METODOLOGIA BADAC
PEDAGOGICZNYCH
KOLOKWIUM 17.01.2012
1. ETAPY POST
POWANIA BADAWCZEGO
1) Sformułowanie problematyki badawczej
2) Sformułowanie hipotez czyli próbnych tymczasowych odpowiedzi na pytania badawcze
3) W związku ze sformułowanymi problemami i hipotezami niezmiernie ważne staje się
wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych czyli cech zjawisk przybierających różne wartości
4) Do zmiennych mających charakter nieobserwowalny dobiera się wskaz
niki
5) Dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych (te zwykle poddawane są badaniom
próbnym)
6) Przeprowadzenie badań (po wcześniejszym ustaleniu miejsca, czasu, badanej próby oraz
harmonogramu badań)
7) Opracowanie wyników badań
8) Analiza i interpretacja wyników badań
2. WYJAŚNIENIE TERMINOLOGII
a) METODOLOGIA NAUK  jest metanauką, nauką o nauce, jest ona rozwijana w powiązaniu
z logiką, teorią poznania, filozofią nauki, naukoznawstwem, historią nauki, psychologią
nauki, socjologią nauki. Jest nauką o sposobach prowadzenia działalności naukowej w
trzech obszarach:
v� Badań naukowych
v� Tworzenia systemów naukowych : pojęć, praw, teorii
v� Ujmowanie, wyrażanie, utrwalenie osiągnięć nauki w formie mówionej, pisanej,
opisowej
b) METODOLOGIA PEDAGOGIKI  jest nauką o sposobach prowadzenia działalności
naukowej w następujących dziedzinach uprawiania pedagogiki:
1) Utrwalenie cech podstawowych statusu naukowego pedagogiki jako nauki oraz
ustalenie ich dyscyplin podstawowych i pobocznych
2) Prowadzenie badań pedagogicznych ten obszar związany jest z uprawianiem tzw.
Metodologii badań pedagogicznych
3) Tworzenie systemów pedagogiki (teorii, prądów, kierunków, szkół naukowych)
4) Ujmowanie osiągnięć pedagogiki w formie mówionej, pisanej, obrazowej, obrazowo
 dz
więkowej
c) METODOLOGIA BADAC
PEDAGOGICZNYCH  jest nauką o sposobach prowadzenia
działalności naukowej w zakresie badań pedagogicznych. Jest dyscypliną traktującą o
sposobach rozwiązywania badawczych problemów pedagogicznych
d) METODY BADAC
PEDAGOGICZNYCH  są to celowo dobrane i zaplanowane łącznie
sposoby poznania naukowego. Są to zespoły teoretycznie uzasadnionych zabiegów
koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących postępowanie badacza zmierzające do
rozwiązania określonego problemu badawczego
e) BADANIA PEDAGOGICZNE  są to zespoły, ciągi planowanych i systematycznych działań
służących gromadzeniu, analizowaniu i interpretowaniu danych niezbędnych do
rozwiązywania problemów dotyczących faktów, zjawisk i procesów z dziedziny
wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka
1
3. BADANIA EMPIRYCZNE ILOŚCIOWE
a) GA
ÓWNE ZAA
OŻENIA
1) Realizowane wg modelu badawczego stosowanego w naukach przyrodniczych
2) Celem badań jest opis i wyjaśnienie zjawisk i procesów, weryfikacja hipotez i
twierdzeń
3) Rzeczywistość jest jedna, badacz może ją poznać badając jej elementy składowe
4) Badacz jest obserwatorem zewnętrznym, nie włączonym w kontekst rzeczywistości
5) Obiektywizm poznawczy
6) Stałe reguły zachowań, powtarzalność zjawisk i procesów
7) Brak wartościowania, oceniania
