CHOROBY PAZNOKCI STANOWIĄ WCIĄŻ PROBLEM DIAGNOSTYCZNY
Dr hab. n. med. Roman Nowicki
Pod wpływem szerokiej reklamy leków przeciwgrzybiczych, a niekiedy sugestii przedstawicieli firm farmaceutycznych lekarze coraz częściej rozpoczynają empiryczne leczenie grzybicy bez jej potwierdzenia mikologicznego.
...terapia grzybicy tylko na podstawie obrazu klinicznego jest błędem sztuki - Roman Nowicki
Pomimo, iż onychomikozy stanowią tylko ok. 50% chorób paznokci, to w przekonaniu większości pacjentów i wielu lekarzy wszystkie zmiany paznokciowe wywoływane są przez grzyby chorobotwórcze. W ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania grzybicą paznokci w związku z rozwojem nowych metod leczniczych. Pod wpływem szerokiej reklamy leków przeciwgrzybiczych, a niekiedy sugestii przedstawicieli firm farmaceutycznych lekarze coraz częściej rozpoczynają empiryczne leczenie grzybicy bez jej potwierdzenia mikologicznego. Należy jednak pamiętać, iż charakterystyczne objawy kliniczne onychomikozy występują często także w innych chorobach paznokci i leczenie grzybicy tylko na podstawie obrazu klinicznego jest błędem sztuki.
Objawy kliniczne onychomikozy:
Onycholiza
Pachyonychia
Onychogryfoza
Paronychia
Chromonychia (dyschromia)
Onychodystrofia
Wygląd paznokci może być odzwierciedleniem wieku pacjenta, wykonywanej pracy i ogólnego stanu zdrowia.
Choroby uwarunkowane genetycznie wpływające na wygląd paznokci |
|
Choroba genetyczna |
Zmiany paznokciowe |
Nail-patella syndrome |
Hemiatrofia, atrofia, brak paznokcia, łamliwość, ścieńczenie płytek, trójkątny obłączek |
Pachyonychia congenita |
Hypertrofia paznokcia, onychogryfoza, rogowacenie podpaznokciowe |
Dyskeratosis congenita |
Pogrubienie płytki, pobruzdowanie, atrofia |
Keratosis follicularis |
podłużne czerwone i białe prążki |
Choroby skóry wpływające na wygląd paznokci:
Łuszczyca
Wyprysk
Liszaj płaski
Choroba Dariera
Łysienie plackowate
Zespół Reitera
Pityriasis rubra pilaris (PRP)
Pęcherzyca
Pęcherzowe oddzielanie się naskórka - postać dystroficzna Sarkoidoza
Acanthosis nigricans
Porokeratosis Mibelli
Parakeratosis pustulosa
Kiła
Brodawki zwykłe
Leki wywołujące zmiany paznokciowe:
p/malaryczne
tetracykliny
β-blokery
5-fluorouracyl (zewnętrznie)
fenotiazyny
antykoncepcyjne doustne
psoraleny
retinoidy
arsen
złoto
penicylamina
Niekiedy dopiero po wielomiesięcznej, nieskutecznej terapii przeciwgrzybiczej pacjent po raz pierwszy trafia do pracowni mikologicznej. Rozpoczęcie leczenia bez potwierdzenia mikologicznego jest najczęstszą przyczyną niepowodzeń terapeutycznych i narażeniem pacjenta na zbędne wydatki związane z zakupem drogich leków.
