Ćwiczenia 1 (9.10.2007)

Zbigniew Szymla „Determinanty rozwoju regionalnego”

Winiarski „Polityka regionalna” 170-387

Domański Ryszard „Zasady geografii społeczno-ekonomicznej” 59-63

Antoni Fajerek „Region ekonomiczny - metody analizy regionalnej”

Kuciński Karol „Podstawy teorii regionu ekonomicznego”, „Geografia ekonomiczne”

Przestrzeń - całość stosunków zachodzących pomiędzy współistniejącymi obiektami materialnymi, rozmieszczenie tych obiektów, ich wzajemne odległości, rozmiary, kształty określone są przez rozkład materii będącej w ruchu

Cechy przestrzeni:

1) ograniczoność (skończoność) - wynika z ograniczonej wielkości planety; jest dobrem rzadkim, nie ma substytutu (nie może być powiększona w procesie produkcji)

2) opór - jaki stawia ona działalności ludzkiej; intensywność zagospodarowania wynika z dostępności komunikacyjnej i postępu technicznego

3) zróżnicowanie - pod względem cech naturalnych i antropogenicznych

4) wyłączność, odległość, kierunek, wypełnienie, sąsiedztwo, wielkość

Przestrzeń geodezyjna - powierzchnia kuli ziemskiej, wielkość, kształt

Przestrzeń geograficzna:

- różnicowanie jakościowe powierzchni geodezyjnej

- stanowi cześć powierzchni ziemskiej, określona jest umownymi granicami

- wielkość można zmierzyć w wartościach bezwzględnych (km2) i względnych (% ziemi)

- granice mogą być prostolinijne (południki, równoleżniki) lub przebiegać nieregularnie np. wzdłuż rzek

- jest oznaczona szerokością i długością geograficzną, co określa położenie matematyczne danego obszaru na kuli ziemskiej

Przestrzeń ekonomiczna:

- urzędujący w niej człowiek podporządkowuje sobie przestrzeń geograficzną i rozwija działalność gospodarczą, a przestrzeń uzyskuje przydatność, użyteczność i wartość ekonomiczną

- jest mniejsza od przestrzeni geograficznej

- część przestrzeni zagospodarowanej przez człowieka,

- obejmuje: osiedla ludzkie stałe i sezonowe, infrastrukturę techniczną, obszary rolne i leśne(eksploatowane), obszary wód śródlądowych(eksploatowane), obszary rekreacji i turystyki

Relacje przestrzenne między różnymi rodzajami działalności, mają wymiar:

a) bezwzględny - wyrażony odległością km, m.

b) względny (pokonywanie przestrzeni) - wyrażany przez relacje dostępności, zdeterminowane przez techniczne możliwości pokonywania odległości (infrastruktura), czas, koszt dojazdów

Dwa typy regionów: węzłowe i strefowe.

Struktura przestrzenna gospodarki narodowej składa się z następujących podstawowych elementów: z węzłów, pasma

Elementy przestrzeni składają się na strukturę przestrzenną gospodarki narodowej, która przyjmuje kształt węzłowo-pasmowy

Węzły - (elementy punktowe) - większe skupiska ludności, produkcji przemysłowej i usług; aglomeracje i ośrodki miejsko-przemysłowe, które kooperują ze sobą; węzły to miasta; węzły są powiązane pasmami.

Pasma - (elementy liniowe) - układy infrastruktury technicznej, wodnej, układy komunikacyjne, energetyczne, oraz wymiany informacji.

Węzły i pasma tworzą szkielet, który pozwala na śledzenie dynamiki gospodarki w przestrzeni.

Powierzchnie (elementy strefowe):

- wyróżniają się od innych obszarów jednym typem działalności

- gospodarka rolna, leśna, rybacka, turystyka

- wypełnia szkielet

Terytorium:

- wspólne cechy, więzi, które spinają to terytorium

- mniejsza część przestrzeni

- posiada granice

- władza

- egzekwowanie prawa własności lub zwierzchności

Terytoria są dzielone na mniejsze jednostki

Region ekonomiczny:

- terytorialny kompleks produkcyjno-usługowy wyróżniający się od otaczających go obszarów swoistymi formami zagospodarowania

- kategoria geograficzno ekonomiczna

- istotne są powiązania wewnętrzne między wykształconymi siłami wytwórczymi

Region fizyczny (geograficzny) a region ekonomiczny:

- region fizyczny jest czymś pierwotnym w stosunku do regionu ekonomicznego

- gdy działalność człowieka jest bardzo uzależniona od surowców mineralnych to region fizyczny i ekonomiczny pokrywają się

- wraz z rozwojem cywilizacji, człowiek uniezależnia się od przyrody - regiony fizyczne i ekonomiczne stają się coraz bardziej rozłączne

- regionem fizycznym rządzą prawa przyrody

- granice regionu fizycznego zmieniają się bardzo powoli, regionów ekonomicznych są bardzo dynamiczne

Region w 3 znaczeniach:

1) region jako narzędzie badania

- np. regiony statystyczne, tj. części obszaru, dla których gromadzi się dane statystyczne

- Nutsy (Natura i rozwój terytorialny dla celów statystycznych) - jednolity podział na regiony dla krajów europy Zachodniej:

N0 - kraj

N1- kilka regionów

N2 - jeden region

N3 - kilka powiatów

N4 - powiat

N5 - gmina

2) region jako przedmiot poznania:

- rozpoznanie rozmieszczenia obiektu i zjawisk oraz udostępnienie części obszaru, na których te obiekty i zjawiska wykazują właściwości charakterystyczne

3) region jako narzędzie działania

- zarządzanie, zagospodarowanie - podział administracyjny

Cechy regionu ekonomicznego:

- jest częścią większego terytorium (kraju)

- ma określoną specjalizację produkcyjno-usługową w ramach całego kraju

- ma, co najmniej 1 ośrodek miejski, stanowiący ważny element kompleksu

- stanowi obszar przestrzennie otwarty

- istnieją w nim wewnętrzne powiązania (gospodarcze) między zakładami, gałęziami lub działami produkcyjnymi zgrupowanymi w regionie

- obszar spójny, zwarty

Nowoczesna definicja: Słownik Rozwoju Regionalnego podaje, iż w pełni wykształcony region powinien posiadać następujące cechy:

- wspólnotę interesów gospodarczych (dośrodkowa integracja gospodarcza)

- reprezentację polityczną pochodzącą z wyboru

- więź społeczna opartą na poczuciu wspólnej tożsamości

- bezpośrednie podporządkowanie szczeblowi centralnemu (region powinien być szczeblem pośrednim między władzą centralna a władzą lokalną)

Od czego zależy liczba i wielkość regionu:

- od wielkości kraju (w małych krajach nie ma regionów)

- od uwarunkowań naturalnych związanych ze specjalizacją tego regionu

- od przyjętego podziału terytorialnego (kryterium delimitacji0

Podział na regiony a geograficzny podział pracy:

Społeczno-geograficzny podział pracy ściśle łączy się z powstaniem i rozwojem regionów; dzieli kraj na swoiste części, niepodobne do siebie pod względem gospodarczym. Geograficzny podział pracy polega na przyjmowaniu określonych funkcji produkcyjno-usługowych przez terytorialne rozdzielone podmioty gospodarcze.

a) absolutny podział pracy - występuje wtedy, gdy w danym punkcie nie można czegoś produkować; ten podział dokonuje się na zasadzie rachunku ekonomicznej efektywności lokalizacji produkcji

b) względny podział pracy - ważniejszy

Specjalizacja i kompleksowość regionu:

specjalizacja stricte - gdy region posiada wyraźny profil produkcyjny, jest głównym bądź jedynym wytwórcą danych dóbr

a) specjalizacja ogólna - dominuj, dział, branża, sektor, gałąź np. dominacja przemysłu wydobywczego

b) specjalizacja szczegółowa - gdy specjalizuje się w ramach działu, gałęzi w produkcji konkretnych usług, towarów

specjalizacja largo - nie widać podstawowego profilu produkcyjnego, gospodarka rozwija się w sposób kompleksowy

Region o specjalizacji stricte związany jest z warunkami naturalnymi, łatwo ją określić (nie mylić z monokulturą)

rozwój kompleksowy - należy rozwijać różne proporcje działalności w sposób wszechstronny, związany z potrzebami ludzkimi. Jest nawet pożądane żeby dążyć do rozwoju kompleksowego, ale także rozwijać konkretną specjalizację.

Region rozumiany jako przedmiot badania

Struktura gospodarcza regionu (układ i proporcje, w jakich rozwija się działalność gospodarcza regionu)

a) struktura branżowa - układ proporcji działalności produkcyjno-usługowej w regionie, rozpatrywana w kilku podziałach:

- wg sektorów:

- rybołówstwo, rolnictwo, leśnictwo, górnictwo

- przemysł, budownictwo

- usługi

- usługi wyższego rzędu (przetwarzanie informacji, zarządzanie, usługi finansowe itd.)

- wg działów gałęzi branż - tradycyjne ujęcie

b) struktura przestrzenna - proporcje, w jakich rozmieszczane jest działalność produkcyjno-usługowa i instytucje w przestrzeni, obszary, jakie zajmuje, powiązania między przedsiębiorstwami

- wg rozmieszczenia rodzajów działalności

- wg hierarchii ośrodków węzłowych

- wg przestrzennych jednostek administracyjnych

KLASYFIKACJE REGIONÓW

1) Ze względu na strukturę przestrzenną:

a) regiony strefowe (formalne, powierzchniowe):

- jest jednostką jednorodna pod względem produkcyjnym lub usługowym

- działalność absorbująca duża powierzchnię (rolnictwo, leśnictwo, turystyka)

- są częścią regionów węzłowych

- podział stosowany dla celów pomocniczych, analitycznych

- peryferia to regiony strefowe

b) regiony węzłowe (podstawowe):

- wyznaczane są na podstawie zależności występujących między obszarami centralnymi a peryferyjnymi

- centrala:

- wysoki poziom rozwoju i zagospodarowania

- spełnia główną rolę w łączeniu czynników wzrostu, absorbuje potencjał ekonomiczny i społeczny z obszarów peryferyjnych

- wielkie aglomeracje przemysłowo-miejskie (instytucje naukowe, społeczne, kulturowe itd.), skupisko ośrodków decyzyjnych

- obszary peryferyjne:

- strefy żywicielskie

- strefy zaopatrujące głównie w siłę roboczą, surowce i produkty rolne

2) Ze względu na stan, tempo rozwoju:

a) regiony rozwinięte i rozwijające się - na ich terenie wykorzystywane są wszystkie występujące zasoby (naturalne, ekonomiczne, społeczno-demograficzne)

- rozwijające się dynamicznie i harmonijnie

- dysponujące warunkami do przyśpieszania procesu wzrostu

- wymagające harmonizacji procesu rozwoju

b) opóźnione w rozwoju - zasoby są wykorzystywane w sposób mało efektywny lub w ogóle.

- regiony nierozwinięte, wymagające aktywizacji:

- to takie, które nie zostały jeszcze objęte procesami ekspansji

- o tradycyjnej strukturze ekonomicznej, w której dominują gałęzie z tzw. sektora I (rolnictwo, leśnictwo, czasem przemysł wydobywczy)

- słabo rozwinięta infrastruktura, braki w edukacji

- nie rozwijają się w nich jeszcze przemysły przetwórcze i działalność usługowa

- nie wykorzystują zasobów dotyczących głównych komponentów środków naturalnych i czynnika ludzkiego (brak odpowiedniego zainwestowani)

1) regiony nowych możliwości - gdy np. zostaną na nim odkryte bogactwa naturalne, o istotnym znaczeniu dla całej gospodarki

2) regiony oczekujące - są zasoby, które jednak nie są jeszcze eksploatowane, słabe zaludnienie

3) regiony peryferyjne(przygraniczne) - zależą od rozwoju sąsiada, przez wiele lat były niczyje, dlatego nie inwestowano w nie, kiepska infrastruktura, im jest wszędzie daleko, wymagają znacznych nakładów inwestycyjnych,

- regiony depresji - występują głównie w krajach gospodarek rozwiniętych i historycznie wcześniej uprzemysłowionych, wyeksploatowane, ze zrujnowanym środowiskiem-bariera do życia lub pozyskania inwestora, z tradycjami związanymi z tzw. przemysłami upadającymi, monokultura przemysłu ciężkiego, brak alternatyw w zatrudnieniu

1) regiony wymagające rekonwersji strukturalnej - istnieje struktura gospodarcza nie odpowiada już społecznym potrzebom i możliwościami, są to zwykle stare regiony, okręgi z nierozwojowym przemysłem tradycyjnym

2) regiony wymagające generalnej rekonstrukcji - zrujnowane, nieracjonalna gospodarka

3) regiony wtórnego zacofania - zacofane obszary rolnicze, regiony potencjalnie problemowe

DELIMITACJA REGIONÓW EKONOMICZNYCH - REGIONALIZACJA

Regionalizacja - wyznaczanie granic, podział na regiony według wyznaczonych kryteriów

Kryterium delimitacji - wyznacza się węzły

1) podobne warunki naturalne, położenie

2) podobny profil, podobna produkcja, specjalizacja (funkcjonalność)

3) podobne czynniki stymulujące rozwój

4) podobne zamierzenia rozwojowe

Metody delimitacji:

1) jakościowe - analizy historyczne, zdjęcia lotnicze

2) ilościowe - analizy przewozów towarowych

rejonizacja - do poszczególnych działów gospodarczych, ze względu na jakość, gałąź, nie ma zwartości przestrzennej

regionalizacja - cały kompleks usługwo-produkcyjny, obszary zwarte przestrzenie

regionalizm - ruch społeczno-kulturowy zmierzający do zachowania odrębności regionu (tradycja, język, kultura) np. regionalizmy śląskie, kaszubskie

Podział administracyjny a region ekonomiczny:

- ma to związek i powinno mieć

- delimitacja ekonomiczna, stanowi podstawy delimitacji administracyjnej

- zapewnia to trwałość, wspólnota interesów gospodarczych, cechy jednorodne, powiązania z pewnymi instytucjami

- podział administracyjny 01.01.1999 - 16 województw

Ćwiczenia 2 (30.10.2007)

Domański Ryszard „zasady geografii społeczno ekonomicznej” str. 139-142, 171-173

Tkaczuk marek „przemysł jako czynnik aktywizacji regionu” str. 7-22

ROZWÓJ REGIONALNY

1) Przyczyny zróżnicowań w przestrzennym rozwoju regionów

Przyczyny niedorozwoju:

a) naturalne

- dostęp do surowców naturalnych

- warunki klimatyczne

- warunki hipsometryczne, np. ukształtowanie terenu

- położenie w sąsiedztwie różnych typów obszarów

- ograniczenia prawne

b) demograficzne (ilościowe)

- gęstość zaludnienia - regiony problemowe UE - poniżej 8 os./km2

- liczba osób, rozmieszczenie

- migracje

- największą ludność ma Azja, Afryka, Europa, Ameryka Północna, Ameryka Środkowa, Ameryka Południowa, Australia

- kraj - Chiny - co 5-ty mieszkaniec świata mieszka w Chinach, w Indiach co 7

- gęstość zaludnienia w Polsce 125 os./km2 (8 państwo pod względem liczby ludności na kontynencie)

c) demograficzne (jakościowe)

- wiek, wykształcenie

- struktura wieku - ile osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym

- specjalizacja w danej dziedzinie (aby była zgodna z wykształceniem)

