

Działalność w zakresie organizacji psychiatrycznej i neurologicznej

opieki zdrowotnej



Organizacją lecenie psychiatrycznego i neurologicznego zajmuje się

Instytut Psychiatrii i Neurologii.



Od początku istnienia Instytut uczestniczy w krajowym nadzorze

specjalistycznym w dziedzinie psychiatrii i neurologii. Dyrektor IPN

pełni od blisko trzydziestu lat funkcję konsultanta krajowego d/s

psychiatrii.



Udział Instytutu w kształtowaniu nowoczesnego modelu

organizacyjnego opieki psychiatrycznej datuje się od początku lat 50-

tych. Wczesne propozycje rozwiązań wyznaczał niedostatek placówek

lecznictwa szpitalnego, oraz bardzo słabo rozwinięte lecznictwo

ambulatoryjne, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży.



W 1967 opracowano w Instytucie pierwszy całościowy

program rozwoju lecznictwa psychiatrycznego w Polsce, w

którym obok dominującej troski o należyty rozwój placówek

szpitalnych i .



Przedstawiono także nowe propozycje, dotyczące rozwijania

rehabilitacji w szpitalach i poza szpitalem.



Dużo miejsca zajmowała w programie sprawa kadr

psychiatrycznych, których niedobór odczuwano we wszystkich

grupach zawodowych.



W 1971 r. sformułowano w IPN, adresowany do lecznictwa

ambulatoryjnego, program opieki czynnej, zakładający

zróżnicowaną aktywność wobec pacjentów, w zależności od

grupy poradnianej.



W 1980 r. opracowano "Raport o stanie psychiatrii oraz

kierunkach dalszego rozwoju opieki zdrowotnej i pomocy

socjalnej dla osób z zaburzeniami psychicznymi" -

zatwierdzony do wdrażania przez MZiOS w marcu 1981

r. W programie tym po raz pierwszy ważne miejsce

zajmowała m.in. kwestia praw pacjentów, w tym przede

wszystkim prawa do respektowania swobody kontaktów i

tajemnicy korespondencji, dysponowania własnymi

pieniędzmi, a także prawa do częstszych kontaktów z

rodziną, korzystania z urlopów (przepustek), dostępu do

prasy, radia, telewizji, książek. Szczególnie istotną było

unormowanie zasad stosowania przymusu

bezpośredniego wobec pacjentów szpitali.



W latach 90-tych podjęto prace nad kolejnym programem

psychiatrycznej opieki zdrowotnej ("Program Zdrowia Psychicznego"

zatwierdzonym przez MZiOS w roku 1994), który stanowi

udoskonaloną wersję programu wcześniejszego.



Program przewiduje rozwój opieki psychiatrycznej opartej o zasady

psychiatrii środowiskowej, a więc udzielanie pomocy osobom z

zaburzeniami psychicznymi, głównie w ich środowisku.



Podstawowym ogniwem opieki środowiskowej powinny być poradnie i

zróżnicowane formy opieki pośredniej, takie jak: różne formy

częściowej hospitalizacji (dzienne, nocne), zespoły opieki

środowiskowej, ośrodki interwencji kryzysowych oraz różne typy opieki

dziennej (kluby, środowiskowe domy samopomocy, warsztaty terapii

zajęciowej), a także różne formy zamieszkania (mieszkania

chronione, hostele).



Zakłada się także daleko idące przekształcenie i

modernizację lecznictwa szpitalnego, a przede wszystkim

rozwój sieci oddziałów przy szpitalach ogólnych, któremu

powinien towarzyszyć równoległy proces znacznego

zmniejszania liczby łóżek w dużych szpitalach

psychiatrycznych.



W rezultacie przemian opieka szpitalna powinna stać się

dużo bardziej dostępna i zróżnicowana profesjonalnie. W

2000 r. opracowano zmodyfikowaną wersję Programu

Zdrowia Psychicznego dostosowaną do aktualnych potrzeb

psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce. Program ten

przekazano do Ministerstwa Zdrowia z oczekiwaniem na

nadanie mu rangi programu rządowego (narodowego).



W Instytucie Psychiatrii i Neurologii opracowano docelowy model

opieki nad osobami chorymi psychicznie, które dopuściły się czynów

karalnych, obejmujący trzy rodzaje oddziałów psychiatrii sądowej o

zróżnicowanym stopniu zabezpieczenia. Dzięki intensywnym

staraniom IPN w latach 1998-2000 zorganizowano trzy regionalne

ośrodki psychiatrii sądowej (Branice, Gostynin, Starogard Gd.).



