EKONOMIA WOBEC TURYSTYKI - RYS HISTORYCZNY
XVI- XVII w. - okres merkantylizmu:
Zainteresowanie jedynie krajowym i zagranicznym obrotem towarowym, wyjątek- Tomas Mun („Skarb Anglii z handlu zagranicznego” 1664 → wpływ wydatków podróżnych na bilans płatniczy)
XVIII i XIX w. - ekonomia klasyczna
Adam Smith- „Bogactwo Narodów” (1776): wzmianka o podróżach zagranicznych, ale dotyczących wyjazdów podejmowanych przez młodych arystokratów angielskich w celu zdobycia wykształcenia
XX w. - początek zainteresowania turystyką (szczególnie zagraniczną) przez rządy niektórych państw
pierwsze lata okresu międzywojennego- minister przemysłu i handlu Francji o gospodarczym znaczeniu turystyki (turystyka jako jeden z największych przemysłów narodowych, skuteczna praca nad utrzymaniem waluty, jej poprawą i stabilizacją)
1931 - Europejska Konferencja w Sprawie Korzyści Ekonomicznych z Turystyki w Nicei: powinien nastąpić wzrost zainteresowania państw problemami aktywizacji turystyki
1947 - Włoski kongres Turystyki, zwołany przez Izbę Handlową w Genui: stwierdzono m.in. że turystyka powinna znaleźć należne jej miejsce we włoskiej gospodarce narodowej i wysunięto postulat utworzenia rządowego organu turystycznego
1948 - Międzynarodowa Międzyparlamentarna Konferencja w Genui- Rapallo- San Remo (129 senatorów i posłów z 13 krajów): apel do rządów i parlamentów państw reprezentowanych w spotkaniu o zastosowanie w możliwie krótkim czasie środków zmierzających do złagodzenia lub zniesienia utrudnień hamujących ruch turystyczny; w dziedzinie polityki turystycznej wzywała m.in. do poprawy stanu organizacyjnego turystyki
1963 - Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie turystyki i podróży międzynarodowych w Rzymie; opinie, uchwały i zalecenia w sprawie:
ułatwień w formalnościach granicznych
współpracy technicznej i swobody poruszania się
zaniechania dyskryminacji turystyki jako czynnika rozwoju gospodarczego
organizacji turystyki
rozłożenie w czasie urlopów
rozwój podróży grupowych i usług turystycznych
w uchwale w sprawie rozwoju turystyki wyrażano przekonanie, że turystyka stanowi jedną z podstawowych form działalności ludzi, jako taka jest niezmiernie pożądana i godna pochwały oraz poparcia przez wszystkie narody i rządy
EKONOMIKA TURYSTYKI - ZAKRES, PRZEDMIOT I METODY BADAŃ
Ekonomia - samodzielna nauka o procesach gospodarczych w sferze: produkcji, wymiany i konsumpcji środków zaspokajania potrzeb ludzkich (mikroekonomia, makroekonomia).
Ekonomiki funkcjonalne (gałęziowe, szczegółowe, stosowane) - badają poszczególne dziedziny gospodarki (sektory, gałęzie).
Ekonomika turystyki - jedna z ekonomik funkcjonalnych, która bada zjawiska, zasady, prawa i prawidłowości ekonomiczne (a także społeczne) rządzące turystyką jako sektorem gospodarki.
Jej podstawy stworzył włoski ekonomista Michelle Troisi w książce „Ekonomiczna teoria turystyki i renty turystycznej” (1955).
Turystyka- wg nauk ekonomicznych- działalność gospodarcza z jednej strony przynosząca zysk, a z drugiej zaspokajająca potrzeby związane z podróżą i czasem wolnym.
Stąd ekonomika turystyki zajmuje się zarówno sferą produkcji dóbr i świadczenia usług związanych z obsługą ruchu turystycznego (podaż), jak i sferą konsumpcji turystycznej (popyt).
Cel: ustalenie za pomocą naukowych metod najbardziej efektywnych instrumentów polityki turystycznej zmierzających do optymalnego zaspokojenia szeroko rozumianych potrzeb społecznych związanych z uprawianiem turystyki
Przedmiot badań ekonomiki turystyki:
terminologia turystyczna, w tym kategorie ekonomiczne dotyczące turystyki
badanie i przedstawianie mechanizmów pojawiania się ruchu turystycznego, głównie ekonomicznych przesłanek terytorialnego i czasowego przemieszczania turystów (potrzeby i popyt turystyczny)
badanie prawidłowości, metod i form działania oraz tendencji rozwojowych występujących w produkcjii udostępniania dóbr i usług turystycznych (podaż i produkt turystyczny)
badanie i sprawdzanie form rachunku ekonomicznego wykorzystywanego do ustalenia funkcji i efektów turystyki dla rozwoju ekonomicznego obszaru (rola turystyki w bilansie płatniczym, miejsce turystyki w gospodarce, wpływ turystyki na zatrudnienie, wpływ na PKB)
określenie metod polityki i zarządzania w dziedzinie turystyki w skali międzynarodowej, krajowej, regionalnej, lokalnej, a także w skali poszczególnych branż i przedsiębiorstw (miejsce turystyki w polityce ekonomicznej państwa, organów władz lokalnych, organizacji non-profit)
Ekonomika turystyki prowadzi badania na następujących szczeblach:
mikromikroekonomicznym - analiza funkcjonowania konkretnego przedsiębiorstwa turystycznego albo grupy działających pod jednym kierownictwem lub będących jednym systemem obsługi klienta
mikroekonomicznym - badanie procesów zachodzących na subrynkach turystycznych (np. hotelarstwo, gastronomia, biura podróży)
mezoekonomicznym - badanie procesów zachodzących w gospodarce turystycznej jako sektorze gospodarki narodowej, tj. na rynku turystycznym
makroekonomicznym - wskazanie miejsca turystyki jako dziedziny w całej gospodarce narodowej danego kraju oraz form jej powiązań z innymi sektorami gospodarczymi, które są przez nią wykorzystywane
megaekonomicznym - wskazanie miejsca turystyki w globalnych procesach gospodarowania (np. światowe przychody z turystyki międzynarodowej, podział na kraje recepcji i emisji turystycznej, monokultury turystycznej)
Metody procesu badawczego:
od góry do dołu → metoda dedukcyjna: dostosowanie twierdzeń ekonomii do specyfiki rynku turystycznego lub/i na poszczególnych subrynkach i w przedsiębiorstwach turystycznych
od dołu do góry → metoda indukcyjna: analizowanie procesów rynkowych zachodzących w przedsiębiorstwach turystycznych i na poszczególnych subrynkach oraz uogólnianie obserwacji na cały rynek turystyczny, a nawet całą gospodarkę narodową
RYNEK TURYSTYCZNY I JEGO ELEMENTY
Rynek - miejsce spotkań kupujących i sprzedających (np. bazary, sklepy), którzy dokonują transakcji wymiennych (kupna i sprzedaży) → definicja historyczna, dziś nieaktualna
Rynek - proces, w trakcie którego podmioty ustalają przedmiot i warunki wymiany dóbr i usług (rodzaj, ilość, cenę, jakość, gwarancję itp.)
