Psychologia twórczości

ROZDZIAŁ 1 POJĘCIA I KRYTERIA TWÓRCZOŚCI

1. Pojęcie twórczości.

   1. Twórczość jako cecha wytworu.

Mooney – twórcze może być dzieło, proces wytwarzania tego dzieła i osoba je wytwarzająca; także środowisko szkodliwe bądź sprzyjające twórczości.

Twórcze jest to co nowe i wartościowe.

• nowość – cecha ciągła (absolutnie nowe, absolutnie znane -> nie istnieją w rzeczywistości); może być nowe tylko do pewnego stopnia.

• w psychologii liczą się procesy psychiczne i osobowość twórcy.

• Wartościowy – niosący jakąś wartość, zawierający jakąś wartość:

• Wartości poznawcze – poszukiwanie prawdy, działalność naukowa;

• Wartości estetyczne – poszukiwanie piękna, tworzenie sztuki;

• Wartości pragmatyczne – warunki życia codziennego;

• Wartości etyczne – poszukiwanie i tworzenie dobra.

wartości	cel	domena
poznawcze	prawda	nauka
estetyczne	piękno	sztuka
pragmatyczne	użyteczność	wynalazczość
etyczne	dobro	działalność publiczna

Definicja Morrisa I. Steina – „twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie.

1. Twórczość jako cecha osoby

Zdolność osoby do produkowania wytworów, charakteryzujących się koniunkcją dwóch cech: nowości i wartości.

• Używa się raczej terminu kreatywność

Czy jest ona cechą wyjątkowo rzadką czy powszechnie występującą?

• Podejście elitarne

• Tylko wybitne umysły

• Geniusz

• Podejście egalitarne

• Każdy człowiek jest twórczy, ale nie w jednakowym stopniu;

• Jest to cecha ciągła;

• Argumenty: twórczość nieodłącznym atrybutem osoby ludzkiej; rozwojowy; pedagogiczny; poznawczo – kognitywny.

• Barsalou i Prinz – twórczość przyziemna i twórczość wyjątkowa.

• Trzy formy twórczości przyziemnej: produktywność, tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów, tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji obiektów.

Twórczość z dzieł:

• A. Maslow – twórczość w zakresie samorealizacji

• Kocowski – aktywność potencjalnie twórcza – działalność, która mogłaby prowadzić do wartościowych dzieł gdyby była wystarczająco długo kontynuowana.

  1. Kryteria twórczości

     1. Kryteria jawne

• Zdefiniowane explicite, podane do publicznej wiadomości i obiektywne

Kryteria wybitnych osiągnięć twórczych => Dean K. Simonton – badanie „dawnych” twórców, zwłaszcza kompozytorów.

Podejście Joya P. Guilforda:

• podejście egalitarne,

• źródła twórczości => myślenie dywergencyjne (wytwarzanie różnych pomysłów)

• ocena rozwiązań pod kątem: płynności, giętkości i oryginalności.

• Płynność – łatwość wytwarzania pomysłów (ich liczba): słowna, ideacyjna, skojarzeniowa.

• Giętkość – gotowość do zmiany kierunku myślenia (różnorodność pomysłów): spontaniczna i adaptacyjna,

• Oryginalność – zdolność do wytwarzania reakcji nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych.

• Kryterium oryginalności odnosi się do wytworu, pozostałe dwa do osoby.

• Test Niezwykłych Zastosowań – wymyślenie niezwykłych zastosowań dla zwykłego przedmiotu,

• Test Odległych Konsekwencji – co się stanie w wyniku wystąpienia jakiegoś niezwykłego stanu rzeczy => wszystkie możliwe konsekwencje (np. ludzie mają nieparzystą liczbę nóg albo co trzeci osobnik na ziemi to Obcy => HAHAHA)

• Z badań wynika => z czasem osoby stają się coraz mniej płynne, ale za to coraz bardziej oryginalne.

• Torrance => czwarte kryterium: staranność – ilość pracy włożona w ekspresję pomysłu, ilość słów użytych do jego opisu czy ilość szczegółów w opisie.

  1. Kryteria ukryte.

Kryteria emocjonalne:

• Jerome Bruner – „skuteczne zdziwienie” – mieszanka szoku i akceptacji albo zaskoczenia i zgody;

• Początkowa nieufność lub brak zrozumienia,

• Odpychanie – bardziej szok niż skłonność uznania,

• Efekt powtórnej oceny – powtórna reakcja na dzieło pozytywna oznacza, że dzieło jest wartościowe.