8) Istnieje możliwość generalizowania wyjaśnień, uogólniania wyników
9) Poznanie rzeczywistości możliwe jest dzięki liczeniu i mierzeniu  dane liczbowe
można poddać operacją statystycznym, które mogą określić związki i różnice między
zmiennymi
10) Surowy rygor badawczy (ustrukturalizowane projekty, modele postępowania
badawczego)
11) Wyjaśnienie służyć może odkrywaniu prawidłowości :
Ł� Przyczynowo  skutkowej
Ł� Korelacyjnej
12) Neutralność aksjologiczna
13) Ściśle zdefiniowane zmienne
14) Standaryzacja technik i narzędzi
b) METODY
�� Obserwacja
�� Test
�� Skalowanie
�� Wywiad skategoryzowany
�� Ankieta
�� Socjometria
�� Analiza dokumentów
�� Eksperyment
�� Metoda indywidualnych przypadków
�� Monografia pedagogiczna
�� Metoda sondażu diagnostycznego
c) WADY I ZALETY
Ł� ZALETY
�� Obserwowalność i mierzalność badanych elementów
�� Obiektywność podczas przeprowadzanych badań
�� Badaniami można objąć dużą populację
�� Anonimowość badań powoduje większą swobodę wypowiedzi
respondentów
�� A
atwość analizy wyników badań
�� Dane liczbowe mogą być poddawane operacją statystycznym
2
�� Wysoki stopień kategoryzacji danych
�� Precyzyjne metody analizy
�� Pozwalają na weryfikację hipotez i tworzenia systemu wiedzy
teoretycznej
Ł� WADY
�� Użycie skal metrycznych do pomiaru, który jest dość daleki od
fizykalnego
�� Wnioskowanie o całości na podstawie badań przeprowadzonych na
określonej grupie
�� Pośredniość pomiaru  badacz nie mierzy obiektów bezpośrednio lecz
mierzy ich wskaz
niki, symptomy  rodzi to duże ryzyko błędu
�� Mniejsza możliwość pogłębienia i doprecyzowania odpowiedzi
respondentów
�� Relatywny charakter pomiaru (brak norm uniwersalnych)
�� Powierzchowność
4. BADANIA EMPIRYCZNE JAKOŚCIOWE
a) GA
ÓWNE ZAA
OŻENIA
1) Realizowane są wg modelu badawczego stosowanego w naukach humanistycznych.
Inspiracje pedagogiczne czerpie z :
�� Nauk filozoficznych (hermeneutyka, fenomenologia)
�� Filozofii dialogu
�� Antropologii kulturowej
�� Socjologii
�� Psychologii humanistycznej
�� Pedagogiki kultury
�� Personalizmu pedagogicznego
2) Celem jest zrozumienie i interpretacja faktów, zjawisk, procesów (holistyczne
podejście badawcze)
3) Badacz  pedagog nie stoi  poza badaną rzeczywistością
4) W badaniu niezbędne jest wartościowanie
5) Wiedza nie jest tylko odkrywana ale też konstruowana
6) Nie jest możliwe generalizowanie
7) Stosowane są niema tematyczne sposoby analizy badanych faktów, zjawisk,
procesów
8) Stwarza otwarte sposoby gromadzenia danych
9) Nie stwarza ustrukturalizowanych metod i narzędzi badawczych
10) Nie stawia hipotez i nie narzuca z góry przyjętych schematów
11) Badacz  pedagog analizuje rzeczywistość tworzoną i przekształcaną przez jednostkę i
grupę
3
b) METODY
Ł� Obserwacja uczestnicząca
Ł� Wywiad:
�� Swobodny
�� Narracyjny
�� Introspekcyjny
�� otwarty
Ł� Analiza treści i dokumentów osobistych
Ł� Metoda biograficzna
Ł� Badanie w działaniu
c) WADY I ZALETY
Ł� ZALETY
�� Pozwala zrozumieć świat wewnętrzny badanego obiektu
�� Traktuje człowieka podmiotowo
�� Bezpośredni kontakt z badanym
�� Bardziej wnikliwe dotarcie do szczegółów
�� Indywidualne podejście
