby żyć wspólnie
Uczyć się aby być
Wykład Piąty - Pedagogika Pracy
Temat: Kształcenie ustawiczne dorosłych.
Kształcenie ustawiczne: 2 podejścia do interpretacji:
1. kiedy kształcenie ustawiczne rozumiane jako kształcenie cało życiowe (znaczenia kształcenia permanentne, ciągłe, nieustające)
2. kiedy kształcenie ustawiczne ujmowane jako kształcenie dalsze, po szkolne, obejmujące przede wszystkim okres aktywności zawodowej ale także okres tzw. trzeciego wieku
Kształcenie ustawiczne może być też rozumiane w trojaki sposób:
- jako idea
- jako zasada
- jako proces
W pedagogice pracy przyjmuje się, że terminem nadrzędnym jest edukacja permanentna, wyróżnia się 4 procesy:
§ wychowanie naturalne
§ wychowanie i kształcenie szkolne
§ kształcenie równoległe (paralelne)
§ kształcenie ustawiczne dorosłych, w ramach którego wyróżniamy: dokształcanie (podwyższanie kwalifikacji formalnych - awans w pionie), doskonalenie (aktualizowanie, pogłębianie wiedzy i umiejętności w danym zawodzie - awans w poziomie), samokształcenie, kształcenie bezinteresowne (nie związane z pracą zawodową, umożliwia rozwój własnych zainteresowań)
Zadania kształcenia ustawicznego:
a) zapewnienie możliwości uzyskania wykształcenia ogólnego oraz kwalifikacji zawodowych osobom które z różnych powodów nie uczynili tego wcześniej oraz tym wszystkim, którzy pragną uzyskać kwalifikacje w dodatkowym zawodzie
b) umożliwienie przyuczenia do pracy w określonym zawodzie i na konkretnym stanowisku pracy
c) zapewnienie osobom zatrudnionym na stanowiskach na których ze względu na postęp naukowo - techniczny, organizacyjny, ekonomiczny i społeczny konieczne jest cykliczne doskonalenie kwalifikacji, możliwości realizacji tego obowiązku
d) umożliwienie nabycia wiadomości i umiejętności specjalistycznych, związanych z wykonywaną pracą ułatwiających adaptację społeczno - zawodową
e) zapewnienie wszystkim chętnym możliwości uczestnictwa w różnorodnych formach dokształcania i doskonalenia zawodowego a także ogólnego
f) umożliwienie przekwalifikowania osobom, które z różnych powodów muszą zmienić zawód lub pracę dotychczas wykonywaną
g) ułatwienie uzyskania coraz wyższych stopni specjalizacji zawodowej oraz umożliwianie zdobywania coraz wyższych tytułów kwalifikacyjnych
h) ułatwianie wszystkim chętnym dostępu do najnowszych osiągnięć nauki i techniki
i) umożliwienie uzyskania uprawnień do obsługi określonych maszyn, narzędzi, urządzeń
j) umożliwienie uzyskania przygotowania specjalistycznego osobom posiadającym przygotowanie szeroko profilowe
k) pomoc osobom chcącym zdobyć określone wiadomości w ramach samokształcenia
l) umożliwienie opanowania wiadomości i umiejętności ogólnych wychodzących poza zakres zainteresowań zawodowych
Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego, wymienia 3 podstawowe czynniki przemian mające wpływ na proces edukacji:
- rozwój społeczeństwa informacyjnego
- procesy globalizacji
- przemiany cywilizacji naukowo - technicznej
Marginalizacja, odrzucenie, wykluczenie.
Podział społeczeństwa:
- tych, którzy wiedzą
- tych, którzy nie wiedzą
Drugi podział społeczeństwa:
- tych, którzy potrafią interpretować
- tych, którzy potrafią tylko biernie przyswajać
- tych, którzy znajdują się na marginesie ogółu społeczeństwa
„Na marginesie” znajdują się też analfabeci funkcjonalni.