• Rekacja: „Nigdy bym na to nie wpadł!”

• Reakcja: „Tak bym właśnie zrobił!”

ROZDZIAŁ 3 POZNAWCZE SKŁADNIKI PROCESU TWÓRCZEGO

3.1. Uwaga

1. Stereotyp roztargnionego twórcy – brak skupienia uwagi na czymś istotnym a skupianie jej na czymś innym.

2. Badania nad uczonymi 1) twórczymi, ale o przeciętnym statusie materialnym; 2) mniej twórczymi, ale o wysokim statusie społecznym i materialnym. Kryterium twórczości – opinie przełożonych, uczonych z tej samej dziedziny, wskaźniki produktywności naukowej.

• 1) opisywali swoją uwagę przed krytycznym punktem procesu myślenia jako: rozproszoną, błądzącą, rozedrganą; tuż po wglądzie jako zrównoważoną i poszukującą; w czasie opracowania pomysłu – jasną i intensywną.

• 2) opisywali ją jako skupioną; tuż po wglądzie jako intensywną; w czasie opracowania pomysłu – rozproszoną.

3. Badania Mendelsohn i Griswold – rozwiązywanie anagramów po uprzednim wyuczeniu się listy słów (wśród nich także kilka rozwiązań) a w czasie rozwiązywania jako bodźce zakłócające podawano słowa-rozwiązania.

• Osoby o wysokich wynikach w teście odległych skojarzeń RAT rozwiązywały znacznie więcej anagramów niż osoby o niższych wynikach w RAT.

4. Mendelsohn – mechanizm wykorzystania incydentalnych wskazówek.

• Myślenie twórcze – kojarzenie odległych faktów,

• Utrzymanie w polu uwagi bodźców pochodzących z różnych dziedzin lub kontekstów.

• Kojarzenie bodźców przypadkowych

• Osoby twórcze nieustannie wprowadzą do swojej uwagi bodźce przypadkowe => łatwiej dokonują odległych skojarzeń.

• Twórczość => skutek poszerzania pola uwagi.

5. Kasof – badanie świadomości nieistotnych bodźców zewnętrznych.

• Świadomość tych bodźców wynika z niskiej skuteczności mechanizmu habituacji sensorycznej => poszerzone pole uwagi.

• Niskie ale pozytywne korelacje między poszerzoną uwagą a twórczością.

6. Alina Kolańczyk => uwaga intensywna i ekstensywna.

• uwaga intensywna – mało elementów, ale dobrze uświadomione i wybiórczo wyodrębnione z pola percepcyjnego; występuje w warunkach motywacji telicznej – dążenie do osiągnięcia ściśle określonego celu;

• uwaga ekstensywna – swobodnie obejmuje całe pole percepcyjne; motywacja parateliczna – brak wyraźnego celu; stan relaksacji, zabawy, swobodna eksploracja, bierne doświadczanie rzeczywistości => STANY INTUICJI TWÓRCZEJ – WGLĄD.

7. Rawlings – wyższa kreatywność towarzyszy gorszemu funkcjonowaniu filtra uwagi.

• Badanie techniką dwuusznej prezentacji bodźców

• Osoby twórcze – więcej info z kanału ignorowanego przedostaje się do świadomości,

• Dzieci nadmiernie pobudzone (obniżona zdolność do skupiania uwagi) są bardziej kreatywne

8. Wykonywanie dwóch zadań jednocześnie:

• Nęcka – osoby twórcze wypadają gorzej w teście uwagi tego typu.

• Osoby twórcze dysponują mniejszą ogólną pulą zasobów uwagi,

• Podsumowując: u osób twórczych uwaga funkcjonuje gorzej, zarówno pod względem selekcji jak i wykonywania czynności jednoczesnych <= są to korelacje, więc nie wiadomo co jest przyczyną a co skutkiem.

• Jeśli złe funkcjonowanie uwago jest przyczyną twórczości => osłabiony filtr uwagi umożliwia wykorzystanie info pozornie nieistotnych.