�� Można zbadać bardziej złożone zjawiska czy procesy
�� Daje możliwość poprawienia rzeczywistości pedagogicznej
�� Otwarte na dialog
�� Wstęp do badań ilościowych
�� Są bardziej wiarygodne
Ł� WADY
�� Ogranicza ilość badanych
�� Nie można generalizować, niepewność uogólnień
�� Nie dostarcza danych do precyzyjnego określania jakości
�� Subiektywizm poznawczy
�� Niski stopień kategoryzacji danych
�� Trudności związane z precyzowaniem metod analizy lub
strukturalizowanie wyników badań
��  Nieprzekładność wyników badań uzyskiwanych przez określonego
badacza na wyniki uzyskiwane przez innego badacza
�� Niesprawdzalne, nieweryfikowalne i niepowtarzalne
�� Nieuporządkowane i pojedyncze bez badań ilościowych
�� Nie służą rozwojowi teorii pedagogicznej
5. DEFINICJE PROBLEMÓW BADAWCZYCH
a) NOWAK
Problem badawczy to pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczyć
badanie
4
b) PILCH, BAUMAN
Problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę zjawisk między
zdarzeniami lub cechami procesów, cechami zjawisk
6. PODZIAA
PYTAC
BADAWCZYCH
a) Pytania rozstrzygnięcia (do rozstrzygnięcia)
To pytania rozpoczynające się od partykuły  czy po której następuje zdanie
oznajmiające. Możliwe do uzyskania odpowiedzi to  tak lub  nie . Mają one zawsze
charakter pytań zamkniętych. Są użyteczne w pytaniach ankietowych jako tzw. Pytania
filtrujące. Trzeba przefiltrować grupę po to aby ją dopytać.
b) Pytania dopełnienia (do uzupełnienia)
To wszystkie inne pytania rozpoczynające się od przysłówków lub przyimków pytających
tj.  jaki ,  ile ,  na skutek czego ,  jak silnie ,  jak często ,  kto lub o charakterze
problemowym  dlaczego ,  w jakim celu ,  po co  które służą odkryciu prawidłowości,
mogą mieć charakter pytań otwartych jak i zamkniętych .
c) Problemy główne w badaniach pedagogicznych powinny być formułowane w postaci
pytań dopełnienia. W rzadkiej mierze nie powinno się głównego problemu badawczego
w pedagogice formułować w postaci pytań rozstrzygnięcia. Badacz przystępując do
badania jakiegoś zjawiska ma przeświadczenie że ono istnieje, więc nie pyta więc czy
istnieje lecz interesują go określone właściwości przyczyny, skutki, uwarunkowania
badanych zjawisk, do tego jednak nie kwalifikuje się pytanie rozstrzygnięcia.
7. PODZIAA
PROBLEMÓW BADAWCZYCH
Ł� I
�� Problem główny (wynikający z tematu)
�� Problem szczegółowy (uszczegółowienie, rozwinięcie problemu
głównego)
Ł� II
�� Podział wąski (wybrane aspekty w ograniczonej rzeczywistości
badawczej)
�� Podział szeroki (dotyczy całościowego podejścia np. dotyczy dużego
terytorium)
Ł� III
�� Problemy metametodologiczne
�� Problemy teoretyczne
�� Problemy teoretyczno  praktyczne
�� Problemy praktyczne
5
8. INNY PODZIAA
PROBLEMÓW BADAWCZYCH
a) O ZMIENNE ą� dotyczą między innymi własności przedmiotów, zachodzenia pewnych
zjawisk, natężenia pewnych cech o charakterze ilościowym, liczby przedmiotów pewnej
kategorii, liczby zdarzeń cechujących się pewną własnością.
Są to pytania o wartości zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które
znalazły się w polu naszego zainteresowania.
