Aktualne i antycypowane problemy pedagogiki pracy.

Pedagogika pracy to jedna z subdyscyplin pedagogicznych. Wyodrębnianie subdyscyplin jest częste. Pedagogika pracy wyodrębniła się w 1972 r. podczas pierwszego posiedzenia Rady Naukowej nowopowstałego Instytutu Kształcenia Zawodowego. Dyrektorem został T. Nowacki i jego uważa się za twórcę pedagogiki pracy.

Dwie podstawowe przyczyny powstania pedagogiki pracy jako samodzielnej subdyscypliny:

Potrzeby praktyki – po II wojnie światowej w Polsce masowo rozwinęło się szkolnictwo. Tą rzeczywistość edukacyjną trzeba było odpowiednio przygotować merytorycznie.
Znaczne rozdrobnienie i rozproszenie problemów, którymi miała zająć się pedagogika pracy.

Nazwa – mówiono o pedagogice zawodowej, gospodarczej, zakładu pracy, inżynierskiej. Ustalono, że będzie to pedagogika pracy (bo istniały już psychologia pracy, socjologia pracy).

Problemy badawcze dla pedagogiki pracy:

zagadnienia teleologiczne – cele kształcenia zawodowego i ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki i struktury zatrudnienia
zawodoznawstwo – podział pracy, wyodrębnienie się zawodów, klasyfikacja zawodów i specjalności
dobór i układ treści kształcenia – kryteria doboru treści kształcenia, relacja pomiędzy treściami ogólnokształcącymi i zawodowymi, procedury tworzenia programów kształcenia, korelacje międzyprzedmiotowe
zagadnienia wychowania – wychowanie ucznia szkoły zawodowej oraz pracownika, a także kształtowanie kultury technicznej
teoretyczne podstawy opracowań metodycznych – analiza organizacji i przebiegu oraz zmian w procesie kształcenia i doskonalenia zawodowego
orientacja zawodowa – diagnoza pedagogiczna oraz zagadnienie korelacji zainteresowań i możliwości jednostek z potrzebami rynku pracy, a także organizacja systemu orientacji i poradnictwa zawodowego
dokształcanie i doskonalenie zawodowe – funkcje i efektywność oraz korelacje z rynkiem pracy
zagadnienie wyposażenia i materialnych warunków realizacji kształcenia i doskonalenia zawodowego – architektura szkolna oraz infrastruktura warsztatów szkolnych, pracowni i laboratoriów
zagadnienia organizacji i kierownictwa – jakość kształcenia, pomiar dydaktyczny oraz kryteria oceny pracy szkoły i poszczególnych nauczycieli
pedeutologia – przygotowanie merytoryczne i metodyczne nauczycieli edukacji zawodowej oraz zagadnienie powinności deontologii pedagogicznej

Struktura problemowa pedagogiki pracy – działy:

kształcenie przedzawodowe – obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i pomaga w dokonaniu właściwego wyboru zawodu. Główne problemy zawierające się w tym dziale to wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe
kształcenie zawodowe – dotyczy ogólnozawodowego i specjalistycznego kształcenia głównie w szkole zawodowej, ale także w zakładach pracy i instytucjach oświaty pozaszkolnej, obejmuje przede wszystkim cele, treści, programy, proces, formy, metody i środki kształcenia zawodowego oraz warunki skuteczności i wyniki tego kształcenia, a także szeroko rozumianą problematykę wychowawczą szkoły zawodowej
ustawiczne kształcenie zawodowe dorosłych – obejmujące pracę edukacyjną w całym okresie aktywności zawodowej, ale także problemy adaptacji społeczno – zawodowej, identyfikacji i stabilizacji zawodowej oraz problematykę działań humanizacyjnych w zakładzie pracy.

Definicje pedagogiki pracy:

„subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek – wychowanie – praca”, człowiek – obywatel – pracownik, czyli problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, zawodowej i ustawicznej dorosłych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy”.

Miejsce pedagogiki pracy w kompleksie nauk:

ped

W Polsce w Bydgoszczy powstał pierwszy Zakład Pedagogiki Pracy, później w Poznaniu, w Częstochowie. Dziś w 18 uczelniach kształci się pedagogów pracy (w 5 państwowych i 13 prywatnych). Uczelnie są w Szczecinie, Bydgoszczy, Łodzi, Olsztynie, Olecku, Warszawie, Lublinie, Częstochowie, Opolu, Rzeszowie, Rykach, Płocku, Pułtusku.

