10. Powstanie polskiego eseju literackiego

• najważniejsi polscy eseiści międzywojenni

• Józef Wittlin (eseje zebrane w tomie „Orfeusz w piekle XX wieku”)

• Bolesław Miciński („Odpowiedź na list Francesca”)

• Jerzy Stempowski („Mała apokalipsa dla inteligencji warszawskiej”)

• wzrost znaczenie eseistyki jest spowodowany pojawianiem się literatury fakt (wypływa wraz z autobiografizmem)

• dominują w nim tendencje katastroficzne

• eseistyka Jerzego Stempowskiego (po wojnie tworzy jako Paweł Hostowiec)

• rówieśnik skamandrytów

• jeden z ojców polskiego eseju

• arystokrata; posiadał majątki na Ukrainie; mieszkał w Szwajcarii; stanowił jeden z filarów myślowych „Kultury” paryskiej

• prowadził korespondencję z Giedroyciem w sprawie roli „Kultury” w społeczeństwie

• eseistyce przedwojennej dominują trzy metafory:

• metafora oblężonego miasta

• piramida wartości użytecznych

• Europa kurcząca się pod stopami

• świat współczesny można opisać metaforą oblężonego miasta

• ludzie myślą tak jakby groziło im wielkie niebezpieczeństwo

• człowiek podporządkowuje siebie społeczeństwu

• nie ma indywidualności - jest masa

• wyróżnik Europy lat trzydziestych stanowi wypieranie moralności pokojowej na rzecz wojennej

• dokonuje się zmiana - pojawia się ewentualność ciemiężenia innych

• burżuazja szuka nowej podniety: straszy się katastrofą

• katastrofizm to szaleństwo, które ogarnia cały świat

• wzmożone tempo zmian

• brak czasu na refleksje; dochodzi do przewartościowania

• elementy eseju

• esej literacki jest silnie osadzony w literaturze; istotna jest świadomość kultury literackiej

• subiektywny punkt widzenia

• esej to forma patrzenia na świat

• nie ma eseisty bez właściwej mu postawy

• eseistyka staje w kontrze

• jest to specyficzny typ refleksji

• forma nowożytna

• tematyka wciąż się powtarza, ale realizacje są już inne

• porusza kwestie dotyczące każdego człowieka

• polski esej zaczyna się w międzywojniu

• bardzo aktywna postawa polskich eseistów

• pierwszy tym terminem posługiwał się Stanisław Brzozowski

• pojawiają się świadomi eseiści; ich teksty przejawiają subiektywną postawę autorską

• poprzednikiem eseju była gawęda szlachecka

• ma charakter specyficzny, naukowy (powiązania z nowożytnym intelektualizmem)

• forma eseju

• nielinearność; nieuporządkowanie; fragmentaryczność

• istotą eseju jest refleksja

• możemy cały tekst uprościć do jednego zdania

• pomysł jest prowadzony autorsko

• ma charakter dialogiczny

• dba o język (każdy z autorów szuka własnego stylu)

• najistotniejszy jest podmiot

• esej to gatunek bardzo elitarny

• jego celem jest dyskusja

• autor często popisuje się swoją erudycją

---