Np. Jakie są aspiracje życiowe wychowanków domu dziecka ?
b) O RELACJE MI
DZY ZMIENNYMI ą� służą określeniu tego czy zachodzą relacje między
tymi zmiennymi, które wyodrębniliśmy, związki statystyczne czy przyczynowej natury,
związane jest to z określeniem istotności wpływu zmiennych niezależnych na zmienne
zależne lub siły związku korelacyjnego ( mogą one być istotnościowe lub zależnościowe)
dzięki rozwiązywaniu tych problemów odkrywane są prawidłowości deterministyczne (
przyczynowo  skutkowe) oraz prawidłowości korelacyjne (świadczące o współ
występowaniu czynników warunkujących, czynników różnicujących stan badanych
zjawisk i potrzeb
Np. Jaki wpływ na uspołecznienie młodzieży wywiera środowisko szkolne?
(temat: Środowisko szkolne a uspołecznienie młodzieży)
9. ĆWICZENIA ą� KTÓRE DOTYCZ
ZMIENNYCH
�� Przykładowy temat:  Przejawy i uwarunkowania mobbningu wśród młodzieży
�� Problem główny :  Jakie są przejawy i uwarunkowania mobbingu wśród młodzieży
�� Problemy szczegółowe:
Ł� Jakie przejawy i formy mobbingu występują wśród młodzieży?
Ł� Jakie są przyczyny występowania mobbingu wśród młodzieży?
[ zamiast występuje można użyć: prezentuje, przedstawia]
[ przejawy ą� konkretne zachowania]
[uwarunkowania ą� pewne czynniki które są wokół tego problemu]
Ł� Jaki jest cek stosowania mobbingu przez młodzież?
Ł� Jakie są uwarunkowania mobbingu związane z cechami psychofizycznymi
młodzieży?
Ł� Jakie czynniki związane ze środowiskiem rodzinnym młodzieży warunkuje
zjawisko mobbingu?
Ł� Jakie są uwarunkowania mobbingu związane ze środowiskiem szkolnym
młodzieży?
Ł� Jakie czynniki związane ze środowiskiem lokalnym młodzieży warunkuje zjawisko
mobbingu?
Ł� Jakie są uwarunkowania mobbingu związane z oddziaływaniem grupy
rówieśniczej na młodzież?
Ł� Jakie są uwarunkowania mobbingu związane z oddziaływaniem mediów na
młodzież?
Ł� Jakie są skutki występowania mobbingu wśród młodzieży?
6
Ł� Jakie są możliwości przeciwdziałania zjawisku mobbingu wśród młodzieży?
Ł� Jakie są czynniki sprzyjające, występowaniu zjawiska mobbingu wśród
młodzieży?
Ł� Jakie są czynniki hamujące występowanie zjawiska mobbingu wśród młodzieży?
10. ĆWICZENIA ą� KTÓRE DOTYCZ
RELACJI MI
DZY ZMIENNYMI
ŚRODOWISKO RODZINNE
STATUS MATERIALNY STRUKTURA RODZINY WYKSZTAA
CENIE RODZICÓW RELACJE W RODZINIE
TEMAT: Rozwój psychofizyczny dziecka w wieku przedszkolnym
PROBLEM GA
ÓWNY: Jak zabawa oddziałuje na rozwój psychofizyczny dziecka w wieku ?
PROBLEMY SZCZEGÓA
OWE:
1) Jakie są rodzaje zabaw w wieku przedszkolnym?
2) Jakie funkcje spełnia zabawa w życiu dziecka w wieku przedszkolnym?
3) Jakie są motywy podejmowania różnych rodzajów zabaw przez dziecko w wieku
przedszkolnym?
4) Jaki wpływ ma zabawa na rozwój poznawczy?
5) Jak zabawa oddziaływuje na rozwój emocjonalny?
6) Jakie jest oddziaływanie zabawy na rozwój społeczny dziecka w wieku przedszkolnym?
7) Jaki wpływ ma zabawa na rozwój twórczości?