W 1999 roku opracowano standardy zakładów psychiatrycznej opieki

zdrowotnej, zalecane przez ministra zdrowia do stosowania przez

Regionalne Kasy Chorych przy zawieraniu kontraktów na świadczenia

zdrowotne. Przy udziale przedstawicieli środowiska psychiatrycznego i

prawniczego opracowano w IPN kolejne projekty i finalną wersję

Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która od ponad 7-lat jest

najważniejszym dokumentem regulującym prawa osób z

zaburzeniami psychicznymi oraz określa zadania psychiatrycznej

opieki zdrowotnej w Polsce.



Nowe metody terapii i rehabilitacji



W Instytucie od 1969 roku przeprowadzono badania

kliniczne około 120 leków psychotropowych oraz 100

leków stosowanych w neurologii, w tym niemal

wszystkich leków noworejestrowanych w Polsce.



Wdrożono do praktyki klinicznej w skali kraju szereg

nowych metod terapii



Zapewniono stałą pomoc ambulatoryjną dużej grupie

chorych ze zwyrodnieniem wątrobowo-soczewkowym,

padaczką, chorobami afektywnymi, zaburzeniami

nerwicowymi.



W Instytucie realizowany jest pierwszy w Polsce

program metadonowy w terapii substytucyjnej

osób uzależnionych od opiatów oraz w leczeniu

opiatowych zespołów abstynencyjnych.



Oprócz badań klinicznych nowych metod terapii i

profilaktyki - prowadzone są badania podstawowe

nowych potencjalnych leków psychotropowych i

neurotropowych. Wyniki części tych badań

uprawniają do rozpoczęcia wstępnych ocen

klinicznych, w odniesieniu do niektórych

preparatów.



Nowe metody diagnostyki



W zakładach naukowych i klinikach Instytutu opracowano lub

adaptowano do warunków lokalnych szereg nowych metod

diagnostycznych:



Wdrożono do praktyki klinicznej w Polsce nowoczesne badania

niektórych uwarunkowanych genetycznie chorób układu nerwowego.

Badania nad chorobami lizozomalnymi (głównie lipidozami i

mukopolisacharydozami) obejmują cały kraj. Współpracujący lekarze są

zaznajomieni ze sposobami postępowania i profilaktyki. W IPN znajduje

się baza danych wszystkich rodzin, w których choroby te wystąpiły.

Zakład Genetyki IPN prowadzi badania molekularne dla potrzeb całego

kraju w przypadkach dystrofii mięśniowej Duchenne'a/Beckera (we

współpracy z Zespołem Diagnostyki i Terapii Chorób Nerwowo-

Mięśniowych PAN), choroby Huntingtona, choroby Alzheimera - postać II

(chromosom 19), choroby Wilsona. Ponad 40% badań z zakresu

diagnostyki prenatalnej w kraju wykonywanych jest w Instytucie.



Opracowano i wdrożono do praktyki klinicznej nowe metody

elektrofizjologiczne badania neuronu obwodowego, funkcji dróg

piramidowych i korzeni rdzeniowych. Opisano obraz elektrofizjologiczny

różnego typu polineuropatii i uszkodzenia komórek rogów przednich

rdzenia.



Opracowano nowy parametr poligraficznego wzorca snu LEM (latencja

ruchów oczu) i otwierdzono jego przydatność poznawcza i diagnostyczną

u chorych z depresją endogenną w Polsce i USA oraz u chorych z innymi

zaburzeniami psychicznymi nieleczonych i leczonych.



Wdrożono do praktyki klinicznej nową metodę badania szybkości

przepływu krwi przez naczynia pozaczaszkowe za pomocą

ultrasonografu Dopplera w diagnostyce chorób naczyniowych mózgu.



Wdrożono do praktyki nowoczesną diagnostykę płynu mózgowo-

rdzeniowego.



Standardy diagnostyki i terapii



Nieodzownym warunkiem efektywnego działania opieki zdrowotnej jest dostępność

standardów postępowania diagnostycznego oraz terapeutycznego. Również

przesłanki ekonomiczne nakazują przestrzeganie określonych zasad w

rozpoznawaniu chorób i ich leczeniu.



