Psych.twórczości Roz. 5 Wgląd
Wgląd- centralny moment procesu twórczego, w którym rodzi się nowa idea.
CECHY WGLĄDU
Pojęcie wglądu pochodzi od psychologów postaci:
Wgląd= nagła zmiana percepcji problemu
Stąd 2 cechy wglądu:
Doświadczenie nagłości rozwiązania
Zmiana sposobu widzenia problemu
3 cecha: Niekiedy dodaje się jeszcze do składników konstytutywnych doświadczenie impasu lub porażki, po którym następuje przerwa w zajmowaniu się problemem- przerwa inkubacyjna
ARTYSTA,MĘDRZEC, BŁAZEN: 3 PERSONIFIKACJE TWÓRCZOŚCI
Artur Koestler (pisarz, psycholog amator)-twórca teorii ,,bisocjacji”:
wg niej twórczość powstaje w wyniku nałożenia na siebie dwóch różnych kontekstów lub systemów znaczeń
w każdym akcie twórczym występują 3 pierwiastki:
estetyczny: reakcja ,,ach” * dominuje w twórczości artystycznej
poznawczy: reakcja ,,aha” * dominuje w naukowej
humorystyczny: reakcja ,,ha, ha” *dominuje w kabaretowej
Każdy z nich obecny jest w każdym akcie twórczym, ale (patrz *).
Twórca to zarazem artysta, mędrzec i błazen
Wg Koestlera najlepiej do analiz teoretycznych nadaje się aspekt humorystyczny.
Nagłość
Badania nad intuicją twórczą z użyciem techniki ,, ciepło-zimno”-przeczucie pomysłu na kilkanaście sekund przed sformułowaniem rozwiązania. (Metcalfe)
Inny eksperyment (Matcalfe, Wiebe)- 2 typy problemów: algebraiczne i wymagające wglądu
Osoba badana określała systematycznie na skali ciepło-zimno prawdopodobieństwo zbliżania się do rozwiązania.
Zd algebraiczne-odczucie ciepła staje się b.intensywne w miarę pracy
Zd wglądowe - prawie cały czas odczuwa zimno, a ciepło nieoczekiwanie na końcu
Badania nad intuicją (Westcott) - zgadywanie reguły rządzącej serią uporządkowanych liczb; u niektórych ,,przeskoki intuicyjne” (b. wcześnie nieraz już po 2 elementach formułowali (poprawne lub nie )rozwiązanie)
Pochodzenie reakcja ,,aha!” (= subiektywne doświadczenie nagłości wglądu)
Zwolennicy teorii inkubacji- HIPOTEZA MYŚLENIA NIEŚWIADOMEGO -twórcza idea powstaje w nieświadomości, przebija się po długim okresie inkubacji, czyli myślenia nieświadomego. Odczucie nagłości jest złudzeniem, a nie przejawem nieciągłości procesów twórczych.
Rewizjoniści-reakcję ,,aha” można zrozumieć w świetle tego, co zachodzi przed wglądem i do czego prowadzi zmiana percepcji problemu.
CZY MOŻNA BADAĆ INTUICJĘ W LABORATORIUM?
Bowers, Regher, Balthazard, Parker- ludzie nieświadomie formułują i potem weryfikują hipotezy
Eksperyment: 3 słowa skojarzone z czwartym słowem (np. telefon-życie-odcinek; odp: linia)
Wynik : badani nawet kiedy nie znali odp, często byli przekonani, że takie skojarzenie jest możliwe. Częściej też byli przekonani o słuszności takiej decyzji.
Inne eksperymenty: bodźce niewerbalne i podobne rezultat
Przerwa inkubacyjna
Przerwa inkubacyjna- przerwa czasowa występująca między podjęciem problemu a wypracowaniem rozwiązania.
Patrick- obserwowała artystów pracujących nad rysunkiem na zadany temat, zachęcając ich do głośnego myślenia.
