RYNEK PRACY

• Zakres analizy rynku pracy

• Kategorie ludności na rynku pracy

• Źródła informacji o aktywności zawodowej ludności

• Metody analizy aktywności zawodowej ludności

ZAKRES ANALIZ RYNKU PRACY

• wielkość i struktura zasobów pracy (podażowa strona rynku pracy)

• określana jest przede wszystkim przez ludność w wieku 15 lat i więcej oraz przez ludność w wieku produkcyjnym, definiowanym w poszczególnych krajach poprzez określone uregulowania prawne, a także przez ludność aktywną

• wykorzystanie zasobów w gospodarce (popytowa strona rynku pracy)

• charakteryzowana jest przez liczbę miejsc pracy w gospodarce, czyli przez liczbę osób pracujących oraz wakaty

KATEGORIE LUDNOŚCI NA RYNKU PRACY

Ludność w wieku produkcyjnym - potencjalne zasoby pracy

• w Polsce wiek produkcyjny określony jest jako wiek 18-59 lat dla kobiet oraz 18-64 lata dla mężczyzn

• wielkość potencjalnych zasobów pracy oraz ich struktury według wieku, płci, miejsca zamieszkania i stanu cywilnego są wynikiem procesów demograficznych

• struktury według wykształcenia i kwalifikacji określane są przez uczestnictwo w procesie edukacji

Ludność w wieku produkcyjnym mobilnych - 8 - 44 lata

Ludność w wieku produkcyjnym niemobilnych - 45 - 64 lata

Ludność w wieku przedprodukcyjnym - 0 - 17 lata

Ludność w wieku poprodukcyjnym - 60 lata i więcej dla kobiet oraz 65 lat i więcej dla mężczyzn

Aktywni zawodowo (osoby pracujące oraz bezrobotne, które poszukują pracy) - realne zasoby pracy

• wielkość realnych zasobów pracy jest determinowana nie tylko przez procesy ludnościowe, ale także przez czynniki ekonomiczne (popyt na pracę, wynagrodzenia), instytucjonalne (uregulowania dotyczące systemu zabezpieczenia społecznego) i społeczne (wydłużenie okresu kształcenia, zwiększenie dostępu do kształcenia, emancypacja kobiet)

ŹRÓDŁA INFORMACJI O AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ LUDNOŚCI

• sprawozdawczość statystyczna

• bieżące szacunki

• badania reprezentacyjne

• spisy powszechne

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STATYSTYCZNA

I BIEŻĄCE SZACUNKI

• dane o pracujących, które przekazywane są z podmiotów gospodarki narodowej objętych ustawowym obowiązkiem przekazywania informacji statystycznej. Do pracujących zalicza się:

• osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie) lub stosunku służbowego

• pracodawców i pracujących na własny rachunek łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin

• osoby wykonujące pracę nakładczą

• agentów łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów

• członków spółdzielni produkcji rolniczej (rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni zajmujących się produkcją rolną i spółdzielni kółek rolniczych)

• duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie

• bieżące szacunki dotyczą liczby ludności pracującej w rolnictwie, korzystając z informacji ze spisów rolnych i bieżących danych o zmianach demograficznych

• informacje o osobach poszukujących pracy pochodzące z rejestrów urzędów pracy, które określają bezrobocie rejestrowane

• za osobę bezrobotną uznaje się osobę:

• w wieku 18-59 lat (kobiety) lub 18-64 lata (mężczyźni), która nie jest zatrudniona i nie wykonuje innej pracy zarobkowej, jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (bądź jeśli jest to osoba niepełnosprawna - zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy)

• nie uczy się w szkole z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym jest zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy

• nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej

• nie pobierała świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego

• nie była właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych

• nie podlegała ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe

• nie podjęła pozarolniczej działalności lub nie podlegała na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników

• nie uzyskiwała miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych

METODY ANALIZY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ LUDNOŚCI

• miary absolutne - mierzą wielkość badanej populacji

• liczba aktywnych zawodowo w danym okresie

• poziom zatrudnienia w sektorze prywatnym

• liczba osób bezrobotnych w danym okresie

• miary względne - mierzą natężenie rozpatrywanych procesów

• współczynniki aktywności zawodowej ludności

• wskaźniki zatrudnienia

• stopy bezrobocia

• miary struktury populacji

Tablica 6.4. Zmiany zasobów pracy w Polsce w latach 1992-2005

Lata	Liczba aktywnych zawodowo w tys.
	ogółem	mężczyźni	kobiety	miasta	wieś
1992	17529	9481	8048	10675	6854
1995	17004	9199	7804	10433	6570
1999	17214	9307	7907	10781	6433
2000	17299	9397	7902	10767	6532
2001	17230	9341	7889	10741	6489
2002	17097	9283	7814	10616	6481
2003	16881	9161	7720	10443	6438
2004	17139	9323	7816	10594	6545
2005	17282	9403	7879	10694	6588