Kryteria naukowości:

przedmiot badań
metodologia (procedury badawcze i metody)
terminologia (np. kompetencje, kwalifikacje).
publikacje, życie naukowe

Dorobek pedagogiki pracy – funkcjonuje 33 lata a przez 3 ostatnie lata dokonuje się podsumowań:

uzasadniono teoretycznie, że kategoria „praca” może być traktowana jako podstawowa kategoria pedagogiki pracy, a tym samym pedagogika pracy może zostać zaliczona zarówno do kompleksu nauk pedagogicznych, jak i nauk o pracy
wykazano pełną zasadność stosowania nazwy „kształcenie przedzawodowe” i skupienie pod nią 3 ważnych problemów: wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe
sformułowano i potwierdzono w praktyce tezę, że we współczesnej teorii kształcenia zawodowego liczą się równoważnie: treści teoretyczne i praktyczne, a także treści ogólne, ogólnozawodowe i specjalistyczne
wykazano, że dzięki dopełniającym się treściom ogólnokształcącym i zawodowym współcześnie realizowane kształcenie zawodowe umożliwia realizację założeń kształcenia wielostronnego
opracowano i upowszechniono współczesną koncepcję kwalifikacji pracowniczych, które mając charakter dynamiczny umożliwiają dochodzenie do wysokich kompetencji zawodowych
znaczący dorobek badawczy zanotowano także w zakresie podejmowania decyzji zawodowych (zagadnienie orientacji i poradnictwa zawodowego) w zakresie klasyfikacji prac ludzkich i tworzenia systemów zawodów szkolnych (badania zawodoznawcze), w dziedzinie funkcji i szczeblowości
podejmowano wielokrotnie w badaniach zagadnienia pedeutologiczne, szczególnie problematyka nauczyciela szkoły zawodowej oraz nauczyciela pracującego w pozaszkolnej edukacji zawodowej została w sposób pogłębiony opracowana.

Wypadkową osiągnięć badawczych w dziedzinie pedagogiki pracy jest charakterystyka zawodowa pedagoga pracy.

Pedagogika pracy ze względu na:

stosowaną metodologię jest nauką empiryczną (doświadczalną)
główne zadania jest nauką praktyczną stosowaną
przedmiot badań jest nauką humanistyczną, stosowaną.

Perspektywy rozwoju pedagogiki pracy

Koncepcja treściowa pedagogiki pracy z lat 70-tych ubiegłego wieku zakładała charakterystyczne dla tego okresu układy odniesienia:

układy odniesienia dla pedagogiki pracy początku lat 70 ubiegłego wieku:

Państwowy Zakład Pracy w którym niemal równoważnie traktowano zadania produkcyjne i tzw. pozaprodukcyjne (organizacja biletów do teatru, stadiony, domy wypoczynkowe itd.)
pracownicy skonkretyzowanych stanowisk pracy, na których kwalifikacje oraz zmienność zadań wynikająca z postępu naukowo – technicznego nie były cechą dominującą
dominującą w systemie edukacyjnym szkołą zawodową nastawiono na kształcenie wąskoprofilowe zgodnie z potrzebami gospodarki centralnie sterowanej

b) nowe układy odniesienia dla pedagogiki pracy:

przemiany ustrojowe, gospodarcze i edukacyjne dokonujące się naszym kraju
tendencje występujące w innych krajach, takie jak rozwój społeczeństwa informacyjnego, procesy globalizacji, przemiany cywilizacji naukowo – technicznej
przemiany w nauce, szczególnie pedagogice i naukach o pracy i związane z tym alternatywne podejście do spraw kształcenia i wychowania.

Nowe problemy badawcze dla pedagogów pracy:

przyszłe badania obejmować powinny tendencje rozwoju techniki i technologii oraz wynikające z nich konsekwencje dla formułowania celów kształcenia zawodowego a następnie dla tworzenia klasyfikacji zawodów szkolnych powiązanych międzynarodowymi standardami kwalifikacyjnymi
badaniami wzbogacić należy wprowadzoną reformę systemu edukacji
analizie poddać należy pracę zawodową, która stać się powinna podstawowym źródłem informacji o zawodach i wymaganiach przez nie stawianych oraz umożliwiać tworzenie zintegrowanego modelu, integracji, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego
rozwijać należy badania dotyczące organizacyjnych, prawnych i ekonomicznych uwarunkowań funkcjonowania edukacji zawodowej dorosłych
istotne wydają się badania dotyczące relacji pomiędzy kształceniem prozawodowym i zawodowym
konieczne wydają się badania dotyczące metod, technik i narzędzi określenia predyspozycji uczniów funkcjonowania różnych modeli poradnictwa zawodowego, systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia doradców zawodowych i doradców pracy, zwłaszcza pomiędzy kształceniem ogólnym a zawodowym, udziału zakładów pracy w edukacji zawodowej nie tylko swoich pracowników, ale też młodzieży i dorosłych z zewnątrz
powrócić należy do badań losów absolwentów szkół zawodowych oraz przydatności zawodowej absolwentów
badaniami objąć należy kształcenie zawodowe w uczelniach wyższych, szczególnie jego funkcjonowanie w kontekście potrzeb rynku pracy.