W Instytucie są prowadzone intensywne prace, których celem jest wdrożenie i

okresowe uaktualnianie takich zasad rozpoznawania i leczenia zaburzeń

psychicznych oraz schorzeń neurologicznych (I-szą wersję zasad z zakresu psychiatrii

opublikowano w 1994 roku, II-ga w przygotowaniu). W końcu lat 90-tych opracowano

standardy i algorytmy terapii wybranych grup zaburzeń psychicznych (schizofrenii,

chorób afektywnych, zaburzeń lękowych i in.), których rewizja jest przewidziana w

2001 r.



Ujednoliceniu i standaryzacji diagnostyki w psychiatrii służy przetłumaczony przez

klinicystów z IPN podręcznik do rozdziału V "Zaburzenia psychiczne i zachowania"

dziesiątej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), (wydany przez IPN i

wydawnictwo "Vesaliusz") oraz polska wersja "Kryteriów diagnostycznych zaburzeń

psychicznych do celów badawczych", której autorami są eksperci WHO, autorzy ICD-

10. Przetłumaczono i wydano szereg innych wydawnictw Światowej Organizacji

Zdrowia dotyczących psychiatrycznej opieki zdrowotnej.



Inne wdrożenia



Działalność kliniczna, badawcza i społeczna pracowników Instytutu, zwłaszcza prof. dr. hab. I. Walda

oraz współpracowników przyczyniła się w stopniu wybitnym do zmiany stosunku społeczeństwa do

osób upośledzonych umysłowo oraz do wdrożenia nowoczesnego modelu pomocy tej grupie osób

(nauczanie, rehabilitacja).



Spośród innych działań Instytutu, które przyczyniły się do poprawy opieki zdrowotnej w stosunku do

osób z zaburzeniami psychicznymi lub schorzeniami neurologicznymi - wymienić należy:



Oszacowanie rozpowszechnienia podostrego stwardniającego zapalenia mózgu (SSPE) w Polsce,

wykazanie wpływu szczepień przeciwodrowych na zapadalność na to schorzenie oraz potrzeby

wprowadzenia drugiego szczepienia przeciw odrze.



Opisanie typowego obrazu klinicznego zespołów niedrożności tętnic mózgowych pozaczaszkowych

oraz ścisłych wskazań i przeciwwskazań do leczenia operacyjnego zwężeń i niedrożności tętnic

mózgowych pozaczaszkowych.



Wdrożenie do praktyki klinicznej w skali kraju nowoczesnej klasyfikacji i diagnostyki chorób

afektywnych, zwłaszcza typu endogennego.



W Instytucie adaptowano do warunków polskich kolejne edycje międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń

psychicznych: ICD-8, ICD-9, ICD-10, opracowano kolejne obowiązujące wersje dokumentacji

medycznej.



Kształcenie podyplomowe, wdrażanie postępów wiedzy do praktyki klinicznej



Instytut odgrywał i odgrywa węzłową rolę w systemie kształcenia podyplomowego i od

początku swojej działalności wypełnia brak odpowiednich jednostek organizacyjnych

z zakresu psychiatrii i neurologii w Centrum Medycznym Kształcenia

Podyplomowego.



W Instytucie odbywają się egzaminy specjalizacyjne na II-gi stopień specjalizacji z

neurologii, psychiatrii, psychiatrii dzieci i młodzieży oraz psychologii klinicznej. W

latach 1970-2000 specjalizacje z zakresu tych dyscyplin uzyskało 3.355 osób.



W Instytucie opracowano ponadto kilkadziesiąt wydawnictw z zakresu oświaty

zdrowotnej.



Instytut wydaje 5 czasopism lub innych wydawnictw o charakterze periodycznym, o

zasięgu ogólnokrajowym, które w pierwszej kolejności służą wdrażaniu do praktyki

klinicznej nowych metod diagnostyki, terapii oraz rehabilitacji. Są to:



"Postępy Psychiatrii i Neurologii" (do 1992 r. - "Biuletyn Informacyjny") - kwartalnik



"Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii" (do 1994 r. - "Leki Psychotropowe") - kwartalnik



"Alkoholizm i Narkomania" - kwartalnik (ze środków PARPA i Biura d/s Narkomanii)



"Psychoterapia" (wspólnie z Sekcją Psychoterapii PTP) - kwartalnik



"Zakłady Psychiatrycznej i Neurologicznej Opieki Zdrowotnej w Polsce - rocznik statystyczny".