- płeć

- przewaga przemysłu ciężkiego - mężczyźni

- przewaga przemysłu lekkiego - kobiety np. Łódź

- postawa wobec pracy

- dyscyplina społeczna

d) inercyjne - wynikające z tradycji, kultury i światopoglądu

- rolnictwo

- górnictwo

- obszary PGR-owskie, bezrobocie dziedziczone

e) historyczne

- np. system socjalistyczny

- decyzje lokalizacyjne zakładu pracy

- COP, port w Gdyni

- podział na Polskę A i B, rozwój regionów wynikający z podporządkowania pod poszczególne zabory

- infrastruktura

f) ekonomiczne - gra popytu i podaży na produkty naszego regionu

- elementy gospodarki z polityki fiskalnej - udogodnienia fiskalne

- postęp techniczny

- innowacyjność

- spożycie i akumulacja dochodu (kapitału)

- dochód wytworzony i podzielony

- tempo wzrostu

- rozwój działalności gospodarczej, w pewnym miejscach skondensowana w innych rozproszona

g) polityczne

- oddziaływanie państwa (w jakim zakresie),

- centralizacja czy decentralizacja władzy (samorządy)

- związek z polityką państwa - gospodarka fiskalna

- stosunek do mniejszości narodowych

Korzyści aglomeracji:

a) o charakterze wewnętrznym:

- korzyści skali (dotyczy przedsiębiorstw), w miarę wzrostu rozmiarów produkcji, malejące koszty i wzrost opłacalności (spada jednostkowy koszt wytworzenia)

- specjalizacja maszyn, lepsze warunki negocjacji

b) o charakterze zewnętrznym:

- korzyści lokalizacji - wynikają ze skupienia na jednym obszarze przedsiębiorstw działających w tej samej lub pokrewnej dziedzinie gospodarki

- spadek kosztów transportu

- wspólne prowadzenie badań

- wspólny rozwój infrastruktury

- innowacyjność (wymiana informacji)

- kooperacja między przedsiębiorstwami

- tańsza produkcja (bo konkurencja)

- renoma tego obszaru

- przedsiębiorstwa usługowe są wyspecjalizowane (wiedzą, co jest im potrzebne)

- korzyści urbanizacji - polegają na skupieniu w dużych miastach przedsiębiorstw, które oferują infrastrukturę i usługi niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej

- większy i bardziej zróżnicowany rodzaj pracy, wykwalifikowani pracownicy

- duży rynek zbytu

- uzbrojenie gruntów

- otoczenie biznesu, centra gospodarcze, administracyjne, finansowe

- korzystanie z infrastruktury (technicznej, społecznej i gospodarczej)

- ośrodki badawczo-rozwojowe

- wyżej rozwinięta infrastruktura

- rozwój uczelni, szkół technicznych, itd. profil zgodny ze specjalizacją regionu

- korzyści aglomeracji - przedsiębiorstwa uzyskują dzięki przestrzennym i funkcjonalnym powiązaniom ze skupiskami małych przedsiębiorstw, ludności, organizacji, instytucji

Przekroczenie pewnego punktu tych korzyści lokalizacji i urbanizacji powoduje różnego typu niekorzyści aglomeracji:

- trudności ze zbytem

- choroby cywilizacyjne, ”pośpiech ludności”

- lokalizacja w mieście jest droższa

- zanieczyszczenia środowiska

- przeciążenie infrastruktury i instytucji

- duża konkurencyjność

- wyższe podatki i opłaty

- w dużych miastach pracownicy oczekują wyższych wynagrodzeń

2) Koncepcje interpretacji rozwoju regionalnego:

a) koncepcja zasobowa

- brak zasobów uniemożliwia rozwój

- zasoby: kapitał, zasoby ludzkie, informacje, postęp techniczny

- miernik absolutny - różnica między potencjalnym a faktycznym wykorzystaniem zasobów

- trudny w obliczeniu i porównaniu

- zasoby nie są wykorzystywane, bo: jest to fizycznie niemożliwe, nieopłacalne, są trudno dostępne, niekorzystne dla środowiska

- koncepcja zasobowa nie uwzględnia przemieszczania zasobów (zasoby można nabyć)

- nie jest możliwe pełne wykorzystanie zasobów

- wysokie wydobycie surowców nie oznacza już pozytywnego i dobrze rozwijającego się regiony, musi nastąpić szerzej pojęty rozwój

b) koncepcja dochodowa

- uzależnienie rozwoju regionu od poziomu konsumpcji, region nierozwinięty to region o niskim poziomie konsumpcji

- miernik ilościowy (względny:agregatowy)

- PKB / PC - produkcja czysta przypadająca na 1 mieszkańca

- zaleta: miernik zaspokaja potrzeby społeczne

- wskaźniki uzupełniające (względne):

- np. przeciętny dochód ludności na 1 mieszkańca (przed i po opodatkowaniu)

- stopa bezrobocia

- struktura konsumpcji

- wiek społeczeństwa

- czy dominują dobra luksusowe czy podstawowe

- możliwość zatrudnienia i dostatku

- szybkość obiegu kapitału

- udział sektora usługowego w zatrudnieniu

- dostępność infrastruktury

- możemy porównywać te wskaźniki, ale:

- są różne sposoby jego obliczania w różnych krajach, nie uwzględnia kwestii importu, przewożeni dóbr (struktura dochodu podzielonego)

- region może otrzymywać dotacje, pomoc zewnętrzną lub konsumować na kredyt - konsumpcja patologiczna

- należy uwzględnić źródła pochodzenia dochodu

c) koncepcja produkcyjna - możliwości produkcyjne regionu

- miernik: PKB / PC + wskaźniki uzupełniające

- udział przemysłu w tworzeniu dochodu

- wydajność pracy w przemyśle

- udział, stosunek przemysłów powstających do przemysłów upadających

- wskaźnik związany z inwestycjami

- wady:

- nie bierze pod uwagę usług (sektora najbardziej rozwojowego)

- nie bierze pod uwagę struktury przemysłu - czy tradycyjny(nie jest już tak ważny) czy nowoczesny

- wprowadzenie przemysłu może być niekorzystne ze względu na unikalne warunki naturalne

- w socjalizmie przemysł był najbardziej rozwojowym elementem gospodarki, był gloryfikowany (szczególnie przemysł ciężki)

4) Wzrost a rozwój regionalny.

Wzrost regionu - powiększenie się systemu jako całości wskutek dodawania nowych części lub powiększania części istniejących, charakter ilościowy, dodawanie nowych elementów

Rozwój regionu - charakter jakościowy, wzrost + czynniki jakościowe, jest to szczególny rodzaj zmiany, przez którą dokonuje się istotna restrukturyzacja części np. wzrasta ich funkcjonalna specjalizacja, wzrost zatrudnienia kadry wysoko wykwalifikowanej

5) Drogi (ścieżki) wzrostu regionalnego

a) wzrost liniowy - wielkość regionalna (np. tereny przemysłowe regionu) wzrasta o stałą wartość w ciągu stałego okresu

b) wzrost wykładniczy - wielkość regionalna (np. dochód regionalny) powiększa o stały % w ciągu stałego okresu, jest zjawiskiem dynamicznym (tempo wzrostu jest szybsze niż liniowego)

Zachodzi wtedy, gdy rosnący system zawiera elementy i związki między elementami zmieniającymi się w czasie.

c) wzrost logistyczny - krzywa logistyczna (S - kształtna), w początkowej fazie tempo wzrostu jest wolne, następnie przybiera na sile, w końcu słabnie. Wzrost ulega przyśpieszeni dzięki temu, że systemy sięgają najpierw po zasoby najlepsze i najłatwiej dostępne, potem gorsze i spadek inwestycji. Wzrosty początkowe pobudzają korzyści skali, wzrost kontynuowany doznaje niekorzyści skali, pojawiają się środowiskowe bariery wzrostu.

Do 1650 roku na świecie było 500 mln ludzi, aby to osiągnąć potrzebowano 10 tys. lat.

w 1850 - 1 mld ludzi (200 lat)

w 1930 - 2 mld ludzi (80 lat na podwojenie)

w 1975 - 4 mld ludzi (45 lat)

w 1999 - 6 mld ludzi (24 lata)

W Polsce w 1999 po raz pierwszy nastąpił spadek przyrostu naturalnego.

Rozwój regionalny (wg definicji rozwoju systemów) - oznacza zmiany wewnętrzne w skali regionu oraz zmiany powiązań i relacji z otoczeniem zewnętrznym w wyniku, których następuje wzbogacenie jego elementów składowych i zachodzących między nimi relacji.

Rozwój regionalny definiowany jest przez pryzmat względnie trwałych zmian zachodzących w następujących komponentach:

- potencjale gospodarczym

- strukturze gospodarczej

- środowisku przyrodniczym

- poziomie życia mieszkańców

Ekorozwój - rozwój gospodarki ukierunkowany przyrodniczo, ekologicznie, zharmonizowany ze środowiskiem przyrodniczym. Koncepcja ta powstała na Szczycie Ziemi w 1992 roku w Rio de Janeiro.

Zrównoważony rozwój (wg Ustawy „Prawo Ochrony Środowiska”, art. 3) - rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności i obywateli, zarówno współczesnego jak i przyszłych pokoleń.

Ćwiczenia 3 (06.10.2007)

Domański „Zasady geografii społeczno ekonomicznej” 165-168

Domański „Podstawy planowania przestrzennego” 56-69, 93-99

Biuletyn KPZK rocznik 1998 zeszyt 180, str. 171-173

TEORIE I MODELE ROZWOJU REGIONALNEGO

1) Modele neoklasyczne

- A. Smith, D. Ricardo - prekursor A. Smith

- metoda ta tłumaczy wzrost regionalny, który był wynikiem pewnych przepływów międzyregionalnych (czynnik ludzki, praca, kapitał, informacja, towary i usługi)

- zakłada się tu mobilność pracy i kapitału

- przepływ usług, towarów, technologii

- siła robocza (praca) będzie przepływać z regionów o niskiej do regionów o wysokiej płacy (ze słabiej do bardziej rozwiniętych) natomiast kapitał w przeciwnym kierunku

- przepływy te będą trwać tak długo, aż płace i zyski w każdym regionie wyrównają się, jest to niemożliwe, gdyż model ten jest zbyt uproszczony

- według tej teorii procesowi wzrostu regionalnego będzie towarzyszyło zmniejszenie się rozpiętości w regionalnych dochodach na mieszkańca

- model przyjmuje postać

y_i - stopa wzrostu produkcji

k_i - stopa wzrostu kapitału

l_i - stopa wzrostu pracy

t_i - stopa wzrostu postępu technologicznego

a_i - udział kapitału we wzroście produkcji

- roczny przepływ netto kapitału z regionu „j” do regionu „i”, podzielony przez zasób kapitału w regionie „i”

R - stopa zysku od kapitału

- napływ kapitału do naszego regionu zależy od różnicy stóp zysku

- roczny przepływ netto migrantów z regionu „j” do regionu „i”, podzielony przez liczbę ludności i regionu „i”

W - płace

- zdolność przyciągania tych czynników wynika ze zdolności do stworzenia opłacalnych warunków dla pracy i kapitału

- według tej teorii możliwe jest zrównanie rozwoju regionalnego

- wadą jest założenie doskonałej mobilności, i wiele innych barier

- przywiązania rodzinne, kulturowe

- niepełna informacja

- koszty utrzymania, ceny mieszkań w innych miejscach

- przedsiębiorcy mają swoje powiązania, rynek, który dobrze znają

- wyrównanie jest efektem działań siły rynkowej

- mechanizmy rynkowe w sposób najdoskonalszy alokują czynniki produkcji

- teoria kosztów komparatywnych Ricardo - zakłada przepływy towarów, a przepływ czynników produkcji jest niewrażliwy

- bariery mobilności kapitału: niepełna informacja, koszty utrzymania, ceny mieszkań

2) Koncepcja Keynesa

- kapitał koncentruje się w regionach najlepiej rozwiniętych, nie przepływa, bo są korzyści aglomeracji: większa wydajność pracy i gotowa infrastruktura,

- wypłukiwanie zasobów z obszarów słabo rozwiniętych

- wyrównanie różnic międzyregionalnych możliwe jest dzięki działalności państwa (podatkowe, preferencyjne kredyty, poprawa infrastruktury, SSE, dotacje)

Modele klasyczne i koncepcja Keynesa zakładają, że rozwój równomierny jest możliwy, pozostałe modele prezentują odmienny pogląd.

3) Model kumulatywnej przyczynowości

a) pierwotna wersja G. Myrdala (korzyści skali i aglomeracji)

- gra sił rynkowych prowadzi do wzrostu nierówności między regionami

- pozytywne impulsy rozwoju skupiają się w regionach dość rozwiniętych

- produkcja skupia się tam gdzie jest większa opłacalność, większa skala produkcji - korzyści aglomeracji

- ograniczenie korzyści regionów zacofanych tj. tania siła robocza nie jest w stanie zrównoważyć korzyści aglomeracji

- stopa wzrostu regionów zacofanych kształtuje się pod wpływem wzrostu regionów rozwiniętych

- rozprzestrzenianie

- wymywanie

- wzrost regionalny jest procesem powodującym nierównowagę między regionami

b) N. Kalder - rozwinął tę teorię

- kształtowanie się regionalnej produkcji i eksportu zależy od (na podstawie teorii bazy ekonomicznej)

- czynniki zewnętrzne (egzogeniczne) - stopa wzrostu światowego popytu na produkcje regionu

- czynniki wewnętrzne (endogeniczne) - ruch motywacyjny płac względem innych regionów

- względne motywacyjne płace decydują o tym czy udział regionu w całkowitym zbycie rośnie czy maleje

- wprowadził pojęcie płacy motywacyjnej, im niższe są motywacyjne płace, tym niższa jest stopa produkcji

zmiana płac nominalnych

płace motywacyjne = -----------------------------------

zmiana wydajności

- ruch płac motywacyjnych wynika w większym stopniu z różnic wydajności regionów, bo płace nominalne między regionami niewiele się różnią (działalność państwa - płace minimalne, średnia krajowa, umowy ze związkami zawodowymi)

- wzrost produkcji - wzrost wydajności - spadek płac motywacyjnych - wzrost produkcji i dochodu regionu
- kładł szczególny nacisk na różnice w wydajności pracy

- sprawdzalne hipotezy Myrdala:

1) stopa efektywnego wzrostu regionu jest funkcją jego stopy wzrostu produkcji

2) stopa wzrostu płac nominalnych jest w przybliżeniu jednakowa we wszystkich regionach

3) gdy 2) nie sprawdza się, to regionalne różnice we wzroście wydajności są większe niż różnice we wzroście płac nominalnych

4) Modele bazy ekonomicznej

- stopa wzrostu regionalnego jest funkcją tego, co region wywozi tj. eksportu regionalnego

- bazę ekonomiczną stanowi, zatem eksport (baza egzogeniczna), ważny jest popyt krajowy (ponadregionalny)

- bazy:

- endogeniczna tzw. obsługująca (popyt lokalny, potrzeby lokalne) (np. usługi komunalne, komunikacja miejska)

- egzogeniczna (podstawowa, eksportowa)

Celem działalności endogenicznej jest obsługa działalności egzogenicznej w regionie.