Praca człowieka jako podstawowa kategoria pedagogiki pracy

Praca

W języku polskim termin „praca” używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach:

Czynnościowy (funkcjonalny) i oznacza pewną formę działania
Rzeczowym (przedmiotowym) i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania

Praca w różnym ujęciu:

Fizyka: praca to przesunięcie siły wzdłuż drogi
Biologia: praca to ruch, jaki odbywa się w organizmach żywych, ale też reakcje chemiczne o charakterze organicznym
Fizjologia: człowiek pracuje gdy porusza mięśniami – praca dynamiczna i gdy utrzymuje je w stanie napięcia – praca statyczna lub gdy następują określone przebiegi impulsów w sieci nerwowej i mózgu
Psychologia: praca jest formą systematycznej aktywności umysłowej, która jest ukierunkowana na osiągnięcie celu
Prawo: praca koncentruje się na tych aspektach działań ludzkich, które są konsekwencją stosunku umownego między dwoma osobami: pracodawcą i pracownikiem
Socjologia: na definicję pracy składają się następujące elementy:
- Praca jest celową i świadomą działalnością
- Praca jest zespołem czynności społecznie zorganizowanych i realizowanych w ramach celowej organizacji społecznej
- Poprzez prace wytwarzane są nie tylko wartości gospodarcze, ale także kulturowe
- Wykonywanie określonej pracy wyznacza jednostce pozycję w społeczeństwie

Pracę człowieka można rozpatrywać w różnych aspektach

praca jest działaniem technicznym
praca jest działalnością ekonomiczną
praca jest procesem fizjologicznym
praca jest procesem psychicznym i intelektualnym
praca jest procesem społecznym

Definicja pracy wg Stefana Klonowicza

Przez pracę należy określić wszelką działalność człowieka odbywającą się w ścisłym powiązaniu z oddziaływaniem czynników środowiska zewnętrznego prowadzącą do zaspokojenia dowolnych potrzeb ludzkich i wytworzenia dóbr materialnych i duchowych zapewniających wykonawcy określoną pozycję społeczną i ekonomiczną. Wszelka praca odbywa się dzięki uruchomieniu mechanizmów psychofizjologicznych, które powodują przestawienie się ustroju w toku wykonywanej czynności roboczej na nowy poziom czynnościowy wyrażający się przede wszystkim w charakterze i intensywności przemiany materii zamianach parametrów cechujących poszczególne układy i narządy pod względem morfologicznym i fizjologicznym oraz zmianach w strefie psychicznej człowieka i jego powiązaniach ze społecznością ludzką.

Pojęcie pracy przeszło długą drogę: od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenia, beznadziejności, bezsensowności, przymusu, krzywdy, alienacji, degradacji do emancypacji, dezalienacji, wyzwolenia, wyzwolenia wartości od których zależna jest ludzka samorealizacja i los ludzkiej egzystencji.

Wyróżniamy 3 główne konteksty myślenia o pracy człowieka:

Uniwersalistyczny – wartość uniwersalna, od pracy zależą wszystkie wartości
Chrześcijański – w encyklice „O pracy ludzkiej”
Pragmatyczny - przydatny

Możemy wyróżnić 6 aspektów pracy człowieka

Filozoficzny
Fizjologiczno – psychologiczny
Ekonomiczny
Społeczny
Moralny
Wychowawczy (wychowanie przez pracę, wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę)

Praca to jedna z podstawowych form aktywności człowieka, prócz niej są jeszcze zabawa i nauka, do tych aktywności można zaliczyć też walkę i twórczość.

Zawód

Zawód jest definiowany często w dwojaki sposób:

jako zespół czynności wymagających określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym będących podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie
to samo wykonywanie czynności oparte na kwalifikacjach wykazywanie ich w celach zarobkowych wynikających z podziału pracy

Według Zygmunta Wiatrowskiego zawód stanowi kategorię głównie ekonomiczno – socjologiczną, ale także pedagogiczną, która ma 4 dopełniające się cechy:

jest układem wyodrębnionych i powtarzających się czynności
określa pozycję społeczno – zawodową pracownika
stanowi źródło utrzymania
wymaga specjalnego przygotowania zawodowego

Zawody dzielimy najczęściej na 2 podstawowe grupy: zawody wyuczone i wykonywane, czasem mówimy też o zawodach wąskoprofilowych i szerokoprofilowych, masowych i unikalnych.

