Wyzyna Kielecko-Sandomierska
Wyzyna kielecko-sandomierska to
duzy region naturalny w srodkowej Polsce, najwyzsza czesc wyzyny malopolskiej polozona pomiedzy Kotlina sandomierska i Niecka nidzianska (na poludniu), Wyzyna przedborska (na zachodzie), wzniesieniami poludniowo-mazowieckimi (na pólnocy) i Wyzyna lubelska (na wschodzie).Zajmuje powierzchnie ok.1140 km 2 .
Pomiedzy Pilica a Wisla, w kierynku z pólnoco-zachodu na poludniowy-wschód, ciagna sie szczatki wiekszego niegdys górotworu hercynskiego. Podstawe jego stanowia skaly paleozoiczne otoczone osadami mezozoicznymi, a czesciowo pokryte utworami epoki lodowsowej. Wskutek tych okolicznosci tylko srodkowa czesc ma wyglad górzysty i zasluguje na miano GÓR SWIETOKRZYSKICH. Masyw paleozoiczny ma ksztalt elipsy. Pólnocno-zach. jego kraniec obniza sie stopniowo i ginie pod piaskami lodowcowymi, poludniowo-wschodni pokryty jest lessem, tworzac wysoka równine pocieta licznymi wawozami te czesc obszru wyrózniamy jako wyz. SANDOMIERSKA.
Dzieje geologiczne wyzyny KIELECKO-SANDOMIERSKIEJ sa dosc skomplikowane. Pierwsze ruchy górotwórcze mialy tu miejsce juz w sylurze(fald. kaledonskie). W permie obszar byl juz bardzo zdenudowany. w triasie dolnym zapanowaly warunki pustynne, podczas krórych masyw poktyty zostal piaskowcem pstrym. Potezne jego warstwy nagromadzily sie zwlaszcza w pólnocnej czesci obszaru, gdzie osiagaja miazszosc 500-600 m. i tworza dzis wysokie, malo rozczlonkowane garby. Pózniej osadzily sie morskie osady triasu, a wreszcie jury. Góry swietokrzyskie sterczaly z tych mórz w postaci wyspy, a potem w okresie 3-rzedowym staly sie juz ladem. Odbywa sie teraz wielki cykl rzezbotwórczy, w którym erozja doprowadzila rzezbe do stadium penepleny; szczatki jes dochowaly sie w postaci splaszczen na najwyzszych wynioslosciach. Ale transgresja miocenska znów zalewa poludniowe i wschodnie stoki górotworu. Ocalale od denudacji pasma stercza jako przyladki, w doliny zas wdzieraja sie zatoki. Osady mezozoiczne spoczywaja transgresywnie na trzonie paleozoicznym i otaczaja go z zachodu, pólnocy i wschodu w ksztalcie podkowy, nie ma ich na poludniu, gdzie górotwór uciety zostal uskokiem, wzdluz którego plynie Wisla(z.laciny Wistula). Epoka lodowcowa zostaje G.S. w stanie b. zniszczonym, o rzezbie podobnej do dzisiejszej. Caly obszar pokryty zostal przez zlodowacenie krakowskie, które pozostawilo duzo osadów piaszczystych.
Poludniowo-wschodnia polac obszary zostala pózniej przysypana gruba powloka lessu.Pierwotne lessy pokrywaly tu wieksze obszary, ale potem zostaly zmyte, jak o tym swiadcza odosobnione ich platy siegajace na zachód po Slowik kolo Kielc, a na pólnoc po Ilze. Tektonika G.S. jest niezmiernie zawila. Brzeg otoczki mezozoicznej sfaldowany zostal nieznacznie, ale za to trzon paleozoiczny jest silnie sfaldowany i nawet zaszly w nim powazne nasuniecia. Strzaskany jest licznymi uskokami, na których miejscu czestokroc powytwarzaly sie doliny poprzeczne(133,134).
Siec rzeczna G.S.: najwazniejsze rzeki plyna glównie dolinami poprzecznymi w kier. prostopadlych do pasm, tylko na malych odcinkach zuzytkowujac doliny podluzne
Rzeki: Nida, Czarna Nida, Kamienna, Wisla, dwie Czarne, Bobrza, Lubrzanka, Pokrzywianka....
Urodzajne gleby nadlessowe naleza do klasy brunatnoziemów, a miejscami czarnoziemów, totez jest to region rolnniczy, prawie pozbawiony lasów. Na grunty orne przypada 80% powierzchni. Uprawiane sa: pszenica, buraki cukrowe przerabiane w tutejszych cukrowniach, sadownictwo. Na polud. od Bodziechwa w dolinie kamienej utworzono rezerwat Lisiny Bodziechowskie 31,8 h., obejmujacy fragment lasu mieszanego w wawozach lessowych. Pozostale rezerwaty lesne to: rezerwat Las Lipowy kolo Czyzowa, Panienska Góra pod Dwikozami, rezerwaty roslinnosci sucholubnej na Pieprzówkach i w Gorzyczanach.Rosliny wyst. na wyzynie ielecko-sandomierskiej: jodla pospolita, buk zwyczajny, sosna, modrzew polski, cisy, deby, swierki, relikty roslinnosci stepowej.
Zwierzatka: dziki, wilki, sposród zwierzat domowych na uwage zasluguje miejscowa odmiana polskiego bydla typu Bos taurus brachyceros , niestety niedzwiadki wymarly w pol. ubieglego stulecia.
Na opisywanej wyzynie wystepuja rudy: zelaza, olowiu, miedzi. Rozwinal sie tu przemysl metalurgiczny.
Gestosc zaludnienia wyn. ponad 100 mieszkanców na 1 km 2