Rynek (ekonom.) - całokształt wzajemnych stosunków wynikających z wymiany między dostawcami i odbiorcami, których decyzje kształtują popyt i podaż.
Rynek turystyczny:
→ ogól stosunków wymiennych towarowo-pieniężnych między instytucjami i osobami oferującymi dobra materialne i usługi turystom (podaż) a osobami i instytucjami nabywającymi te dobra i usługi, stanowiące przedmiot potrzeb turystycznych (popyt)
→ rynek produktu turystycznego, jego dostawców (podmiotów turystycznych), którzy reprezentują podaż tego produktu oraz nabywców (turystów), którzy mają specjalne wymagania i reprezentują popyt na ten produkt
Rynek turystyczny jako system relacyjny
Elementy:
podmioty po stronie popytu i podaży
przedmioty wymiany
wzajemne relacje, które zachodzą między podmiotami, przedmiotami oraz podmiotami a przedmiotami
Podmioty rynku - podmioty gospodarowania, jeżeli reprezentują podaż lub/i popyt, a więc gdy występują w roli sprzedawców lub/i nabywców.
Podstawowe podmioty na rynku turystycznym:
sprzedający
jednostki gospodarki turystycznej (przedsiębiorstwa)
podmioty, których działalność jest związana z ruchem turystycznym tylko w sposób pośredni (np. piekarnia, przemysł meblarski- meble dla hoteli)
instytucje użyteczności publicznej, np. państwo, POT
kupujący - konsumenci-turyści (gospodarstwa domowe lub ich części- pojedyncze osoby)
Podmioty rynku są czynnikiem działającym, dynamizującym ogół stosunków towarzyszących procesom wymiany.
Cechy podmiotów rynku turystycznego:
mogą występować wyłącznie jako sprzedawcy lub jako nabywcy, lecz często występują równocześnie jako sprzedawcy i jako nabywcy dóbr i usług turystycznych
istnieje bezpośrednia zależność między sytuacją podmiotu rynku turystycznego występującego w roli sprzedawcy a jego sytuacją, gdy występuje jako nabywca
wszystkie podmioty są równorzędne z formalnego punktu widzenia
Przedmiotem obrotu rynkowego jest wszystko to, co znajduje nabywcę.
Przedmiotem wymiany na rynku turystycznym są specyficzne towary, tj. wszelkie dobra materialne i usługi, które służą zaspakajaniu potrzeb wynikających z faktu uprawiania turystyki.
Przedmioty rynku nie mogą pełnić funkcji czynnika działającego (nie zmieniają się same).
System rynkowy jest zbiorem relacji na elementach ze względu na ich cechy i właściwości:
podmiotowych
stosunki wymienne → relacje i powiązania podmiotowe pierwotne zachodzące pomiędzy sprzedawcami zgłaszającymi zamiar zbytu, a nabywcami zgłaszającymi zamiar zakupu przedmiotu wymiany
stosunki równoległe → relacje i powiązania podmiotowe wtóre zachodzące pomiędzy działającymi obok siebie na rynku sprzedawcami oraz między działającymi obok siebie nabywcami
Formy rynku:
Nabywcy |
Wielu małych |
Kilku średnich |
Jeden duży |
Sprzedawcy |
|
|
|
Wielu małych |
polipol |
oligopson |
monopson |
Kilku średnich |
oligopol |
oligopol bilateralny |
monopson ograniczony |
Jeden duży |
monopol |
monopol ograniczony |
monopol bilateralny |
konkurencja między sprzedawcami i między nabywcami
konkurencja pomiędzy nabywcami
konkurencja pomiędzy sprzedawcami
brak konkurencji
Struktura podmiotowa rynku może mieć tym trwalszy charakter im:
większa jest liczba barier wejścia na rynek oraz barier wyjścia z rynku dla sprzedawców i nabywców
bariery wejścia i wyjścia są większe
podmiotowo- przedmiotowych (po stronie popytu i po stronie podaży)
mieszanych podmiotowo- przedmiotowych oraz przedmiotowo- podmiotowych
Rynek jako podsystem gospodarki narodowej
Rynek turystyczny spełnia jednocześnie dwie podstawowe funkcje:
informacyjną
regulacyjną - w dwóch aspektach:
efektywność alokacyjna
efektywność ekologiczna
Cechy specyficzne rynku turystycznego:
rynek dóbr materialnych i usług, z przewagą usług
konsumpcja następuje w miejscu podaży jednocześnie z produkcją usług
występuje nie tylko w miejscu czasowego pobytu turystów, ale także w miejscu stałego zamieszkania przed wyjazdem i po powrocie z podróży
Podstawowymi kategoriami rynku są:
popyt →
podaż → mechanizm dostosowawczy - równowagi
cena →
STRUKTURA PRZEDMIOTOWA RYNKU TURYSTYCZNEGO
POPYT TURYSTYCZNY
Popyt - ogół przedmiotów wymiany, które nabywcy są skłonni kupić i są w stanie kupić w określonym czasie, warunkach i cenie, ceteris paribus.
