Preparatyka galenowych płynnych postaci leku

Roztwory - jednofazowa, kilkuskładnikowa mieszanina, w której poszczególne składniki znajdują się w rozproszeniu cząsteczkowym.

Pod względem fizyko - chemicznym roztwory dzielimy na:

• roztwory rzeczywiste (ciał stałych w cieczy lub cieczy w cieczy) - są to układy fizyczne, w których składniki osiągają wymiary mniejsze niż 1 nm

• roztwory koloidalne - to układy dyspersyjne, w których średnica cząstek rozpuszczonych jest rzędu od 1 - 100 nm

Roztworów koloidalnych nie sączymy. Roztwory rzeczywiste sączy się w celu uzyskania zupełniej przeźroczystości.

Roztwór składa się z:

• solvens - rozpuszczalnik - to składnik roztworu występujący w największej ilości lub charakteryzujący się tym samym stanem skupienia co roztwór.

• Solvenolum - substancja rozpuszczona - składnik występujący w mniejszej ilości

Substancje lecznicze podawane w postaci roztworów to:

• roztwory do wstrzykiwań

• krople do oczu

• roztwory do użytku wewnętrznego

• inhalacje itp.

Substancja lecznicza podana w formie roztworu łatwo ulega w organizmie absorpcji, jest też łatwa w dozowaniu

Roztwory lecznicze (solutio medicamentales)

To płynna postać leku przeznaczona do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego, otrzymana przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku

Jako rozpuszczalniki stosuje się:

• woda

• etanol

• glicerol

• glikol propylenowy

• oleje roślinne

• parafinę płynną

roztwory mogą zawierać substancje:

• pomocnicze

• konserwujące

• przeciwutleniacze

• corrigens

substancje pomocnicze nie mogą wywierać własnego działania farmakologicznego, ani też wchodzić w reakcje wpływające na trwałość i dostępność biologiczna leku

roztwory muszą być przeźroczyste.

Zazwyczaj dawkuje się je łyżkami

W zależności od użytego rozpuszczalnika roztwory dzielimy na;

• wodne (solutiones aquozae) - rozpuszczalnikiem jest woda oczyszczona

• etanolowe (solutiones spirituosae) - rozpuszczalnikiem jest etanol 40°.

• Roztwory na etanolu o wyższym stężeniu to spirytusy lecznicze (spirituosa medicata)

• Glicerolowe (solutiones glicericatae) - rozpuszczalnikiem jest glicerol o różnym stężeniu

• Olejowe (solutiones oleosae) - rozpuszczalnikiem jest olej roślinny lub parafina

Roztwory lecznicze zapisuje się w liościach 50 - 250 g

Stężenie określane jest w :

• procentach (%)

• promilach

• stosunek

np. 2g/80 g (substancja/rozpuszczalnik)

• przez określenie ilości rozpuszczalnika lub przez podanie masy gotowego leku

np.

Rp.

Acidi borici 3,0

Aq. Dest. 97,0

Lub

Rp.

Acidi biorici 3,0

Aq. Dest. Ad. 100,0

Stężenie roztworu do wstrzykiwań jest zawsze określone w stosunku wagowo objętościowy. (g/ml)

Termin roztwór to zawsze roztwór wodny

Jeżeli ma być inny to na recepcie musi być wyraźnie podany rozpuszczalnik

Np.

Rp.

Jodi solutio spirituosa 10,0

Otrzymanie roztworu o podanym stężeniu jest uzależnione od właściwości substancji rozpuszczanej i rozpuszczalnika (polarność, stopień dysocjacji)

Na szybkość rozpuszczania ma wpływ:

• wielkość powierzchni substancji rozpuszczanej (stopień rozdrobnienia)

• temperatura

• ruch cieczy (mieszanie)

dlatego substancje trudno rozpuszczalne powinny być przed rozpuszczeniem rozdrobnione (sproszkowane) lub ogrzane (jeśli to możliwe)

ogrzewamy sam rozpuszczalnik

substancje trudno rozpuszczalne zwykle rozpuszczają się lepiej w mieszaninie rozpuszczalników. Jest to zjawisko współrozpuszczalności, a rozpuszczalniki biorące w tym udział nazywamy współrozpuszczalnikami.