ONYCHOLIZA - oddzielanie się płytki paznokciowej
Onycholizą nazywamy oddzielenie się płytki paznokciowej od łożyska w jej części dystalnej i/lub bocznej. Zmiany zwykle rozpoczynają się na końcu jednego lub kilku paznokci i powiększają się dopóki nie oddzieli się 1/3 paznokcia. Obszar oddzielony jest blady ze względu na utratę odbicia światła od łożyska paznokciowego. Onycholiza stwarza przestrzeń podpaznokciową, w której mogą gromadzić się zanieczyszczenia i złuszczona keratyna, co powoduje różnorodne zabarwienie paznokcia od białego poprzez szary, zółty, brązowy do czarnego, w zależności od etiologii zmiany. Ból może pojawić się w przypadku dalszego rozciągania pod wpływem urazu lub dodatkowej czynnej infekcji. Najczęściej są to infekcje mieszane, włącznie z C. albicans i wieloma bakteriami, z których pałeczka ropy błękitnej wydaje się być najważniejsza. Jeżeli objawy utrzymują się przez kilka miesięcy łożysko paznokcia staje się ciemne i nieregularnie pogrubione. Wyróżniamy onycholizę dziedziczną i/lub wrodzoną i onycholizę nabytą: egzogenną, endogenną oraz idiopatyczną.
Egzogenne przyczyny onycholizy
Urazy
Przypadkowe, zawodowe, samouszkodzenia, mieszane, zadrapanie, przytrzaśnięcie, zacięcie
Kontakt z środkami chemicznymi: przypadkowy, zawodowy, kosmetyki paznokciowe
Infekcje: grzyby, bakterie, wirusy (np. brodawki, opryszczka, półpasiec), świerzb
Wilgoć
Leki
Endogenne przyczyny onycholizy
Choroby skóry: łuszczyca, liszaj płaski, łysienie plackowate,choroba Dariera, choroby pęcherzowe, zespół Reitera, atopowe zapalenie skóry, wyprysk kontaktowy, ziarniniak grzybiasty, nadmierna potliwość, retikulohistiocytoza wieloogniskowa, twardzina
Choroby układowe: zaburzenia krążenia obwodowego, rak płuc, kolagenozy, choroby tarczycy (niedoczynność, nadczynność), kiła, niedobór żelaza, szpiczak mnogi, rozstrzenia oskrzeli, cukrzyca, histiocytoza X, trąd, toczeń rumieniowaty, pelagra, porfiria, kiła II i III okresu, zespół żółtych paznokci
Ciąża
Onycholiza egzogenna
Substancje chemiczne i kosmetyki wywołujące onycholizę
Najczęstszymi przyczynami onycholizy są substancje chemiczne (cement), detergenty, kosmetyki do pielęgnacji paznokci, podrażnienie i wilgoć. Częściej zajęte są paznokcie rąk. Objaw ten występuje głównie wśród gospodyń domowych, barmanów, kosmetyczek, mechaników i pracowników budowlanych. Czynnikami etiologicznymi onycholizy mogą być także roztwory mydła lub środków grzybobójczych, które są często stosowane przez manicurzystki.
Urazy wywołujące onycholizę
Biegi długodystansowe, tenis i koszykówka i inne rodzaje dyscyplin sportowych wymagające szybkiej zmiany kierunku stałej energii poruszania się może powodować onycholizę z obecnością lub bez krwiaków podpaznokciowych. Zmiany w biomechanice kończyn dolnych, które pojawiają się wraz z wiekiem, zmiany ortopedyczne, obrzęki, zapalenia stawów, itp. mogą rozmaicie zaburzać pracę stóp, przenosząc siły z okolic pięt na paznokcie stóp. Wysokie obcasy i niedopasowane lub zbyt ciasne obuwie są często powodem zmian paznokciowych. Paznokcie rąk są także często poddawane traumatyzacji. Używanie młotka, przytrzaśnięcie palca drzwiami, łuskanie fasoli, używanie paznokci jako dźwigni, otwieracza lub śrubokręta może doprowadzić do onycholizy.
Infekcje wywołujące onycholizę
Bakterie zwykle wtórnie infekują onycholityczne paznokcie. Przyczyną zielonego zabarwienia onycholitycznych paznokci są produkowane przez Pseudomonas fluoresceina i piocyjanina. Onycholizie może towarzyszyć zastrzał wywoływany przez Staphylococcus aureus, paciorkowce lub inne bakterie. Wirusy (papilloma, herpes simplex) mogą także wywoływać onycholizę .
