ATMOSFERA
Stratosfera-
1)warstwa atmosfery ziemskiej lezaca nad troposfera; siega do wys. 45-50km; w dolnej czesci temp. nie zmienia sie wraz z wysokoscia, w g髍nej stopniowo wzrasta;
2) rozposciera sie odpowiednio 6-8km nad biegunami oraz od 17km nad strefa miedzyzwrotnikowa, siegajac do ok. 50km nad pow. Ziemi. Od okolo 12km do 25km zaznacza sie minimalna tendencja zwyzkowa temperatury, ale w zasadzie utrzymuje sie tam stala temperatura -550C. W wyzszych warstwach tej sfery temp. wzrasta, osiagajac na wys. 50km ok. 00C. Wynika to z dokonujacych sie tam pod wplywem promieniowania slonecznego przemian tlenu O2 w O3 (ozon), a wiec reakcji wyzwalajacych cieplo. Ta g髍na subjednostka stratosfery to ozonosfera. Jest to warstwa ochronna niezwykle wazna dla zycia opartego na bialku (takze dla ludzi).
Troposfera-warstwa ochronna atmosfery ziemskiej od pow. Ziemi do wys. 6-18 km (6-8 nad biegunami ok.17 w strefie miedzyzwrotnikowej); charakteryzuje ja spadek temp. (0,6oC na 100m, ok. 11km nad pow. temp. spada do -550C) w miare wzrostu wysokosci; zawiera ponad 99% znajdujacej sie w atmosferze pary wodnej; skupia 0,8 calej masy powietrza; procesy zachodzace w troposferze maja decydujacy wplyw na pogode.
Rosa-
1)kropelki wody tworzace sie wskutek kondensacji pary wodnej na pow. gruntu oraz na przedmiotach znajdujacych sie na pow. Ziemi lub w jej poblizu; najczesciej rosa powstaje wskutek nocnego wypromieniowania ciepla i zwiazanego z tym spadku temp. ponizej punktu rosy; rosa powstaje takze, gdy cieple i wilgotne powietrze naplywa na podloze wychlodzone do temp. punktu rosy naplywajacego powietrza.
2)zbi髍 kropelek wody tworzacych sie na powierzchni gruntu, roslinach itd. wskutek kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze ziemskiej.
szadz-
1) krystaliczny nalot tworzy sie z zamarzania przechlodzonych kropel mgiel naplywajacyh na wychlodzona powierzchnie gruntu badz przedmiot體;
2) puszysty, bialy osad krysztalk體 lodu narastajacy na przedmiotach znajdujacych sie na pow. Ziemi wskutek zamarzania przechlodzonych kropelek mgly przy zetknieciu sie ich z przedmiotami o temp. nizszej niz 0oC.
Wyz-obszar podwyzszonego cisnienia atm. (na mapie ujety zamknietymi izobarami), w kt髍ym cisn. wzrasta ku srodkowi; cyrkulacja atmosfery w wyzu ma charakter antycyklonalny.
Niz-obszar niskiego cisn. atm. ,w kt髍ym cisn. maleja ku srodkowi; cyrkulacja atm. w nizu ma charakter cyklonalny.
Front cieply-powstaje kiedy ciepla masa przesuwajacego sie powietrza napotka na swej drodze mase chlodna (ciezka), jako lzejsza wslizguje sie na ciezsze chlodne powietrze.
Front chlodny-powstaje gdy przemieszczajaca sie masa chlodnego napotka mase ciepla i wbija sie pod nia; front tworzy sie w miejscu kontaktu obu mas.