Tablica 6.5. Zmiany aktywności zawodowej ludności w Polsce w latach 1992-2005

Okres	Ogólne współczynniki aktywności
	ogółem	mężczyźni	kobiety	miasta	wieś
IV kw. 1992	61,7	70,0	54,2	59,5	65,5
IV kw. 1993	61,2	69,6	53,6	58,5	65,7
IV kw. 1994	59,2	67,0	52,2	57,5	62,1
IV kw. 1995	58,4	66,5	51,1	57,2	60,5
IV kw. 1996	57,9	65,9	50,6	56,4	60,3
IV kw. 1997	57,4	65,5	50,0	56,1	59,5
IV kw. 1998	57,1	64,9	50,0	56,3	58,4
IV kw. 1999	56,6	64,3	49,7	56,3	57,2
IV kw. 2000	56,4	64,3	49,2	55,8	57,5
IV kw. 2001	55,8	63,4	48,8	55,2	56,7
IV kw. 2002	55,0	62,6	48,0	54,3	56,1
IV kw. 2003	54,4	62,0	47,6	53,5	56,0
IV kw. 2004	54,9	62,7	47,9	54,1	56,3
IV kw. 2005	55,2	62,9	48,1	54,5	56,2

Ogólny współczynnik aktywności zawodowej ludności (labour force participation rate)

gdzie:

- liczba osób aktywnych zawodowo w okresie t,

- liczba ludności w wieku 15 lat i więcej w okresie t (średnia w okresie t).

Cząstkowe współczynniki aktywności zawodowej

Cząstkowe współczynniki aktywności zawodowej kobiet według wieku x dla okresu t
wyznacza się według wzoru:

gdzie:

- liczba kobiet aktywnych zawodowo w wieku x w okresie t,

- liczba kobiet w wieku x w okresie t.

Rysunek 6.6. Współczynniki aktywności zawodowej kobiet według wieku w Polsce w latach 1992-2005

Rysunek 6.7. Współczynniki aktywności zawodowej mężczyzn według wieku w Polsce w latach 1992-2005

Ogólny wskaźnik zatrudnienia (employment rate)

,

gdzie:

- liczba osób pracujących w okresie t,

- liczba ludności w wieku 15 lat i więcej w okresie t.

Cząstkowe wskaźniki zatrudnienia

gdzie:

- liczba kobiet pracujących w wieku x w okresie t,

- liczba kobiet w wieku x w okresie t.

Rysunek 6.8 Wskaźniki zatrudnienia kobiet według wieku w Polsce w latach 1992-2005

Rysunek 6.9 Wskaźniki zatrudnienia mężczyzn według wieku w Polsce w latach 1992-2005

Stopa bezrobocia (unemployment rate)

,

gdzie:

- liczba osób bezrobotnych w okresie t,

- liczba osób aktywnych zawodowo w okresie t.

• przy korzystaniu z danych BAEL informacje niezbędne do wyznaczenia tego współczynnika pochodzą z tego samego źródła

• przy wyznaczaniu stopy bezrobocia rejestrowanego korzysta się z danych o liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy oraz szacunków liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego oraz z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie oszacowanych na podstawie wyników spisów

WSKAŹNIKI STRUKTURY ZATRUDNIENIA

Tablica 6.8. Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania i płci w Polsce w latach 1988 i 2002 (w %).

Poziom ukończonego wykształcenia	Struktura ludności
		wieś		miasto		kobiety		mężczyźni
		1988 ^a	2002 ^b	1988 ^a	2002^b	1988^a	2002^b	1988^a	2002^b
zasadnicze zawodowe i poniżej	84,6	71,5	58,4	44,8	65,2	52,6	71,9	60,1
średnie wraz z policealnym	13,1	22,4	31,8	38,6	28,4	35,1	20,6	27,6
wyższe	1,8	4,3	9,4	13,7	5,9	10,4	7,2	9,3

^a bez osób z nieustalonym poziomem wykształcenia

^b bez osób z nieustalonym poziomem wykształcenia oraz z ukończonym gimnazjum

METODA PRZYPŁYWÓW NA RYNKU PRACY

(STOCK FLOW ANALYSIS)

Analiza zmian liczby aktywnych zawodowo (zasoby pracy) w kategoriach strumieni napływów (inflow) i odpływów (outflow) osób z rynku pracy

Napływ (inflow) It-1,t		Zasoby pracy		Odpływ (outflow) Ot-1,t
		(Labour force)		osoby, które zmarły
absolwenci		Pracujący		osoby, które przeszły na emeryturę
reaktywizowani		bezrobotni		osoby, które podjęły naukę
aktywizowani				osoby, które utraciły zdolność do pracy
		Rynek pracy		inne osoby

Przepływy między trzema podstawowymi stanami na rynku pracy: zatrudnieniem, bezrobociem oraz pozostawaniem poza zasobami pracy.