Leki wywołujące onycholizę
Leki wywołujące onycholizę można podzielić na kilka kategorii. Najczęstszą grupą są antybiotyki. Za zjawisko fotoonycholizy odpowiedzialna jest przeważnie doksycyklina. Grupa chemioterapeutyków może wywoływać onycholizę poprzez działanie toksyczne na macierz lub łożysko paznokcia. Wśród innych leków 8-metoksypsoralen i retinoidy są przez dermatologów powszechnie stosowane.
Onycholiza endogenna
Do czynników endogennych wywołującychonycholizę należy duża grupa schorzeń dermatologicznych jak np. łuszczyca, liszaj płaski, zapalenie atopowe, pemfigoid pęcherzowy, łysienie plackowate, zapalenie kontaktowe, pęcherzyca zwykła, nadmierna potliwość, ziarniniak grzybiasty, kiła, opryszczka, brodawki, łagodne guzy - zwykle w obrębie paznokci rąk: ziarniniak ropny (granuloma pyogenicum), włókniaki, guz splotowy (glomus tumor), cysta śluzowa, rogowiak kolczystokomórkowy, łagodne guzy obserwowane w obrębie stóp: wyrośla kostne (exostoses subunguales - tworzą się najczęściej po przyśrodkowej stronie końcowego paliczka palucha u ludzi młodych), wyrośła kostno-chrzęstne (osteochondroma) i chrzęstniaki śródkostne (enchondroma).
PACHYONYCHIA - zgrubienie paznokci
Grubość paznokci może się zwiększać u pracowników fizycznych, w wielu chorobach, a także w czasie stosowania niektórych leków. Szczególną postacią pachyonychii jest szponowatość paznokci - onychogryfoza, która najczęściej dotyczy paznokci dużych palców stóp osób starszych. Jest przeważnie wywoływana urazami, ciasnym obuwiem, zaniedbaniami w obcinaniu paznokci, zaburzeniami krążenia obwodowego i chorobami dermatologicznymi.
Przyczyny pachyonychii:
Łuszczyca / Zespół Reitera
Grzybica
Uraz
Wyprysk kontaktowy
Liszaj płaski
Łysienie plackowate
Choroba Dariera
Pityriasis rubra pilaris
Zaburzenia troficzne
Przyczyny onychogryfozy:
Dermatologiczne: rybia łuska, łuszczyca, onychomikozy, kiła, pęcherzyca
Miejscowe: urazy, wady stopy (np. koślawość palucha)
Regionalne: żylakowatość, zapalenie zakrzepowe żył, tętniaki, słoniowatość, zburzenia obwodowego układu nerwowego
Ogólne: podeszły wiek, demencja starcza, choroby zajmujące centralny układ nerwowy, hiperuricemia
Onychogryfoza idiopatyczna - nabyta lub dziedziczna
PARONYCHIA - zapalenie wału okołopaznokciowego
Paronychia obserwowana jest zwykle w onychomikozach wywoływanych przez grzyby drożdżopodobne, rzadziej przez pleśnie (Hendersonula toruloidea, Scytalidium hyalinum). Przyczyną paronychia ostrej są najczęściej infekcje bakteryjne. Wymaga szybkiego leczenia antybiotykami w celu zapobieżenia trwałej dystrofii paznokcia. Paronychia przewlekła występuje przeważnie w obrębie rąk ciągle narażonych na wilgoć i powtarzające się urazy, prowadzące do zniszczenia obrąbka naskórkowego. Proksymalny wał paznokciowy staje się szczególnie narażony na czynniki środowiskowe. Alergeny i środki podrażniające mogą tam łatwo penetrować i wywoływać przewlekłe zapalenie kontaktowe.