8) W jaki sposób zabawa wpływa na rozwój fizyczno  motoryczny dziecka w wieku
przedszkolnym?
9) Jakie rodzaje zabawy sprzyjają rozwojowi psychofizycznemu dziecka?
10) Jakie rodzaje zabaw utrudniają rozwój psychofizyczny dziecka w wieku przedszkolnym?
11) Jakie są możliwości poprawy efektywności oddziaływania zabawy na rozwój psychofizyczny
dziecka w wieku przedszkolnym?
11. DEFINICJA HIPOTEZY
a) HIPOTEZA jest zdaniem wyprowadzanym z teorii, które odnosi się do warunków
empirycznych (rzeczywista sytuacja) pozwalających na weryfikowanie teorii.
/Rubacha/
b) HIPOTEZA będąc założeniem przypuszczalnych zależności jakie zachodzą między
wybranymi zmiennymi jest w istocie propozycją odpowiedzi na pytania zawarte w
przyjętym problemie.
/Zaczyński/
Nie wszystkie problemy badawcze (rodzaje badań) wymagają koniecznie wysuwania
hipotez roboczych. Hipotezy formułujemy tylko wtedy, gdy chcemy zweryfikować teorię
7
lub jakieś twierdzenie w jej obrębie, gdy w rzeczywistej sytuacji która pojawia się w
świecie empirii szukamy konsekwencji tworzenia teoretycznego.
Hipotezy są niezbędne w sytuacji prowadzenia badań eksperymentalnych lub
weryfikacyjnych. Polegają one na sprawdzeniu działania czynnika wprowadzonego
celowo do badanego układu lub czynnika obecnego niezależnie od badacza w badanym
układzie. Znany jest nam tylko przedmiot badań ale nie znamy jego skutku i przebiegu.
Celem badań jest określenie skutków, siły, znaczenia, jakości działania wybranej zmiennej
wprowadzanej eksperymentalnie.
Nie ma konieczności formułowania hipotez roboczych gdy prowadzimy badania
diagnostyczne mające na celu opis, diagnozę danego określonego stanu rzeczy lub
zdarzenia. Znamy w takich badaniach objawy, skutek, a poszukujemy przyczyn, z
ródeł,
okoliczności i uwarunkowań.
12. RODZAJE HIPOTEZ
a) Hipotezy dotyczące zmiennych (wartości zmiennych) np. Jakie są aspiracje życiowe
młodzieży gimnazjalnej?
b) Hipotezy dotyczące zależności (relacji między zmiennymi ) np. Jaki jest wpływ zabawy na
życie emocjonalnie dziecka w wieku przedszkolnym?
Hipotezy istotnościowe (np. Jakie czynniki warunkują & ?)
Hipotezy dotyczące kształtu zależności zmiennej zależnej od zmiennej niezależnej
(np. Jakie są związki między oglądaniem scen przemocy w przekazach
telewizyjnych a agresją młodzieży oglądających te programy?)
Hipotezy w dalszym toku postępowania badawczego mogą zostać poddane
weryfikacji (czyli potwierdzone, udowodnione) przez zebranie danych
potwierdzających daną zależność lub może zostać poddana falsyfikacji (obalenie)
przez brak wspomnianych wcześniej danych bądz
uzyskanie danych świadczących
o jej fałszywości.
13. WARUNKI KTÓRE MUSI SPEA
NIAĆ HIPOTEZA ABY BYĆ SPRAWDZALNA
a) Zawiera tylko zmienne obserwowalne (ewentualnie wskaz
niki zmiennych
nieobserwowalnych)
b) Warunki empiryczne (rzeczywista sytuacja) do których się odnosi możliwe do spełnienia
przez badacza
c) Wskaz
niki zmiennych nieobserwowalnych są trafne (zmienne muszą być jednoznaczne i
trafnie zdefiniowane a wskaz
niki prawidłowo dobrane)
d) Gdy będzie zawierała informacje o tym jaki wynik pozwoli ją uznać za nieprawdziwą
14. WST
P DO ZMIENNYCH I WSKAy
NIKÓW
Każde podanie naukowe w pedagogice służy realizacji określonych celów i dotyczy
zawsze określonych podmiotów, przedmiotów, instytucji, zjawisk czy zdarzeń
odnoszących się do procesu wychowania. Mogą nimi być:
8
Ł� Uczniowie szkół, wychowankowie domów dziecka, studenci, nauczyciele,
więz
niowie itp.
