PODSTAWY RECEPTURY
leki, apteka, recepta, wykazy, dawki, miary, ewidencja
Lek gotowy- produkt leczniczy wprowadzony do obrotu pod określoną nazwa i w określonym opakowaniu
Lek recepturowy - produkt leczniczy sporządzony w aptece na podstawie recepty lekarskiej Lek apteczny - produkt leczniczy sporządzony w aptece zgodnie z przepisem zawartym w Farmakopei, przeznaczony do wydawania bezpośrednio w aptece.
Leki apteczne - nie są sporządzane na zapotrzebowanie konkretnego pacjenta tylko "na skład"
Leki galenowe - zwyczajowa nazwa lęków wykonanych z surowców roślinnych, zwierzęcych i mineralnych wg ściśle określonego przepisu zamieszczonego w Farmakopei lub receptariuszach.
Dawniej terminem tym określano wszystkie leki sporządzane w aptece.
Zawód farmaceuty – zawód zaufania publicznego
Ustawa z dnia 6.09.2001r Prawo farmaceutyczne: „Apteka” – miejsce wykonywania usługi farmaceutycznej:
- wydawanie produktów leczniczych (lek gotowy) i wyrobów medycznych
- sporządzanie leku recepturowego (do 48h ) („Cito” do 4 h)
- sporządzanie leku aptecznego
- udzielanie informacji (doradztwo), opieka farmaceutyczna
- surowiec farmaceutyczny
Lokal apteki:
- powierzchnia podstawowa – sala ekspedycyjna, receptura
- pow. pomocnicza: szatnia, pomieszczenia socjalne
- dostępność dla osób niepełnosprawnych
Leki wydawane są przez farmaceutę, technika farmacji na podstawie recepty lekarskiej, farmaceutycznej lub bez recepty (OTC – over the counter)
Rodzaje recept – oznaczenie:
- Rp: recepty standardowe, aktualne
- Rpw: tzw. Recepty różowe (środki odurzające, substancje psychotropowe)
- Lz: specyfiki ograniczone do lecznictwa zamkniętego (szpitalnego) [pod nadzorem lekarza]
- OTC – leki wydawane bez recepty
Wydawane leki i materiały medyczne nie podlegają zwrotowi.
Ustawa NFZ z 04.2003 ustala listy produktów leczniczych z podziałem na:
- listę leków podstawowych (opakowanie ryczałtowe)
- listę leków uzupełniających (odpłatność 30%)
- listę leków uzupełniających (odpłatność 50%)
- listę leków i materiałów stosowanych w określonych chorobach przewlekłych: bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub z częściową odpłatnością
Cena leku dla pacjenta: różnica ceny detalicznej a kwotą refundowaną przez NFZ
Strona 1 z 5
*Receptura farmaceutyczna – miejsce, całokształt zasad i czynności związanych z prawidłowym przygotowaniem i wydawaniem leku w aptece.
*Farmakopea – podstawowy zbiór norm prawnych, urzędowy zbiór monografii określających tożsamość, jakość oraz standardy środków leczniczych, surowców farmaceutycznych (czystość, zawartość, sposób przygotowywania, badania kontrolne) oraz dopuszczalne dawki maksymalne FP II
1937
FP III
1954
FP IV
Tom 1 – 1965, tom 2 – 1970, suplement – 1973
FP V
1990 – 1999 5 tomów + suplement
FP VI
2003
FP VII
FP VIII 2008 - Obecnie obowiązująca
*Receptariusz (Receptarium Polonicum, 1947, 1984) - zbiór przepisów na wyprodukowanie niektórych preparatów, są to przepisy na wykonanie leków, bądź substancji, które następnie są użyte do wykonania lakówm ale Receptariusz nie jest stricte aktem prawnym.
*Recepta: wystawia lekarz, lekarz stomatolog, felczer
- df: preparaty, które mają być wydane pacjentowi w ramach leczenia
- znaczenie merytoryczno-formalne
- znaczenie prawne: dokument prawny i księgowy
- podstawa rozliczeń finansowych – refundacja (5 lat musi być w archiwum)
- rodzaje recept
Druki recept:
- kupon KUM (książeczka usług medycznych)
- aktualne druki recept (od 1.06.2001)
- „różowe recepty” – druki ścisłego zarachowania z numerem, wystawiane z kopią, tylko 1
lek na recepcie – środki narkotyczne i psychotropowe – ilości słownie napisane,
przechowywaniem ścisłe rozliczenie w książce przychowdów
Wygląd recepty:
I.
