Nauki geograficzne:

1. społeczne [Geografia ekonomiczna]:

• geografia przemysłu,

• geografia komunikacji,

• geografia rolnictwa,

• geografia zaludnienia,

• geografia osadnictwa,

• geografia usług,

• geografia medycyny,

• geografia religii (pielgrzymowanie do świętych miejsc, turystyka pielgrzymkowa).

2. przyrodnicze [Geografia fizyczna]:

• geomorfologia [nauka o rzeźbie terenu, o formach i procesach występujących na powierzchni ziemi (powierzchnia ziemi)],

• hydrografia

• oceanografia,

• glacjologia,

• klimatologia,

• geografia gleb,

• filogeografia,

• zoogeografia.

Geografia społeczno-ekonomiczna wyjaśnia genezę, przyczyny oraz sposoby formułowania się zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni, w ścisłym powiązaniu z warunkami środowiska geograficznego.

Funkcje geografii:

1. poznawcza (merytoryczna) - teorie, metodologia),

2. kształtująca - wiedza i umiejętności,

3. aplikacyjna.

I. METODYKA
Metoda (gr. methodos - `droga dojścia, sposób poznania')

1. Świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu.

2. Sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk, ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości.

Metodyka - zbiór zadań dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu.

Metodologia - nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej.

Główne zespoły metod:

1. realne (analityczne, jakościowe),

2. formalne (matematyczne, ilościowe).

Metody zasadnicze:

a) indukcyjne a + b + c = A,

b) dedukcyjne A = a + b + c,

c) redukcyjne (weryfikacyjne) A = a/b/c

Wskaźnik korelacji:

Korelacja - współzależność, wzajemne powiązanie

Model - przedstawienie w uproszczonej formie stanów, przedmiotów, zdarzeń, procesów.

1. Cechy konstrukcji modelowych:

1. selektywność - eliminacja szumów informacyjnych,

2. strukturalizacja - charakterystyczne układy, związki,

3. sugestywność - ujawniają dodatkowe implikacje,

4. aproksynacja - przybliżenie.

2. Funkcje modeli:

1. psychologiczna - ułatwiająca zrozumienie zjawisk,

2. porządkująca - ułatwiająca zbieranie, przetwarzanie, przechowywanie i wykorzystywanie informacji,

3. logiczna - wyjaśniająca związki,

4. systematyzacyjna - pozwalająca sprawdzać systemy,

5. konstrukcyjna - pozwalająca tworzyć nowe prawa i idee,

6. komunikatywna - ułatwiająca przepływ idei naukowych.

3. Rodzaje modeli:

1. ikoniczne (obrazkowe) - przedstawienie w określonej skali stanów, przedmiotów, itp. (np. mapa, zdjęcie lotnicze),

2. analogowe - przedstawienie określonych wartości przy pomocy innych właściwości (np. barwy i cieniowanie obiektów na mapie),

3. symboliczne - własności rzeczy wyrażane są symbolicznie (np. modele matematyczne używają wzorów),

4. opisowe i normatywne - funkcjonują w określonych warunkach,

5. statyczne i dynamiczne - odwzorowujące system w jednym momencie czasu lub ukazujące proces zmiany,

6. deterministyczne i stochastyczne - deterministyczne to zależności ścisłe za pomocą funkcji; stochastyczne, czyli losowe, za pomocą rachunku prawdopodobieństwa.

Modele przestrzenne:

1. miast:

• model Howarda (miasto-ogród)

• model Ganiex,

• model Chrystalera,

• model Chmielewskiego i Syrkusa („Warszawa funkcjonalna”).

2. przemysłu

3. rolnictwa

• Model heksagonalny

Model Teorii progowej Malisza

Dyfuzja innowacji - proces rozprzestrzeniania się nowości

Typy dyfuzji innowacji:

• ekspansywna (przemieszcza się idea, np. plotka w małej miejscowości);

• relokacyjna (przemieszcza się nosiciel idei, np. nowe zwyczaje migrantów);

• zaraźliwa (poprzez kontakt, np. chorobowy);

• hierarchiczna (odgórna, np. rozwój miast).

Elementy dyfuzji innowacji:

• obszar (otoczenie),

• czas (okres),

• innowacje (przedmiot),

• miejsce pochodzenia,

• miejsce przeznaczenia,

• droga.