Dodaje się też solubilizatory.

Przy roztworach wieloskładnikowych obowiązuje zasada odważania składników stałych w kolejności od najmniejszych ilości z uwzględnieniem wykazów od najsilniej działającego

Substancje odważa się pojedynczo, a potem kolejno rozpuszcza. Możemy rozpuszczalnik podzielić na części i w butelce łączyć gotowe roztwory.

Cedzenie - pozwala na oddzielenie od roztworu zanieczyszczeń o większych cząstkach niż sączenie. Cedzimy przez gazę, watę, płótno, flanelę. Sączymy przez sączki

Dekantacja - oddzielenie ciała stałego od cieczy przez pozostawienie cieczy na czas w którym cząstki zawiesiny ulegną sedymentacji, a następnie zlewamy znad osadu klarowny roztwór.

Dekantację można przeprowadzić gdy cząstki ciała zawieszonego są większe niż 5μm.

Sposoby zwiększania rozpuszczalności substancji leczniczej w wodzie:

• zmiana pH roztworu

np. fenobarbital bardzo trudno rozpuszczalny w środowisku kwaśnym i obojętnym, łatwo rozpuszcza się w środowisku zasadowym

• modyfikacja chemiczna cząstki

np. hydrokortyzon - kortyzon

• kompleksowanie z substancją hydrofilową

np. płyn Lugola - jod jest nierozpuszczalny w wodzie ale bardzo dobrze rozpuszcza się w roztworach KI (powstaje kompleks KI₃)

• mieszaniny fizyczne z hydrofilowymi substancjami

• współrozpuszczalniki

• wprowadzenie pośredników rozpuszczania - solubilizacja hydrotropowa i micelarna.

Np. aminofilina ⇒teofilina + etylenodiamina

Kontrola dawkowania roztworów do użytku wewnętrznego:

Roztwory odmierza się miarami domowymi:

• łyżka stołowa to:

• 15,0 roztworu wodnego

• 12,0 roztworu olejowego

• 20,0 syropu

• 7,5 proszku

• 4,0 - 8,0 ziół sypkich

• łyżka deserowa to:

• 10,0 roztworu wodnego

• 9,0 roztworu olejowego

• 13,0 syropu

• łyżeczka od herbaty to:

• 5,0 roztworu wodnego

• 1,0 roztworu olejowego

• 6,0 syropu

w celu sprawdzenia dawki jednorazowej lub dziennej rozpuszczonej substancji leczniczej należy sprawdzić ile gram przepisanego leku płynnego mieści się w łyżce lub łyżeczce, po czym obliczyć dawkę jednorazową

należy zachować szczególną ostrożność jeżeli lek przepisywany jest dla dziecka ponieważ proces wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania przebiega inaczej niż u osób dorosłych.

Wzór Gowlinga

Wzór Younga

Wzór Clarka

wzór

wymagania dla roztworów;

• przeźroczyste

• bez osadów

• bez zanieczyszczeń nierozpuszczalnych

• do sporządzania roztworów koloidalnych używamy rozpuszczalników pozbawionych bezwzględnie zanieczyszczeń mechanicznych

wady i zalety roztworów:

zalety:

• homogeniczność układu

• możliwość aplikacji każdą z dróg podania

• łatwość wchłaniania

• łatwość dawkowania

• możliwość stosowania jako preparaty doustne w miejsce stałych postaci leku

wady:

• mniejsza trwałość substancji leczniczej w roztworach w porównaniu do stałych postaci leku

• trudna rozpuszczalność niektórych substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku przeznaczonym do celów farmaceutycznych

• dawkowanie może być mniej dokładne od stosowania stałych postaci leku.

roztwory etanolowe

stosuje się etanol 96° i jego mieszaniny z wodą. Jeżeli na recepcie nie jest podane stężenie używany zawsze 96°.