- rozwój regionu zależy od jego produkcji na eksport

- wady:

- region rozwijający przecież przyciąga kapitał

- nie ma różnicy w eksporcie dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych

- pomija wpływ podaży

- region który jest mniejszy ma większy eksport (wg badań)

- wraz ze wzrostem wielkości regionu, obniża się stopa wzrostu eksportu, regiony małe miałyby wyższą stopę eksportu, przy czym rosłaby ona sztucznie, przez kurczenie się obszaru geograficznego, bez zmiany rzeczywistego eksportu

- zalety:

- otwartość dla regionu

- wskazówka dla producentów, że powinni zdywersyfikować produkcję ( nie tylko ta produkcję, która jest na eksport)

- krajowy i regionalny popyt

5) Teoria wymywania i rozprzestrzeniania

- dwojaki wpływ regionów wysoko rozwiniętych na słabo rozwinięte

a) teoria wymywania

- wpływ niesprzyjający

- niekorzystny wpływ na strukturę demograficzną

- polega na niezrównoważonym odpływie z regionów zacofanych do regionów rozwiniętych siły roboczej, kapitału, dóbr i usług; tam tez skupia się inwestycyjna działalność gospodarcza

b) teoria rozprzestrzeniania

- rozprzestrzenianie się aktywności

- regiony bardzo rozwinięte oddziaływują na otoczenie

- regiony zacofane zyskują

- rozprzestrzenianie się informacji

- rozwój infrastruktury transportowej

- dyfuzja innowacji (rozprzestrzenianie innowacji)

- baza surowcowa i żywnościowa, rozwija się produkcja

Rozwój systemu przestrzennego uzależniony jest od 3 czynników:

1) innowacji - ulepszenie lub wdrożenie innowacji

2) wynalazek - produkt twórczy (nowa technologia, nowy produkt)

3) dyfuzja - rozprzestrzenianie innowacji

wpływ negatywny - wymywanie (środowiska naturalnego), likwiduje walory środowiskowe regionów mniej rozwiniętych

6) Teoria biegunów wzrostu

- wzrost gospodarczy nie zachodzi wszędzie i równocześnie, poprawia się w punktach i biegunach wzrostu, ze zmienną intensywnością

- teoria Perroux(??) opiera się na uznaniu fundamentalnej roli wielkości przedsiębiorstw i współzależności między nimi a innymi elementami gospodarki miast i regionów - te przedsiębiorstwa pełnią rolę jednostek napędowych, pobudzających wzrost (lotniska, węzły infrastruktury technicznej i społecznej)

- cechy jednostki napędowej:

- duże rozmiary po to by mogła wywierać bezpośredni lub pośredni wpływ na gospodarkę

- powinna należeć do dynamicznie rozwijającej się gałęzi

- mieć liczne i intensywne powiązania z innymi gałęziami, tak, aby duża liczba efektów indukowanych mogła być transmitowana

Biegun - przestrzenna koncentracja (ośrodek miejski, region ekonomiczny) jednostek gospodarczych, pomiędzy którymi istnieją oddziaływania wzajemnie podtrzymujące wzrost. Zespół jednostek napędowych lub jednostka napędowa wraz z współdziałającymi.

Biegun rozwoju - poza rozwojem ilościowym charakteryzuje się zmianą jakościowa, strukturalne, otwartość na innowacje, biegun wzrostu wyższego rzędu

Formy polaryzacji (powiązań jednostki napędowej z innymi):

a) polaryzacja techniczna

- jednostka napędowa wywołuje potrzebę utworzenia nowej jednostki współzależnej lub przyciąga już istniejące

- opłacalna jest lokalizacja lub wybór jednostek współzależnych w sąsiedztwie napędowej

- korzyści techniczne:

- bliskość dostawców i odbiorców

- bliskość wymiany dóbr i usług

- ułatwienie kooperacji

- korzyści zewnętrzne:

- gdy koszty jednego przedsiębiorstwa mogą być obniżone dzięki działalności innego

- intensywność powiązań technicznych zależy od:

- stopy wzrostu przemysłu w biegunie rozwoju

- liczby stadiów w procesie produkcji

- sieci międzygałęziowych powiązań danego przemysłu

- zróżnicowania ekonomicznego struktury regionu

b) polaryzacja dochodowa

- chodzi o przepływ dochodów, jaki dokonuje się równolegle do przepływu dóbr

- dochody ludności, przedsiębiorstw i administracji terenowej, przez wydatki tych podmiotów, przechodzą ze strefy konsumpcyjnej do strefy produkcji, oddziaływując na tę strukturę i wzrost

- intensywność tych przepływów zależy od:

- rozmiaru regionalnej konsumpcji

- odpływu środków finansowych zarobionych przez pracowników spoza regionu

- akumulacji przedsiębiorstw pozostającej w regionie

- skali i zróżnicowania działalności gospodarczej

c) polaryzacja psychologiczna

3 sposoby:

- drogą limitacji - małe jednostki współzależne naśladują napędowe

- przez informację o możliwościach lokalizacyjnych

- przez atrakcyjność nowej infrastruktury

d) polaryzacja geograficzna

- w ujęciu geograficznym różna może być liczba jednostek współzależnych i ich lokalizacja

- należy wybrać takie i tyle jednostek, by rozwój społeczno-gospodarczy był jak najwyższy

7) Mnożniki rozwoju regionalnego

a) mnożnik dochodowy - odpowiada na pytania jak zmieniają się dochody regionu, gdy:

- w regionie zostanie zlokalizowany duży zakład przemysłowy

- polepszy się infrastruktura

- otrzyma dotacje z budżetu centralnego

- występuje migracja ludności

Y = C + I + G + X - Q

X - eksport regionu

Q - import regionu

G, I, X - wielkości autonomiczne

- zmieniająca się gałęziowa struktura gospodarki tez może mieć wpływ na dochód regionu, w zależności od udziału regionu w produkcji gałęzi i rozmiarów produkcji

- wzrost poziomu dochodu ludności, przedsiębiorstw, administracji lokalnej wzrost wydatków wzrost produkcji w regionie wzrost dochodu regionu

b) mnożnik zatrudnienia - opiera się na koncepcji bazy ekonomicznej

- działalność endogeniczna jest przedmiotem wymiany międzyregionalnej i musi być zlokalizowana w regionie, działalność egzogeniczna jest przedmiotem wymiany międzyregionalnej i może być zlokalizowana w różnych regionach

- wzrost eksportu (baza egzogeniczna) wywołuje wzrost zatrudnienia osób obsługujących eksport

- pierwotne dochody powstają w bazie egzogenicznej, wydatki są częściowo w regionach własnych (pobudzają produkcję i usługi) lub poza nimi

- każde miejsce produkcji w gałęziach egzogenicznych indukuje wzrost zatrudnienia w działach endogenicznych

T - zatrudnienie całkowite

X - zatrudnienie egzogeniczne

c) mnożnik inwestycyjny - jaką zmianę w dochodzie regionalnym wywoła inwestycja i powiększenie dzięki niej majątku trwałego (aparatu wytwórczego)

- po zakończeniu procesu inwestycyjnego powstają dochody z płac załogi eksploatacyjnej, dochody nowego przedsiębiorstwa, dochody administracji terenowej, które przez wydatki tych podmiotów gospodarczych indukują dalszy wzrost działalności i dochodów w regionie

8) Teoria rdzeni i peryferii

- koncepcja Friedmana

- rdzenie:

- terytorialnie zorganizowane podsystemy społeczeństwa odznaczające się zdolnością generowania innowacji

- ośrodki rozwinięte

- tu koncentruje się nowoczesny przemysł, usługi wyższego rzędu, ośrodki badawczo-rozwojowe, decyzyjne

- peryferie - regiony poza rdzeniami, których wzrost i zmienność determinowane są przez ich zależność od rdzeni

- komplementarność czynników produkcji dostępnych w rdzeniach i peryferiach stwarza warunki do wymiany i wzajemnego oddziaływania

- w strefie wpływów rdzeni wciągane są najpierw peryferia najdogodniej położone lub oferujące najlepsze warunki wymiany, potem dalsze

- typy peryferii w zależności od ich historii i potencjału rozwojowego:

1) peryferia przejściowo wstępujące - obszary zasiedlone, mające możliwość wzrostu i przyciągające migrantów oraz kapitał

2) peryferia przejściowo zstępujące - z upadającą gospodarką i nasiloną migracją, hamujące rozwój

3) strefy surowcowe - rozwój oparty na eksporcie surowców do rdzeni

4) strefy kolonizacji rolniczej - baza żywicielska dla rdzeni

- peryferia nie dogonią rdzeni

Deformacje regionów peryferyjnych (deformacje przestrzenne):

Dualizm - dwa systemy społeczny i gospodarczy, różniące się istotnie, istnieją równocześnie w obrębie tego samego obszaru i każdy dominuje w jednej części społeczeństwa. Jeden z tych systemów zawsze bardzo zaawansowany technologicznie jest importowany z zewnątrz, drugi rodzimy.

9) Teorie rozwoju od dołu

- J. Friedman, W. Stohr, Taylor

- uważają, że możliwa jest sytuacja, w której peryferia dogonią rdzenie

- przechodzenie od produkcji masowej, jednolitej w kierunku zaspokajania bardziej zróżnicowanych potrzeb, nacisk na jakość produkcji a nie na ilość

- podkreślają znaczenie środowiska naturalnego jako pozytywna cecha regionu, którą można wykorzystać

- krytycznie oceniają paradygmat rozwoju od góry

- łączą się z pojęciem rozwoju endogenicznego, skalą lokalną i regionalną

- według tych teorii możliwa jest w pierwotnie peryferyjnym regionie identyfikacja wewnętrznych impulsów rozwojowych, dzięki czemu region ten podnosi swoją konkurencyjność i innowacyjność. Twórcy uważają, że obecnie wstępujemy w fazę rozwoju od dołu.

- charakteryzuje się społeczną kontrolą postępu technologicznego, istnieniem nieformalnych organizacji, silniejszym uwzględnieniem powiązań człowieka ze środowiskiem ekologicznym (ekorozwój), decentralizacja i uaktywnieniem potencjału wewnętrznego

- rośnie znaczenie wykształcenia, innowacji, postępu technologicznego, a także powiązań gospodarczych o małym zasięgu przestrzennym, ale równocześnie z podkreśleniem korzyści płynących z międzyregionalnej wymiany i kooperacji

- przykłady teorii:

- grona, klastry, skupiska

- wspólna konkurencja i współdziałanie, osiągają korzyści

- synergia,

- parki technologiczne - stanowią formę współpracy jednostek działających w jakiejś dziedzinie, branży

- RSI (Regionalny System Innowacji) wyeksponowana rola baz regionalnych, pobudza rozwój w wielu dziedzinach

RSI

Regionalny System Innowacji to publiczno-prywatne forum współpracy świata biznesu, administracji samorządowej i państwowej, instytucji naukowo-badawczych i edukacyjnych oraz instytucji pozarządowych umożliwiające aktywizację lokalnych czynników wzrostu i lepsze wykorzystanie zasobów.

Sieć instytucji prywatnych i publicznych, których działanie i współpraca umożliwia wytwarzanie, adaptację, modyfikację oraz rozpowszechnianie innowacji i nowych technologii w regionie

Regionalny System Innowacji odnosi się do sposobu promowania poprzez firmy, instytucje i samorządy procesu innowacji w kontekście regionalnym. Współczesne przedsiębiorstwo, szczególnie innowacyjne, potrzebuje dla swojego rozwoju współpracy z otoczeniem. Istotną rolę mają tu do odegrania instytucje publiczne i prywatne oraz duże przedsiębiorstwa, władze lokalne i lokalne systemy wspierania badań, kształcenia i finansowania przedsięwzięć innowacyjnych.

Ćwiczenia 4 (13.11.2007)

Winiarski „Polityka regionalna” od str. 98, „Polityka regionalna, kierunki i instrumentacja” 187-195

Stanisław Korenik „Dysproporcje w rozwoju Polski (xero w czwartek)

GENEZA I ROZWÓJ POLITYKI REGIONALNEJ

I. Przesłanki polityki regionalnej.

1) przesłanki społeczne - najważniejsze

- polityka regionalna został podjęta w Europie Zachodniej i USA po wielkim kryzysie (1929-33) - masowe bezrobocie, spadek produkcji

- na pewnych obszarach konieczne było podjęcie specjalnych działań przez państwo

2) Przesłanki ekonomiczne

- dążenie do wyrównania różnic w zagospodarowaniu

3) Przesłanki przyrodnicze

- chodzi o tzw. regiony zagrożone ekologicznie, w latach 80 w Polsce 27 tych regionów

- rozmieszczenie surowców

4) Przesłanki strategiczne

- związane z zagrożeniem wojennym

- aktywniejsza działalność gospodarcza w centralnej części państwa, z dala od sąsiadów

5) Przesłanki międzynarodowe

- pewne problemy regionalne nie są już jedynie problemem 1 regionu czy 1 państwa

6) Przesłanki polityczne

- polityka regionalna ma na celu np. unikanie niepokoju społecznego, można w ten sposób pozyskać wyborców

II. Wyzwania polityki regionalnej w okresie międzywojennym i jej największe osiągnięcia.

a) z czym wiązały się te wyzwania - okres zaborów

W okresie podziałów rozbiorowych w XIX wieku i na początku XX wieku, ziemie polskie były przedmiotem polityki prowadzonej z różnych pozycji przez 3 państwa zaborcze: Prusy, Rosję i Austrię. Wiązały się z tym ogromne zróżnicowania tych regionów.

1)PRZEMYSŁ

Prusy:

- przemysł rozwinął się tu najlepiej

- zainwestowaniem przemysłowym objęto obszary Górnego Śląska, Poznania, Gdańska, Torunia, Szczecina, Elbląga

- naturalna bazą uprzemysłowienia na południu był węgiel kamienny, a na obszarach Wielkopolski i Pomorza podstawą były surowce pochodzenia rolniczego

- przemysł zatrudniał tu 710 tyś. osób (63 osoby w przeliczeniu na 1000 mieszkańców)

Rosja:

- stabilny rozwój przemysłu

- tania siła robocza

- powstały okręgi przemysłowe - Łódź (włókiennictwo-przemysł dość nowoczesny), górniczy okręg dąbrowsko-sosnowiecki, okręg warszawski

- przemysł zatrudniał około 400 tysięcy osób (34 os./1000 mieszkańców)

Austria:

- najsłabiej rozwinięty przemysł

- zagospodarowano tu złoża ropy naftowej, węgla i soli

- najsłabiej były rozwinięte pasy w północnej i wschodniej części zaboru

- tartaki, kamieniołomy

- przemysł zatrudniał około 70 tysięcy osób (6 os/1000 mieszkańców)

2) ROLNICTWO

Prusy:

- w tym zaborze rolnictwo osiągnęło najwyższy poziom rozwoju

- baza żywnościowa dla Niemiec

- rozwijała się głównie obsługa rolnictwa (nowoczesne cukrownie, zakłady maszyn rolniczych)

Rosja:

- znacznie mniej rozwinięte

- zagorzeniem było najmowanie majątków ziemskich przez Rosjan

Austria:

- najwyższy stopień rozdrobnienia gospodarczego

- największe przeludnienie agrarne, mimo masowej emigracji chłopa do USA (około 50 tysięcy osób na rok)

3) INFRASTRUKTURA

Prusy:

- najlepiej rozwinięta zwłaszcza infrastruktura techniczna (drogi, koleje - infrastruktura transportowa)

- słabo rozwinięta infrastruktura społeczna (brak polskich szkół, ochrona zdrowia tylko w pewnym zakresie)

Austria:

- najlepszy rozwój infrastruktury społecznej (szkoły, UJ w Krakowie, Unia Jana Kazimierza we Lwowie

- infrastruktura techniczna - sieć kolejowa nieźle rozbudowana

Rosja:

- słabo rozwinięta zarówno infrastruktura techniczna jak i społeczna

- inne rodzaje taboru kolejowego, co utrudniało późniejsze scalanie

b) Wyzwania polityki regionalnej w okresie międzywojennym (osiągnięcia)

1) Scalanie obszarów dawnych zaborów

- między tymi obszarami przede wszystkim brakowało połączeń komunikacyjnych

- konieczność wprowadzenia jednolitej administracji z podziałem na województwa, powiaty i gminy

- jednolita władza, taryfa celna

- zespolenie systemu komunikacyjno-transportowego państwa

- ogromny wysiłek integracyjny

2) Zagospodarowanie przyznanego Polsce małego odcinka wybrzeża Bałtyku

- 1933 rok - port w Gdyni

- następnie Gdynie połączono z Górnym Śląskiem

- budowę Gdyni i zagospodarowanie Wybrzeża realizowano głównie ze środków państwa

3) Inwestycje prywatne i państwowe w regiony najsłabiej rozwinięte

4) 1928 - początek aktywnej polityki regionalnej w Polsce

- wydane zostało rozporządzenia prezydenta RP, przyznające szereg ulg podatkowych dla inwestorów prywatnych podejmujących inwestycje na terenach słabo uprzemysłowionych i słabo rozwiniętych gospodarczo; ówczesne województwa: lwowskie, lubelskie, kieleckie, krakowskie (obszary późniejszego COP-u)

- data ta jest wczesna w porównaniu z innymi krajami, np.:

- USA około 1933 - polityka związana z wielkim kryzysem

- Wielka Brytania 1928 - biuro oferujące pomoc pracownikom w znalezieniu pracy

1934 - dotowanie przedsiębiorstw

- Francja po II wojnie światowej - instytucja centralna…..