Zawody które występują w danym państwie spisane są jako klasyfikacje. W Polsce to: klasyfikacja zawodów szkolnych i klasyfikacja zawodów gospodarczych.

Praca zawodowa – działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób aby prowadziła do powstania wytworów społecznie wartościowych i podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek

Badania nad zawodem i pracą zawodową stanowią o istocie zawodoznawstwa.

Kwalifikacje

Terminem najszerszym są kwalifikacje pracownicze. Jest to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe.

W skład kwalifikacji pracowniczych wchodzą:

Kwalifikacje społeczno – moralne
Kwalifikacje fizyczne i zdrowotne
Kwalifikacje zawodowe

Kwalifikacje pracownicze dzielimy na formalne i rzeczywiste

Podział pracowników ze względu na kwalifikacje:

Bez kwalifikacji
Przyuczeni do zawodu
Wykwalifikowani (ze względu na poziom posiadanego wykształcenia)
- Pracownicy z wykształceniem zasadniczym
- Pracownicy z wykształceniem średnim
- Pracownicy z wykształceniem wyższym
Pracownicy wysoko wykwalifikowani

Kompetencje zawodowe

Termin ten używany jest często w 2 znaczeniach:

a) jako zakres uprawnień osoby, grupy lub instytucji

b) jako dyspozycja podmiotu wyrażająca się odpowiedzialnością do wypełniania określonych zadań.

Kompetencje pojmuje się też często jako wyuczany, satysfakcjonujący choć nie niezwykły poziom sprawności warunkujący efektywne zachowanie się w jakiejś dziedzinie.

KSZTAŁCENIE PRZEDZAWODOWE – Orientacja, poradnictwo i doradztwo zawodowe

Orientacja zawodowa - całokształt zabiegów mających pomóc młodzieży w samodzielnym, właściwym i uzasadnionym wyborze zawodu; może być definiowana w trojaki sposób:

Orientacja zawodowa w znaczeniu węższym jest utożsamiania głównie z informacją zawodową; określa się ją mianem orientacji w czymś. Ten kierunek to zawodoznawczy.
Orientacja zawodowa w szerszym znaczeniu – to orientacja na coś, na określony cel. Jest to celowa i systematyczna oraz długotrwała działalność prowadząca do trafnego wyboru zawodu. Działalność ta utożsamiania jest z procesem wychowawczym i ten kierunek to pedagogiczno – psychologiczny; mówimy o wychowaniu do zawodu.
Orientacja zawodowa w ujęciu systemowym – to uznanie tego działania jako zjawiska o zasięgu społecznym – kierunek socjologiczny

Orientacja szkolna: pojęcie podporządkowane pojęciu orientacja zawodowa. Sprawą podstawową jest bowiem wybór zawodu, a pochodną tej decyzji wybór szkoły umożliwiający uzyskiwanie tego zawodu. Polega na pomaganiu uczniom w dokonaniu wyboru szkoły i dalszego kierunku uczenia się, możliwie najlepiej odpowiadającego zdolnościom i zamiłowaniom każdego z nich.

Orientacja szkolna i zawodowa: ogół poczynań wychowawczych, które mają na celu takie pokierowanie rozwojem ucznia, aby sam dojrzał do podejmowania optymalnych decyzji w sprawie kierunku dalszej swojej nauki, swojego zawodu i własnego życia.

Reorientacja szkolna i zawodowa: ma na celu ponowne przygotowanie jednostki do wyboru zawodu, oraz kierunku i poziomu nauki. Dotyczy uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy chcą lub musza zmienić kierunek kształcenia oraz osób dorosłych, które chcą lub muszą zmienić zawód, rodzaj wykonywanej pracy, zajmowane stanowisko.

Selekcja zawodowa: ma za zadanie wydobycie spośród osób zgłaszających się do pracy tych, którzy posiadają najlepsze kwalifikacje do jej wykonywania

Selekcja szkolna: występuje wtedy, gdy do danego typu szkoły zgłasza się wielu kandydatów, ale także wtedy gdy szkoła stawia im określone wymagania i przyjmuje tylko tych, którzy je spełnią

Poradnictwo zawodowe: to metoda działania rodziców, nauczycieli, kwalifikowanych doradców zawodowych, psychologów, lekarzy, a przede wszystkim pracowników poradni pedagogiczno-psychologicznej oraz urzędów pracy, której głównym celem jest udzielanie rad i niesienie pomocy w podjęciu świadomej i swobodnej decyzji dotyczącej wyboru zawodu lub szkoły zawodowej a także zmiany zawodu czy miejsca pracy.