Superscipto – dane świadczeniodawcy (nazwa, adres, numer telefonu, identyfikator
zakładu)
II.
Nomen aegroti – dane pacjenta (imię, nazwisko, wiek (wiek chorego do lat 18 i powyżek 65 lat) Lekarz dla siebie „pro autore”, „pro medico”, „ad usum propium
(lekarz może wydać receptę dla siebie, dla rodziny...)
III.
[ po prawej stronie ] Uprawnienia:
a. IW – inwalidzi wojskowi (bezpłatnie)
b. IB – inwalidzi wojenni (bezpłatnie)
c. ZK – zasłużony dawca krwii (bezpłatnie do limitu)
d. Choroby przewlekłe – P, brak choroby – X
Strona 2 z 5
UKŁAD recepty - cześć merytoryczna
Lek gotowy
*Prepositio (Invocatio) "Rp"=weź
*Prescriptio (Ordinatio)
-Handlowa (lub międzynarodowa) nazwa leku
-Postać leku
-Dawka (gdy zarejestrowany jest w kilku dawkach)
-Ilość leku
-Sposób dawkowania
*Ilość leku - liczba opakowań cyfra arabska z dodatkiem "op." lub "lag" oraz wielkość opakowania (tabl., kaps., amp.,)
*Na jednej recepcie Rp.-max 5 leków gotowych
*Na Rpw - 1 lek
Prescriptio - LEK recepturowy
*Prescriptio- skład I kolejność zapisywania:
-basis (remedium cardinale) (główne -to co działa, subst. czynna)
-adiuvans (pomocnicze - mogą wspomagać basis)
-corrigens (wspomaga organoleptyczne właściwości - smak kolor zapach, lub jak olejki eteryczne mogace również działać jak adiuwanty)
-vehiculum (constituens, excipens, menstrum) - wypełnienie, rozpuszczalnik, podłoże maściowe- cos co nie działa ale pełni role matrycy dla reszty
Układ recepty cd.
*Subscriptio -M.f. "Misce fiat" - (zrób z tego) )M.f. suppositori -
(zrób z tego czopki)
*Signatura - D.S., S (da signum, signatura) - jak pacjent ma stosować te leki
*Datum (data jest bardzo ważna, czas stosowania leku recepturowego
jest ograniczony)
*Nomen medici - podpis, pieczątka z nr prawa wykonywania zawodu
*Poprawki na recepcie - tylko przez lekarza (osobę, która wystawiła receptę)
Zasady zapisywania recept:
a) leki gotowe : nominativus
b) leki recepturowe: genitivus
a. od nowego wiersza z dużej litery w drugim przypadku
b. nazwy łacińskie
c. nazwy farmakopealne, synonimy
c) skróty stosowane w receptach ( aa, ad, d.t.d., D.S., dil., div. in. part. aeq., m.f. pulv.) d) tworzenie nazw:
a. nazwy substancji obojętnych ( Lactosum, Glucosum)
b. kwasy: dwuwyrazowe rozpoczynają się od słowa Acidum
c. sole: dwuwyrazowe rozpoczynające się od kationu w dopełniaczu oraz anion w
mianowniku
i. dla kwasów beztlenowych –um (Kalii bromidum, Natrii chloratum)
ii. dla kwasów tlenowych –as (Argenti nitras, Kalii carbonas)
d. sole związków amfoterycznych na początku nazwa substancji działającej
(Metamizolum natricum, Sulfacetamidum natricum)
Strona 3 z 5
e. nazwy surowców roślinnych – dwuwyrazowe, najpierw gatunek surowca, potem nazwa części rośliny lub rodzaj postaci (Altae radix)
Sposób zapisywania ilości substancji do sporządzania leku recepturowego:
- w gramach: cyfra arabska np. 1,0; 8,0; 0,25 – bez „g” (gdy „mg” to zapisujemy)
- j.m. (np. Nystatini 500 000j.) = jednostki międzynarodowe
- gtt. (np. Menthe piperite olei gtt V) guttae- krople
- np. Lini seminis macer.0,5/100 > 5g w 100g roztworu
W recepturze: tylko jednostki wagowe/masowe, nie stosujemy miar objętościowych (tylko w przypadku wlewów tak)
j.m. – dotyczy witamin, antybiotyków, są to jednostki, musi być przelicznik na opakowaniu – ile jednostek odpowiada ilu gramom preparatu (albo na 1 gram preparatu ile jednostek)