5) Pierwsze koncepcje rozbudowy przemysłu zbrojeniowego w centralnie położonych regionach Polski

6) 1936 - Biuro Planowania przy Gabinecie Wiceprezesa Rady Ministrów (pierwsza instytucja zajmująca się polityką regionalną na szczeblu centralnym) - państwowy plan inwestycyjny 1936-40 - wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski

Cele:

a) działania na rzecz podniesienia zdolności obronnej państwa, rozbudowa przemysłu lotniczego, maszynowego, chemicznego

b)wyeliminowanie nierówności

c) plan COP-u

- przesłanki lokalizacji COP-u:

- przesłanki strategiczne - teren oddalony od granic wschodnich i zachodnich

- nadwyżka siły roboczej na tym terenie

- aktywizacja gospodarcza terenów słabo rozwiniętych (zgodnie z dekretem z 1928r.)

- przesłanki przyrodnicze - baza surowcowa, baza żywnościowa

- organizacja COP-u:

- obejmował tereny o powierzchni ok. 60 tyś. km2, zamieszkałe prze około 6 mln ludzi

- założenia przewidywały stworzenie w ciągu 4 lat 107 tyś. miejsc pracy poza rolnictwem

- okręg miał składać się z 2 lub 3 stref:

A - woj. kieleckie - funkcje surowcowe

B - woj. lubelskie - funkcje organizacyjne

C - woj. sandomierskie - przemysł przetwórczy

- realizację projektu przerwała wojna, do tego czasu zatrudniono około 10 tysięcy osób

- ocena COP-u:

a) zalety:

- państwo jako główny inwestor, jednocześnie pobudzający inwestycje prywatne

- aktywizacja regionów słabo rozwiniętych

- koncepcja ta była dalej zaplanowana, był to początek perspektywicznego planu rozciągniętego na 15 lat (1939-53), który miał składać się z 5 planów 3-letnich:

- 1939-41 - rozbudowanie przemysłu militarnego

- 1942-44 - komunikacja, motoryzacja

- 1945-47 - modernizacja wsi i rolnictwa

- 1948-50 - urbanizacja, industrializacja kraju

- 1951-53 - ujednolicenie struktury ekonomicznej kraju między Polską A i B

b) wady:

- niemożliwe było wyliczenie wolnych zasobów ludzkich (duże bezrobocie ukryte), mimo wszystko nie zostałyby zagospodarowane wszystkie wolne siły

- zakładano samorozwijanie się COP-u, co wiązało się z dostawami węgla z Górnego Śląska( w razie wojny zajęte)

7) Tworzyły się pierwsze instytucje regionalne

1928 - Komisja do spraw regionu Podhala i Beskidu Zachodniego

1930 - komisja do spraw Planu Zabudowania Miasta i osiedli sąsiednich w Warszawie

1931 - Biuro Planu Regionalnego Wybrzeża w Wejherowie i Biuro Planu Regionalnego Łodzi, potem w Poznaniu i Katowicach

III. Kierunki polityki planowania regionalnego w PRL-u

- do roku 50 zakładano odbudowe kraju

- zagospodarowanie ziem odzyskanych

- zmiana warunków politycznych (nacjonalizacja gałęzi przemysłu, rolnictwa, usług)

1) Kierunki rozwoju

a) zagospodarowanie zachodnich i północnych obszarów kraju i ich zintegrowanie z pozostałymi

- podstawowym warunkiem zagospodarowania tych terenów było ich zasiedlenie Polakami

- odbudowa miast

b) maksymalne wykorzystanie możliwości rozbudowy potencjału ekonomicznego okręgów i regionów już uprzemysłowionych i zurbanizowanych

- zakładano następujące koncepcje rozwoju:

- równomierna - równomierne rozmieszczenie sił wytwórczych

- umiarkowana - koncentryczna

- policentryczna

W rzeczywistości jednak żadna z nich nie była realizowana, bo wszelkie inwestycje były kierowane na przemysł.

- rozwój przez uprzemysłowienie

- działania te przynosiły dalszy wzrost potencjału gospodarczego Górnego Śląska i zachodnich części województwa krakowskiego oraz odbudowę i rozwój okręgu warszawskiego

- rozbudowa istniejących okręgów i ośrodków przemysłowych okazała się ważnym narzędziem wzrostu gospodarczego

c) aktywizacja obszarów najsłabiej rozwiniętych (wschodnich i północnych)

- plan 6-letni 1950-55 zakładał uruchomienie przemysłu drzewnego, spożywczego, turystyki i gospodarki morskiej

d) w latach 60 pojawił się dodatkowy ważny czynnik w postaci wpływu integracji gospodarczej krajów socjalistycznych w ramach RWPG

- w wyniku budowy ropociągu z ZSRR do NRD powstał ośrodek przemysłu petrochemicznego w Płocku

- zagospodarowanie okręgu Turoszowa

e) w latach 70 budownictwo mieszkaniowe, infrastruktura (cały czas jednak priorytetem był przemysł i jego rozwój)

2) Instytucje polityki i planowania regionalnego związane z rozwojem przestrzennym

- już w latach 1946-47 ukształtowała się w Polsce organizacja systemu planowania gospodarki narodowej, ale początkowo w formie układu dualistycznego

a) planowanie gospodarcze - Centralny Urząd Planowania - zajmujący się koordynacją i opracowywaniem zbiorczych planów według działów i gałęzi przemysłu

b) planowanie przestrzenne - Główny Urząd Planowania Przestrzennego - planowanie przestrzenne zorganizowane było trójszczeblowo:

- plan przestrzennego zagospodarowania kraju

- plany regionalne na szczeblu krajowym

- plany miejscowe

- w 1949 roku dualizm został zlikwidowany - powstaje Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego - w praktyce jednak reforma ta pociągnęła za sobą ograniczenie badań w dziedzinie planów regionalnych i utrzymanie prac nad planem przestrzennego zagospodarowania kraju

- szczególnie znaczną rolę miało utworzenie w ramach Polskiej Akademii Nauk w 1959 roku Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (plany niepaństwowe, niezależne)

- w 1974 roku Państwowa Rada do spraw Gospodarki Przestrzennej

- w 1975 roku 49 województw (wcześniej było 14, potem 17)

U progu gospodarki rynkowej większych różnic w regionach nie było, zróżnicowania te zaczęły się, gdy wprowadzono nowy system polityczny.

IV. Polityka regionalna w okresie transformacji.

Przemiany, jakie miały miejsce:

- zmiany ustrojowe-systemowe

- reforma terytorialnej: I etap - 8.III.1990 - ustawa o samorządzie terytorialnym

II etap: 1999 - zmiana ilości województw do 16, prowadzenie własnej polityki regionalnej przez województwa

- początkowo województwa były pozbawione własnych budżetów

- stowarzyszenia - rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych (16.12.91r.)

- zwrócenie uwagi na środowisko naturalne

Zróżnicowania w poziomie rozwoju regionów ujawniają się w okresie transformacji w następujących procesach:

- poziom zamożności regionów

- sytuacja dochodowa mieszkańców

- zmiany na rynku pracy i poziom bezrobocia

- ruchy migracyjne na dużą skalę między województwami

- zmiany struktury własnościowej i sektorowej gospodarki (tempo prywatyzacji)

- rozwój sektora prywatnego

- rozmieszczenie kapitału zagranicznego

- rozwój sektora usług

- rozwój instytucji około biznesowych

- obowiązek planowania przestrzennego

To kształtuje podział województw na dwie grupy:

a) ekspansywnego rozwoju - (Warszawa, Gdańsk, Szczecin, Poznań), prowadziły ożywioną współpracę międzynarodową, posiadały infrastrukturę techniczną i społeczną

b) kryzysogenne - całe pasy województw polski:

- północnej - wysokie bezrobocie, zlikwidowano PGRy, nie rozwijały się usługi, braki w infrastrukturze, rolnictwo było dotowane przez państwo, słabo wykształcona ludność, tereny atrakcyjne turystycznie, ale nie miały rozwiniętej bazy,

- wschodniej - jako przykład województwo lubelskie - duże zanieczyszczenie środowiska, obszary zdegradowane przemysłowo, kwalifikacje pracowników dostosowane do przemysłu ciężkiego, niskie wykształcenie, brak infrastruktury, chaotycznie zagospodarowana przestrzeń (obok siebie funkcjonują kopalnie i osiedla mieszkaniowe),

- okręgi tradycyjnego przemysłu -

Priorytetowe obszary:

1) obszary zagrożone bezrobociem

- głównie północne i po części zachodnie obszary

- upadek uspołecznionego rolnictwa PGR

- brak przemysłu, infrastruktury społecznej i technicznej, miejsc pracy

- od 85 roku wysokość dotacji przewyższa produkcję czystą w tych gospodarkach (bierność)

2) obszary starych okręgów przemysłowych - Górny Śląsk, okręg łódzki, tarnobrzeski, wałbrzyski, legnicko-głogowski

- konieczność restrukturyzacji

- dopłaty do wydobycia

- brak nowoczesnych urządzeń

- niewielki udział w PKB

- niskie wykształcenie

- klęski ekologiczne na tych obszarach

Województwo katowickie w latach 90:

- zajmuje 2,1% powierzchni kraju

- zamieszkuje tu 4 mln ludzi

- 80% mieszkańców z 53 miast - najwyższy wskaźnik urbanizacji

- 520 przedsiębiorstw państwowych

- 25% PKB

- gospodarka monokulturowa - dominacja przemysłu tradycyjnego

- 20% towarów eksportowanych

- 6% ludności wyższe wykształcenie + olbrzymie zróżnicowanie kulturowe

- klęska ekologiczne: 742 czynniki niszczące środowisko, 240 zakładów uznano za szczególnie niebezpieczne, chaotyczna struktura urbanizacyjna

Łódź:

- wyższe wykształcenie

- aktywność zawodowa kobiet

- przedsiębiorczość mieszkańców

- korzystne położenie na szlakach urbanizacyjnych

Ćwiczenia 5 (20.11.2007)

Winiarski, polityka regionalna (zagadnienie 3 i 4 podrozdziały pod takim samym tytułem)

POLITKA REGIONALNA POLSKI W TRAKCIE PRZEMIAN

Polityka rozwoju regionalnego jest częścią polityki rozwoju kraju

- dążenie do zaspokojenia potrzeb obywateli

- rozwiązywanie specyficznych problemów regionów

I. Pojęcie, cele i zasady polityki regionalnej

Polityka przestrzenna - to usystematyzowane działanie władz publicznych na przestrzenne zachowania podmiotów gospodarczych, niezależnie od istniejących podziałów administracyjnych. Polityka przestrzenna państwa to działania podejmowane przez rząd centralny oraz jego agendy, w tym także terenowe. Skierowana jest bardziej problemowo, nie uwzględnia podziałów na gminy, powiaty, województwa.

Polityka regionalna - jest częścią polityki przestrzennej (elastyczna, płynna granica)

Zadania polityki przestrzennej w nadchodzącej dekadzie:

1) Utrzymanie policentrycznej struktury polskiego systemu osadniczego

- żeby nie było dominacji jednego ośrodka

- sytuacja Polski jest dobra - mamy strukturę policentryczną, jest Warszawa, ale są również ośrodki, które stanowią dla niej przeciwwagę

2) Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju

Uwarunkowania rozwoju polityki przestrzennej:

- wewnętrzne

- zewnętrzne

Strategiczne cele rozwoju i zagospodarowania przestrzennego kraju - dynamizacja rozwoju Polski otwartej na globalny i europejski system gospodarowania, ożywienie cywilizacyjne przez kształtowanie przestrzeni otwartej, przestrzeni konkurencyjnej, innowacyjnej i efektywnej, przestrzeni czystej, zróżnicowanej i politycznie zdecentralizowanej

3) Główne zadania przy świadomej polaryzacji

a) policentryczny i umiarkowany stopień koncentracji - polaryzacja aktywności społeczno-gospodarczej w celowo wybranych węzłach

- europole tj. Warszawa, Kraków, Poznań, Trójmiasto

- potencjalne europole - Wrocław, Łódź, Szczecin, Katowice, Lublin, Rzeszów, Białystok

- Częstochowo ważny ośrodek z punktu kultu religijnego

- sieci krajowych, ponadregionalnych i regionalnych ośrodków równoważenia rozwoju

ponadregionalne: Chełm, Biała-Podlaska, Zamość

regionalne: Puławy

- strefach rekreacyjnych o walorach przyrodniczych i krajoznawczych

- strefach infrastruktury technicznej

b) Wykorzystanie jednego z największych atutów Polski w konkurencyjnej przestrzeni gospodarki światowej położenia na osi wschód-zachód

- drogi, autostrady

- jakość przejść granicznych

- opóźnienia w budowie korytarzy transportowych

c) Wykorzystanie współpracy przygranicznej jako ważnego czynnika rozwoju regionu i kraju

Zalety:

- wymiana handlowa w pasie przygranicznym

- współpraca w zakresie ochrony środowiska, infrastruktury gospodarki komunalnej, przepływie kapitału, inwestycji

Wady:

- wiele zakłóceń i zagrożeń

- nadmierny ruch drogowy na nieprzystosowanych do tego szosach

- nielegalna migracja, przemyt

- nadmierny hałas

d) System infrastruktury technicznej

- transport, sieci energetyczne, telekomunikacja

- autostrady, lotniska

- drogi ekspresowe

- powoduje to wzrost konkurencyjności regionu na arenie międzynarodowej

- 4 korytarze transportowe wsparte koleją przebiegającą przez Polskę

e) Poprawa stanu środowiska naturalnego

ekologizacja - zahamowanie procesów degradacji środowiska

3 problemy ekologiczne Polski:

- deficyt wód na wielu obszarach

- zanieczyszczenie powietrza (najwyższa emisja dwutlenku siarki, potem dwutlenku węgla)