O inkubacji świadczy taki przebieg zachowania:
Pomysł pojawia się we wczesnych wypowiedziach artysty, następnie nic o nim nie słychać, a w końcu okazuje się, że stanowi on główny motyw gotowego dzieła
Tak inkubacja przebiega w 85%.
Artyści od nieartystów nie różnili się występowaniem inkubacji
Eksperymenty z manipulacją eksperymentalną (przerywanie pracy OB i zajmowanie ich czymś innym, a potem skłanianie do powtórnego podjęcia problemu):
Ponomarev- rozwiązywanie problemu wymagającego przełamania sztywnego nastawienia percepcyjnego; w przerwie partyjka szachów (układ figur podobny do układu bodźców w problemie, a ruchy szachisty analogiczne do ruchów potrzebnych do rozwiązania)
Wyniki: przed przerwa prawie nikt nie potrafi rozwiązać, po przerwie 60% rozwiązuje. Nikt z OB nie pojął dlaczego.
Też Dreistadt prowdział takie badania.
Podsumowanie: przerwa inkubacyjna może mieć pozytywny wpływ na zadanie pod warunkiem, że podczas przerwy dochodzi do odbioru inf sugerujących poprawne rozwiązanie.
Badania nad sztywnością funkcjonalną(Murray i Denny) -przerwa inkubacyjna nieco pomogła badanym o niższym poziomie zdolności intelektualnych, a zaszkodziła o wyższym.
Być może inkubacja występuje gł w warunkach naturalnych, bo:
Przerwy eksperymentalne krótsze od naturalnych
Problemy w przerwie o znikomym podobieństwie do realnych problemów
Mechanizm wpływu inkubacji:
Przerwa to okazja do odpoczynku i regeneracji zasobów energetycznych
Przerwa to okazja do osłabienia błędnych nawyków i wygaszenia sztywnych nastawień
Przerwa to okres, w kt możemy natknąć się na sugestie jak rozwiązać problem → pożyteczna ,,podpowiedź”
Zmiana struktury problemu
GESTALT wgląd polega na zmianie sposobu widzenia elementów syt problemowej poprzez przeorganizowanie pola percepcyjnego
Potem dodano też poza percepcyjne procesy ważne dla zmiany struktury problemu np.:
Asher- podstawę wglądu stanowi zmiana struktury w zakresie pojęć opisujących sytuację; rozwiązywanie problemu zaczyna się w momencie dostrzeżenia niekompletności w systemie wyuczonych pojęć
Psychologia poznawcza- zmiana struktury problemu= zmiana jego poznawczej reprezentacji w umyśle
Holyoak- reprezentacja problemu obejmuje 4 grup elementów:
cele do osiągnięcia
ograniczenia nałożone na przyszłe rozwiązania
możliwe lub dopuszczalne strategie szukania rozwiązania
obiekty, procedury lub fragmenty wiedzy, ułatwiające zdefiniowanie i rozwiązanie problemu
Tworzymy z nich wew, poznawczy model problemu, na którym dokonujemy manipulacji w celu dokonania rozwiązania
Sposób umysłowego przedstawienia sytuacji problemowej decyduje o pojawieniu się rozwiązania i o jego jakości
Ohlsson- starał się pogodzić podeście postaciowe z podejściem inspirowanym poznawczą teorią Newella i Simona.
,,Zwyczajne” rozwiązywanie problemu polega na przeszukiwaniu przestrzeni problemu, czyli możliwych sposobów zredukowania rozbieżności między stanem rzeczywistym, a stanem pożądanym.
Kiedy redukowanie rozbieżności nic nie daje pojawia się impas, kt skłania do restrukturyzacji (zmiana sposobu poznawczego reprezentowania sytuacji problemowej)
Restrukturyzacja polega na przeszukiwaniu przestrzeni opisu problemu. Zmierza nie do szukania rozwiązania, ale do znalezienia alternatywnych sposobów reprezentacji problemu.