• Jeśli twórczość jest przyczyną złego funkcjonowania uwagi => skupienie się na samodzielnie wybranym problemie i na związanych z nim procesach twórczego myślenia, a nie na zewnętrzne narzuconym zadaniu – uwaga skupiona na nie na tym czego oczekuje otoczenie lecz na wybranym przedmiocie twórczych dociekań i refleksji. (<= jakoś to do mnie nie dociera, ale może to dlatego, że jest pierwsza w nocy! :P)

• Bardziej prawdopodobna jest wersja pierwsza (pogrubiona)

9. Osoby twórcze mają słabszy mechanizm hamowania poznawczego w przeduwagowych etapach obróbki bodźca => ulegają efektowi Stroopa, w mniejszym stopniu ulegają efektowi uprzedzania negatywnego (sztywne przenoszenie nastawień percepcyjnych)

3.2. Percepcja.

1. Arnheim – artysta dostrzega ukryte w obiektach znaczenia.

2. Percepcja allocentryczna – unikanie naturalnej tendencji ludzkiego umysłu do narzucania rzeczywistości własnych kategorii.

3. Percepcja fizjonomiczna – przypisywanie martwym obiektom bądź abstrakcyjnym rysunkom znaczeń metaforycznych lub związanych z typowo ludzkim sposobem przeżywania i doznawania.

4. Osoby twórcze – szczególnie dobra organizacja percepcji => widzenie całościowe.

5. Liczba subiektywnych interpretacji i gotowość do ich zmiany są immanentnymi cechami procesu twórczego – Smith.

6. Artyści preferują rysunki złożone i niesymetryczne.

7. Spostrzeganie rzeczywistości całościowo, w sposób uporządkowany, wysoce indywidualny wręcz subiektywny.

3.3. Wyobraźnia i wyobrażenia.

1. Wyobrażenia to reprezentacja poznawcza nieobecnego obiektu. Wyobraźnia to zdolność umysłu ludzkiego do tworzenia wyobrażeń i posługiwania się nimi.

2. Wyobraźnie twórcza i odtwórcza – chyba nie muszę definiować :D

3. Twórcza wizualizacja – Kekule stworzył model cząsteczki benzenu po tym jak przyśniły mu się atomy tańczące w kółeczku! ILEŻ JA MAM TAKICH SNÓW, A BENZENU JESZCZE NIE ODKRYŁAM… ALE WSZYSTKO PRZEDE MNĄ! :P

4. Twórczy efekt jest produktem ubocznym spontanicznego bawienia się wyobrażeniami, a następnie analizowania do czego wytworzony obraz może się przydać.

5. Badania Finke – trzy losowo wybrane figury i polecenie ułożenia czegoś składającego się z tych elementów.

• 90% osób stworzyło rozpoznawalne wzorce,

• 1/3 badanych – przynajmniej jeden wzorzec twórczy.

6. Generalnie chodzi o to, że osoby twórcze mają wyobraźnię baaaardzo bujną…

3.4. Kategoryzowanie i wiedza pojęciowa.

1. Rodzaje twórczych operacji pojęciowych:

1. Otwarcie granic kategorii – pojęcia stają się rozmyte, ich granice przepuszczalne, a różnice między nimi umowne.

2. Poszerzanie pola semantycznego znanego pojęcia – włączenie do jakiejś kategorii obiektów, które dotychczas do niej nie należały.

3. Redefinicja obiektu – „redukcja kategorialna”, zmiana perspektywy i zdefiniowanie na nowo.

4. Synteza pojęciowa – utworzenie nowej kategorii z wykorzystaniem znanych pojęć.

5. Zmiana kontekstu użycia kategorii pojęciowej – np. falsyfikować w nauce i w religii (falsyfikować cuda – twórcze użycie tego słowa)

6. „Rewolucja pojęciowa” – zmiana zakresu pojęć i ich wzajemnych relacji => wynika z niemożności zrozumienia rzeczywistości przez pryzmat dotychczas używanych pojęć.

2. Osoby twórcze (ale także schizofrenicy i cierpiący na psychozę dwubiegunową) mają tendencje do tworzenia pojęć szerokich, pojemnych oraz rozmytych kategoriach pojęciowych. Tworzą szerokie, pojemne kategorie klasyfikacyjne, często zmieniają zasadę klasyfikacji i posługują się nietypowymi kryteriami klasyfikacji obiektów => błąd nadmiernego włączania.

3. Trzebiński – osoby twórcze mają stosunkowo plastyczne rdzenie pojęciowe. Uplastycznianie rdzeni pojęciowych powoduje zwiększenie poziomu kreatywności.