Popyt turystyczny - suma dóbr i usług turystycznych, którą w danym czasie turyści skłonni są nabyć przy określonym poziomie cen lub przy danym kursie dewiz.
Popyt turystyczny - zapotrzebowanie na dobra i usługi turystyczne.
Potrzeba - stan braku czegoś, co stanowi niezbędny warunek egzystencji i rozwoju człowieka.
Najczęstszym kryterium podziału potrzeb jest ich ważność:
podstawowe, wynikające z fizjologii
potrzeby wyższego rzędu, wynikające z psychiki człowieka, jego stosunku do środowiska i otoczenia społecznego
Hierarchia potrzeb wg A.H. Maslowa (wg ich pilności i intensywności):
5) potrzeby samorealizacji
↑
4) potrzeby uznania
↑
3) potrzeby przynależności
↑
2) potrzeby bezpieczeństwa
↑
1) potrzeby fizjologiczne
Potrzeby a motywy w turystyce
→ →
Potrzeby stanowią punkt wyjścia ludzkich zachowań, natomiast motywy określają, powodują i organizują to działanie.
Trudno jest ustalić jednolitą listę motywów uprawiania turystyki, gdyż:
zachowanie turystyczne ma z reguły charakter polimotywacyjny
struktura motywacji ma charakter dynamiczny
Najczęściej występujące motywy:
wypoczynkowy i zdrowotny
poznawczy i kulturalny
religijny
etniczny
rozrywkowo- rekreacyjny
towarzyski
edukacyjny
zmiany
prestiżu
służbowy
Motyw podjęcia podróży turystycznej (wywołany potrzebą pierwotna) implikuje powstanie szeregu kolejnych potrzeb (wtórnych- związanych z realizacja wyjazdu turystycznego) tj.:
potrzeba dotarcia do celu podróży i poruszania się po nim
potrzeba schronienia i noclegu jeżeli podróż trwa dłużej niż 1 dzień
potrzeba korzystania z urządzeń sanitarnych i związanych z higieną osobistą
potrzeba odżywiania się
potrzeba gwarancji bezpieczeństwa
potrzeba dostępu do informacji
potrzeba posiadania sprzętu turystycznego lub dysponowania nim
potrzeba zagospodarowania czasu wolnego
potrzeba zachowania wspomnień
Proces powstawania popytu turystycznego
Fundusz swobodnej decyzji - nominalna wartość środków pieniężnych przeznaczonych na zakup dóbr i usług według upodobania, będąca potencjalnym źródłem finansowania wydatków na artykuły dalszej potrzeby, np. uprawianie hobby, turystykę.
Popyt potencjalny - wszystkie odczuwalne w danym okresie potrzeby związane z wyjazdem turystycznym (pierwotne i wtórne), które mogłyby być zaspokojone, gdyby nie ograniczone możliwości dochodowe.
Popyt rzeczywisty (faktyczny) - wszystkie potrzeby związane z wyjazdem turystycznym ujawnione na rynku i poparte funduszem swobodnej decyzji.
Realna siła nabywcza turystów - realna wartość funduszu swobodnej decyzji przeznaczonego na zakup konkretnych dóbr i usług turystycznych, czyli fundusz swobodnej decyzji skorygowany poziomem cen dóbr i usług turystycznych.
Popyt efektywny - popyt turystyczny faktyczny znajdujący odzwierciedlenie w realnej sile nabywczej turystów, ale:
poziom dochodów danej społeczności musi być na tyle wysoki, aby w ogóle doszło do pojawienia się funduszu swobodnej decyzji (musi nastąpić przekroczenie tzw. progu dochodowego)
czynniki kształtujące popyt turystyczny muszą być na tyle silne, aby w ramach funduszu swobodnej decyzji doszło do konsumpcji turystycznej
Popyt zrealizowany - wartość produktów zakupionych przez turystów w danym czasie.
Wyznaczniki popytu turystycznego:
ekonomiczne (dochody i ceny)
pozaekonomiczne:
społeczne (czas wolny, upowszechnienie oświaty i zmiany w sferze obyczajów)
demograficzne (wiek, stan cywilny, wielkość gospodarstwa domowego)
techniczne (rozwój środków transportu, industrializacja i urbanizacja, media)
podażowe (udostępnianie walorów, rozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej)
polityczne (stabilizacja, ułatwienia w ruchu granicznym)
Cechy specyficzne popytu turystycznego:
heterogeniczność (różnorodność)
złożoność
kompleksowość
zmienność i związana z nią substytucyjność (wewnętrzna i zewnętrzna)
duża elastyczność cenowa i dochodowa
restytucyjność (odnawialność) w dwóch płaszczyznach:
ponowny zakup identycznego produktu turystycznego w stosunku do konsumowanego poprzednio
zakup produktu lepszego, bardziej nowoczesnego lub odpowiadającego panującej modzie
mobilność (transferowość)
sezonowość
duża możliwość reakcji na zagrożenia o charakterze społecznym i ekonomicznym oraz politycznym
Na rynku turystycznym występuje:
popyt indywidualny - reprezentowany przez poszczególne gospodarstwa domowe
popyt zbiorowy - reprezentowany przez organizacje w imieniu pojedynczych turystów (np. zakłady pracy, szkoły, kluby sportowe itp.)