Jeśli któryś z aktów restrukturyzacji sprawi, że na horyzoncie pojawi się rozwiązanie, możliwe jest subiektywne przeżycie olśnienia.
Budowanie struktury problemu:
Mumford, Reiter-Palmon i Redmond - prosili uczestników badania o rozwiązanie problemu dywergencyjnego: wymyślnie reklamy telewizyjnej trójwymiarowej. Te z OB. które przed przystąpieniem do pracy miały napisać, co ich zdaniem jest ważne w tym zadaniu i przedstawiły problem własnymi słowami miały lepsze wyniki w zakresie jakości i oryginalności rozwiązań.
Gick i Lockhart- źródłem trudności w rozwiązywaniu problemów może być
dostęp do posiadanej reprezentacji problemu
budowa zupełnie nowej reprezentacji problemu
wykorzystanie przywołanej z pamięci lub nowo utworzonej reprezentacji
Problemy wymagające wglądu charakteryzują się tym, że 2 pierwsze operacje są b.trudne, a 3-cia trywialna stąd uczucie zaskoczenia
Reakcja aha- bezpośredni skutek zastosowania długo szukanej lub pracowicie konstruowanej , ale łatwej w użyciu reprezentacji problemu..
CO NAM DAJE PRZERWA INKUBACYJNA?
Eksperyment Dreistadta - zd wymagające wglądu np. narysowanie planu posadzenia 10 drzew w 4 rzędach po 4 w każdym.
1 grupa 20min na rozwiązanie,
2 grupa , ale podpowiadano im rozwiązanie,
3 grupa z przerwą na zupełnie inną czynność.
4 grupa z przerwą i podpowiedziami.
Wyniki:
Przerwa inkubacyjna bez podpowiedzi nic nie daje.
Podpowiedzi wyraźnie zwiększyły liczbę poprawnych odpowiedzi.
Grupa 4 najlepsze wyniki choć była to tendencja dość słaba.
OB. z 4 i 2 grupy nie zdawały sobie sprawy z podpowiedzi.
Wnioski:
Funkcją okresu inkubacji jest poszukiwanie wzorców percepcyjnych analogicznych do szukanego rozwiązania problemu wcześniej podjętego, ale chwilowo zarzuconego.
Poznawczy mechanizm wglądu
Wgląd dokonuje się dzięki wybiórczości
Janet Davidson, Robert Sternberg - przy wglądzie występują powszechne procesy poznawcze, ale cechują się one szczególną selektywnością działania (wybiórczość procesów kodowania, porównywania, zestawiania-kombinowania lub łączenia posiadanych elementów wiedzy)
Selektywne kodowanie- odbiór wybranych elementów sytuacji lub problemu, często od dawna obecnych w polu percepcyjnym, ale ignorowanych np. gorączka połogowa Semmelweisa (odkrył związek śmiertelności kobiet w połogu z niemyciem rąk przez lekarzy po badaniu);
2 rodzaje sk: → analogia do teorii Lewickiego
szczególne zwracanie uwagi na istotne elementy syt→ procesy abstrakcji pozytywnej
ignorowanie elementów nieistotnych → procesy abstrakcji negatywnej
Selektywne porównywanie odkrycie istotnego związku wcześniej ukrytego między nowo nabyta wiedzą a tym, co wiadomo było już wcześniej. Zazwyczaj polega na dostrzeżeniu podobieństwa, analogii lub metafory, a następnie na wykorzystaniu ,,starej” wiedzy w nowej syt. np. Archimedes i eureka.