Do czynienia z kontaktem partnerskim: inicjatywa osoby oczekującej porady

Doradztwo zawodowe: (R. Lambi) to proces w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy aby umożliwić mu realistyczny wybór lub zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.

Inicjatywa doradcy

Zadania orientacji zawodowej:

wyposażenie jednostki w wiedzę o zawodach
ukształtowanie względnie stałych zainteresowań zawodowych
ukształtowanie właściwych postaw wobec pracy
wyposażenie w umiejętności samooceny

Zadania poradnictwa zawodowego

pomoc w osiągnięciu obiektywnej znajomości samego siebie
zwiększenie umiejętności oceny sytuacji w której znajduje się osoba szukająca pomocy
wyzwalanie aktywności i inicjatywy osób radzących się a tym samym wspomaganie rozwiązywania problemów
doprowadzenie do podjęcia decyzji przez osobą poszukującą porady w sposób samodzielny.

Funkcje poradnictwa zawodowego:

kształcąca
wychowawcza
motywacyjna
poznawcza
diagnostyczna
kreatywna
informacyjna
kwalifikacyjna
terapeutyczna

Nowe zadania poradnictwa zawodowego

Poradnictwo zawodowe jest procesem podejmowania decyzji i nie może zostać sprowadzone do jednego kontaktu osoby radzącej się z doradcą, do jednej rozmowy (akcent na proces)
Poradnictwo zawodowe to nie tylko pomoc w podjęciu pierwszej decyzji zawodowej czy ewentualnej jej korekty, ale musi ono objąć także cały obszar pomocy bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem
Odrębnym bardzo ważnym działem poradnictwa zawodowego jest pomoc osobom niepełnosprawnym
Problematykę doradztwa zawodowego należy włączyć do obowiązkowych zajęć szkolnych.

Warunki realizacji zadań poradnictwa zawodowego:

Wypracowanie nowoczesnego systemu obejmującego cały okres rozwoju zawodowego tj. dzieci, młodzieży i dorosłych
Kształcenie fachowców tj. doradców zawodowych
Oprzyrządowanie miejsca pracy doradcy zawodowego.

Cele doradztwa zawodowego:

Zapoznanie osoby radzącej się:

Z jej możliwościami i zainteresowaniami z punktu widzenia dostosowania zawodowego
Z możliwościami zawodowymi na rynku pracy
Z przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami
Z warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów
Ze sposobami poszukiwania pracy
Ze sposobami kontaktowania się z pracodawcą

Istota i funkcje doradztwa zawodowego wg Augustyna Bańki

FORMY I METODY ORIENTACJI I PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Formy:

lekcje zawodoznawcze
wycieczki zawodoznawcze
spotkania zawodoznawcze
konsultacje zawodoznawcze
zespoły zawodoznawcze
kąciki informacji zawodowej
giełdy zawodów
mobilne centra informacji zawodowej

Metody:

wyświetlanie filmów zawodoznawczych
lektura literatury zawodoznawczej
pogadanki i wykłady
dyskusje i konsultacje
zbieranie przez uczniów materiałów zawodoznawczych
przygotowywanie wypracowań zawodoznawczych
konkursy zawodoznawcze
obserwacje różnego rodzaju prac zaw.
prowadzenie tzw. zeszytów i teczek zawodoznawczych
korzystanie z audycji radiowych i telewizyjnych

Decyzje zawodowe a typy osób, które podejmują decyzję zawodową:

Poznanie siebie	Poznanie zawodów	„Ja” w zawodzie	Typy osób podejmujących decyzję zawodową
tak	tak	tak	I. Zdecydowana
tak	tak	nie	II Ciągle poszukująca (nie potrafi dopasować siebie do zawodu)
tak	nie	nie	III Niedoinformowana (niezorientowana w zawodach)
nie	tak	nie	IV Nie znająca siebie (zorientowana w zawodach, ale nie zna siebie)
nie	nie	tak	V Nieadekwatna (nie zna zawodów i siebie, pewna, że w każdym sobie poradzi)
nie	nie	nie	VI Zupełnie niezdecydowana (nie zna siebie i zawodów, nie umie dopasować się do zawodu)

Dylematy kształcenia zawodowego w Polsce na tle porównawczym

Profile w liceum profilowanego: kształtowanie środowiska, ekonomiczno-administracyjny, rolniczo-spożywczy, usługowo-gospodarczy, kreowanie ubiorów, chemiczne badania środowiska, socjalny, leśnictwo i technologia drewna, transportowo-spedycyjny, elektroniczny, elektrotechniczny, mechatroniczny, zarządzanie informacją, mechaniczne techniki wytwarzania.