• Metodyka kartograficzna

Sposoby przedstawiania zjawisk społeczno-gospodarczych na mapach:

1. metoda sygnaturowa - znaki lub symbole mające taki kształt lub obraz, który kojarzy się z danym zjawiskiem, np. znaki upraw, znaki surowców mineralnych;

2. metoda kartogramu - intensywność zjawiska w danej jednostce terytorialnej przedstawia się za pomocą natężenia barwy lub szlafury po uprzednim utworzeniu przedziałów wielkości, np.. liczba turystów odwiedzających kraj rocznie na 2000 mieszkańców;

3. metoda kartodiagramu - intensywność zjawiska w danej jednostce terytorialnej przedstawia się za pomocą diagramów (wykresów);

4. metoda kropkowa - do każdej kropki przyporządkowana jest pewna wartość, np. gęstość zaludnienia;

5. metoda izolinii (izarytmiczna) - linie łączące punkty (miejsca) o takich samych wartościach:
   - izotermy (temperatura);
   - izohiety (opady);
   - izobary (ciśnienie);
   - izohipsy (wysokość);
   - izobaty (głębokość).

6. metoda dazymetryczna - przedstawienie jednakowych gęstości zjawiska o charakterze kropkowym;

7. metoda chorochromatyczna (powierzchniowa lub barwnego tła) - oparta na tzw. liniach zasięgu; przedstawia zjawiska występujące powierzchnie na danym obszarze, np. mapa gleb, mapa roślinności, mapa stref klimatycznych.

Relacje występujące w geografii ekonomicznej:

Relacje służą do opisywania stanów lub procesów, którym podlegają różne elementy i zbiory społeczno-ekonomiczne w przestrzeni geograficznej:

• relacje współwystępowania (lokalizacja);

• relacje równokształtności (równokształtność pól uprawnych sieci osadniczych),

• relacje stopniowania (stopnie skupienia i rozproszenia osadnictwa);

• relacje następstwa w czasie (stadia rozwoju miast);

• relacje przejściowości (centrum-peryferie);

• relacje przetrwałości (stosunek elementów starych i nowych w mieście);

• relacje miedzy funkcją a formą (funkcja a forma przestrzenna sieci transportowej);

• korelacje (wzajemne zależności pomiędzy produkcją roślinną a hodowlą);

• relacje części i całości (struktura, hierarchia).

Zależności - związki przyczynowo-skutkowe:

• jednostkowe i ogólne (z pojedynczych obiektów lub zdarzeń);

• deterministyczne i stochastyczne (pewne i prawdopodobne);

• wystarczające i niezbędne;

• odwracalne i nieodwracalne (wzajemnego oddziaływania i jednokierunkowe);

• bezpośrednie i pośrednie (surowiec-fabryka; surowiec-kolej-fabryka).

• II. INTERAKCJA

• człowiek - środowisko geograficzne

Środowisko geograficzne - wszystkie elementy środowiska przyrodniczego.

Elementy środowiska geograficznego:

1. fauna i flora;

2. klimat (opady, temp., ciśnienie, długość okresu wegetacyjnego),

3. ukształtowanie terenu (budowa geomorfologiczna);

4. położenie geograficzno-ekonomiczne;

5. budowa geologiczna;

6. wody (powierzchniowe i podziemne);

7. gleby (I,II,III,IV,V,VI klasy).

Długość okresu wegetacyjnego maleje z SW (215-220 dni) do NE (160-165 dni).

Rodzaje gleb:

• czarne ziemie;

• czarnoziemy;

• mady rzeczne;

• rędziny;

• żółtoziemy;

• czerwonoziemy;

• wulkaniczne;

• bielicowe;

• piaszczyste;

• bagienne;

• torfowe.

Determinizm geograficzny - mówi, że środowisko jest wiodącym ogniwem w interakcji człowiek-środowisko; środowisko determinuje nasze życie.

Nihilizm geograficzny - człowiek jest panem, podporządkowuje i kształtuje sobie środowisko.

Istnieje jednak współzależność człowiek-środowisko i środowisko-człowiek. Jest to tzw. posybilizm geograficzny.

Rola środowiska nie jest stała.

U'thant - sekretarz generalny ONZ w 1969r.; 26.V.1969r. powstaje raport U'thanta „Człowiek i środowisko” ukazujący jak środowisko bardzo jest zdegradowane i jakie kroki należy podjąć w celu naprawy ów środowiska.