Rysunek 6.2. Schemat analizy przepływów między podstawowymi stanami na rynku pracy

MIARY ABSOLUTNE DYNAMIKI BEZROBOCIA

Zmiany w poziomie bezrobocia:

gdzie:

- liczba osób bezrobotnych w końcu okresu t (zasób bezrobocia),

- napływ do bezrobocia, czyli liczba osób, które stały się bezrobotne w okresie t, przy czym zapis (t-1,t) stosowany jest dla oznaczenia zmiennej strumieni,

- odpływ z bezrobocia, czyli liczba osób, które opuściły populację bezrobotnych w okresie t.

Rysunek 6.3. Napływy i dopływy z bezrobocia w Polsce w latach 1990-2005.

MIARY WZGLĘDNE DYNAMIKI BEZROBOCIA

Stopa napływu do bezrobocia (
):

gdzie:

- napływ do bezrobocia w okresie t,

- liczba osób aktywnych zawodowo na koniec okresu t-1,

Stopa odpływu z bezrobocia (
):

gdzie:

- odpływ z bezrobocia w okresie t,

- liczba osób bezrobotnych na koniec okresu t-1,

Stopa odpływu z bezrobocia do zatrudnienia (
):

gdzie:

- odpływ z bezrobocia do zatrudnienia w okresie t.

Rysunek 6.4. Stopa odpływu bezrobotnych w Polsce w okresie styczeń 2004 - marzec 2006.

Rysunek 6.5. Stopa odpływu bezrobotnych i stopa odpływu do zatrudnienia w Polsce w okresie styczeń 2004 - marzec 2006.

METODY ANALIZY ZMIANY ZATRUDNIENIA

I STRUKTUR ZATRUDNIENIA LUDNOŚCI

• analiza zmian bezwzględnych i względnych mierników stopnia zaangażowania ludności na rynku pracy

• analiza zmian struktur zawodowych ludności

Tablica 6.10. Struktura pracujących według sektorów własności w Polsce w latach 1989-2002 (w %) ^a

Sektor	Struktura pracujących
		1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Publiczny	54.3	51.0	45.7	44.0	41.1	39.4	37.6	34.9	31.8	29.3	28.8	27.8	26,7	30,5 26,2^b
Prywatny	45.7	49.0	54.3	56.0	58.9	60.6	62.4	65.1	68.2	70.7	71.2	72.2	73,3	69,5 73,8^b

^a do 2000 r. bez pracujących w jednostkach budżetowych resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych oraz Urzędu Ochrony Państwa, lata 1989-1996 według stanu na koniec roku, dla 1997 i 1998 według stanu na koniec września

^b korekta na podstawie danych o pracujących w rolnictwie indywidualnym z NSP 2002

Tablica 6.11. Struktura pracujących według sektorów ekonomicznych w Polsce w latach 1989-2002 ^a

Sektor	Struktura pracujących
		1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Rolnictwo	29.3	30.1	29.5	26.8	26.7	27.2	27.0	28.2	27.5	27.4	27.7	28.5	28,6	28,6 16,9^b
Przemysł i budownictwo	35.3	33.3	32.0	31.9	30.6	30.6	30.4	27.7	29.1	28.4	27.3	26.0	24,7	23,9 27,8^b
Usługi	35.4	36.6	38.5	41.3	42.7	42.2	42.6	44.1	43.4	44.2	45.0	45.5	46,7	48,5 54,3^b

^a do 2000 r. bez pracujących w jednostkach budżetowych resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych oraz Urzędu Ochrony Państwa

^b korekta na podstawie danych o pracujących w rolnictwie z NSP 2002

Tablica 6.13. Struktura zawodowa pracujących w Polsce w latach 1994 i 2005.

Grupa zawodowa	Struktura pracujących
		1994	2005
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy	6,3	6,3
Specjaliści	9,1	15,0
Technicy i inny średni personel	11,6	10,9
Pracownicy biurowi	5,7	6,9
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy	8,7	11,1
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy	22,1	15,6
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy	20,0	16,4
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń	8,0	9,7
Pracownicy przy pracach prostych	8,6	7,5
Siły zbrojne	-	0,6
Ogółem	100,0	100,0

Rysunek 6.11. Zmiany bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 1990-2005 (według stanu na 31.12.)

Rysunek 6.12. Struktury bezrobotnych według wieku i płci w Polsce w II kwartale 1994 i 2004 r.

Rysunek 6.15. Stopa bezrobocia w Polsce według województw. Stan w końcu marca 2006.

Tablica 6.18. Wskaźnik zatrudnienia dla wybranych grup w krajach UE w I kwartale 2006 r.