Popyt turystyczny rynkowy - popyt na dane dobro lub usługę turystyczną ze strony wszystkich nabywców przy wszystkich możliwych cenach (lub kursach dewiz) tego dobra lub usługi.
Popyt turystyczny globalny - popyt na wszystkie dobra i usługi turystyczne (lub ich określone grupy) ze strony wszystkich nabywców przy wszystkich możliwych cenach (lub kursach dewiz) tych dóbr i usług.
Na rynku turystycznym występuje popyt reprezentowany przez:
turystów krajowych, będący transferem przekształconej w turystyczna konsumpcji krajowej
turystów zagranicznych, będący nowym, dodatkowym popytem
Najważniejsze mierniki popytu turystycznego:
wskaźnik aktywności turystycznej netto - udział procentowy wyjeżdżających przynajmniej raz w roku w ogólnej liczbie ludności
wskaźnik aktywności turystycznej brutto - liczba wyjazdów odniesionych do ogólnej liczby ludności
liczba osób korzystających z bazy noclegowej (najczęściej stosowany)
średnie dzienne wydatki turysty w miejscu czasowego pobytu
suma wydatków wszystkich turystów w miejscu czasowego pobytu (najważniejszy z punktu widzenia ekonomii)
PODAŻ TURYSTYCZNA
Podaż - ogół przedmiotów wymiany, które sprzedawcy są skłonni dostarczyć na rynek w określonym czasie, w danych warunkach i po określonej cenie, ceteris paribus.
Podaż turystyczna - ilość produktu turystycznego oferowana na sprzedaż przez jednostki gospodarcze w turystyce w danym czasie i przy danej cenie (lub wartość pieniądza w stosunku do zagranicy, czyli przy danym kursie dewiz).
Elementy podaży turystycznej
Podaż turystyczna - całokształt działań wszystkich podmiotów prowadzących działalność zmierzającą do zaspokojenia popytu turystów.
Celem podaży turystycznej jest zaspokojenie potencjalnego oraz realnego popytu turystycznego- wpływa ona bezpośrednio i pośrednio na kształtowanie się popytu, oddziałując na jego rozmiary i strukturę (podaż jako determinanta popytu).
Determinanty podaży:
dostępność czynników wytwórczych
praca - świadoma, zorganizowana działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i kultury w celu przystosowania ich do zaspakajania potrzeb ludzkich
liczba i kwalifikacje pracowników → podstawowy wyznacznik poziomu jakości usług turystycznych
wartość pracy → najważniejszy element kosztów w przedsiębiorstwach turystycznych
Zagadnienia dotyczące czynnika pracy:
kwalifikacje zawodowe personelu
doświadczenie zatrudnionych
predyspozycje pracowników
problem fluktuacji kadry pracowniczej
wydajność pracy
wydajność pracy = wielkość produkcji / wysokość nakładów pracy
Elementy oceny wydajności pracy w przedsiębiorstwach turystycznych:
znajomość oferty
jakość kontaktu z klientem
empatia (wczucie się, zrozumienie)
obserwacja zgłaszanych przez klientów skarg oraz innych systematycznie negatywnie wpływających na wizerunek firmy oraz decyzje klientów dotyczące zakupu oferowanych usług
ziemia - wszelkie zasoby naturalne (powierzchnia, przestrzeń oraz zespół warunków przyrodniczych i klimatycznych), wykorzystywane w procesie produkcyjnym
Główne formy korzystania z ziemi w procesie produkcji:
uprawa (np. produkcja rolna)
eksploatacja (np. wydobywanie surowców)
lokalizacja (w produkcji dóbr materialnych i świadczenia usług m.in. turystycznych) → umiejscowienie i rozmieszczenie obiektów w przestrzeni geograficznej
Każde miejsce posiada swoje specyficzne walory użytkowe:
walory popytu - atrakcyjność z punktu widzenia zbytu dóbr i usług (ważne dla biur podróży, placówek ORT-u, restauracji oraz obiektów paraturystycznych np. placówek handlowych)
walory zasobów - atrakcyjność z punktu widzenia możliwości uzyskania warunków niezbędnych do prowadzenia określonej działalności (ważne dla obiektów noclegowych i tzw. Atrakcji turystycznych)
walory komunikacyjne - atrakcyjność z punktu widzenia bliskości i możliwości skorzystania z sieci komunikacyjnej
kapitał - wszelkie dobra zaangażowane w proces produkcji dóbr i świadczenia usług
Podstawowe środki kapitałowe w turystyce:
w hotelarstwie - budynki i budowle, wyposażenie pokoi, urządzenia techniczne (w tym systemy komputerowe), wyposażenie zaplecza gastronomicznego
w biurach podróży i innych placówkach ORT-u - wyposażenie w meble i sprzęt biurowy, systemy komputerowe
w transporcie turystycznym - środki transportowe, systemy łączności
w usługach sportowo- rekreacyjnych - budynki i budowle, wyposażenie obiektów
Charakter inwestycji kapitałowych w turystyce:
odtworzeniowe - zastąpienie zużytych obiektów i urządzeń nowymi
modernizacyjne - wprowadzanie nowoczesnych obiektów i urządzeń w miejsce przestarzałych
rozwojowe - związane z zamiarem rozszerzenia zbytu na dotychczasowym rynku lub zdobyciem nowych rynków
informacja - wiedza o tym jak wykorzystać pracę, ziemię i kapitał w działalności gospodarczej
Wykorzystanie informacji na rynku turystycznym:
jako przedmiot działalności podmiotów turystycznych (udzielanie informacji)
jako forma (technologia) kontaktu, prezentacji oferty i zawierania transakcji z konsumentami i kooperantami poprzez nowoczesne systemy rezerwacyjne oraz internet
jako podstawa do podejmowania decyzji rynkowych (za pośrednictwem badań skierowanych na konkurencję i konsumentów)
jako baza danych o potencjale turystycznym obszaru, w którym działa przedsiębiorstwo (walory, zagospodarowanie turystyczne, oferta usługowa podmiotów)
zmiany produktywności wywołane zmianami sposobów wytwarzania
zmiany opłacalności wytwarzania innych dóbr i usług
Przyczyny odmienności działania determinant podaży na rynku turystycznym:
znaczące ograniczenie możliwości wzrostu podaży
sztywny (stały) charakter podaży
szkodliwość stosowania obniżek cen w turystyce elitarnej
Działanie determinant podaży turystycznej jest zwykle korygowane polityką państwa.