Społeczeństwo uczące się, cele dochodzenia do społeczeństwa uczącego się:
§ zachęcanie do zdobywania nowej wiedzy i umiejętności m. in. Poprzez rozwijanie informacji na temat istniejących form uczenia się, uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych w różny sposób, popieranie mobilności, stosowanie nowych technologii w kształceniu, wykorzystywanie pakietów multimedialnych itp.
§ zbliżenie szkoły i sektora przedsiębiorstw poprzez otwarcie edukacji na świat pracy, udział przedsiębiorstw w kształceniu nie tylko swoich pracowników ale także młodzieży i dorosłych z zewnątrz, rozwój współpracy pomiędzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiębiorstwami
§ walka ze zjawiskiem marginalizacji, które dotyczy przede wszystkim osób bez kwalifikacji, długotrwale bezrobotnych, osób starszych, kobiet po urlopach
§ upowszechnienie biegłej znajomości 3 języków obcych jako istotnego elementu kultury ogólnej oraz czynnika ułatwiającego znalezienie zatrudnienia
§ równorzędne traktowanie inwestycji materialnych i edukacyjnych
Wzrastające potrzeby rynku pracy zmuszają do określenia nowego typu kwalifikacji, które określane są czasami mianem kompetencji podstawowych, będących zbiorem wiedzy i umiejętności zawodowych o takim poziomie uogólnienia, który gwarantuje ich wykorzystanie w różnych zawodach i specjalnościach.
Kompetencjami tymi będą:
a) umiejętność komunikowania się z innymi, umiejętność pracy w zespole, wiedza o przedsiębiorstwie, możliwościach jego działania i rozwoju
b) umiejętność takiej organizacji pracy aby samodzielnie planować, wykonywać i kontrolować czynności ukierunkowane na jakość produktów lub usług
c) właściwa motywacja, inicjatywa i postawa społeczna
Przewidywane działania - dominują działania w zakresie edukacji ustawicznej, skupiać się będą na:
§ dawaniu drugiej szansy tym wszystkim, którzy z różnych powodów nie uzyskali wykształcenia w okresie młodzieńczym i zmierzaniu przez to do ograniczenia zjawiska odrzucenia
§ przekwalifikowaniu osób będących bez pracy i zagrożonych bezrobociem
§ kształcenie w zakresie swobodnego posługiwania się komputerem, zarówno w sferze zawodowej i pozazawodowej
§ nauczaniu języków obcych, umożliwiających swobodne porozumiewanie się
§ urozmaicaniu ofert edukacyjnych i stwarzaniu przez to możliwości wyboru oraz upowszechnianiu dostępu do edukacji przez różne grupy społeczne
§ popularyzacji zasad kształcenia oraz rozwijaniu form edukacyjnych pomocnych w rozwiązywaniu problemów osobistych poszczególnych osób
Potrzeba rozwoju kształcenia ustawicznego wynika m.in. z następujących faktów:
Ř liczba bezrobotnych osiągnęła wysoki pułap i nadal nie widać wyraźnych tendencji jej spadku co powoduje, że organizować trzeba różne formy umożliwiające tym osobom przekwalifikowanie
Ř osoby pracujące dążą często do uzyskania dodatkowych kwalifikacji chcąc się w ten sposób zabezpieczyć przed ewentualnym zwolnieniem
Ř przekształcenia i modernizacja, która dokonuje się w wielu zakładach zmusza pracowników do doskonalenia kwalifikacji
Ř konkurencyjność na rynku pracy stopniowo eliminuje osoby o niskim poziomie kwalifikacji zmuszając je tym samym do ich podwyższania
Ř czyste zmiany w unormowaniach prawnych powoduje, że wiele osób chcąc za tymi zmianami nadążać musi systematycznie uczestniczyć w różnych głównie pozaszkolnych formach edukacji
Ř niewydolność systemu kształcenia zawodowego dla młodzieży powoduje istnienie zapotrzebowania na pozaszkolne formy oświaty zawodowej.