Selektywne łączenie- zestawienie oderwanych, znanych fragmentów wiedzy w nowe sensowne całości np. konstruowanie nowej teorii naukowej na gruncie znanych przesłanek- np. Darwin teoria ewolucji
Warunki, kt musi spełnić akt wybiórczości kodowania, porównywania i łączenia by prowadzić do wglądu:
Kryteria natury fenomenologicznej- selektywne procesy poznawcze powinny sprawiać wrażenie, że wystąpiły nagle i nieoczekiwanie
Kryteria społeczne- procesy te nie występują od razu w syt problemowej (przynajmniej nie u wszystkich ludzi)
w wyniku ich działania następuje zmiana poznawczej reprezentacji problemu
Wymagane dalsze badania:
uściślenie kryteriów wybiórczości
dowody empiryczne na to, że wybiórczość procesów poznawczych charakteryzuje osoby o podwyższonym poziomie zdolności twórczych.
EMPIRYCZNA WERYFIKACJA TEAORII WYBIÓRCZOŚCI
3 kategorie problemów wymagających wybiórczego (kodowania, porównywania i łączenia) w 2 wersjach (ze wskazówką i bez).
Założenie: jeśli wskazówki ułatwiające wybiórczość pomogą w rozwiązaniu problemów przez wgląd to znaczy, że porażka związana jest z brakiem dostatecznej selektywności
Problemy ze wskazówką łatwiejsze do rozwiązania od problemów bez niej.
Częstsze wypadki zmiany strategii w odniesieniu do problemów bez wskazówek sugerują, że niedostateczna wybiórczość prowadzi do impasu, co wymaga zmiany strategii.
Problemy ze wskazówką pomagają wszystkim, ale relatywnie mniej tym b. inteligentnym
Posługując się techniką ciepło-zimno wykazano, że subiektywne uczucie nadchodzącego rozwiązania jest najsłabsze w wyniku problemów rozwiązywanych poprawnie, ale bez wskazówek. Nagłość najwyraźniejsza w wypadku problemów bez wskazówek.
Być może poprawne rozwiązanie poprzez wgląd wymaga samodzielnej dokonanej bez żadnych wskazówek selekcji w zakresie kodowania, porównywania lub łączenia wiedzy.
Wgląd jest możliwy dzięki aktywnym procesom prowadzącym do uproszczenia problemu.
Zwolennik Herbert Simon, niektóre idee też u Langleya i Jonesa.
Simon- przesłanki dotyczące problemów wymagających wglądu:
odniesienie do prawdziwego problemu np. naukowego, a nie łamigłówek
takie problemy zazwyczaj są niewiarygodnie złożone- olbrzymia liczba pojedynczych reprezentacji potrzebnych do jego rozwiązania
rozwiązywanie problemu wymaga operacji kombinatorycznych, wykonywanych przez pamięć operacyjną
pamięć operacyjna ma ograniczoną pojemność
Nadmierna złożoność problemu (w stosunku do SEM) uniemożliwia skuteczne poszukiwanie rozwiązania. Trzeba więc go uprościć.
Typy operacji prowadzące do uproszczenia problemu:
,,oswajanie problemu” - grupowanie tworzących go elementów w coraz mniejsze zlepki lub porcje inf, w struktury nadrzędne →pakowanie w pudła;
Na tym polega faza preparacji procesu twórczego.
selektywne zapominanie- zapominanie tych elementów struktury problemu, kt nie da się upakować. Mogą to być elementy nadmiarowe. Jest procesem uzupełniającym do oswajanie.
Następuje w fazie inkubacji.
Obie operacje są automatyczne, czyli zachodzą bez intencji i udziału świadomości.
Wgląd następuje wtedy, gdy w wyniku licznych cykli oswajania i selektywnego zapominania problem zostanie uproszczony na tyle, że zmieści się w SEM; jest skutkiem zrozumienia problemu.
Warunkiem wglądu jest silna motywacja, najlepiej poznawcza, do zmagania się z problemem.