„Klub rzymski” - stowarzyszenie ok. 100 osób (wybitnie uczeni, sfery finansowe, sfery biznesowe, prezydenci) zajmujące się dbaniem o środowisko.

• A. Peccei założył w 1968r. pierwszy klub rzymski - „ojciec chrzestny” klubu;

• 1972r. pierwszy raport klubu rzymskiego „Granice wzrostu” - świat jest tak bardzo zdegradowany i w tak dużym stopniu wykorzystuje surowce mineralne, że za 20 lat (najdalej za 30 lat) świat nie będzie miał podstawowych surowców energetycznych;

• 1973r. raport Mesarowicza i Pestel'a „Ludzkość w punkcie zwrotnym” - świat nie jest jedynym globalnym kontynentem, dzieli się na 10 odrębnych regionów i w każdym regionie mamy inną dynamikę rozwoju.

Degradacja środowiska:

• przemysłowa,

• górnicza,

• rolnicza.

Typy zanieczyszczenia środowiska:

• zanieczyszczenie powietrza,

• zanieczyszczenie wód,

• degradacja gleb,

• zniekształcenia w rzeźbie terenu (hałdy);

• dewastacja roślinności,

• zniszczenia w świecie zwierzęcym,

• nawozy sztuczne i pestycydy (środki ochrony roślin),

• zniszczenia turystyczne,

• hałas,

• wibracje,

• promieniowanie,

• śmieci i odpady komunalne,

• odpady poprodukcyjne,

• zużyte przedmioty,

• substandardowe warunki zamieszkania,

• substandardowe warunki pracy,

• substandardowe warunki wypoczynku.

Ochrona środowiska:

33% powierzni kraju zajmują różne formy ochrony środowiska (ok. 10 mln ha)

Formy ochrony środowiska:

1. parki narodowe (23 parki - 315 tys. ha);

2. rezerwaty (1370 - 160 tys. ha);

3. parki krajobrazowe (52 parki - 2.500.000 ha)

4. obszary (strefy) chronionego krajobrazu (wokół parków krajobrazowych; 7 mln ha).

Formy i metody kształtowania środowiska:

1. oczyszczalnie ścieków,

2. melioracje wodne (osuszanie lub nawadnianie),

3. fitomelioracje (melioracje przez rośliny);

4. rekultywacja gruntów,

5. zabiegi przeciwerozyjne,

6. odkrzaczanie,

7. odkamienianie,

8. racjonalny płodozmian,

9. transformacja użytkowania ziemi,

10. scalanie gruntów,

11. kompleksowe zagospodarowanie nieużytków,

12. lokalizacja miejsc na odpady poprodukcyjne i komunalne,

13. kształtowanie krajobrazu.

„nemo natura nisi parendo imperat”
[`nie można przyrody zwyciężyć inaczej, jak tylko przez to, że się jej słucha']

• III. POLITYCZNO-GOSPODARCZA MAPA ŚWIATA

1. Warunki państwowości w świetle prawa międzynarodowego:

• określone terytorium,

• ludność zamieszkująca dane terytorium,

• suwerenna władza państwowa.

2. Liczba państw na poszczególnych kontynentach w 1995r.:

• Europa - 43 (z Rosją);

• Azja - 47 (bez Rosji),

• Afryka - 53,

• Ameryka Płn. - 24,

• Ameryka Płd. - 12,

• Australia i Oceania - 16,

Ogółem: 195

W 1960r. 17 państw afrykańskich uzyskało niepodległość - tzw. „Rok Czarnej Afryki”.

Od 1990 roku w wielonarodowych państwach typu federacyjnego i ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja; tworzenie odrębnych, suwerennych jednostek politycznych.

3. Próby integracji państw:

• 1958 - Zjednoczona Republika Arabska (Egipt+Syria); do 1961r.;

• 1964 - Tanzania (Tanzania+Zauzibar);

• 1990 - Jemen (Jemeńska Republika Arabska; Jemen Płn.),
  (Jemeńska Republika Ludowo-Demokratyczna; Jemen Płd.),

• 1190 - Republika Federalna Niemiec (Niemcy, z RFN, NRD, Berlin Zachodni).