Na podaż mają wpływ:
system społeczno- gospodarczy
stabilizacja polityczna w danym kraju
ułatwienia w ruchu granicznym
kursy dewizowe
polityka kredytowa i podatkowa
opieka nad walorami turystycznymi
intensywność tworzenia infrastruktury ogólnej
Racjonalna polityka państwa ma działanie multiplikatywne.
Klasyfikacje podaży turystycznej
Z punktu widzenia struktury przedmiotu wymiany na rynku turystycznym (ujęcie przedmiotowe) podaż turystyczna dzieli się na:
pierwotną - dobra przyrodnicze, dobra kultury i stosunki społeczno- kulturalne, a niekiedy korzyści związane z infrastrukturą danego obszaru (ważne przy motywacjach podróży o charakterze fizycznym)
wtórną (pochodna) - dobra i usługi umożliwiające dostępność i wykorzystanie przyrodniczych i antropogenicznych atrakcji oraz funkcjonowanie w trakcie migracji turystycznej → komplementarne dobra i usługi turystyczne (ważna przy motywacjach związanych z prestiżem)
W ramach podaży turystycznej (ujęcie przedmiotowe nawiązujące do struktury produktu turystycznego) można wyróżnić:
atrakcje - główny czynnik przyciągający turystów
szeroko pojęte środki i urządzenia komunikacyjne (w tym środki komunikacji rynkowej, więzi z turystami)
urządzeni i usługi recepcji
Z punktu widzenia podmiotowego (instytucjonalnego) w ramach podaży można wyróżnić pewne przemysły turystyczne:
pierwotne - zajmujące się bezpośrednia obsługą podróżnych
wtórne - nie świadczące typowo turystycznych usług, a rozwijające się na skutek pobudzenia przez ruch turystyczny
Przemysły turystyczne ze względu na główne etapy podróży turystycznej i związane z nimi potrzeby dzieli się na:
organizacje pośredniczące pomiędzy wytwórcami produktu turystycznego a finalnymi odbiorcami
organizacje transportowe
tzw. przemysł gościnny (hospitality industry)
Podaż turystyczną można odnieść do:
indywidualnego producenta Ⴎ podaż indywidualna
wszystkich producentów danego dobra lub usługi Ⴎ podaż rynkowa
wszystkich dóbr i usług ze strony wszystkich producentów Ⴎ podaż globalna (zagregowana)
Cechy specyficzne podaży turystycznej
Podstawowe cechy podaży turystycznej wynikające z jej niematerialnego a usługowego charakteru:
nietrwałość i abstrakcyjność (związana z jednością czasu produkcji i konsumpcji)
niemobilność (jedność miejsca produkcji i konsumpcji)
nierozdzielczość i różnorodność (współdziałanie turysty i obsługi)
Inne cechy specyficzne:
miejsca występowania podaży turystycznej maja na ogół niskie walory z punktu widzenia lokalizacji działalności produkcyjnej
niewymierny charakter podstawowych elementów (przede wszystkim walorów turystycznych)
łączny charakter
stosunkowo wysoka substytucyjność
sezonowe wykorzystanie
wysoka kapitałochłonność i związany z tym długi okres spłaty długu oraz relatywnie wysoki stopień ryzyka inwestycji
importochłonność
zróżnicowanie (elastyczność strukturalna)
Cechy charakterystyczne współczesnej podaży turystycznej:
racjonalne wykorzystanie walorów naturalnych - troska o ochronę środowiska
wyższy standard i lepsze warunki noclegowe
wzrost znaczenia usług dodatkowych
dbałość o szkolenie personelu oraz wynikająca z tego większa uprzejmość i wyższe kwalifikacje
wzrost znaczenia działalności marketingowej
globalizacja działalności firm turystycznych
Mierniki podaży turystycznej:
poziom chłonności turystycznej udostępnionych dóbr naturalnych (w tym również w stanie wolnym) i antropogenicznych
chłonność turystyczna - maksymalna liczba uczestników ruchu turystycznego, którzy mogą przebywać równocześnie na danym obszarze nie powodując dewastacji i degradacji środowiska przyrodniczego i kulturowego, a tym samym pogorszenia warunków uprawiania turystyki
poziom pojemności turystycznej obiektów i urządzeń bazy turystycznej (mierzony ilościowo i wartościowo)
pojemność turystyczna - ogólna wielkość bazy noclegowej i towarzyszącej, określająca maksymalną liczbę uczestników ruchu turystycznego mogących jednocześnie korzystać z poszczególnych obiektów i urządzeń, nie przyczyniając się do obniżenia jakości produktów oraz dezorganizacji życia społeczno- gospodarczego
ilość i wartość produktów oferowanych turystom
wartość usług oferowanych turystom wg ich rodzaju:
transportowych
noclegowych (w tym hotelarskich)
gastronomicznych
wypoczynkowych i kultury fizycznej
pośrednictwa i organizacji
informatycznych, pilockich i przewodnickich
rzemieślniczych (produkcja sprzętu, pamiątek)
infrastruktury lokalnej
stan oraz potencjał siły roboczej, warunkujący wytworzenie i utrzymanie określonej jakości produktów turystycznych
CENA NA RYNKU TURYSTYCZNYM
Cena - wartość wymienna towaru wyrażona w pieniądzach; ilość środków pieniężnych, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego przedmiotu wymiany.