Po ukończeniu liceum profilowanego można zdać Maturę i pójść do szkoły policealnej.

Uwagi krytyczne pod adresem współczesnej szkoły zawodowej:

Współczesna szkołą zawodowa jest jeszcze często antywzorem pracy, środowiskiem gdzie młodzi ludzie nie uczą się pracy, a pozorowania pracy
Szkoła nie spełnia w wielu przypadkach swoich funkcji: nie uczy czytania i rozumienia tekstu, nie uczy podstawowych umiejętności życiowych, uczy wszystkiego tylko nie mądrości
Młodzież często powiela plany i marzenia rodziców co bywa pułapką
Kształcenie zawodowe bywa często uwięźnięciem życiowym i kulturowym w sytuacji zajętego lub pustego rynku pracy albo wąskich profili kształcenia
Wiele szkół kształci pozornie, nie do istniejących zawodów, do przedwczorajszych zawodów, do przedwczorajszych technologii

Konsekwencją powyższego jest znaczna liczba bezrobotnych absolwentów. Zaobserwować natomiast można także nową orientację wobec wykształcenia. Orientację na być wykształconym. Występuje jednak paradoksalna sytuacja, ponieważ szanse podejmowania nauki są tym mniejsze im niższy jest poziom edukacyjny potencjalnych uczestników działalności edukacyjnej.

Nowym, niepokojącym zjawiskiem jest analfabetyzm funkcjonalny. Badania wykazały, że przynajmniej 30% dorosłego społeczeństwa to analfabeci funkcjonalni.

Kompetencje podstawowe: Umiejętność uczenia się, Znajomość języków obcych, Umiejętność pracy w zespole, Umiejętność podejmowania decyzji, Przedsiębiorczość, Znajomość technologii informatycznych

W Europie istnieją 3 zasadnicze rozwiązania w kształceniu zawodowym:

System szkolny np. Francja, Szwecja, gdzie kształcenie zawodowe odbywa się w oparciu o szkoły zawodowe
System dualny: Niemcy, Austria odbywa się w 2 miejscach: szkole i zakładzie pracy
System rynkowy: np. Anglia, bierze pod uwagę wymogi rynku pracy

W krajach UE w kształceniu zawodowym zwraca się szczególną uwagę na:

Rozwój praktycznej orientacji kształcenia zawodowego
Rozwój kształcenia zgodnie z potrzebami rynku pracy
Rozwój dualnego systemu kształcenia zawodowego
Odbywanie praktyk w zakładach pracy

Przez ostatnie dwa stulecia ekonomiści głosili, że funkcja gospodarcza opiera się na 3 podstawowych filarach: PRACY – KAPITALE- ZIEMI. Pod koniec XX wieku zaczęto mówić o gospodarce opartej na wiedzy.

Propozycje w zakresie kształcenia zawodowego

W kształceniu zawodowym brać należy pod uwagę fakt postępującej erozji funkcji adaptacyjnej edukacji. Szybkie tempo zmienności świata, które w kształceniu zawodowym jest szczególnie widoczne sprawia, że człowieka nie ma już do czego adaptować. Konieczne jest kształcenie do działania w warunkach nieustającej zmienności otaczającej nas rzeczywistości.
W proces kształcenia zawodowego wkalkulować należy media jako potężną siłę kształcącą
Kwalifikacje pracownicze nie mają formy skończonej. Podkreślić należy ich procesualność
System kształcenia zawodowego musi zapobiegać tworzeniu się jakichkolwiek grup ludzi odrzuconych
Stworzyć należy możliwość pełnego rozwoju człowieka sprawcy

W kształceniu zawodowym należy:

Wdrożyć system integracji edukacji zawodowej i rynku pracy, który powinien obejmować monitoring zawodów deficytowych, nadwyżkowych, dwustronne umowy: zakład pracy – szkoła oraz stopniowe wdrażanie systemu dualnego a także badanie losów absolwentów szkół zawodowych
Zapewnić alternatywne rozwiązania umożliwiające jednostce wybór drogi dochodzenia do kwalifikacji zawodowych
Zapewnić otwarte i elastyczne podejście do zdobywania kwalifikacji poprzez uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych poza zinstytucjonalizowanym systemem edukacji/oświaty