4. Liczba państw suwerennych w XXw.:

1900r. - 55

1923r. - 73

1947r. - 76

1962r. - 126

1972r. - 150

1988r. - 169

1995r. - 195

5. Największe obszarowo państwo świata - Rosja.

6. Najludniejsze państwo świata - Chiny, Indie.

7. Świat dzieli się na państwa:

• jednolite narodowo,

• wielonarodowe.

8. Modele ładu światowego (układ dwubiegunowy; w okresie międzywojennym):

9. Współczesny model ładu światowego (układ hegemoniczny):

10. WNP - Wspólnota Niepodległych Państw

11. 45% ogółu państw świata to kraje o powierzchni ponad 100 tys. km².

12. Pakt Morski - określa status prawny obszarów morskich oraz statków morskich.

Wody terytorialne - pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany odcinek wybrzeża.

Strefa ekonomiczna - pas wód, na którym prawo dołowienia ryb czy do wydobycia różnych surowców ma wyłącznie państwo, do którego ta strefa należy.

Mila morska - Mm = 1,852 km

Morskie wody wewnętrzne - wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego, zalicza się do nich zatoki morskie, zatoki historyczne, wody portów.

13. Miasta - Państwa:
    - Watykan,
    - Monako,
    - Singapur,
    - Hongkong.

14. Potencjał gospodarczy i strategiczno-polityczny:
    a) powierzchnia,
    b) liczba ludności,
    c) położenie geograficzne,
    d) środowisko geograficzne,
    e) odsetek użytków rolnych,
    f) dostępność komunikacyjna (dostępność kraju);
    g) stopień wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego.

15. Syntetyczne miary poziomu rozwoju gospodarczego:
    a) PKB - `produkt krajowy brutto' - dochód narodowy bez kosztów materialnych i kosztu zakupu obcych usług,
    b) PKN - `produkt narodowy netto' - dochód narodowy netto, produkcja czysta sfery materialnej bez usług niematerialnych,
    c) PNB - `produkt narodowy brutto' - dochód narodowy brutto = PKB + dochody z własności zagranicznych,
    d) per capita - w $ USA,
    e) syntetyczne miary:
    - dochód narodowy na 1 mieszkańca,
    - zużycie energii na 1 mieszkańca,
    - spożycie kalorii i protein (2700kcal, 50-80g),
    - odsetek analfabetów,
    - śmiertelność niemowląt,
    - konsumpcja,
    - ubezpieczenia,
    - czas wolny,
    - jakość środowiska i miejsca zamieszkania, pracy.

16. Typologia państw świata:
    a) wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne (Japonia, USA, Niemcy),
    b) kraje postkomunistyczne,
    c) kraje socjalistyczne,
    d) kraje rozwijające się:
    - kraje naftowe (Arabia Saudyjska, Kuwejt, Libia); 10-20 tys. $
    - kraje uprzemysłowione:
    * ”tygrysy azjatyckie” (Korea Płd., Tajwan, Singapur, Malezja, Tajlandia, Filipiny, Chiny)
    * Argentyna, Brazylia, Chile, Cypr, Meksyk,
    - kraje o niskim poziomie rozwoju; 300-5000 $,
    - kraje zacofane ekonomicznie (Mozambik, Etiopia, Tanzania, Nepal, Uganda, Somalia, Czad, Bangladesz, Malawi, Madagaskar); poniżej 300$

• IV. ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNE

Ogólna liczba ludności świata: 6 mld 300 mln

W tym:

Chiny: 1 mld 300 mln

Indie: 1 mld 100 mln

Regulacja urodzin:

Chiny - można mieć tylko jedno dziecko (zgodnie z prawem),

Liczba ludności:

USA - 300 mln,

Indonezja - 220 mln,

Brazylia - 184 mln,

Pakistan - 151 mln, wzrost

Rosja

Białoruś

Ukraina

Polska - 38,2 mln

PN = U - Z / 1000 mk = ‰

PRz = PN +/- M

M = I - E

Pn świata = 22‰ - 9‰ = 13‰

PN Polska = 9,6‰ - 9,7‰ = -0,1‰

Typy przyrostu naturalnego:

• pierwotny (prymitywny):
  * kraje o wysokim wskaźniku urodzeń i wysokim wskaźniku zgonu,
  * Afryka, kraje rozwijające się,

• eksplozja demograficzna;
  * kraje, które są lub były pod wpływem działań wojennych,
  * wyż demograficzny w okresie powojennym,
  * Bałkany
  
  I eksplozja demograficzna w Polsce (1946-1950r.) PN = 22‰

II eksplozja demograficzna w Polsce (1970-1975r.) - echo wyżu demograficznego

III eksplozja demograficzna w Polsce (~2000r.) - 2 echo wyżu demograficznego

• europejski (implozja geograficzna - ujemny przyrost naturalny)
  * czynnik ekonomiczny - dziecko, to wydatek,
  * czynnik psychologiczno-moralny: uszczerbek na urodzie, przerwa w pracy.