- źle prowadzona gospodarka odpadami

f) Promowanie turystyki, przeciwdziałanie powodziom

Natura 2000 - 30% obszaru Polski (parki, rezerwaty)

Ekonet 1995 - 46% powierzchni kraju, obszary jezior, nieuregulowane doliny rzek Wisły, Bugu, Odry, rezerwaty o randze europejskiej: Karpaty, tatry, Bieszczady, Karkonosze, Babia Góra, Puszcza Białowieska

g) Restrukturyzacja technologiczna okręgów przemysłowych COP, okręg Łódzki, Wałbrzyski, aglomeracja krakowska, Dolnośląski, Koniński, (wyczerpanie się zasobów)

h) Poprawa struktury agrarnej rolnictwa (ściana wschodnia) pewnych obszarów na zachodzie i obszarów górskich

i) Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, aby zapewnić dostęp do infrastruktury społecznej i technicznej

Zasady europejskiej polityki regionalnej

1) Zasady generalne

- subsydiowanie

- koordynacja

- elastyczność

2) Zasady organizacji polityki regionalnej

- programowanie

- partnerstwo

- koncentracja

- dodatkowość

Cele polityki regionalnej - modele

{- regiony mogące konkurować na arenie międzynarodowej} (model egalitarny, model prokonkurencyjny)

A) Poprawa sytuacji określonego regionu, celem działania jest konkretny region

- przyśpieszenie rozwoju regionów zacofanych

- pomoc regionom poddanym procesom głębokiej restrukturyzacji

B) Uzyskanie lepszej sytuacji w skali całego kraju, interes regionu podporządkowany jest celom ogólnokrajowym

- równoważenie struktury przestrzennej, ograniczenie roli jednego wielkiego ośrodka miejskiego (deglomeracja Paryża)

- działania deglomeracyjne są mało skuteczne

- wspieranie regionów o znaczeniu kluczowym w skali całego kraju (COP, port w Gdyni)

II. Polityka interregionalna i intraregionalna.

Polityka regionalna wg Winiarskiego - całokształt czynności państwa w zakresie oddziaływania na rozwój społeczno-gospodarczy regionów kraju, polityka regionalna nadaje terytorialne wymiary ogólnej polityce rozwoju gospodarczego i jest jej dalszą składową

Polityka rozwoju regionalnego - rozumiana jest jako działalność różnorodnych organizacji skierowana na stymulowanie, wyzwalanie i katalizowanie rozwoju regionalnego. Polityka ta ma 2 wymiary:

a) interregionalny - (międzyregionalny) rząd

b) intraregionalny - (wewnątrzregionalny) samorządy lokalne

polityka interregionalna - usystematyzowane oddziaływanie na obszary będące wyodrębnionymi ponadlokalnymi jednostkami terytorialnego podziału administracyjnego kraju (regiony). Polityka interregionalna państwa to działania podejmowane przez rząd centralny oraz jego agendy, w tym także terenowe. Dotyczy wszystkich regionów.

polityka intraregionalna - usystematyzowane oddziaływanie na procesy rozwoju społeczno-gospodarczego zachodzące na obszarze region. Polityka intraregionalna są to działania podejmowane przez samorządowe władze regionu oraz ich agendy. Dotyczy jednego regionu.

Cele polityki interregionalnej państwa:

1) stymulowanie rozwoju regionu po to, by zwiększyć jego konkurencyjność wobec regionów krajów sąsiednich (strategia rozwoju)

- regiony przygraniczne

- regiony atrakcyjne turystycznie

- miasta portowe

- węzły międzynarodowej komunikacji lotniczej

- stare okręgi przemysłowe

2) Wspieranie zacofanych regionów o małych szansach rozwojowych, po to, by w ten sposób zmniejszyć różnice między poszczególnymi obszarami danego kraju (strategia przetrwania)

- tereny rodzime o słabych warunkach przyrodniczych na produkcję rolną

- tereny górskie

- słaba dochodowość ludności

- zahamować odpływ ludzi

- pomoc w tworzeniu nowych rodzajów aktywności (turystyka górska)

Ponieważ zawsze mamy do czynienia z ograniczonymi środkami, cele te są wzajemnie sprzeczne, bowiem dążenie do realizacji 1 opcji zabiera środki, które mogłyby być przeznaczone na realizację 2 wariantu.

Podstawy prawne realizacji polityki regionalnej w Polsce:

- ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju

- ustawa z dnia 12 maja 2000r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego

- ustawa z dnia 27 marca 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

- ustawy o samorządach województw, powiatach, gminach

- rozporządzenie RM z 13.10.2006r. w sprawie uchwalenia mapy pomocy regionalnej

- coroczne ustawy budżetowe

Cele polityki regionalnej:

- strategiczne programowanie rozwoju regionalnego

- wsparcie przedsiębiorczości

- wsparcie procesów restrukturyzacji regionalnej

- wsparcie transeuropejskiej sieci infrastrukturalnej

- wsparcie przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska

- rozwój lokalnej infrastruktury technicznej

- wsparcie rozwoju środowiska biznesu

- tworzenie warunków do doskonalenia jakości kapitału ludzkiego

- stymulowanie innowacyjności regionu

- wsparcie sfery informacyjno-promocyjnej

- rozwój współpracy transgranicznej

Częstym zarzutem jest to, że pomoc regionalna przez słabsze regiony jest źle wykorzystywana.

III. Typy strategii regionalnej

1) Ekstensywny rozwój regionalny:

- wzrost ilościowy

- opiera się na absorpcji ilościowych czynników wzrostu:

- uruchomienie i powiększenie eksploatacji zasobów naturalnych (inwestycje)

- zwiększenie zatrudnienia siły roboczej (tworzenie nowych miejsc pracy)

- zwiększenie mobilności poszczególnych czynników wzrostu

- proces rozwoju przebiega w formach dość silnie spolaryzowanych, koncentruje się najczęściej w niektórych regionach i ośrodkach

- industrializacja, urbanizacja, aktywizacja

2) Intensywny rozwój regionalny:

- większa efektywność zasobów już wykorzystywanych

- wydajne zatrudnienie siły roboczej, przetwarzanie surowców naturalnych na produkty wysoko uszlachetnione

- strategia ta wiąże się z wyższą fazą rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju

- zaawansowane procesy industrializacji, urbanizacji, stan pełnego zatrudnienia siły roboczej

- restrukturyzacja, harmonizacja

IV. Działania operacyjne polityki regionalnej.

Aktywizacja:

- dynamizowanie rozwoju wybranych regionów

- przedsięwzięcia gospodarcze, które powinny doprowadzić do likwidacji lub przynajmniej istotnego ograniczenia zjawisk wyrażających opóźnienia w rozwoju na określonych obszarach

- cel: w pełni wykorzystane zasoby czynników ekonomicznych i ludzkich na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju i zagwarantowanie ludności wszystkich regionów szans wyrównanego uczestnictwa w rosnącym dobrobycie społecznym

- może to być inicjatywa państwa lub oddolna (wykorzystanie rezerw władz samorządowych)

- zagospodarowanie nadwyżki siły roboczej, wolnych zasobów przyrodniczych, surowców i innych rezerw znajdujących się w regionie

Deglomeracja:

- obniżenie lub zahamowanie procesu wzrostu koncentracji działalności gospodarczej i skupiania się ludności na najsilniej rozwiniętych obszarach, a zwłaszcza w wielkich miastach

- deglomeracja bierna - polega na niedopuszczaniu do realizacji nowych inwestycji na terenie wyznaczonych obszarów, ewentualnie też na blokowaniu inwestycji restytucyjnych

- deglomeracja czynna - polega na rozśrodkowywanie przemysłu jako siły miastotwórczej i fizycznym przenoszeniu istniejących zakładów, bardzo kosztowne operacje

Restrukturyzacja:

- restrukturyzacja regionalna obejmuje i sferę produkcyjną i sferę zarządzania, organizacji pracy, sferę społeczną-podnoszenie kwalifikacji ludności

- jest to działanie zaplanowane i skoordynowane przez władze administracyjne danego obszaru

- wywodzi się z połączenia 2 słów: rekonstrukcja i struktura

- unowocześnianie gospodarki regionu - sfera innowacyjna

- jest złożonym procesem obejmującym stopniowe przekształcanie struktury regionalnej

- w zakres tego przekształcenia wchodzą rozmiary i proporcje produkcji, metody wytwarzania, układy własnościowe, systemy zarządzania

- odbywają się one pod wpływem świadomie ukierunkowanych działań podmiotów gospodarczych i administracyjnych

- formy restrukturyzacji:

- podmiotowa (własności)

- przedmiotowa (układu gałęziowo-branżowego)

- terytorialna (przestrzenny zakres restrukturyzacji)

Harmonizowanie:

- proporcjonalny, kompleksowy rozwój w różnych sferach, mają się uzupełniać, współgrać ze sobą

- wyprzedzanie problemów, staramy się do nich nie dopuścić

- wzajemne uzupełnianie się przedsięwzięć organizacyjnych w obrębie regionu

restrukturyzacja i harmonizowanie - intensywny

aktywizacja - ekstensywny lub intensywny

deglomeracja - nigdzie nie pasuje, nie jest to strategią rozwoju

Ćwiczenia 6 (27.11.2007)

ROLA SMAORZĄDU TERYTORIALNEGO W REALIZOWANIU POLITYKI REGIONALNEJ

W roku 1990 reaktywowano samorząd gminny, w drugim etapie reformy przywrócono powiaty i województwa.

Gmina - podstawowa jednostka podziału terytorialnego, spójna terytorialnie i wspólnota mieszkańców zamieszkująca to terytorium. Granice kształtują się w wyniku tradycji, dostępu do infrastruktury społecznej, w miarę jednorodny system zagospodarowania.

Wyróżnia się gminy:

- miejskie - gmina, która zawiera się w administracyjnych granicach miasta, inaczej gmina o statusie miasta

- wiejskie - na swoim terytorium nie zawiera miasta

- miejsko-wiejskie - gmina w skład, której wchodzi miast (z reguły siedziba rady gminy) oraz kilka lub kilkanaście wsi

Na terenie kraju jest obecnie 2478 gmin trzech rodzajów: 1587 gmin wiejskich, 584 gminy wiejsko-miejskie oraz 307 gmin miejskich (ogółem liczba miast wynosi 891).

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy.

Organy gminy:

- rada gminy - organ stanowiący

- wójt, burmistrz, prezydent - organ wykonawczy

Burmistrz jest wtedy, gdy jest to gmina wiejsko-miejska. Prezydent, gdy liczba mieszkańców powyżej 100 tys. mieszkańców.

Zadania własne jednostek samorządu terytorialnego:

1) sprawy z zakresu infrastruktury technicznej

- wszystkie usługi, media, z których korzysta ludność, są to usługi podstawowe o zasięgu lokalnym

2) sprawy z zakresu infrastruktury społecznej

3) sprawy z zakresu bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, ochrona przeciwpowodziowa i przeciwpożarowa

4) ład przestrzenny, gospodarka terenami i ochrona środowiska

5) zadania inne

Gmina realizuje dwa rodzaje zadań:

a) własne

- zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą one być:

a) obowiązkowe:

- gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym

b) fakultatywne:

- gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).

Zadania własne obejmują sprawy :

1. ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej

2. gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

3. wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz

4. lokalnego transportu zbiorowego

5. ochrony zdrowia

6. pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych

7. gminnego budownictwa mieszkaniowego

8. edukacji publicznej

9. kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

10. kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych

11. targowisk i hal targowych

12. zieleni gminnej i zadrzewień

13. cmentarzy gminnych

14. porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego

15. utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych

16. polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej

17. wspierana i upowszechnianie idei samorządowej

18. promocji gminy

19. współpracy z organizacjami pozarządowymi

20. współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

b) zlecone

- inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Są:

- przekazywane na mocy regulacji ustawowej

- przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.

Powiat to jednostka podziału administracyjnego będąca częścią województwa. Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową. Ilekroć w ustawie jest mowa o powiecie, należy przez to rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Wyróżnia się powiaty:

- ziemskie - skupiają od kilku do kilkunastu sąsiadujących gmin

- grodzkie - pow. 100 tys. mieszkańców, bądź przestały być siedzibą wojewody w momencie reformy; gminy wydzielone, miasta na prawach powiatu

W Polsce jest 379 powiatów - 314 ziemskich i 65 grodzkich (miast na prawach powiatu).

Organy powiatu:

- rada powiatu - organ stanowiący i kontrolny

- zarząd powiatu na czele ze starostą - organ wykonawczy

Art. 4

1. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1. edukacji publicznej

2. promocji i ochrony zdrowia

3. pomocy społecznej

4. polityki prorodzinnej

5. wspierania osób niepełnosprawnych,

6. transportu zbiorowego i dróg publicznych,

7. kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

8. kultury fizycznej i turystyki,

9. geodezji, kartografii i katastru,

10. gospodarki nieruchomościami,

11. administracji architektoniczno-budowlanej,

12. gospodarki wodnej,

13. ochrony środowiska i przyrody,

14. rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15. porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16. ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17. przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18. ochrony praw konsumenta,

19. utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20. obronności,

21. promocji powiatu,

22. współpracy z organizacjami pozarządowymi.

2. Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

3. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.

4. Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.

5. Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

6. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.

Art. 4a. Ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

kataster - urzędowy opis nieruchomości

Województwo - jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego dla administracji rządowej, od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego. Mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową. Ilekroć w ustawie jest mowa o województwie lub samorządzie województwa, należy przez to rozumieć regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Organy samorządu województwa:

- sejmik województwa - organ stanowiący i kontrolny

- zarząd województwa na czele z marszałkiem - organ wykonawczy

Art. 14.

1. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

4) pomocy społecznej,

5) polityki prorodzinnej,

6) modernizacji terenów wiejskich,

7) zagospodarowania przestrzennego,

8) ochrony środowiska,

9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych,

10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,

11) kultury fizycznej i turystyki,

12) ochrony praw konsumentów,

13) obronności,

14) bezpieczeństwa publicznego,

15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

2. Ustawy mogą określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez zarząd województwa.

3. Ustawy mogą nakładać na województwo obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele:

1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej,

2) pobudzanie aktywności gospodarczej,

3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,

5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego

W każdej strategii musi być:

- diagnoza obecnej sytuacji, przewidywane szanse i zagrożenia rozwoju województwa

- sformułowanie celów strategicznych, w jakim kierunku zamierza rozwijać się województwo

- uszczegółowienie celów strategicznych poprzez cele operacyjne

- wskazanie organów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych celów

- wskazanie środków i źródeł finansowania, realizacji celów i strategii

Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się:

1) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy,

2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,

3) pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej,

4) wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli,

5) racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

6) wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji,

7) wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie,

8) promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa,

9) wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Te strategie realizowane są przez programy operacyjne (od 2007 roku Regionalne Programy Operacyjne).

Samorząd województwa może występować o dofinansowanie realizacji regionalnego programu operacyjnego środkami budżetu państwa i środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz innymi środkami pochodzącymi ze źródeł zagranicznych, w trybie określonym w odrębnej ustawie.

Kontrakty wojewódzkie:

- jest to umowa publiczno-prawna zawarta między rządem, którego przedstawicielem jest minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego i samorządem województwa, którego przedstawicielem jest zarząd. Umowa jest zawarta w celu dofinansowania zadań samorządu, ze środków budżetu państwa. Są to zwykle duże inwestycje, z którymi pojedyncze samorządy by sobie nie poradziły. (np. budowa ważniejszego węzła komunikacyjnego, ośrodka badawczo-naukowego). Około 5% w puli kontraktów może być przeznaczone na szkolenia, promocje i programy pilotażowe.