Ł� Instytucje edukacyjne, placówki opiekuńcze, padagogiki resocjalizacyjne itp.
Ł� Wszystkie sytuacje dydaktyczno  wychowawcze, sprawy organizacyjne,
programowe, materialne, finansowe, prawne itp.
Ł� Wszystkie zjawiska czy procesy związane z uczniami czy wychowankami ich
kształceniem, pracą, postępowaniem, zachowaniem, osiągnięciami
napotykanymi przez nich trudnościami, ich aktywnością, aspiracjami czy
postawami itp.
Zarówno osoby, rzeczy jak i wszelkie zdarzenia, zjawiska lub procesy interesują
badającego nie w całości ich złożoności lecz z punktu widzenia ich atrybutów czyli
właściwości często określanych jako cechy które mogą przybierać różne wartości
Jeżeli badana przez nas właściwość, cecha, atrybut może przybierać różne i co
najmniej 2 wartości to możemy ją potraktować jako zmienną np. uczniowie mogą
różnić się pod względem inteligencji a ta inteligencja może przybierać różne wartości
15. DEFINICJA ZMIENNYCH
ZMIENNA jest to zbiór wartości jakie przyjmuje dany obiekt w populacji do której należy
/Rubacha/
Zmienna ą� pewna własność która przybiera różne wartości. Jest to zawsze przedmiot badań,
atrybutów, skutków.
16. PODZIAA
ZMIENNYCH
a) Zmienne dychotomiczne i politomiczne
Zmienna dychotomiczna ą� przyjmuje tylko 2 wartości np. płeć
Zmienna politomiczna ą� przyjmuje wiele wartości np. pochodzenie społeczne, wiek
b) Zmienne ciągłe i skokowe
Zmienne ciągłe ą� zmienna ciągła jest wtedy gdy ma ona wiele wartości np. wiek, czas
Zmienna skokowa ą� zmienna skokowa jest wtedy gdy jest ograniczona liczna wariantów
c) Zmienne jakościowe i ilościowe
Zmienne ilościowe ą� wyrażana za pomocą liczb można je wyrazić, zmierzyć
Zmienne jakościowe ą� zmienne które nie poddają się pomiarowi lecz można jedynie
potwierdzić fakt ich istnienia
d) Zmienne zależne, niezależne oraz pośredniczące
Zmienna zależna ą� oznaczana jako  y (skutek)
Zmienna która jest przedmiotem badania, którą badacz chce w toku badań wyjaśnić. To
rzeczywiste rezultaty celowych oddziaływań wychowawczych nauczycieli, to oczekiwane
przez badacza skutki oddziaływań zmiennych niezależnych np. osiągnięcia szkolne
uczniów, poziom posiadanej wiedzy
Zmienne niezależne ą� oznaczane jako  x (przyczyna)
9
Zmienna której wartości liczbowe wpływają na wartości zmiennej zależnej  y , powodują
w niej określone zmiany np. form / metody pracy nauczyciela, programy nauczania,
sposoby karania i nagradzania
Zmienna pośrednicząca ą� oznaczana jako  Zp
To zmienne które pośredniczą w badaniach mimo że nie są bezpośrednio z nimi
powiązane. Mogą zakłócać wartości i kierunek zmiennych chociaż bezpośrednio na nie,
nie wpływają np. czytanie dziecku (zmienna niezależna) opowiadań przed zaśnięciem a
poziom jego uspokojenia (zmienna zależna). Zmienną pośredniczącą jest tutaj obecność
przy dziecku osoby dorosłej.