Funkcje cen na rynku turystycznym:
informacyjna
psychologiczna (kształtuje wyobrażenie o produkcie i jego jakości- nie może być zbyt niska bądź zbyt wysoka)
agregacyjna (sprowadzenie nakładów do wspólnego mianownika)
dochodowa
Renta w turystyce - kategoria ekonomiczna, która oznacza odchylenia ceny danego dobra/usługi od kosztów wytworzenia (nakładów pracy uprzedmiotowionej i żywej).
Ze względu na odrębność interesów sprzedających i kupujących rozróżnia się:
cenę postulowaną - sumę pieniędzy, za którą oferujący produkt gotów jest go sprzedać
cenę transakcyjną - sumę pieniędzy, za którą dokonano transakcji (mniejsza niż postulowana)
Renta turystyczna najczęściej wynika z:
czynników naturalnych:
położenie dobra, obiektu, urządzenia
lokalizacja w terenie (np. widok z okna na morze)
warunki pogodowe
stanu zagospodarowania turystycznego i paraturystycznego
czynników psychologicznych (np. moda, renoma, nawyki)
Charakter renty:
dodatni
ujemny
Dodatnia:
renta producenta - dodatkowy przychód, jaki może otrzymać producent znajdujący się w korzystniejszej sytuacji od innych producentów
renta różniczkowa (względna) - renta dodatnia producenta, której źródłem jest napływ turystów
renta monopolowa (quasi-monopolowa) - renta dodatnia producenta, która wynika z niepowtarzalności, wyjątkowości, oryginalności danego dobra lub usługi
renta konsumenta - nadwyżka dla turysty, który płaci mniej niż był przygotowany zapłacić
Ujemna:
renta producenta - turysta jest skłonny skorzystać z produktu pod warunkiem zapłacenia ceny niższej niż wynikałoby to z kalkulacji kosztów wytworzenia; występuje w przypadkach spadku popytu turystycznego pod wpływem różnych czynników:
obiektywnych lub subiektywnych
zmian warunków pogodowych
renta konsumenta - sprzedawca ustala cenę wyższą niż turysta przygotowany był zapłacić; występuje zwłaszcza w sytuacji:
monopolu
wzrostu popytu turystycznego
Kurs wymiany w turystyce
Zmiany popytu są odwrotnie proporcjonalne do siły nabywczej pieniądza poza granicami kraju.
Parytety walutowe mogą oddziaływać:
pozytywnie → obniżając poziom cen i prowadząc do wzrostu popytu na danym rynku docelowym
negatywnie → podwyższając poziom cen i prowadząc do spadku popytu na danym rynku docelowym
Najatrakcyjniejszym krajem dla turystów zagranicznych, ze względu na niskie ceny dóbr i usług, jest państwo w ostrej inflacji- deprecjacja waluty krajowej, bardzo duża różnica pomiędzy oficjalnym a czarnorynkowym kursem wymiany walut.
MIEJSCE TURYSTYKI W GOSPODARCE NARODOWEJ
Gospodarka turystyczna a przemysł turystyczny
Podejścia do terminów:
gospodarka turystyczna = przemysł turystyczny
gospodarka turystyczna ≠ przemysł turystyczny
Gospodarka turystyczna - kompleks różnorodnych funkcji gospodarczych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio rozwijanych w celu zaspokojenia wzrastającego zapotrzebowania człowieka na dobra i usługi turystyczne.
Używanie pojęcia „przemysł turystyczny” - kontrowersje:
stosowanie słowa „przemysł” odnośnie turystyki jest niewłaściwe i mylące, bo:
turystyka nie tworzy jednorodnych wyrobów i nie używa jednakowych procesów technologicznych
nie jest produktem przemysłowym, ale usługą
turystyka powinna być postrzegana jako przemysł (a nawet wiele przemysłów powiązanych ze sobą poprzez zaspokajanie potrzeb turystów) z własnymi prawami, we względu na ekonomiczne znaczenie tego zjawiska
używanie tego terminu uzasadnione jest tylko wtedy, gdy odnosi się do:
przedsiębiorstw zajmujących się produkcją sprzętu turystycznego i innych materialnych wyrobów związanych z uprawianiem turystyki
jednostek gospodarczych, które celowo podejmują skoordynowaną działalność, mającą na celu obsługę turystów
Przemysł turystyczny - kompleks powiązanych ze sobą organizacji zaangażowanych w produkcję dóbr i usług, która nie miałaby racji bytu, gdyby nie popyt zgłaszany przez uczestników ruchu turystycznego lub też turyści nie mogliby bez niej zaspokoić swoich podstawowych potrzeb.
Biznes turystyczny - kompleks przedsiębiorstw funkcjonujących w obszarze branży typowo turystycznej rozumianej wąsko jako związanej bezpośrednio z dobrami i usługami turystycznymi.
Definicje WTTC:
Przemysł turystyczny - produkcja dóbr i usług stricte turystycznych (zakwaterowanie, wyżywienie, usługi rekreacyjne, transport), czyli jedynie sfera wytwarzania produktów turystycznych i obrotu nimi, tzn. sfera podaży turystycznej.