Fen-powstaje gdy po dw骳h stronach g髍 wytworza sie r髗nice cisnienia i dochodzi do ruchu powietrza. Po stronie wysokiego cisn. wiatry wieja ku szczytom. Wskutek unoszenia sie powietrza zachodza w nim przemiany wilgotno-adiabatyczne. Powietrze sie ochladza, dochodzi do kondensacji zawartej w nim pary, wytwarzaja sie chmury i pojawiaja sie nawet bardzo obfite opady. Po przekroczeniu wierzcholk體 pasm g髍skich powietrze opada w d髄, ogrzewajac sie sucho adiabatycznie do temp. wyzszej od wystepujacej na tej samej wys. po przeciwnej stronie g髍. Spadajacy z wierzcholk體 pasm g髍skich wiatr jest porywisty, cieply i suchy.
Monsuny-to wiatry o rytmie rocznym obejmujace ogromne obszary kontynent體 orza m髍z. Geneza zjawiska jest taka sama, jak w przypadku bryzy. Monsuny w klasycznej postaci wystepuja w pol. i wsch. Azji. Powstaja na skutek sasiedztwa olbrzymiego bloku kontynentalnego oraz okalajacych go ocean體. Latem wiatry wieja ku centrum nagrzanego ladu, niosac ze soba oceaniczna oceaniczna wilgoc. Zima wysokie kontynentalne cisn. wytwarza skierowane ku oceanowi ruchy suchego powietrza. Monsun letni ma duze znaczenie gosp. dla wielkich skupisk ludnosci Azji Poluniowo-Wschodniej ze wzgledu na nawadnianie ogromnych obszar體 ladu.
Bryza-wiatr powstajacy wskutek r髗nicy tempa nagrzewania i stygniecia wody oraz ladu. W ciagu doby moze 2-krotnie dochodzic do zmian ukladu cisnienia w waskiej strefie granicznej ladu i morza, a nawet ladu i duzego jeziora. Skutkiem tych zmian jest bryza dzienna - wyrazna w godzinach rannych - wiejaca w strone ladu i bryza nocna - najwyrazniejsza w godzinach wieczornych - wiejaca w strone zbiornika wodnego. Jest to wiatr o malej sile, ograniczonym zasiegu i rytmie dobowym. Wielkie kompleksy miejskie lub przemyslowe polozone wewnatrz kontynent體 tez wyzwalaja zjawisko podobne do bryzy. Cieplejsze od otoczenia (do kilku oC) zurbanizowane powierzchnie powoduja podczas dnia obnizenie cisn., a wiec w w efekcie okreslony ruch powietrza ku miastu.
Pasaty-opadanie stloczonego powietrza w obszarach miedzyzwrotnikowych powoduje wzrost cisn. Cisnienie to jest rozladowywane zar體no w kierunku r體nika jak i ku wiekszym szer. geogr. Od wysokiego cisn. zwrotnikowego ku niskiemu cisn. r體nikowemu wieje pasat. Wskutek sily Coriolisa jest on odchylany w prawo na p髄kuli pn. , w lewo na pd.
Najwieksze opady-a)strefa r體nikowa (duza zawartosc pary wodnej, istnienie silnych prad體 wznoszacych, konweksyjne); b) podn髗a Himalaj體 (najwiecej, dzialanie letnich monsun體 i wielkiej bariery g髍skiej wymuszajacej silne prady wznoszace, Czerrapundzi 12-14 tys. mm rocznie, czasem powyzej 20 tys.); c) pozostale obszary, na kt髍ych wystepuja monsuny; d) obszary g髍skie o astrefowym rozlozeniu na Ziemi;
Najmniejsze opady-a) strefy zwrotnikowe i podzwrotnikowe (20-40o szer., powszechne tu prady zstepujace i wys. temp., ponizej 100-250mm rocznie) b) pustynia Atacama w Chile (ponizej 10mm, najmniej na swiecie, usytuowanie w strefie zwrotnikowej, polozenie w cieniu Kordylier體 - suchoadiabatyczne zmiany temp., wplyw zimnego Pradu Peruwianskiego.); Zimne prady morskie omywajac wybrzeza kontynent體 wodami o niskiej temp., sa podobnie jak g髍y przyczyna odstepstw od og髄nej strefowosci opad體.