Ukraina (-7‰)

Rosja (-6‰)

Estonia (-5‰)

Bułgaria (-5‰)

Litwa (-5‰)

Polska (-0,1‰)

• MIGRACJE

Przyczyny migracji:

• poszukiwanie (lepszej) pracy - `emigracja za chlebem',

• działania wojenne (militarne),

• różnice etniczne (Afryka) i plemienne,

• względy religijne (np. Indie i Pakistan),

• edukacja,

• klimatyczne,

• zdrowotne.

Obszary imigracji:

• USA, Kanada,

• Europa Zachodnia (Niemcy, Francja, Wlk. Brytania),

• Australia i Nowa Zelandia.

• V. PROCESY URBANIZACJI

Funkcje miastotwórcze:

ENDOGENICZNE (wewnętrzne)	EGZOGENICZNE (zewnętrzne)
funkcje administracyjne, funkcje usługowe, funkcje przemysłowe, funkcje komunikacyjne, funkcje żywnościowe, funkcje gosp. komunalnej, funkcja mieszkaniowa, funkcja edukacyjna, funkcja kulturowa, funkcja rekreacyjna (dla mieszkańców miasta)	funkcje administracyjne, funkcja turystyczna, funkcja przemysłowa, funkcja handlowa, funkcja usługowa, funkcja komunikacyjna, funkcja edukacyjna (dla ludności pozamiejskiej, okolice miast)

• VI. GOSPODARKA ŻYWNOŚCIOWA

Czynniki lokalizacji rolnictwa:

~ Cechy (uwarunkowania) zewnętrzne:

A: Przyrodnicze:

• położenie geograficzno-ekonomiczne
  położenie przedsiębiorstwa rolnego w stosunku do rynku zbytu jest bardzo ważne. Rynek zbytu powinien być w pobliżu rynku produkcji (inny charakter rolnictwa w mieście, np. owoce, mleko, produkty drobiarskie nie przystosowane do dalekiego transportu, inne produkty, które mogą być transportowane na duże odległości);

• rzeźba terenu
  warunkiem dla produkcji rolniczej powinny być tereny płaskie, jednak ze względu na możliwość tworzenia się terenów podmokłych bardziej korzystna jest rzeźba lekko falista;

• agroklimat
  (opady atmosferyczne, ciśnienie, termika), syntetyczna miara, najważniejszym miernikiem jest długość okresu wegetacji (czasokres, w którym średnia temperatura dobowa wynosi ponad 5ºC). Długość okresu wegetacji w Polsce zmniejsza się z SW w stronę NE;

• warunki wodne
  najkorzystniejszy układ dla rolnictwa, który nie jest ani spływowy, ani infiltracyjny

• gleby
  czarnoziem,
  żółtoziem,
  czerwonoziem,
  gleby wulkaniczne.

B: Pozaprzyrodnicze:

• przeszłość gospodarcza
  * uzasadnienie pewnych warunków, np. województwo kujawsko - pomorskie składa się z ziem będących pod zaborem pruskim (większe gospodarstwa, duża kultura rolna; a np. ziemie dobrzyńskie to mniejsze gospodarstwa, zabudowa nieogniotrwala);

• poziom rozwoju społeczno-gospodarczego
  * wysoki poziom - wysoki poziom rolnictwa
  * niski poziom - niski poziom rolnictwa

• urbanizacja i uprzemysłowienie
  * pozytywne i negatywne elementy w odniesieniu do rolnictwa (negatywne to np. rozdrobnienie gospodarki)

• dostępność komunikacyjna
  * np. powiat chełmiński, gdyby poprawić dostepność komunikacyjną w unisławskim basenie, to gospodarka, rozwój by wzrósł o ⅓

• transport

• przemysł spożywczy

• interwencjonizm państwa
  * polega na interwencji państwa w sytuacjach kryzysowych (np. wojna, nieurodzaj; zapasy żywności, np. mięso solone na wypadek wojny, cena bochenka chleba powinna być stabilna).