Przyczyny paronychii:
Infekcje: wirusy, bakterie, grzyby
Leki: retinoidy
Kosmetyki
Żywice epoksydowe
Zawodowe
Dermatozy: wyprysk kontaktowy, choroba Dariera, Acrodermatitis enteropathica, wrodzona dyskeratoza, wyprysk, Acrodermatitis Hallopeau, wrastający paznokieć, liszaj płaski, wrodzona pachyonychia, pęcherzyca, uszkodzenie porentgenowskie, zespół żółtych paznokci, odmrożenie, zespół Stevensa-Johnsona
Choroby układowe: kolagenozy, zapalenie mózgu, histiocytoza X, ostre niedokrwienie, białaczka, przerzuty nowotworowe, neuropatia, sarkoidoza, zapalenie naczyń, niedobór cynku
Inne: ziarniniaki ciał obcych, ssanie palca
CHROMONYCHIA - zmiana koloru paznokcia
Kolor paznokcia zależy od przejrzystości płytki, jej przylegania do łożyska i koloru tkanek leżących pod nią. Barwnik może gromadzić się na skutek jego nadprodukcji (melanina) lub gromadzenia (hemosyderyna, miedź, leki). Kolor jest również uwarunkowany stanem naczyń skórnych i różnymi chorobami jak np. niedokrwistość lub zatrucie tlenkiem węgla.
Przyczyny zmiany koloru płytki paznokciowej
Kolor |
Patogeneza |
Żółty |
|
Brązowy |
|
Czarny |
|
Szary |
|
Zielony |
|
Czerwony |
|
Purpurowy |
|
LEUKONYCHIA - bielactwo paznokci
Leukonychia to najczęściej spotykana zmiana koloru płytki paznokciowej. Można ją podzielić w zależności od: czasu pojawienia (na wrodzoną i nabytą); obrazu klinicznego (na częściową i całkowitą); części zajmowanego paznokcia (na prawdziwą, pozorną i pseudoleukonychię). W leukonychii prawdziwej zmiany dotyczą macierzy paznokcia; w leukonychii pozornej - tkanek podpaznokciowych, a w pseudoleukonychii - płytki paznokciowej.
Leukonychia prawdziwa (zmiany dotyczą łożyska paznokcia) |
Pseudoleukonychia (zmiany dotyczą paznokcia) |
Leukonychia pozorna (zmiany dotyczą tkanek podpaznokciowych) |
|
|
|
ŻÓŁTE ZABARWIENIE PAZNOKCI
Żółte zabarwienie paznokci widoczne jest w przewlekłych infekcjach, w łuszczycy i w zespole żółtych paznokci. Zespół żółtych paznokci (yellow nail syndrome) został opisany przez Sammana i White'a w roku 1964. Rozpoznanie opiera się na triadzie charakterystycznych objawów: żółtego zabarwienia paznokci, obrzęku limfatycznego i zajęciu układu oddechowego. Opisano wiele zaburzeń wyglądu paznokci w tym zespole: pogrubienie, twardość, brak obłączka, podłużne nadmierne wygięcie, całkowite lub dystalne żółte zabarwienie, brak obrąbka naskórkowego, bruzdowanie poprzeczne spowodowane zmianami w szybkości wzrostu paznokci i onycholizą. W stanach zaawansowanych może to prowadzić do złuszczenia paznokcia.
ONYCHODYSTROFIA
Erozja i atrofia paznokci może objawiać się ich nadmierną łamliwością (onychorrhexis), rozszczepianiem (onychoschisis), naparstkowaniem (onychia punctata ), bruzdowaniem poprzecznym i podłużnym, szorstkością (trachyonychia), a w krańcowych przypadkach prowadzi do całkowitego złuszczenia paznokcia (onychomadesis).
Przyczyny onychodystrofii
Czynniki miejscowe |
Choroby skóry |
Czynniki ogólne |
Leki |
|
|
|
|