Gospodarka turystyczna - rynek wytworzony przez szeroko pojęty popyt turystyczny oraz służącą jego zaspokajaniu podaż turystyczną, obejmującą nie tylko dobra i usługi służące bezpośrednio konsumpcji turystycznej, ale także te rodzaje działalności gospodarczej, które są ściśle lub częściowo uzależnione od ruchu podróżnych i których rozwój nie byłby możliwy (lub był znacznie ograniczony), gdyby nie turystyka.
gospodarka turystyczna > przemysł turystyczny
Rodzaje gospodarki turystycznej:
według stopnia korzystania z produktów przez uczestników ruchu turystycznego
bezpośrednia - wszystkie jednostki gospodarki, których działalność służy jedynie lub głównie turystyce i które istnieją ze względu na jej rozwój (∼ przemysł turystyczny)
typowa
uzupełniająca
pośrednia - przedsiębiorstwa, instytucje i organizacje, których egzystencja nie opiera się jedynie na turystyce, tj. które zaspakajają potrzeby ludności miejscowej, ale odgrywają także znaczącą role w obsłudze turystów
Typowa gospodarka turystyczna (gospodarka turystyczna w wąskim znaczeniu) wydzielona według kryterium rodzaju działalności- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, które zapewniają usługi wyłącznie bądź prawie wyłącznie dla osób podróżujących. Obejmuje (tylko sfera usług):
hotelarstwo wraz z gastronomią przyhotelową (wszystkie obiekty noclegowe turystyki oraz zlokalizowane w nich zakłady gastronomii)
uzdrowiska
transport związany z przewozami turystycznymi, tj. firmy zarejestrowane jako przedsiębiorstwa transportu turystycznego
biura podróży (organizatorzy, agenci podróży i pośrednicy turystyczni, łącznie z posiadanymi środkami transportu)
pilotaż i przewodnictwo turystyczne
organizatorów kongresów i seminariów
organizatorów targów i wystaw turystycznych
związki i organizacje turystyczne
zarządy gmin i regionów turystycznych
Uzupełniająca gospodarka turystyczna wydzielona ze względu na grupę konsumentów- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, które w całości zaliczane są do działów, gałęzi i branż pozaturystycznych, ale maja pewne wyraźnie wydzielone zakresy działalności niezbędne czy też pożądane do realizacji podróży. Obejmuje:
w sferze produkcji:
produkcja pamiątek, sprzętu i wyposażenia turystycznego
wydawnictwa książkowe i czasopisma (przewodniki, mapy, widokówki)
przemysł farmaceutyczny (apteczki podróżne)
producenci pojazdów (statki wycieczkowe, autokary itp.)
w sferze usług:
agroturystyka
spedycja (przewóz bagaży)
kultura (obiekty muzealne, galerie)
handel (sprzedaż art. sportowo-turystycznych, pamiątkarskich, wydawnictwa turystyczne)
służby pomocy drogowej
sport i kultura fizyczna (obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne, np. wyciągi narciarskie, boiska, korty tenisowe)
firmy wypożyczające sprzęt turystyczny, a także samochody
towarzystwa ubezpieczeniowe (typowe ubezpieczenia turystyczne oraz części ubezpieczeń majątkowych i komunikacyjnych)
instytucje bankowe (obroty firm turystycznych, wymiana pieniędzy, czeki podróżne) i zajmujące się kartami kredytowymi
dziennikarze publikujący reportaże z i o podróżach
oświata (kształcenie i szkolenie w zakresie turystyki)
przedstawicielstwa zagraniczne (ambasady, konsulaty)
rządy, parlamenty i ministerstwa (prowadzące politykę turystyczną)
Pośrednia/ typowa/ brzegowa gospodarka turystyczna, wydzielona za względu na udział w sprzedaży dla turystów- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, których produkcja i usługi nie są związane z żadnymi typowymi wyrobami czy usługami turystycznymi, korzystają z nich wszyscy konsumenci. Tworzy ją:
w sferze produkcji:
przemysł art. żywnościowych
przemysł art. sportowych
przemysł odzieżowy
przemysł art. fotograficznych
przemysł kosmetyczny
przemysł farmaceutyczny
przemysł wytwarzający wyposażenie dla hoteli
w sferze usług:
pozostała gastronomia
handel (pozostałe placówki)
poczta i telekomunikacja
naprawa i konserwacja pojazdów, stacje benzynowe
zakłady rozrywkowe, kasyna, parki rozrywki
kultura (wystawy, teatry, kina)
kosmetyka i fryzjerstwo
lekarze niektórych specjalności oraz masażyści
gospodarka komunalna (woda, energia, odpady)
TURYSTYKA W KLASYFIKACJI GOSPODARKI NARODOWEJ
Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Działalności Turystycznej w gospodarce (SICTA) - przyjęta 1993 r. przez WTO
opiera się na podziale gospodarki turystycznej na typową, uzupełniającą i pośrednią
stanowi trzecią część Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Przemysłu we Wszystkich Dziedzinach Ekonomii (ISIC)
uwzględnienie definicji oraz kryteria rozróżnienia i oznaczania działalności gospodarczej stosowane przez Wydział Statystyki przy Sekretariacie ONZ
jest dostosowana do istniejących klasyfikacji międzynarodowych oraz Światowej Klasyfikacji Branżowej
Sektory gospodarki, w których występuje gospodarka turystyczna wg SICTA:
budownictwo
handel hurtowy i detaliczny
hotele i restauracje
transport, gospodarka magazynowa i łączność
pośrednictwo finansowe
obsługa nieruchomości, wynajem i inna działalność związana z prowadzeniem interesów
administracja publiczna
edukacja
pozostała działalność usługowa- komunalna, socjalna i indywidualna
organizacji i instytucje międzynarodowe
W Polsce obowiązywały do chwili obecnej:
do 31. grudnia 1992 - Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN) - wydzielająca gałąź gospodarki pod nazwą „turystyka i wypoczynek”, w skład której wchodziły 3 branże:
hotele
ośrodki wczasowo-wypoczynkowe
organizowanie i obsługa ruchu turystycznego
do 31. grudnia 1999 - Europejska Klasyfikacja działalności (EKD) - opracowana w 1989 przez EUROSTAT na podstawie Jednolitej Nomenklatury Działalności Wspólnoty Europejskiej; brak wydzielonej sekcji „turystyka” czy „gospodarka turystyczna”
od 1. styczna 1998 do 31. grudnia 1999 - równolegle Europejska Klasyfikacja Działalności i Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)
od 1. stycznia 2000 do 30. kwietnia 2004 - Polska Klasyfikacja Działalności
od 1. maja 2004 - uaktualniona PKD oraz Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług; nie wyodrębniono gałęzi „turystyka”
Turystyka w Polskiej Klasyfikacji Działalności:
Wprost:
sekcja H - hotele i restauracje
sekcja I - transport, gospodarka magazynowa i łączność
Pośrednio związane:
budownictwo
handel
pośrednictwo finansowe
administracja publiczna
edukacja
działalność komunalna
działalność społeczna
rolnictwo
ochrona zdrowia
działalność produkcyjna
nauka
EKONOMICZNE EFEKTY TURYSTYKI
Ekonomiczne efekty turystyki można podzielić m.in. wg:
etapów konsumpcji turystycznej (5P - przygotowanie, podróż tam i z powrotem, pobyt podsumowanie)
zasięgu oddziaływania
form turystyki
Ekonomiczne skutki turystyki wg zasięgu oddziaływania:
lokalne/ cząstkowe - wpływ na rozwój gospodarczy regionu, powiatu, gminy, miejscowości (produkcja, zagospodarowanie, zatrudnienie, finanse publiczne)
globalne
wpływ na gospodarkę kraju
wpływ na stosunki międzynarodowe, handel zagraniczny (poziom wymiany, bilans płatniczy)
Wskaźniki gospodarczego znaczenia turystyki:
udział wydatków turystycznych w ogóle wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych
wpływy z tytułu turystyki w przeliczeniu na 1 mieszkańca
udział procentowy turystyki w PKB
wysokość mnożnika turystycznego
udział zatrudnienia w turystyce w ogólnym zatrudnieniu w kraju
Mnożnik turystyczny
Efekt przyspieszenia (akceleracji wpływów z turystyki, mnożnik turystyczny) wynika z faktu, że turystyka wywiera wpływ na wielkość produkcji i zatrudnienia (a tym samym na tworzenie PKB) w innych, pozornie odległych dziedzinach gospodarki.
Formuła mnożnika dla turystyki (wzór zaadoptowany przez H.G.Clementa):
EMt =( 1 / 1-(ΔC- ΔCt) : ΔY ) * Wt
Mt - mnożnik turystyczny
ΔC- ΔCt - faktyczny wzrost konsumpcji bez podstawowej konsumpcji turystów
ΔY - wzrost dochodów ludności
1-(ΔC- ΔCt) - KSK, czyli krańcowa stopa konsumpcji
Wt - wydatek turysty (lub poniesiony w jego imieniu przez inna instytucję) na podróż i pobyt w miejscu docelowym
Mt zależy od:
ilości pieniądza z zewnątrz, który zostaje „wpompowany” przez turystów i liczby transakcji zawartych podczas obiegu tych pieniędzy w gospodarce (liczba turystów, długość pobytu, wielkość wydatków, podaż dóbr i usług)
czynników wpływających na kształtowanie się KSK mieszkańców (która z kolei kształtuje poziom dochodów i jego zróżnicowania)
społeczeństwa biedne - wysoka KSK, więc wyższe i szybsze efekty z turystyki
czynników wpływających na popyt inwestycyjny przedsiębiorstw, który można podzielić na:
inwestycje nowe
popyt restytucyjny związany z odtworzeniem środków trwałych
popyt pośredni związany z odtworzeniem środków obrotowych
Mt - jaki efekt osiągnie się z każdej jednostki pieniężnej wydanej na kupno dóbr i usług w turystyce, zanim opuści ona sferę obrotu gospodarczego
WTTC szacuje, że każda złotówka przemysłu turystyki i podróży generuje 3 zł dochodu w innych sektorach gospodarki.
Badania pozwoliły stwierdzić, że w hotelach mnożnik wynosi:
dla usług noclegowych - 2,28
dla usług gastronomicznych - 2,16
dla usług dodatkowych - 2,36
Siła mnożnika turystycznego:
Kr = a + b + c
Kr - krajowy mnożnik dochodu
a - bezpośredni dochód krajowy (bezpośredni efekt ekonomiczny związany ze wzrostem poziomu płac i zysków w turystyce)
b - pośredni dochód krajowy (pośredni efekt ekonomiczny , czyli wzrost zakupów w innych sektorach gospodarki)
c - indukowany dochód krajowy (indukowany efekt ekonomiczny, tj. wzrost wydatków wywołany zwiększonymi dochodami ludności zatrudnionej w bezpośredniej i pośredniej obsłudze ruchu turystycznego)
1
potrzeba
motyw
działanie
Popyt zrealizowany
Popyt
efektywny
=
<
Potrzeby
turystów
Produkty
turystyczne
TURYŚCI
SPRZEDAJĄCY
Środki pieniężne i niepieniężne
Dochody bieżące
Płatności obowiązkowe
Płatności dobrowolne
Dochód rozporządzalny (dyspozycyjny)
Oszczędności
Kredyty
POTRZEBY
Popyt potencjalny
Popyt rzeczywisty
Popyt efektywny
Siła nabywcza turystów
Fundusz swobodnej decyzji
Fundusz nabywczy
Ceny dóbr i usług turystycznych
Podaż turystyczna w regionie (wytwórcy np. usług noclegowych, gastronomicznych)
Walory antropogeniczne
Władze regionalne, LOT
Lokalna społeczność
Środowisko naturalne
Touroperatorzy, agencje
Firmy turystyczne i inne
Władze centralne, NOT
Gospodarka narodowa
Wydatek turysty
Wpływ firm turystycznych
Zakup surowców, materiałów, itp.
Inwestycje
Płace pracowników
Wydatki na dom, żywność, ubrania
Wpływy firm
Wpływy firm
Inwestycje
Płace pracowników
Płace pracowników
Inwestycje
Kapitał zewnętrzny
Inwestycje
Podatki
Inwestycje
Miejsca pracy
Płace pracowników