Pozostałe uwarunkowania rolnictwa:

~ Cechy (uwarunkowania) wewnętrzne:

A: Cechy społeczno własnościowe:

• ludność rolnicza
  * jedna osoba zatrudniona w rolnictwie potrafi wyżywić 3,5 osoby na świecie ( a rolnik amerykański 50 osób)
  ' w Europie Zach. - 12 osób,
  ' Afryka - 2 osoby,
  ' Ameryka Łac. - 5 osób,
  ' Izrael, Iran, Irak - 3 osoby,
  ' Tajlandia, Filipiny - 2 osoby.

• systemy władania ziemią (struktura agralna)
  * struktura władania ziemią (gospodarz obrabia ziemię i jest jej właścicielem lub `farmer walizkowy'/komputerowy/chodnikowy - mieszka poza gospodarstwem; jest właścicielem; nie obrabia ziemi, tylko zatrudnia do tego ludzi)

• struktura wielkości gospodarstw
  * zależy od wielkości produkcji.

B: Cechy organizacyjno-techniczne:

• systemy użytkowania ziemi,

• systemy zmianowania (płodozmian),

• mechanizacja,

• melioracje, systemy nawadniania,

• nawożenie naturalne i organiczne,

• intensywność.

C: Cechy produkcyjne:

• produkcja globalna

* to wszystko co rolnik wyprodukuje od 01.07.2005 do 30.06.2006 - rok gospodarczy,
produktywność ziemi, produktywność/wydajność pracy;

• produkcja towarowa
  * to część produkcji globalnej przeznaczonej na rynek (do obrotu towarowego),
  stopień towarowości, poziom towarowości, towarowość pracy.

• VII. PRZEMYSŁ I PROCESY UPRZEMYSŁOWIENIA

Czynniki lokalizacji przemysłu:

EKONOMICZNE	POZAEKONOMICZNE
baza surowcowa, baza energetyczna, siła robocza, woda (surowiec, czynnik transportu,...), rynek zbytu, transport, kooperacja (współpraca), aglomeracja przemysłu (zespół zakładów przemysłowych), deglomeracja („wyrzucanie” poza granice aglomeracji „trucicieli”), inwestycje towarzyszące (drogi, oświetlenie, budynki, ...)	kulturowe, polityczne, społeczne (zapotrzebowanie - dużo siły roboczej), psychologiczne (korzyści dla człowieka), środowiskowe/ekologiczne.

• IX. MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
  (HANDEL ZAGRANICZNY)
  - międzynarodowy przepływ: kapitału, siły roboczej, usług

Eksporterzy:

• węgiel kamienny: Australia, USA (50%), RPA, Kanada, Chiny, Rosja, Polska;

• ropa naftowa: Arabia Saudyjska (25%), Irak, Iran, ZEA, Nigeria, Libia, Kuwejt, Rosja, Wenezuela, Meksyk;

• rudy żelaza: Australia (60%), Brazylia, Indie, Kanada, Rosja, Ukraina, Szwecja, Wenezuela;

• rudy miedzi: Chile, Zambia, Kanada, Peru, USA, Australia, Polska;

• pszenica: USA, Kanada, Francja (70%), Australia, Argentyna;

• ryż: Tajlandia, USA, Wietnam, Pakistan (70%);

• cukier: Kuba, Tajlandia, Francja, Brazylia, Australia (50%),

• kawa: Brazylia, Kolumbia (40%), Indonezja, Wybrzeże kości Słoniowej, Gwatemala, Meksyk, Kostaryka, Uganda;

• herbata: Chiny, Indie, Sri Lanka, Kenia, Indonezja (75%);

• bawełna: USA, były ZSRR, Pakistan, Australia (60%)

Importerzy:

• surowców mineralnych i artykułów roln.-spoż.: Europa Zach., USA, Japonia;

• węgla kamiennego: Japonia, Francja, Włochy;

• ropy naftowej: USA, Japonia, Francja, Niemcy, Włochy.

Intensywność = nakłady
(na mechanizację, meliorację, nawożenie,...)

• Produktywność = wyniki

---