W celu wykonania rozcieńczenia posługujemy się tabelą zamieszczoną w FP uwzględniającą różnice w gęstości etanolu

przykłady farmakopealnych roztworów etanolowych:

• spirytus kamforowy (solutio camfora spirituosa)

!!!spirytus kamforowy jest zawsze 10%!!!

kamfora 10cz

etanol 96° 65cz

aqua purificata 25cz

zastosowanie: rozgrzewająco, przez co działa przeciwbólowo

• spirytus salicylowy (spiritus salicylatus, solutio salicylici spirituosa)

acidum salicylicum 2cz

etanolum 96° 68cz

aqua purificata 30cz

zastosowanie: odkażająco, zewnętrznie tylko na skórę

• spirytus mrówkowy (spiritus formicicum)

acidum formicicum 5cz

ethanolum 96° 70cz

aqua purificata 25cz

zastosowanie: ściągająco, zewnętrznie

• jodyna ( 3% solutio jodi spirituosa, spirytusowy roztwór jodu, tinctura jodi, nalewka jodowa)

3% roztwór jodu w spirytusie 70° z dodatkiem KI

Iodum 3cz

Kalium iodatum 1cz

Ethanolum 96° 90cz

Aqua purificata 6cz

Zastosowanie: do odkażania miejsc wokół rany. Utleniające działanie jodu powoduje denaturację białka bakteryjnego. Etanol 70° jest roztworem hipotonicznym - powoduje lizę - przenikanie wody do wnętrza bakterii i w efekcie rozerwanie. Jest to proces nieodwracalny

• krople anyżowe (spiritus ammonii anisatus, Liquor ammonii anisatus)

oleum anisi 2cz

ethanolum 96° 40cz

aqua purificata 55cz

ammonium chloratum 3cz

talk na każde 100cz 2cz

zastosowanie: wykrztuśne

przykład roztworu olejowego:

• olejek kamforowy (oleum camoratum. Solutio camfora oleosae)

camfora 10cz

oleum rapae 90cz

zastosowanie: rozgrzewająco, przeciwbólowo, do nacierania klatki piersiowej i okolic ucha

roztwory oficynalne

są to roztwory przygotowywane wg przepisów FP. Ich skład i sposób przygotowania jest zawsze taki sam i musi odpowiadać wymaganiom obowiązującej FP

rozcieńczenia (dilutiones)

są to roztwory o stężaniu niższym niż stężenie wyjściowe

• acidum formicum 25%

• formaldehydum 40%

• perhydrol 30%

Roztwory zapasowe - roztwory pomocnicze

Są to roztwory substancji najczęściej używanych w recepturze leków płynnych o stężeniu większym niż przeciętnie stosowane. Sporządza się je w celu ułatwienia pracy recepturowej z substancji, które w roztworach wodnych nie ulegają zmianom chemicznym i nie stanowią dobrej pożywki dla drobnoustrojów.

Niedopuszczalne jest sporządzanie roztworu zapasowego z soli sodowej fenobarbitalu ponieważ w czasie przechowywania roztwory te chłoną z powietrza CO₂ i mętnieją w skutek wytrącania się wolnego kwasu fenyloetylobarbiturowego.

Jeśli jest to możliwe roztwory zapasowe sporządzamy na zimno

Ich stężenie wyraża się w % wagowych lub stosunkiem ilości substancji do gotowego roztworu (np. 1:4 tzn że 1cz substancji stałej jest rozpuszczona w 3cz rozpuszczalnika)

Wymagania dla roztworów zapasowych:

• przeźroczyste

• bez osadów

• bez zanieczyszczeń mechanicznych

• przechowywane w naczyniach szczelne zamkniętych

• na butelce musi być oznaczona data sporządzenia

przykłady:

I gr. substancji - przechowywana do 3 dni :

Natrii salicylas 25% (1:4)

II gr. - przechowywane do 5 dni

Aminofenazon (Aminophenazoni) 5% (1:20)

III gr. - przechowywane do 10 dni

Sal Erlenmajeri 25% (1:4)

IV gr. - przechowywane do 30 dni

Calci chloridum 5% (1:20)

Do roztworów zapasowych zaliczamy również sirupus simplex będący stężonym roztworem sacharozy w wodzie.

---