Wątpliwości:
trzeba uzupełnić o heurystyki sterujące oswajaniem problemu
nie wyjaśniony mechanizm selektywnego zapominania - kryteria selekcji
Brak danych, że osoby z większą pojemnością SEM szybciej dochodzą do rozwiązania przez wgląd. Choć Davidson i Sternberg udowodnili, że osoby b. inteligentne lepiej rozwiązują problemy przez wgląd. A inteligencja zależy od pojemności SEM.
Brak danych, że twórczość jako cecha wykazuje też taką zależność. Być może teoria Simona nadaje się tylko do twórczości naukowej.
SELEKTYWNE ZAPOMINANIE W PROCESIE INKUBACJI
Smith - porażka w rozwiązywaniu problemu może wynikać z blokującego działania wcześniej nabytych nawyków lub fragmentów wiedzy.
Przerwa inkubacyjna ma funkcje wygaszające w stosunku do fragmentów wiedzy blokujących rozwiązanie.
Eksperyment Smitha- OB. pokazywano rebusy z podpowiedziami naprowadzającymi lub błędnymi.
Wyniki: istnieje odwrotna zależność między liczbą poprawnie rozwiązanych rebusów a liczbą pamiętanych wskazówek wprowadzających w błąd. Im dłuższa pzrerwa po błędnej wskazówce tym więcej poprawnych rozwiązań i tym mniej wskazówek pamiętały OB.
Czł myśli sztywno tak długo jak pamięta coś, co go usztywniło.
Korzystanie z okazji- wgląd następuje w wyniku wykorzystania inf przypadkowo pojawiających się w naszym polu percepcyjnym, a istotnym dla rozwiązania problemu.
Następuje po porażce w rozwiązywaniu problemu.
Jest automatyczne.
,,Oportunistyczna asymilacja” = wgląd wg Seiferta, Meyera, Davidsona, Patalano iYaniv.
W fazie przygotowawczej mają miejsce 4 czynności intelektualne:
konfrontacja z problemem - próby zrozumienia go i znalezienia rozwiązania; może trwać b.długo więc wymaga nasilonej motywacji
doświadczenie porażki- zdanie sobie sprawy z braku rozwiązania i zrozumienie dlaczego dotychczasowe pomysły są błędne
porażka musi być przechowywana w pamięci trwałej
zaprzestanie pracy nad problemem
W fazie inkubacji dochodzi do wykorzystania zew stymulacji jako źródła nowych, ważnych inf; dopuszczają możliwość, że źródłem tych inf mogą być myśli, fantazje, marzenia senne lub dzienne, inne procesy wewnątrzpsychiczne. Najwięcej rozwiązań przez wgląd jednak dzięki symulacji zew. Kulminacja tej fazy to powrót do inf o porażce w wyniku uaktywnienia struktur pamięci trwałej przez bodźce zew.
Faza iluminacji składa się z 2 stadiów:
zinterpretowanie i zasymilowanie inf odebranych z zew jako wskazówek mogących pomóc w przełamaniu impasu; procesy te napędzane są poprzez emocje pozytywne powstałe w wyniku natrafienia na przydatną wskazówkę.
pełne zrozumienie problemu, reakcja ,,aha”
Wgląd jest skutkiem działania wielu całkowicie zwyczajnych procesów poznawczych. Szczególny układ tych czynności może doprowadzić do niezwykłego i subiektywnie bardzo tajemniczego doświadczenia nagłości, z jaką rodzi się nowa idea.
Krytyka: niewiele mówią o interpretacji i asymilacji nowych danych,
Co decyduje, że niektóre inf są interpretowane jako nadające się wykorzystać podpwiedzi? Czy to cechy tych podpowiedzi, czy osoby je wychwytującej?
Podsumowanie:
Wgląd to przede wszystkim subiektywne dśw nagłości rozwiązania, z towarzyszącym temu dśw przeżyciem emocjonalnym (reakcja,,aha”). To również zmiana reprezentacji problemu, poprzedzona zazwyczaj doznaniem porażki oraz dłuższą lub krótszą przerwą inkubacyjną.
1