Jacques Delors: „edukacja jest w niej ukryty skarb” – 4 filary edukacji

Uczyć się aby wiedzieć---------------to edukacja realizuje

Uczyć się aby działać

Uczyć się aby żyć wspólnie

Uczyć się aby być

Kształcenie ustawiczne dorosłych

Kształcenie ustawiczne: 2 podejścia do interpretacji:

kształcenie całożyciowe (znaczenia kształcenia permanentne, ciągłe, nieustające)
kształcenie dalsze, poszkolne, obejmujące przede wszystkim okres aktywności zawodowej ale także okres tzw. trzeciego wieku

Kształcenie ustawiczne może być też rozumiane w trojaki sposób:

- jako idea

- jako zasada

- jako proces

Drugi podział społeczeństwa:

- tych, którzy potrafią interpretować

- tych, którzy potrafią tylko biernie przyswajać

- tych, którzy znajdują się na marginesie ogółu społeczeństwa

„Na marginesie” znajdują się też analfabeci funkcjonalni.

W pedagogice pracy przyjmuje się, że terminem nadrzędnym jest edukacja permanentna, wyróżnia się 4 procesy:

wychowanie naturalne
wychowanie i kształcenie szkolne
kształcenie równoległe (paralelne)
kształcenie ustawiczne dorosłych, w ramach którego wyróżniamy:

*dokształcanie (podwyższanie kwalifikacji formalnych – awans w pionie),

*doskonalenie (aktualizowanie, pogłębianie wiedzy i umiejętności w danym zawodzie – awans w poziomie; awans poziomy, wyrównywanie umiejętności i wiadomości;),

*samokształcenie (podmiot dobiera źródła, z których będzie korzystał)

*kształcenie bezinteresowne (nie związane z pracą zawodową, umożliwia rozwój własnych zainteresowań)

Doskonalenie –funkcje:

adaptacyjna – wdrożeniowa
wyrównawcza
renowacyjna
rekonstrukcyjna

Zadania kształcenia ustawicznego:

zapewnienie możliwości uzyskania wykształcenia ogólnego oraz kwalifikacji zawodowych osobom które z różnych powodów nie uczynili tego wcześniej oraz tym wszystkim, którzy pragną uzyskać kwalifikacje w dodatkowym zawodzie
umożliwienie przyuczenia do pracy w określonym zawodzie i na konkretnym stanowisku pracy
zapewnienie osobom zatrudnionym na stanowiskach na których ze względu na postęp naukowo – techniczny, organizacyjny, ekonomiczny i społeczny konieczne jest cykliczne doskonalenie kwalifikacji, możliwości realizacji tego obowiązku
umożliwienie nabycia wiadomości i umiejętności specjalistycznych, związanych z wykonywaną pracą ułatwiających adaptację społeczno – zawodową
zapewnienie wszystkim chętnym możliwości uczestnictwa w różnorodnych formach dokształcania i doskonalenia zawodowego a także ogólnego
umożliwienie przekwalifikowania osobom, które z różnych powodów muszą zmienić zawód lub pracę dotychczas wykonywaną
ułatwienie uzyskania coraz wyższych stopni specjalizacji zawodowej oraz umożliwianie zdobywania coraz wyższych tytułów kwalifikacyjnych
ułatwianie wszystkim chętnym dostępu do najnowszych osiągnięć nauki i techniki
umożliwienie uzyskania uprawnień do obsługi określonych maszyn, narzędzi, urządzeń
umożliwienie uzyskania przygotowania specjalistycznego osobom posiadającym przygotowanie szeroko profilowe
pomoc osobom chcącym zdobyć określone wiadomości w ramach samokształcenia
umożliwienie opanowania wiadomości i umiejętności ogólnych wychodzących poza zakres zainteresowań zawodowych

Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego, wymienia 3 podstawowe czynniki przemian mające wpływ na proces edukacji:

- rozwój społeczeństwa informacyjnego

- procesy globalizacji

- przemiany cywilizacji naukowo – technicznej

Marginalizacja, odrzucenie, wykluczenie.

Społeczeństwo uczące się, cele dochodzenia do społeczeństwa uczącego się:

zachęcanie do zdobywania nowej wiedzy i umiejętności m. in. Poprzez rozwijanie informacji na temat istniejących form uczenia się, uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych w różny sposób, popieranie mobilności, stosowanie nowych technologii w kształceniu, wykorzystywanie pakietów multimedialnych itp.
zbliżenie szkoły i sektora przedsiębiorstw poprzez otwarcie edukacji na świat pracy, udział przedsiębiorstw w kształceniu nie tylko swoich pracowników ale także młodzieży i dorosłych z zewnątrz, rozwój współpracy pomiędzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiębiorstwami
walka ze zjawiskiem marginalizacji, które dotyczy przede wszystkim osób bez kwalifikacji, długotrwale bezrobotnych, osób starszych, kobiet po urlopach
upowszechnienie biegłej znajomości 3 języków obcych jako istotnego elementu kultury ogólnej oraz czynnika ułatwiającego znalezienie zatrudnienia
równorzędne traktowanie inwestycji materialnych i edukacyjnych