Promocja jako zadanie inne:

- z punktu widzenia odbiorcy wyróżniamy dwa rodzaje promocji:

- ogólną - skierowana do szerokiej publiczności, zawiera ogólne informacje o regionie (jednostce), o jej położeniu, ludności, gospodarce, kulturze, w sposób ogólny prezentujemy się

- ukierunkowana - na konkretną grupę odbiorców, najczęściej turystów albo inwestorów, w związku z tym zawiera wyselekcjonowaną informację, pod kątem potrzeb tej grupy

Wojewoda jest:

1) przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,

2) zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,

3) organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,

4) organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,

5) reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.

Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Art. 15.

Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa, a w szczególności:

1) kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych, ustaleń Rady Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa Rady Ministrów,

2) kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej,

3) dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu oraz - w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawach - koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań,

4) zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach,

4a) dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy,

5) reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych,

6) wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, wynikające z odrębnych ustaw,

7) współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,

8) przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa,

9) wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.

- jest przedstawicielem Skarbu Państwa

Ćwiczenia 7 (4.12.2007)

KONKURENCYJNOŚĆ POLSKICH REGIONÓW

1. Czynniki konkurencyjności regionów.

a) wskaźniki całościowe

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (potencjał gospodarczy) województw mierzy się m. in. za pomocą wskaźników całościowych, tj.:

- PKB i udział poszczególnych województw w tworzeniu krajowego PKB (ilustruje siłę gospodarczą województw)

- PKN

- PKB / p.c.

- wartość dodana brutto per capita

- regionalny poziom wartości dodanej brutto

wartość dodana - PKB skorygowany o transfery państwa, podatki; produkcja czysta we wszystkich sektorach

I. Wnioski (dotyczące wartości dodanej brutto)

- poziom rozwoju województw wykazuje związek z wartością dodaną brutto na 1 mieszkańca (2000r. - średnia wartość dodana brutto per capita - 15,6 tyś. zł), (wysoka korelacja dodatnia)

- wartość dodana brutto per capita = wydajność pracy (wskaźnik wydajności)

- województwa o wysokim poziomie rozwoju cechuje względnie wysoka wydajność pracy, a województwa o niskim poziomie rozwoju mają też niską wydajność pracy (najniższą wydajność pracy odnotowano w województwie lubelskim)

- istnieje też duża korelacja między wartością dodaną brutto per capita, sektorami gospodarki:

- usługi - największa wartość dodana brutto per capita - największa wydajność

- rolnictwo - najniższy poziom rozwoju gospodarczego

- usługi - woj. mazowieckie

- przemysł - woj. śląskie

- rolnictwo - woj. podlaskie, lubelskie

Wysoka pozycja woj. śląskiego obniża się z roku na rok na korzyść mazowieckiego i dolnośląskiego.

Województwo wielkopolskie dosyć wysoki udział rolnictwa (ok. 8%), a mimo to znajduje się w czołówce, pojawia się, zatem pytanie, jakiego typu jest to rolnictwo: wielkoobszarowe, dobrze rozwinięta struktura agrarna.

II. Wnioski (PKB)

- udział województw w tworzeniu PKB określa siłę gospodarczą województwa

- wielkość regionalna PKB jest bardzo zróżnicowana i kształtowała się w 2000 roku w cenach bieżących od 16 mln zł w podlaskim do 136 mln zł w mazowieckim - cały czas rośnie

- do województw o największym udziale w tworzeniu PKB (2006r.) należy

- mazowieckie około 21,4%

- śląskie 13,3%

- wielkopolskie, dolnośląskie, małopolskie - powyżej 7%

Łącznie tych 5 województw wytwarza około 60% krajowego PKB.

- do województw o najniższym udziale w tworzeniu PKB (2-3%) należą: podlaskie, warmińsko-mazurskie, lubuskie, opolskie, świętokrzyskie

- lubelskie w 2006 roku 38 mln zł - niecałe 3,9%

- odnotowuje się wzrost zróżnicowań regionalnych w wielkości tworzonego PKB

III. Wnioski (PKB / p.c.)

- PKB / p.c. przedstwaiwa poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (średnia krajowa 17,7 tyś zł)

- do regionów o najwyższym PKB / p.c. należą:

- mazowieckie 26,8 tyś zł

- śląskie 19,5 tyś zł

- wielkopolskie, dolnośląskie, pomorskie - powyżej średniej krajowej

- do regionów o najniższym PKB / p.c. należą:

- lubelskie 12,1 tyś zł

- podkarpackie 12,6 tyś

- podlaskie 13,1 tyś

- warmińsko-mazurskie 13,2 tyś zł

- świętokrzyskie 13,8 tys. zł.

b) Wskaźniki cząstkowe (co determinuje konkurencyjność i potencjał gospodarczy regionu?)

1. Struktura gospodarki - sektor usług, przemysł, rolnictwo

- poziom rozwoju potencjału gospodarczego województw jest bardzo zróżnicowany, ale możemy tu wyróżnić 2 grupy:

a) województwa, w których w dalszym ciągu rolnictwo odgrywa ważną rolę (lubelskie, świętokrzyskie, podlaskie warmińsko-mazurskie)

b) Województwa o wysokim udziale usług i budownictwa (zachodniopomorskie, pomorskie, małopolskie, mazowieckie)

- najbardziej konkurencyjne z punktu widzenia gospodarki są: mazowieckie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, pomorskie.

2. Poziom uprzemysłowienia - który ze względu na znaczny zakres umiędzynarodowienia sektora, determinuje konkurencyjność.

- najbardziej uprzemysłowione regiony to: Śląsk, Dolny Śląsk, Opolszczyzna, ziemia Łódzka, Wielkopolska, woj. podkarpackie

- w trudnej sytuacji są województwa, w których skoncentrowane są tzw., tradycyjne gałęzie przemysłu - Śląsk, Łódź

- największy udział w krajowej produkcji sprzedanej przemysłu w 1998 roku miały województwa: mazowieckie 18,8%, śląskie 18,3%, wielkopolskie 10,3%, dolnośląskie 6,3%, małopolskie 7,3%

- wysoka pozycja Śląska to również efekt ogromnych pieniędzy, jakie państwo pompuje w ten region

3. Charakter struktury własnościowej

- niepokojącym sygnałem jest niskie tempo wzrostu udziału sektora prywatnego w produkcji sprzedanej tych województw, w których sfera własności prywatnej odgrywa relatywnie mała rolę

- konieczne jest wspieranie firm i działalności gospodarczej przez sektor usług 9koncentracja tych firm w mazowieckim i śląskim) - co jest niekorzystne, bo występują korzyści skali - [przyciąganie kapitału kosztem innych regionów

- obok infrastruktury technicznej ważnym czynnikiem jest też ogólne otoczenie

instytucje otoczenia biznesu - różnorodne instytucje i organizacje społeczne i gospodarcze, których działalność przyczynia się do rozwoju przedsiębiorczości oraz usprawnienia procesu wymiany towarów i usług (Np. ośrodki innowacji, transferu technologii);

instytucje finansowe: banki, firmy ubezpieczeniowe, giełdy, fundusze inwestycyjne, biura maklerskie

instytucje rozwojowe: instytucje szkoleniowe, ośrodki badawczo-rozwojowe, organizacje rozwoju regionalnego i lokalnego (Lubelska Fundacja Rozwoju), centra biznesu, wspieranie przedsiębiorczości

inkubatory przedsiębiorczości - instrument rozwoju i wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w fazie rozwoju, dla początkujących:

- wyposażenie, pomieszczenia produkcyjne udostępniane na warunkach ulgowych

- doradztwo administracyjne i finansowe

- wszystko to jest organizowane głównie przez samorządy terytorialne, ale też firmy prywatne (I inkubator - Japończycy w Mielcu)

- w dłuższym okresie mogą się samofinansować

- w początkowym okresie konieczne są wysokie nakłady na zorganizowanie, przedsiębiorstwa maja od 3 do 5 lat, potem opłaty są podnoszone i takie przedsiębiorstwo powinno opuścić inkubator

- aby otrzymać miejsc należy sporządzić biznesplan

- w Polsce jest około 50 inkubatorów (przy UMCSie tez działa)

- pierwszy powstał w Puławach w 1996 roku

wady: lokalizacja niedogodna w bardzo przemysłowej części miasta, trudniej dostępna dla nowych odbiorców towarów

zalety: tradycja, było aż 45 odbiorców, ale nie wiadomo, co dzieje się z większością

park technologiczny - zorganizowany zespół szkół wyższych różnego typu, placówek badawczych, przedsiębiorstw reprezentujących zaawansowane technologię, różnego typu firm usługowych. Celem jest:

- transfer innowacji

- praktyczne wykorzystanie dorobku naukowego

- tworzenie miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanej kadry

- modernizacja i restrukturyzacja gospodarki regionalnej

- przykłady: Berlin, lazurowe Wybrzeże, Londyn, w Polsce: Kraków, Wrocław, Warszawa, Poznań (planowane są w Lublinie i Łodzi)

4. Działalność innowacyjna i inwestycyjna

- procesy inwestycyjne i modernizacyjne stwarzają szanse dla słabszych regionów na dogonienie silniejszych

- większość inwestycji dokonywana jest jednak w regionach silnych, w których funkcjonują już konkurencyjne, zyskowne przedsiębiorstwa (mazowieckie i śląskie - 35% nakładów inwestycyjnych)

- przyciąganie zagranicznych inwestorów, napływ kapitału, nowe miejsca pracy

- inwestorzy zagraniczni uczestniczą dość szeroko w inwestycjach lokalnych, ale są to mali inwestorzy, brak inwestycji strategicznych

- w naszym regionie największe: cementownia Chełm, zakłady azotowe w Puławach

- planowane są duże inwestycje - biurowce typu A, centrum konferencyjne

Co zniechęca zagranicznych inwestorów:

- biurokracja (program „Gmina przyjazna inwestorowi” - Janów, Świdnik, Rejowiec)

- infrastruktura społeczna

- brak autostrad, mało dróg ekspresowych

- prawo bankowe, polski system podatkowy

- brak lotniska

5. Zdolność do sprzedaży - eksport regionów

- o potencjale eksportowym województw decyduje ich udział w krajowym eksporcie

- najwięcej eksportują: mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie, pomorskie

6. Zdolność do kreowania wizerunku atrakcyjności

- chodzi o województwa dysponujące największym potencjałem gospodarczym, przyciągającym zagraniczne inwestycje, które wpływają na wzrost konkurencyjności poprzez unowocześnianie produkcji i transfer technologii

- dominuje tu Mazowsze, Śląsk, gdzie zlokalizowane są duże aglomeracje miejskie, oferujące inwestorom duży i chłonny rynek zbytu

Syntetyczna ocena atrakcyjności inwestycyjnej

I. mazowieckie, śląskie - klasa A

II. wielkopolskie, pomorskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie - klasa B

- rozwój przemysłu

- przygraniczne położenie

- dość wysoka chłonność rynku
- dostępność komunikacyjna

III. małopolskie, lubuskie, łódzkie, kujawsko-pomorskie, opolskie - klasa C

IV. warmińsko-mazurskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, lubelskie - klasa D

- wschodnia część kraju, może im pomóc wykorzystanie środków z UE

2. Zróżnicowanie jakości życia w miastach wojewódzkich

Dla słabszych regionów pewną szansą w przyciąganiu kapitału stanowić może wyczerpywanie się ofert prywatyzacyjnych w Polsce i możliwy wzrost inwestycji typu greenfield.

Paradoksalnie regiony te oferują stosunkowo wysoką jakość życia, na co składają się m.in.;

- niskie zanieczyszczenie środowiska

- relatywnie niski poziom przestępczości

- niskie koszty pracy

- niskie ceny wynajmu i zakupu obiektów przemysłowych

- sąsiedztwo z silnymi regionami, które stanowią chłonny rynek zbytu

Ocena jakości życia prowadzona przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową to nie tylko możliwość osiągania wysokich zarobków, bliskość instytucji administracyjnych, ale również wiele innych czynników:

- czynniki demograficzne

- stan środowiska naturalnego

- sytuacja mieszkaniowa

- sieć handlowa

- możliwość edukacji (przedszkola, szkoły, uczelnie)

- dostęp do kultury (muzea, teatry itd.)

- ochrona zdrowia (szpitale, przychodnie, apteki, liczba lekarzy, przedwczesna umieralność, umieralność niemowląt)

- transport i komunikacja miejska

- infrastruktura sportowa

Oznacza to, zatem, że nie zawsze miasta, które najdynamiczniej się rozwijają, oferują najwyższą jakość życia.

W grupie dużych miast w klasie A (o najwyższej jakości życia) znalazły się: Lublin, Kraków, Rzeszów, Olsztyn.

Reasumując najbardziej konkurencyjne są jednak: mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie, pomorskie, zachodniopomorskie.

3. Szanse i zagrożenia rozwoju województwa lubelskiego:

Zagrożenia:

- nieodpowiednie przygotowanie projektów

- odpływ wykwalifikowanej kadry

- opieszałość urzędników

Szanse:

- tranzytowe położenie wschód-zachód

- niskie koszty pracy

- walory turystyczne

- dobrze wykwalifikowani pracownicy (Lublin miasto studenckie)

- SSE

- finalizacja budowy lotniska

- rozwój kultury (Lublin ubiega się o „stolicę kultury”)

- województwo jest wschodnią granicą unii

Ćwiczenia 8 (11.12.2007)

Najbogatsze regiony europejskie: Londyn, Hamburg, Luxemburg, Paryż, Bruksela, Wiedeń,

Najbiedniejsze regiony: Polska wschodnia, Rumunia

Priorytetowe cele polityki regionalnej w latach 2000-2006

1. Cel 1

- promowanie rozwoju i przekształceń strukturalnych w słabiej rozwiniętych regionach, których PKB na mieszkańca (wg parytetu siły nabywczej) był niższy niż 75% średniej wspólnotowej

- regiony wsparcia wyznaczano na poziomie NTS 2

- celem tym objęto większość regionów zaliczanych w latach 1994-1999 do Celu 1 i Celu 6

2. Cel 2

- wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych

- objął obszary wyznaczona na poziomie NTS 3, w których dominowały następujące problemy:

- restrukturyzacja sektora przemysłowego

- zmiany gospodarcze i społeczne w sektorze usługowym

- upadające obszary wiejskie

- obszary miejskie znajdujące się w sytuacji kryzysowej

- obszary uzależnione od rybołówstwa znajdujące się w trudnej sytuacji

- kryteria kwalifikacji: stopa bezrobocia i długotrwałe bezrobocie, udział zatrudnionych w przemyśle (lub odpowiednio w usługach, rybołówstwie, rolnictwie), spadek zatrudnienia w dominującym sektorze, zanieczyszczenie środowiska, wysoki poziom ubóstwa, przestępczość, niski poziom edukacji w miastach

3. Cel 3

- zorientowany horyzontalnie (wcześniejsze dwa miały charakter regionalny)

- wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia na obszarach nie objętych Celem 1

Inicjatywy Wspólnoty

- transnarodowe programy, których celem jest znalezienie wspólnych rozwiązań dla problemów mających szczególne znaczenie dla całego ugrupowania

- inicjowała je Komisja, a poszczególne państwa odpowiadały za koordynację i wdrażanie

a) Inicjatywa Wspólnoty INTERREG III

- wzmocnienie ekonomicznej i społecznej spójności przez wspieranie trzech komponentów:

- współpracy transgranicznej (część A) - obszary przygraniczne, krajów graniczących, a nienależących do UE; zadania: promocja rozwoju obszarów wiejskich, miejskich i stref przybrzeżnych, rozwój MŚP, integracja rynku pracy i wspieranie lokalnych inicjatyw, badania i rozwój, szkolnictwo, kultura, ochrona zdrowia, ochrona środowiska, infrastruktura transportowa, telekomunikacyjna, wodna i energetyczna, współpraca administracji, wymiaru sprawiedliwości oraz ochrony cywilnej

- współpracy transnarodowej (część B) - wspólne inicjatywy lokalne, regionalne i narodowe na rzecz pogłębienia integracji, zrównoważonego rozwoju w obrębie UE, wspomaganie pewnych grup regionów; obejmowała: rozwój przestrzenny miast i obszarów wiejskich, systemów transportowych, gospodarowanie środowiskiem i zasobami naturalnymi, integracja regionów nadmorskich i ultraperyferyjnych

- współpracy międzyregionalnej (część C) - działania na rzecz rozwoju regionalnego i osiągania spójności, w szczególności w regionach opóźnionych i podlegających rekonwersji strukturalnej; obejmowała: wymianę informacji i doświadczeń, współpraca w badaniach, rozwój technologii, przedsiębiorczości, turystyki, kultury i ochrony środowiska

- w latach 2007-2013 problematyka INTERREG została ujęta w nowym celu dotyczącym współpracy terytorialnej

b) Inicjatywa Wspólnoty URBAN II

- wspieranie formułowania i implementacji nowatorskich strategii na rzecz zrównoważonej odnowy ekonomicznej i społecznej małych i średnich miast oraz dzielnic dużych aglomeracji, dotkniętych zjawiskami kryzysowymi

- rozszerzanie i wymianę wiedzy, doświadczeń w zakresie zrównoważonej odnowy i rozwoju obszarów miejskich

c) Inicjatywa Wspólnoty LEADER +

- wspieranie obszarów wiejskich, zachęcanie i wspomaganie podmiotów lokalnych w:

- zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

- wzmacnianie otoczenia gospodarczego służącemu kreowaniu nowych miejsc pracy

- poprawa zdolności organizacyjnych nowych społeczności

- wsparcie było kierowane do Lokalnych Grup Działania (LGD), które odpowiedzialne były za miejscowe strategie rozwoju i za ich realizację, inicjatywa koncentrowała się na trzech rodzajach działań:

- wsparcie pilotażowych i nowatorskich strategii zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich, opartych na oddolnym podejściu i horyzontalnym partnerstwie

- wsparcie międzyterytorialnej i międzynarodowej współpracy

- tworzenie sieci połączeń wszystkich obszarów wiejskich na terytorium Wspólnoty

d) Inicjatywa Wspólnoty EQUAL

- wspieranie międzynarodowej współpracy na rzecz promocji nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności w dostępie do rynku pracy

- wspomaga społeczną i zawodową integrację osób ubiegających się o status uchodźcy

- służyła wdrażaniu priorytetów Europejskiej Strategii Zatrudniania

- na podstawie kryteriów geograficznych lub sektorowych tworzone były grupy partnerskie, które wypracowywały wspólną strategię i środki działania oparte na innowacyjnym podejściu

Działania innowacyjne i pomoc techniczna w latach 2000-2006

- działania innowacyjne obejmowały badania, projekty pilotażowe, wymianę doświadczeń, które miały poprawić jakość pomocy w ramach priorytetowych Celów

- pomoc techniczna oznacza środki przygotowawcze, monitorowanie, środki oceniające i kontrolne, w tym:

- badania dotyczące działania funduszy

- środki pomocy technicznej, wymiany doświadczeń i informacji skierowanych do partnerów, beneficjentów pomocy z funduszy oraz ogółu społeczeństwa

- instalację, funkcjonowanie i wzajemne połączenie skomputeryzowanych systemów zarządzania,

monitorowanie i oceny

Pomoc Przejściowa

- dla regionów poszkodowanych przez tzw. efekt statystyczny

- dotyczy trzech przypadków regionów:

- regionów, które kwalifikowały się do celu Konwergencja dla średniej UE-15, a przekraczał próg 75% dla średniej UE-25; otrzymują wsparcie przejściowe w ramach Konwergencji

- regionów objętych w 2006r. w całości Celem 1, które przekroczyły próg dla Konwergencji na poziomie UE-15; otrzymują wsparcie przejściowe w ramach Konkurencyjności Regionalnej i Zatrudnienia

- państw członkowskich partycypujących w Funduszu Spójności w 2006r., które przekraczają próg 90% DNB dla UE-25, a spełniałyby kryteria dla UE-15; wsparcie przejściowe w ramach Konwergencji

Priorytetowe cele polityki regionalnej w latach 2007-2013

- wzmacnianie spójności, uczynienie z Europy dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy, ukierunkowanej na wzrost i zatrudnienie oraz na ochronę i racjonalne zarządzanie zasobami naturalnymi

1. Konwergencja

- przyspieszenie konwergencji najsłabiej rozwiniętych państw i regionów poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia dzięki zwiększaniu ilości i poprawie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki, rozwojowi innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, zwiększaniu wydajności administracji, ochronie środowiska

- odpowiada zasadniczo dawnemu Celowi 1, obejmuje regiony na poziomie NUTS 2, których PKB na mieszkańca (wg parytetu siły nabywczej obliczony za okres 2000-2002) wynosi mniej niż 75% tego wskaźnika dla UE-25

2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie

- zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności regionów oraz zatrudnienia poprzez: przewidywanie zmian gospodarczych i społecznych, zwiększanie i poprawę jakości inwestycji w kapitał ludzki, innowacyjność i promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego, poprawę zdolności adaptacyjnych pracowników i podmiotów gospodarczych, rozwój rynków pracy

- obejmuje obszary nie objęte celem Konwergencja oraz Pomocą Przejściową, wyznaczone na poziomie NUTS 1 lub NUTS 2

- państwa członkowskie zobowiązane są do przedstawienia programu finansowania z EFRR regionów objętych tym Celem

3. Europejska Współpraca Terytorialna

- umacnianie współpracy o wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym oraz wymiana doświadczeń

- kwalifikuje się regiony na poziomie NUTS 3, położone wzdłuż wszystkich wewnętrznych i niektórych zewnętrznych granic lądowych Wspólnoty oraz wszystkie regiony Wspólnoty położone wzdłuż granic morskich (oddzielone odległością do 150 kilometrów)

FUNDUSZE STRUKTURALNE

Alokacja budżetu UE na politykę regionalną w latach 2007-2013

- zarezerwowano 308 041 mln euro

- Struktura wydatków na poszczególne cele:

- konwergencja 81,54%

- konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, niecałe 16%

- Europejska Współpraca Terytorialna 2,52%

- pomoc techniczna 0,25%

Instrumenty finansowania wspólnotowej polityki regionalnej:

- fundusze strukturalne

- Fundusz Spójności

- Europejski Bank Inwestycyjny

- Inicjatywy Wspólnoty

- Europejski Fundusz Inwestycyjny

Fundusze strukturalne w latach 2000-2006

- najwięksi beneficjenci Hiszpania, Włochy, Niemcy, Grecja, Portugalia

1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)

- celem jest korygowanie podstawowych dysproporcji we Wspólnocie oraz wspieranie rozwoju i przekształceń regionów

- do końca 2006 EFRR partycypował w finansowaniu:

- inwestycji produkcyjnych mających na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy

- inwestycje w infrastrukturę, zwiększenie potencjału gospodarczego, dostosowania strukturalne, tworzenie miejsc pracy, transeuropejskie sieci w dziedzinie transportu, telekomunikacji i infrastruktury energetycznej

- badań i rozwoju technologicznego

- rozwoju społeczeństwa informacyjnego

- rozwoju turystyki i inwestycji kulturalnych

- ochrony i rozwoju środowiska naturalnego

- rozwoju lokalnego i inicjatyw zatrudniania oraz działalności małych i średnich przedsiębiorstw

- inwestycje w dziedzinie edukacji i zdrowia

- równość kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia

- współpracy transnarodowej, transgranicznej i międzyregionalnej

- EFRR współfinansował programy realizowane w regionach zaliczanych do Celów 1 i 2, Inicjatyw Wspólnoty: INTERREG III, URBAN II, a także działania innowacyjne na poziomie Wspólnoty oraz pomoc techniczną

2. Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

- służy poprawie możliwości zatrudnienia na Wspólnym rynku, wzrostu mobilności geograficznej i zawodowej

- zapobieganie i zwalczanie bezrobocia oraz rozwój zasobów ludzkich i społecznej integracji rynku pracy

- wdrażanie Europejskiej Strategii na rzecz Zatrudnienia

- w latach 2000-2006 wspierał takie działania jak:

- rozwijanie polityk aktywnego rynku pracy

- wspieranie równych szans w dostępie do rynku pracy

- rozwijanie edukacji, kształcenia zawodowego, doradztwa, kształcenia ustawicznego

- promowanie samozatrudnienia

- wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia

- zadania EFS obejmowały finansowanie wszystkich trzech Celów polityki strukturalnej oraz Inicjatywy EQUAL, jak również działań innowacyjnych i pomocy technicznej

3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR)

a) sekcja Orientacji (była funduszem strukturalnym)

- wspierała rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich zakwalifikowanych do Celu 1 oraz w ramach Inicjatywy Wspólnoty - LEADER +

- finansowała inwestycje w gospodarstwach rolnych, pomoc młodym rolnikom w podejmowaniu działalności w rolnictwie, kształcenie zawodowe, szkolenia w działalności rolnej i leśnej, poprawa przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, dostosowanie i rozwój obszarów wiejskich

b) sekcja Gwarancji (nie jest funduszem strukturalnym, służyła wdrażaniu wspólnej polityki rolnej)

- objęto nią również dziedziny z zakresu dostosowań strukturalnych w rolnictwie (przechodzenie na wcześniejsze emerytury, obszary o słabych warunkach i z ograniczeniami ekologicznymi, agrośrodowisko, zalesianie)

4. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIOR)

- środki na rybołówstwo i akwakulturę, finansowały następujące cele:

- osiąganie równowagi między zasobami połowowymi a ich eksploatacją

- wzmocnienie konkurencyjności struktur oraz rozwój przedsiębiorstw tego sektora

- poprawa zaopatrzenia rynku oraz wzrost wartości produktów rybnych i akwakultury

- ożywienie gospodarcze obszarów uzależnionych od rybołówstwa i akwakultury

- w regionach Celu 1 służyły: odnowieniu floty, modernizacji jednostek połowowych, rozwój infrastruktury portowej, organizacja rynku rybnego, poprawie przetwórstwa i marketingu produktów rybnych i akwakultury, wypłacie rekompensat za tymczasowe zaprzestanie działalności, oraz działania innowacyjne i pomoc techniczna

Fundusze strukturalne w latach 2007-2013

- ograniczenie liczby funduszy w celu lepszego skoordynowania

- funkcjonuje jedynie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (wspiera wszystkie 3 cele) i Europejski Fundusz Społeczny (wspiera 2 cele: Konwergencja oraz Konkurencyjność i zatrudnienie)

- zrezygnowano z kontynuacji Inicjatyw Wspólnoty

Inne programy:

1. Inicjatywy Wspólnoty

- finansowane z funduszy strukturalnych (5,35% całych zasobów), przy czym każda inicjatywa może być wyłącznie finansowana z jednego funduszu

2. Finansowanie działań innowacyjnych i pomoc techniczna

- 0,65% zasobów funduszy strukturalnych

Fundusz Spójności

- utworzony w 1994 roku

- służy wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej oraz zmniejszaniu dysproporcji w poziomie rozwoju

- wspiera projekty z zakresu środowiska (zaopatrzenie w wodę pitną, oczyszczalnie ścieków, gospodarka odpadami, ochrona przeciwpowodziowa, zanieczyszczenia powietrza, rekultywacji terenów) i transeuropejskich sieci infrastruktury transportowej (promowanie kolei i transportu kombinowanego, korytarze transportowe, transport multimodalny, usprawnienie systemów zarządzania ruchem)

- zasadniczy podział po 50% na jedną dziedzinę (ostatnio przewaga transportu)

Kryteria kwalifikacji i beneficjenci:

- skierowany do państw biedniejszych, których poziom DNB na mieszkańca kształtuje się poniżej 90% średniej UE

- beneficjenci są zobowiązani do realizacji programu zmierzającego do spełnienia kryteriów konwergencji gospodarczej (art. 104c Traktatu o UE)

- wsparcie ma charakter warunkowy, okresowo przeprowadza się ocenę spełnienia kryteriów

- początkowo beneficjentami były Grecja, Hiszpania, Portugalia, Irlandia, w latach 2004-2006 pierwsze 3 kraje (Irlandia w 2004 przekroczyła kryterium DNB) i 10 nowych państw członkowskich

- w latach 2004-2006 Polska otrzymała prawie 50% zasobów finansowych z funduszu

- w latach 2000-2006 limit łącznej pomocy z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w skali roku dla jednego kraju wynosił 4% PKB danego kraju

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI):

- powołany 1 stycznia 1958 na mocy Traktatu Rzymskiego, instytucja wspólnotowa wspiera rozwój regionalny

- zadaniem jest pozyskiwanie środków na rynku kapitałowym i aktywizowanie własnych zasobów

- Bank udziela pożyczek i gwarancji, które umożliwiają finansowanie projektów na rzecz:

- rozwoju słabiej rozwiniętych regionów

- modernizacji i przekształcania przedsiębiorstw lub tworzenia nowych działań związanych z ustanawianiem lub funkcjonowaniem rynku wewnętrznego

- projektów istotnych dla kilku państw członkowskich, które nie mogą być całkowicie sfinansowane z własnych środków

- nie będąc Bankiem komercyjnym nie może udzielać wsparcia finansowego na priorytetowe Cele UE, na znacznie korzystniejszych warunkach

- udziałowcami EBI są państwa członkowskie, które subskrybują kapitał Banku

- wsparcie przeznaczone jest dla członków jak i przedsiębiorstw publicznych i prywatnych na realizację inwestycji na obszarze krajów członkowskich, EBI wspiera także kraje poza UE

- instrumenty finansowe: Nowy Instrument Wspólnoty, Europejski Fundusz Inwestycyjny, JASPERS, JESSICA, JEREMIE

Porównanie celów i instrumentów ich finansowania w latach 2000-2006 i 2007-2013

2000-2006		2007-2013
Cele	Instrumenty finansowania	Cele	Instrumenty finansowania
Cel 1 Cel 2 Cel 3	EFRR, EFS, EFOGR-O, FIOR EFRR, EFS EFS	Konwergencja Konkurencyjność i zatrudnienie - poziom regionalny - poziom krajowy - Europejska Strategia Zatrudnienia Europejska Współpraca Terytorialna	EFRR, EFS, Fundusz Spójności EFRR EFS EFRR
Inicjatywy Wspólnoty INTERREG III URBAN II EQUAL LEADER +	EFRR EFRR EFS EFOGR-O	-	-
Rozwój obszarów wiejskich I sektora rybołówstwa (poza Celem1)	EFOGR-O	-	-
				FIOR
Spójność ekonomiczna, społeczna i terytorialna	Fundusz Spójności	-	-
9 celów	6 instrumentów	3 cele	3 instrumenty

Ćwiczenia 9 (18.12.2007)

Programowanie w latach 2000-2006, etapy:

1. Strategie rozwoju województw (16)

2. Narodowa strategia rozwoju regionalnego 2001-2006

3. * Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006

4. * Podstawy Wsparcia Wspólnoty - dokument określał strategię i priorytety działań funduszy strukturalnych oraz państwa członkowskiego, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu funduszy i innych środków finansowych

5. * Programy operacyjne (ZPORR - zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego) - uszczegółowienie PWW, służy wdrażaniu w odniesieniu do sektorów gospodarki i regionów

6. Uzupełnienie programu operacyjnego (wskazywani są beneficjenci i konkretne projekty realizowane z funduszy strukturalnych)

* - wymagały akceptacji Komisji Europejskiej

Programowanie w latach 2007-2013, etapy:

1. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności (SWWS) - ustanawiane na poziomie wspólnoty, określają ramy interwencji funduszy uwzględniając inne polityki wspólnotowe

2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) - instrument odniesienia dla programowania funduszy, stosuje się je do celów Konwergencja oraz Konkurencyjność Regionalna i Zatrudnienie, a także mogą być stosowane do celu Europejska Współpraca Terytorialna

3. Programy Operacyjne (PO) - uszczegółowienie NSRO, odzwierciedlają interwencję funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w państwach członkowskich, obejmują jeden z trzech celów (chyba, że z Komisją uzgodniono inaczej)

ZASADY EUROPEJSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

Zasady Generalne	Subsydiarność (pomocniczość)
		Komplementarność, spójność, koordynacja i zgodność
		Elastyczność
	Zasady organizacji polityki regionalnej	Programowanie
		Partnerstwo
		Kompatybilność, w tym zapewnienie równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji, a także zrównoważonego rozwoju
		Terytorialny szczebel realizacji
	Zasady finansowania polityki rozwoju regionalnego	Koncentracja
		Dodatkowość
		Podział zarządzania
		Komplementarność
	Zasady oceny realizacji programów	Monitorowanie
		Ocena (ex ante, bieżąca i ex post)
		Kontrola finansowa
		Interwencja proporcjonalna

1. subsydiarność (pomocniczość)

- problemy rozwoju pozostają w gestii danego państwa, natomiast organy wspólnoty ingerują jedynie pomocniczo

- wspólnota podejmuje działania w dziedzinie, która nie stanowi jej kompetencji tylko wtedy, gdy cele tych działań nie mogły być skutecznie osiągnięte przez państwa członkowskie

- stanowi ochronę prerogatyw państwa przed nadmierną ingerencją instytucji wspólnotowych

- zapewnia decentralizację realizacji zadań

2. komplementarność, spójność koordynacja i zgodność

- skoordynowanie działań podejmowanych przez Wspólnotę i przez państwo członkowskie, w tym na poziomie regionalnym i lokalnym

- zapewnienia spójności działań podejmowanych przez Komisję i państwo członkowskie z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz innymi jej instrumentami

- zgodności podejmowanych działań z przepisami Traktatu i aktów przyjętych na jego podstawie

3. wieloletnie programowanie

- wypracowanie wieloletnich programów rozwoju z zachowaniem partnerskiego procesu decyzyjnego

- system programowania funduszy strukturalnych jest rozbudowany, posiada wiele elementów i ustaloną procedurę

4. partnerstwo

- realizowana w ramach przechodzenia przez poszczególne etapy programowania (plany, finansowanie, realizacja, monitoring, ocena)

- odnosi się do dwojakiego rodzaju relacji:

- partnerstwo publicznoprawne - partnerstwo instytucjonalne między władzami publicznymi różnych szczebli (organami wspólnotowymi, krajowymi, regionalnymi i lokalnymi)

- partnerstwo publiczno-prywatne - między władzami publicznymi, organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi

5. koncentracja

- koncentracja działań i środków na ograniczonej liczbie priorytetowych celów dla osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej całego ugrupowania

- realizacja następuje poprzez takie działania komisji jak:

- skierowanie środków z funduszy na ograniczoną liczbę celów (Cel 1 70% środków)

- wyselekcjonowanie regionów dotkniętych najpoważniejszymi problemami na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów

- koncentracja wsparcia na regionach opóźnionych w rozwoju i podział środków w oparciu o poziom zamożności państwa i regionu oraz znaczenie ich strukturalnych problemów

6. dodatkowość (dodawalność)

- pomoc wspólnotowa stanowi jedynie uzupełnienie środków publicznych wydatkowanych przez kraj, nie może ich zastępować

- obliguje państwa członkowskie do utrzymania środków na każdy z Celów przynajmniej na tym samym poziomie jak w poprzednim okresie

7. monitorowanie i ocena

- powołuje się komitet monitorujący realizację programów operacyjnych (ciało doradczo-opiniodawcze)

- oceny przeprowadzane są przed, w trakcie i po zakończeniu programu

-

Wdrażanie wspólnotowej polityki regionalnej w Polsce w latach 2004-2006

1. Dostosowanie prawa

- przyjęcie regulacji wspólnotowych dotyczących funduszy strukturalnych i innych instrumentów jej finansowania

- prawo UE dotyczące polityki regionalnej wyznacza pewne ramy, natomiast przepisy szczegółowe wdrażane są zgodnie z krajowymi systemami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi

- w Polsce oparto się na ustawie o Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006

2. Dokumenty programowe 2004-2006

- podstawę programową stanowił NPR, na jego podstawie opracowano programy operacyjne (PO), w tym Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (ZPORR) i strategię wdrażania Funduszu Spójności

3. Struktura instytucjonalna

- można wyróżnić 3 poziomy decyzyjne:

- wspólnotowy - Komisja Europejska odpowiada za wykonanie budżetu i właściwe zarządzanie funduszami unijnymi, uprawnienia decyzyjne, stanowi prawo

- krajowy - wyznaczane są odpowiednie instytucje zarządzające, pośredniczące, wdrażające i płatnicze

- regionalny - wyznaczane są odpowiednie instytucje zarządzające, pośredniczące, wdrażające i płatnicze

4. Nomenklatura Terytorialna dla celów Statystycznych

NTS 1 - 6 regionów (makroregionów), składających się z pogrupowanych od 2 do 4 województw

NTS 2 - 16 województw

NTS 3 - 45 podregionów, obejmujących pogrupowane powiaty

NTS 4 - 314 powiatów i 65 miast na prawach powiatu

NTS 5 - 2478 gmin, w tym gminy miejskie będące miastami na prawach powiatu

Największe znaczenie ma NTS 2, który stanowi podstawę wyznaczania regionów zaliczanych do Celu 1. Po akcesji cała Polska została zaliczona do Celu 1.

PRZEDAKCESYJNA POMOC STRUKTURALNA UE DLA POLSKI

Program PHARE

1. Program PHARE 1989-1999

- początkowo Polska i Węgry, później inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej

- wsparcie gospodarczej i politycznej transformacji tych krajów

2. Reforma PHARE

- ukierunkowanie na akcesje krajów

- główny instrument przedakcesyjnego wsparcia 10 krajów kandydujących

- wspierał działania o charakterze regionalnym i horyzontalnym (nacisk na przygotowanie do EFRR i EFS)

- budżet PHARE II na lata 2000-2006 ok. 300 mln euro

- dwa główne cele:

- rozwój instytucjonalny - 30% środków programu, projekty służące przygotowaniu administracji publicznej pod względem stosowania prawa UE, przestrzegania zasad demokracji i praw człowieka

- wsparcie inwestycyjne - 70% środków, współfinansowanie dużych projektów infrastrukturalnych dziedzinie transportu, środowiska itp.; wzmocnienie przepisów wspólnotowych w zakresie konkurencji, energetyki, bezpieczeństwa transportowego, prawa pracy, prawodawstwa socjalnego, ochrony konsumenta, norm sanitarnych, wymiaru sprawiedliwości; wdrażanie polityk unijnych, dążenie do osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej; rozwój małych i średnich przedsiębiorstw

3. PHARE - Spójność Gospodarcza i Społeczna

- celem było zmniejszenie opóźnień i nierówności w rozwoju między regionami

- przygotowanie administracji wszystkich szczebli do programowania i wdrażania projektów realizowanych z udziałem funduszy strukturalnych

- podstawą uruchomienia było opracowanie Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju na lata 2000-2002 i 2002-2003, oraz przygotowanie przez władze regionalne programów operacyjnych

- składał się z 3 głównych części: wsparcie rozwoju infrastruktury (INFRA), małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), rozwoju zasobów ludzkich (RZL)

- realizowany w 4 edycjach przypadających na lata 2000-2003: I (województwa Polski wschodniej: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie oraz śląskie), II (świętokrzyskie, łódzkie, kujawsko-pomorskie), III (13 województw poza mazowieckim, wielkopolskim i śląskim, IV (wszystkie)

Kryteria wyboru województw do korzystania z PHARE:

- niski poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego mierzony poziomem PKB per capita

- skala problemów społeczno-gospodarczych wynikająca z przeprowadzonych programów restrukturyzacji niektórych sektorów

- poziom stopy bezrobocia

- zdolność województw do programowania rozwoju regionalnego i realizacji tych programów na podstawie dotychczasowych doświadczeń

Polska stosowała zdecentralizowany mechanizm realizacji tego programu z wiodącą rolą zarządów województw. Minimalna wartość projektu w PHARE wynosiła 2-2,5 mln euro. Przy realizacji projektów związanych z infrastrukturą publiczną obowiązywał własny wkład przynajmniej 25% wartości projektu.

Program ISPA:

- głównym celem było wsparcie krajów ubiegających się o członkostwo w osiągnięciu społecznej i gospodarczej spójności, poprzez wyrównanie poziomu rozwoju infrastruktury transportowej i ochrony środowiska

- współfinansowane były duże projekty inwestycyjne, których wartość nie powinna być niższa niż 5 mln euro, głownie obejmowały duże miasta (pow. 100 tys. mieszkańców), ich inwestorem był podmiot publiczny

- przedsięwzięcia obejmowały w szczególności:

- w sektorze środowiska - dostosowanie do wspólnotowego prawa ochrony środowiska oraz inwestycje infrastrukturalne z zakresu ochrony środowiska

- w sektorze transportu - stworzenie połączeń sieci krajowej z siecią transeuropejską oraz ujednolicenie warunków wykorzystania tych sieci

- podział środków między krajami był w oparciu o następujące kryteria: liczba ludności, wielkość PKB per capita (wg parytetu siły nabywczej) oraz powierzchnia kraju

- w latach 2000-2003 budżet ISPA wyniósł 1,04 mld euro rocznie, Polska średnio ogółem uzyskiwała 30-37% środków, zrealizowano 70 projektów z Polski

- udział środków unijnych wynosił do 85% (wyjątkowo wstępne studia i pomoc techniczna mogły być w 100%)

- wybór projektów należał do odpowiednich ministerstw (środowiska i transportu), natomiast na poziomie Komisji Europejskiej w gestii Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej

O dofinansowanie mogły ubiegać się następujące podmioty:

a) w sektorze środowiska: samorządy terytorialne, organizacje samorządowe i inne podmioty publiczne

b) w sektorze transportu: Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych i Autostrad oraz Polskie Koleje Państwowe

Program SAPARD:

- finansowe i techniczne wsparcie na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich

- pomoc w przyjęciu przez beneficjenta dorobku prawnego Wspólnot oraz przygotowanie sektora rolno-spożywczego do funkcjonowania na unijnym rynku w ramach Wspólnej Polityki Rolnej

- zakładał on następujące cele strategiczne:

- poprawa konkurencyjności sektora rolno-spozywczego, na rynku krajowym i międzynarodowym

- dostosowanie sektora z zakresu standardów jakości, higieny i bezpieczeństwa zrywności oraz ochrony środowiska

- wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej, tworzenia warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi

Powyższe cele miały być realizowane poprzez 7 działań. Po rezygnacji z Działania 5 (programy rolno-środowiskowe i zalesianie), wdrażano następujące:

- działanie 1 - poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych

- działanie 2 - inwestycje w gospodarstwach rolnych

- działanie 3 - rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich

- działanie 4 - różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich

- działanie 6 - szkolenia zawodowe

- działanie 7 - pomoc techniczna

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa pełniła funkcję wdrożeniową i płatniczą dla programu SAPARD. Utworzone w tym celu 16 oddziałów regionalnych

EUROREGIONY

Współpraca transgraniczna:

- część polityki regionalnej

- tworzenie związków społeczności regionalnych, lokalnych, obszarów z podobnymi strukturami poza terytorium jednego państwa

- formy współpracy: kontakty naukowe, kulturalne, gospodarcze miast i regionów (np. idea miast bliźniaczych, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Rada Bałtycka)

Euroregiony:

- regiony nawiązujące współpracę ponadgraniczną

- zinstytucjonalizowane związki formalne między organizacjami państwowymi i samorządowymi sąsiadujących ze sobą krajów w celu ułatwienia współpracy i rozwoju obszarów przygranicznych

- instytucję współpracy dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch lub więcej państw

- posiada własną strukturę organizacyjną i wspólne stałe organy

- kraje nie muszą bezpośrednio ze sobą graniczyć

- dobrowolność wejścia i wyjścia z euroregionu bez konsekwencji

- państwo przystępujące tworzy go na podstawie prawa wewnętrznego swego kraju (w Polsce prawo o stowarzyszeniach z 07.04.1989r.)

Cele współpracy euroregionalnej:

- dążenie do przełamywania barier, wzajemnych uprzedzeń i podziałów

- rozwój formalnych i nieformalnych kontaktów międzyludzkich

- realizacja wspólnych interesów gospodarczych, ekologicznych i społecznych

Ogólne ramy prawne współpracy transgranicznej:

- konwencja Madrycka przyjęta 21.05.1980 roku w Madrycie

- Europejska Karta Samorządu Terytorialnego przyjęta 15.10.1985 w Strasburgu

- Europejskie ramowe porozumienie o współpracy na terenach przygranicznych przyjęte przez Radę Europy w 1980r.

- Europejska Karta Regionów Przygranicznych uchwalona przez KE 19.11.1981r.

Instytucje europejskie zaangażowane we współpracę euroregionalną:

- pod auspicjami Rady Europy powołano stałą konferencję władz lokalnych i regionalnych Europy (1974r.)

- Komitet regionów UE (1992r.)

- Zgromadzenie Regionów Europy z siedziba w Strasburgu

Euroregiony w Polsce:

a) na granicy zachodniej: Pomerania (Polska, RFN, Dania, Szwecja), Pro Europa Viadrina (Polska, RFN), Nysa-Szprewa-Bóbr (Polska, RFN), Nysa (Polska, RFN, Czechy)

b) na granicy południowej: Glacensis (Polska, Czechy), Dobrawa (Polska, Czechy), Śląsk Cieszyński (Polska, Czechy), Silesia (Polska, Czechy), Pradziad (Polska, Czechy), Tatry (Polska, Słowacja), Karpaty (Polska, Ukraina, Słowacja, Węgry, Rumunia), Beskidy (Polska, Czechy, Słowacja)

c) na granicy wschodniej: Bug (Polska, Ukraina, Białoruś), Niemen (Polska, Litwa), w planach Zielone Płuca Europy (Polska, Białoruś, Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia)

d) na północ: największy euroregion Bałtyk (Polska, Litwa, Rosja, Łotwa, Szwecja, Dania)

Finansowanie euroregionów:

- Europejska Współpraca Terytorialna (nowy cel 3), program INTERREG

1

Punkt 1 i 2 był podstawą dla stworzenia Narodowego Planu Rozwoju

---