gtt. – krople, miara ilościowa, (np. dodaj V kropli czegoś)
5,0/100 – 5g składnika ma być w 100 gramach roztworu! (łącznie wszystkiego 100 gram Surowiec farmaceutyczny – pierwotne substraty do sporządzania środków farmaceutycznych (roślinne, zwierzęce, syntetyczne)
Substancja lecznicza – ilość substancji w leku, która wywiera największy wpływ na leczenie, składnik czynny
Postać leku – taka forma leku, którą pacjent może użyć bezpośrednio (np. doustnie) Materiał medyczny – Materiały i preparaty wydawane w aptece
Miary domowe – gdy lek jest wydawany w opakowaniu zbiorczym i pacjent sam musi odmierzyć ilość. (łyżka domowa, łyżeczka do herbaty)
Miary domowe
woda nalewki syropy proszki
*lyzeczka stolowa 15 12 20 7.5
*lyzeczka. 5 4 6 2.5
*krople:
woda- 50mg
etanol- 15mg
nalewki- 19mg
olejki- 19mg
Wykazy leków wg siły działania:
(WYKAZY: N, A, B, (C) )
Etykiety, sposob przechowywania
N- narkotyczne, psychotropowe, oduzajace - biały napis, czarne tło, czerwona obwódka trzymane w sejfie (morfina, kokaina, petydyna), podaje się je w bardzo małych dawkach, miligramowe. Leki pod szczególnym nadzorem.
A-bardzo silnie działające, trucizny, biały napis, czarne tło, biała obwódka -pod zamknięciem B - silnie działające -czerwony napis, białe tło, czerwona obwódka –trzymane oddzielnie C- słabo działające, substancje pomocnicze, czarny napis na białym tle, czarna obwódka – słabo działające, ale działające – należy je odróżniać od substancji nie działających, mogą być trzymane razem, nie zamknięte
Strona 4 z 5
Ewidencja sporządzanych leków:
- pacjentowi: blankiet z nr kontrolnym (dołączony do recepty)
- na recepcie: data, czas przyjęcia recepty, podpis, pieczątka farmaceuty
- w aptece ewidencja: czas przyjęcia recepty, data i czas sporządzenia leku recepturowego, nr kontrolny recepty, nazwisko osoby sporządzającej lek recepturowy
Kontrola formalna i merytoryczna recepty:
- kontrola formalna: kontrola poprawności wypisania recepty, danych chorego, ilości preparatów, sprawdzenie i poinformowanie o odpłatności, czytelność recepty
- kontrola merytoryczna – możliwość realizacji recepty: kontrola dawek w zależności od wieku chorego, wykluczenia niezgodności recepturowych, możliwości wykonania leku
Odmowa realizacji recept:
- uzasadnione podejrzenie co do autentyczności recepty
- konieczność dokonania zmian
- upływ czasu więcej niż 6 dni od daty sporządzenia leku recepturowego
- osobna realizująca receptę nie ukończyła 13go roku życia
- uzasadnione podejrzenie co do wieku
Farmaceuta może dokonać zmiany recepty w zakresie:
- substancji pomocniczych
- zmianie postaci surowca farmaceutycznego z nierozpuszczalnej na rozpuszczalną
- zmniejszenie ilości surowca farmaceutycznego do dawki maksymalnej
Dawki:
- dawki terapeutyczne zwykle stosowane i maksymalne wg FP
- jednorazowe – pro dosi, dobowe – pro die
- dla dziecka – przeliczamy
Obniżenie dawek jednorazowych i dobowych z recepty dla dziecka:
1) Dd=Dmax*(masa dziecka/70)
2) Dd=Dmax*(wiek dziecka/wiek dziecka +12)[!]
3) Dd-Dmax*(powierzchnia ciała dziecka/1,73)
Zapis na etykiecie leku recepturowego:
- nazwa i adres apteki
- imię i nazwisko chorego
- skład leku
- sposób użycia
- data sporządzenia leku
- numer kontrolny recepty
- nazwisko lekarza
Strona 5 z 5