17. OPERACJONALIZACJA
W pedagogice przeważnie większość zmiennych wyrażana jest w języku teorii zatem aby
można było je badać empirycznie zachodzi potrzeba ich operacjonalizacja czyli przełożenia na
cechy dające się w miarę jednoznacznie identyfikować.
Operacjonalizacja to nadanie sensu empirycznego zmiennym, dalsze ich uszczegółowienie 
to próba przełożenia zmiennych na poddające się badaniom empirycznym wskaz
niki
18. ZMIENNE WG STEEWENSONA
a) Zmienne porządkowe ą� zmienne te definiują kwestie dysponowania przedmiotami i ich
porównywania względem siebie np. która rzecz jaką wartość przybiera, czy są równe czy
jedna od drugiej jest większa i w jakim zakresie
b) Zmienne interwałowe ą� posiada umowny punkt zerowy np. skala na termometrze
Celsjusza
c) Zmienne ilorazowe ą� są to takie zmienne które przy zachowaniu równych podziałów
wprowadzają również podział naturalny i punkt zerowy- umożliwiają poznanie nie tylko
dysonansów ale i proporcji pomiędzy różnymi ich wartościami
19. WSKAy
NIKI
a) Wskaz
nikiem jakiegoś zjawiska  Z będzie takie zjawisko  W którego zaobserwowanie
pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby wyższym od
przeciętnego prawdopodobieństwem określić iż zaszło zjawisko  Z (NOWAK)
b) Wskaz
nik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego
wnioskujemy z pewnością bądz
z określonym prawdopodobieństwem, bądz
wreszcie z
prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko które nas
interesuje
c) Istotnym warunkiem bycia wskaz
nikiem jest zachodzenie związku między właściwością
zjawiska stanowiącego wskaz
nik a właściwością przez ten wskaz
nik wskazywaną tj.
INDICATIUM
20. DEFINICJA INDICATIUM
To zjawisko czy właściwość wskazywana przez wskaz
nik
INDICATIUM WSKAy
NIK
W definicji Definicyjny
Obserwowalne Empiryczny
Obserwowalne następstwo Interferencyjny
10
21. INNY PODZIAA
WSKAy
NIKÓW
a) Definicyjne ą� to wskaz
niki które definiuje treść odpowiedniego pojęcia, mamy z nimi do
czynienia wówczas gdy dobór wskaz
nika jest jednocześnie zdefiniowaniem zmiennej czyli
sam wskaz
nik jest właśnie tym zjawiskiem które chcemy badać a jego cechy
charakterystyczne składają się na treść odpowiedniego pojęcia np. rozmiary alkoholizmu
określany przez wskazywanie ilości spożywanego alkoholu.
b) Rzeczowe ą� gdy wskaz
nik i indicatium są pojęciowo i definicyjnie różne
Empiryczne ą� występuje wtedy gdy wskazane przez nie zjawisko daje się łatwo i
bezpośrednio zaobserwować czyli jest pewnym zjawiskiem materialnym np.
wypieki u dziecka są empirycznym wskaz
nikiem gorączki
Interferencyjne ą� gdy zajście czy istnienie indicatium nie może być stwierdzone
na drodze bezpośredniej obserwacji oraz gdy wskaz
nik nie definiuje zjawiska o
zmiennej wnioskujemy w sposób pośredni to znaczy dokonujemy interferencji na
podstawie obserwowalnych następstw np. widząc osobę leżącą na ulicy
domniemamy że człowiek jest pijany
22. KATEGORIE WSKAy
NIKÓW
a) Elementy informacji zawarte w wypowiedziach respondentów (ankieta, wywiad)
b) Elementy informacji uzyskane dzięki analizie dokumentów
c) Zachowania ludzi (obserwacja)
d) Wskaz
niki liczbowe jako wynik np. skalowania
e) Wytwory, przedmioty materialne
23. PRÓBA BADAWCZA I SPOSOBY JEJ DOBORU
SPOSOBY DOBORU PRÓBY:
1) Oparte na przekonaniach badającego
a) Dobór celowy  polega na tym, że badający wykorzystuje posiadaną wiedzę o
badanej zbiorowości, stara się domniemywać jakie są typowe składniki społeczno 
demograficzne tej zbiorowości i w ten sposób tworzy sobie jej swoisty model.