Kraj	Wskaźniki zatrudnienia
		ogółem (15-64)	mężczyźni (15-64)	kobiety (15-64)	osoby w wieku 15-24	osoby w wieku 55-64	osoby o niskich kwalifikacjach (15-64) ^b
Austria	68,2	74,2	62,3	51,5	33,9	47,3
Belgia	60,3	67,2	53,4	28,3	31,3	39,4
Cypr	68,2	77,7	59,2	36,6	50,6	52,2
Czechy	64,8	73,0	56,5	26,8	45,4	22,1
Dania	76,5	80,1	72,9	61,7	59,8	58,2
Estonia	67,4	70,0	64,9	29,8	58,6	31,7
Finlandia	67,7	69,2	66,1	36,4	53,4	43,9
Francja ^a	62,8	68,4	57,4	53,4	37,8	47,2
Grecja	60,4	74,2	46,7	25,3	41,9	51,3
Hiszpania	64,0	75,5	52,2	38,1	44,2	56,1
Holandia	73,5	79,9	67,0	64,5	46,1	58,5
Irlandia ^a	66,8	76,0	57,5	57,9	50,7	48,8
Litwa	63,0	65,7	60,4	22,9	49,8	25,0
Luksemburg ^a	63,6	73,3	53,7	47,6	31,7	50,5
Łotwa	64,3	68,6	60,2	33,8	52,9	32,3
Malta	54,3	74,9	33,3	43,3	30,8	45,7
Niemcy ^a	64,9	70,3	59,4	55,3	44,4	41,4
Polska	53,4	59,5	47,4	23,9	26,6	23,2
Portugalia	67,6	73,8	61,5	35,7	49,5	65,7
Słowacja	58,3	65,8	50,8	25,1	32,1	14,0
Słowenia	65,9	70,6	61,1	32,0	32,4	41,4
Szwecja	71,5	73,8	69,2	34,6	70,3	49,3
Węgry	56,7	62,7	51,0	21,2	33,6	27,0
Wielka Brytania	71,4	77,0	65,9	52,5	56,9	60,3
Włochy ^a	57,3	69,5	45,1	43,0	30,9	45,1
^aDane badania aktywności ekonomicznej dla I kwartału 2005 ^b Jako osoby o niskich kwalifikacjach uznano osoby z wykształceniem na poziomie 2 lub niższym w klasyfikacji ISCED-97.

Tablica 6.19. Stopa bezrobocia w wybranych grupach w krajach UE w I kwartale 2006 r.

Kraj	Stopa bezrobocia
		ogółem	mężczyźni	kobiety	osoby w wieku 15-24	osoby w wieku 55-64	osoby o niskich kwalifikacjach ^a, b
Austria	5,5	5,5	5,6	10,1	4,0	10,2
Belgia	8,7	8,1	9,3	20,0	4,2	14,3
Cypr	5,9	5,3	6,6	12,0	5,4	6,4
Czechy	8,0	6,6	9,7	19,5	5,8	27,8
Dania	4,5	3,8	5,2	9,2	4,9	9,3
Estonia	6,4	7,4	5,5	13,7	7,2^a	19,9
Finlandia	8,4	8,4	8,4	20,9	7,6	14,6
Francja ^a	9,3	8,6	10,0	20,9	5,5	13,5
Grecja	9,7	6,3	14,6	25,3	4,5	10,0
Hiszpania	9,1	6,8	12,2	18,7	6,2	12,0
Holandia	4,5	4,2	5,0	7,7	4,2	8,3
Irlandia ^a	4,1	4,4	3,6	7,5	3,0	6,8
Litwa	6,4	7,3	5,5	10,8	6,7	19,0
Luksemburg ^a	4,5	3,5	5,8	13,7	3,2 ^c	6,2
Łotwa	7,8	8,4	7,1	8,8	7,6	15,6
Malta	7,8	7,0	9,5	17,8	4,8 ^a	8,6
Niemcy ^a	11,5	12,0	10,9	15,8	12,4	18,8
Polska	16,0	15,4	16,7	34,4	8,4	29,4
Portugalia	7,7	6,5	9,1	15,7	6,7	7,8
Słowacja	15	14,1	16,1	29,2	11,3	55,4
Słowenia	6,9	5,4	8,6	17,9	2,8	10,3
Szwecja	7,9	7,7	8,1	24,4	4,4	11,2
Węgry	7,7	7,6	7,8	19,0	3,9	14,1
Wielka Brytania	5,1	5,6	4,6	13,0	3,0	8,5
Włochy ^a	8,2	6,8	10,4	25,0	4,0	10,0

^a Dane dla I kwartału 2005

^b Jako osoby o niskich kwalifikacjach uznano osoby z wykształceniem na poziomie 2 lub niższym w klasyfikacji ISCED-97.

^c Dane dotyczą osób w wieku 50-64.

---