Wzrastające potrzeby rynku pracy zmuszają do określenia nowego typu kwalifikacji, które określane są czasami mianem kompetencji podstawowych, będących zbiorem wiedzy i umiejętności zawodowych o takim poziomie uogólnienia, który gwarantuje ich wykorzystanie w różnych zawodach i specjalnościach. Kompetencjami tymi będą:

umiejętność komunikowania się z innymi, umiejętność pracy w zespole, wiedza o przedsiębiorstwie, możliwościach jego działania i rozwoju
umiejętność takiej organizacji pracy aby samodzielnie planować, wykonywać i kontrolować czynności ukierunkowane na jakość produktów lub usług
właściwa motywacja, inicjatywa i postawa społeczna

Przewidywane działania – dominują działania w zakresie edukacji ustawicznej, skupiać się będą na:

* dawaniu drugiej szansy tym wszystkim, którzy z różnych powodów nie uzyskali wykształcenia w okresie młodzieńczym i zmierzaniu przez to do ograniczenia zjawiska odrzucenia

* przekwalifikowaniu osób będących bez pracy i zagrożonych bezrobociem

* kształcenie w zakresie swobodnego posługiwania się komputerem, zarówno w sferze zawodowej i pozazawodowej

* nauczaniu języków obcych, umożliwiających swobodne porozumiewanie się

* urozmaicaniu ofert edukacyjnych i stwarzaniu przez to możliwości wyboru oraz upowszechnianiu dostępu do edukacji przez różne grupy społeczne

* popularyzacji zasad kształcenia oraz rozwijaniu form edukacyjnych pomocnych w rozwiązywaniu problemów osobistych poszczególnych osób

Gospodarka oparta na wiedzy wyzwaniem dla edukacji zawodowej i ustawicznej dorosłych

Nauczyciel w kształceniu zawodowym

W kształceniu zawodowym wyróżniamy 3 podstawowe grupy nauczycieli:

1) nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych

2) nauczyciele zajęć praktycznych

3) nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących pracujący w szkole zawodowej

Dwie pierwsze grupy określa się często wspólnym mianem nauczycieli przedmiotów zawodowych lub nauczycieli kształcenia zawodowego.

Model nauczyciela w kształceniu zawodowym

Wyróżnić można 3 głównie modele nauczyciela w kształceniu zawodowym:

adaptacyjny technik – to realizator odgórnych założeń, wykonawca praw i zasad efektywnego nauczania i wychowania. Zdobyte umiejętności i sprawności oraz biegłość posługiwania się nimi to warunek powodzenia zawodowego.

Profesjonalizm nauczyciela w kształceniu zawodowym kojarzony jest głównie z pogłębioną wiedzą specjalistyczną i sprawstwem metodycznym.

refleksyjny praktyk – to osoba poddająca refleksji swoje działania, analizująca swój warsztat pracy, przyjmowane założenia i osiągane rezultaty, wprowadzająca zmiany w sposobie bycia nauczycielem.

3 podstawowe zakresy refleksji:

a) refleksja w działaniu – to namysł w fazie planowania i konceptualizacji działania

b) refleksja nad działaniem – to analiza zasadności modyfikacji dokonanych w czasie działania lub też skutków ich braku

c) refleksja filozoficzna – to nigdy nie kończący się proces rewizji założeń na których opiera się działanie nauczyciela i powrotu do pytań podstawowych „Co to znaczy być nauczycielem?” i „Co to znaczy dobre nauczanie?”

transformatywny intelektualista – to człowiek rzetelnie wykształcony i samodzielnie myślący, zaangażowany na rzecz budzenia w innych mądrości i kompetencji zmiany świata społecznego. To ten, który jest w stanie swoją wiedzą dać do myślenia, kto potrafi być życiodajnym, kto sprzyja rozwojowi.

Wyróżniamy trzy typy uczenia się:

pierwotne – polegające na kształtowaniu umysłowości zorientowanej na zachowanie status quo, nie zdolnej do zmian
wtórne – które pełni funkcję adaptacyjną
uczenie się trzeciego stopnia – czyli zdobywanie umiejętności modyfikowania przyswojonego zestawu alternatyw.

Wyróżnić możemy 3 fazy nastawienia zawodowego nauczycieli:

nastawienie na przetrwanie
nastawienie na sytuację dydaktyczną
nastawienie na ucznia.