Następnie dobiera próbę, która powinna być odzwierciedleniem tego modelu. Jest to
dobór bardzo subiektywny !
[ taki dobór jest wykorzystywany przy większości badań chociaż myślimy że jest to
losowy np. przychodzę do gimnazjum i chcę zrobić badania i dyrektor wskazuje która
klasa ma okienko to dla badacza jest to teoretycznie dobór losowy a tak naprawdę
jest to celowy]
b) Dobór kwotowy - opieramy się w nim na znanych nam obiektywnych składnikach
danej zbiorowości np. na występujących w niej podstawowych kategoriach
społecznych tj. kategoria wieku, płci, zawodu (np. dane z kuratorium). W oparciu o tę
wiedzę ustalamy odpowiednie kwoty czyli udziały danych kategorii w próbie którą
następnie wg kwoty dobieramy
11
[ np. badana zbiorowość 40% - mężczyzn i 60% kobiet kwoty w próbie  2/5 dla
mężczyzn i 3/5 dla kobiet]
Jest on oparty na bardziej zobiektywizowanych przesłankach niż dobór celowy.
2) Oparte o rachunek prawdopodobieństwa
a) Dobór losowy
�� Wg zasad loterii  tzn. dokonywany w taki sposób, że dla każdej osoby
badanej zbiorowości przygotowujemy kartkę z jej nazwiskiem i po
wymieszaniu losujemy spośród nich pewną ilość, którą uważamy za
wyłonioną próbkę
�� Na podstawie imiennej listy  najlepiej alfabetycznej. Badający wybiera
konsekwentnie do reprezentacji co którąś osobę znajdującą się na danej
liście wg przyjętej zasady np. co 5 osobę rozpoczynając liczenie od pozycji
losowo ustalonej np. przez rzut kostką
�� Wg tabeli liczb przypadkowych  wymaga to ponumerowania wszystkich
elementów badanej zbiorowości a następnie dokonuje się sposób nich
wyboru za pomocą specjalnych tabel liczb przypadkowych, które znajdują się
w podręcznikach statystyki lub teorii prawdopodobieństwa
b) Dobór warstwowy ( inaczej stratyfikowany)  badaną zbiorowość dzieli się na dające
się w jej obrębie wyróżnić podzbiory przestrzegając tego aby żaden z elementów
zbiorowości nie wchodził równocześnie do więcej niż jednego podzbioru.
Wyróżnione podzbiory traktujemy jako warstwy z których, z każdej oddzielnie
wybieramy następnie w sposób losowy próbkę
c) Dobór proporcjonalny  ma zastosowanie w badaniach dużych zbiorowości. Wielkość
zbiorowości sprawia że nie można w ich przypadku wyodrębnić możliwie ściśle
elementów z jakich się one składają. Możemy jedynie dowiedzieć się czegoś o tych
zbiorowościach na podstawie danych statystycznych i ustalić niektóre ich właściwości
społeczno  demograficzne. W zależności od tego rodzaju informacji można wyróżnić
w danej zbiorowości swoiste kategorie w zależności od potrzeb badań. Z kategorii
tych wybiera się następnie losowo w stosunku proporcjonalnym tzn. w zależności od
wielkości danej kategorii osoby która zamierza się poddać badaniom
d) Dobór wielowarstwowy ( inaczej terytorialny)  stosowany wówczas gdy trudno
stosować inne sposoby wyboru np. na skutek braku odpowiednich danych o danej
zbiorowości
12