Ponowoczesność, jako etap

gwałtownych zmian społecznych i

kulturowych

Każdy etap w historii czy w kulturze niesie ze sobą szereg wielopłaszczyznowych

zmian. Każda zmiana, w pojęciu przeciętnego człowieka oznacza zysk oraz jednoczesną

stratę. Wojenna rzeczywistość XX wieku, Holocaust i systemy totalitarne rzuciły

społeczeństwu wyzwanie. Ponowoczesność jest, więc opozycją wobec nowoczesności i jej

krytyką. Historia i filozofia stanęły przed zadaniem protestów i zmian struktur

ekonomicznych, politycznych, po kulturę i sposób myślenia, wartości i moralność. W mojej

rozprawce postaram się potwierdzić postawioną w tytule pracy tezę.

Obszar przejawów i rozwoju ponowoczesności dotyczy kultury, nauki, sztuki, filozofii

oraz polityki. Refleksja nad społeczeństwem ponowoczesnym dotyczy takich zagadnień jak

przemiany tożsamości współczesnego człowieka, nowy charakter władzy, konsumpcjonizm

rozwój i ekspansja mediów masowych wraz z globalizacją oraz nowe formy życia

społecznego. Pierwszym omawianym przez mnie zagadnieniem będzie problematyka

konsumpcjonizmu. Zagadnienie z wnikliwą dokładnością zostało podejmowane przez Jeana

Baudrillarda, jednego z inicjatorów nurtu filozoficznego postmodernizmu. Według

francuskiego socjologia, życie społeczne w ponowoczesności jest skoncentrowane głownie

wokół konsumpcji i demonstrowania towarów. Baudrillad podkreśla, że „człowiek epoki

dostatku nie egzystuje już, jak uprzednio i odwiecznie, w środowisku innych ludzi, lecz

otoczony jest przez przedmioty”

1

. Żyjemy w czasach, w których konsumpcja, stała się jednym

z ważniejszych obszarów życia człowieka. W każdym mieście powstają całe kompleksy

sklepów, galerie czy centra handlowe przez niektórych autorów nazywane „świątyniami

konsumpcji”. W domach handlowych jesteśmy przytłoczeni wielością i nadmiarem

produktów uginającymi się na półkach. Kraina konsumpcji charakteryzuje się obfitością,

nagromadzeniem, jest także czymś sztucznym, udawanym oraz hiperrealnym.

1

J.Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Wydawnictwo Sic, Warszawa 2006, s.7.

Drugą istotną zmianą są różnice pomiędzy człowiekiem „nowoczesnym”, a

człowiekiem „ponowoczesnym”. Dzięki Zygmuntowi Baumanowi możemy wyróżnić

podstawowe cechy różniące człowieka żyjącego w nowoczesności oraz w ponowoczesności

oraz dokonać analizy zmian, jakie zaszły w społeczeństwie. Dla człowieka nowoczesnego

życie było pielgrzymką, która niekonieczne ma mieć wymiar duchowy, lecz także wymiar

świecki. Dążył on w uporządkowanym świecie, do realizacji określonego celu. Dla

porównania przedstawmy obraz człowieka z epoki ponowoczesności. Zaszła znacząca zmiana

w kwestii postrzegania życia. Jest ono epizodyczne, bez trwałych ram wyznaczających jego

bieg, nie jest projektem – posiada różnorodność samoistnych zdarzeń. Człowiek

ponowoczesny częściej zmienia zawód, miejsce zamieszkania, partnera życiowego, przeżywa

kryzys tożsamości, natomiast stosunki międzyludzkie mają charakter tymczasowy.

2

Można go

nazwać współczesnym koczownikiem. Skutkiem kryzysu tożsamości jest rozpad tradycyjnych

grup odniesienia, takich jak społeczność lokalna, państwo narodowe czy Kościół. Cechą

charakterystyczną społeczeństwa ponowoczesnego był pluralizm wartości i norm. Z jednej

strony miało miejsce osłabienie tradycyjnych więzi i przymusów społecznych, a z drugiej

wzrost przestrzeni osobistej. Nastąpiło przesunięcie na skali wartości od autorytatywności tj.

obowiązek, odpowiedzialność, ofiarność, uległość do wartości zindywidualizowanych takich

jak osobiste spełnienie, intensywność doznań, sukces, wolność oraz samorealizacja.

Spowodowało to powstanie społeczeństwa indywidualistycznego, które nie dbało o dobro

ogółu, a interes jednostki.

Zmiany zachodzące w sferze ekonomicznej i gospodarczej wywarły wpływ na

człowieka ponowoczesnego. Społeczeństwo industrialne, charakteryzujące się supremacją

cywilizacji węgla i stali, dominacją klasy robotniczej, nastawione na produkcję przeszło na

społeczeństwo post-industrialne. Jest to cywilizacja informatyczna, w której miejsce

przemysłu ciężkiego wkroczył przemysł czysty, nazywany również przemysłem high-tech

oraz prawdziwą dominację, którą przeżywa tzw. klasa białych kołnierzyków, do nich z całą

pewnością możemy zaliczyć inżynierów, menagerów czy techników. Warto również

zaznaczyć, że zmianie uległa również organizacja pracy z fordyzmu, będącego

fragmentyzacją pracy na coraz to mniejsze kawałki, tak by praca nie wymagała

specjalistycznych umiejętności i raz wyuczona mogła być wykonywana przez całe życie, w post-fordyzm,

czyli odejście od wąskiej specjalizacji, na rzecz opanowywania coraz to nowszych

umiejętności, które wymagają elastyczności od pracownika.

2

Z. Bauman, Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa 1994

Bardzo ważnym zagadnieniem, którego zrodziła ponowoczesność i wyodrębnili jego

badacze jest upadek granic kulturowych. W myśl tej koncepcji kultura zajmuje się

zacieraniem i załamywaniem tradycyjnych granic między kulturą, a sztuką, między kulturą

popularną, a elitarną. Z jednej strony dochodzi do uniwersalizacji, czyli powszechnego globalnego

szerzenia pewnych wzorców, ujednolicania standardów, a z drugiej strony dochodzi do

wielokulturowości, czyli występowania na określonej przestrzeni dwóch lub więcej grupo

odrębnych językach, religiach, przekonaniach. Nowoczesne wartości wiedzy i nauki ustępują

miejsca wartościom estetycznym. Następuje estetyzacja życia codziennego, co przejawia się w

traktowaniu własnego życia w sposób twórczy, tak jak artysta traktuje dzieło sztuki, następuje

eksperymentacja i świadome manipulowanie tożsamością. Prawa obywatelskie i polityczne

otrzymują liczne mniejszości, począwszy od emancypacji kobiet, przez całkowite zniesienie

niewolnictwa, otrzymanie równych praw niezależnie od przynależności etnicznej czy

religijnej, po chronienie i dawanie przywilejów mniejszościom narodowym czy seksualnym.

Kolejną cechą społeczeństwa ponowoczesnego jest wzrost potęgi środków masowego

komunikowania. Nowe potrzeby ludzkie kreowane są poprzez różne instytucje w tym

reklamy. Wytwarzają i nadają obrazy rzeczywistości. Łatwy i szybki dostęp do informacji,

która stała się ważnym zasobem wiedzy większości ludzi. Dostęp do informacji umożliwiają

nam m.in.: wysokonakładowa prasa, radio, telewizję, fonografię (płyty i kasety), szeroko

rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje

książek. Posiadają ogromny wpływ na wszelkie dziedziny życia, przede wszystkim

politycznego. Media zaczęły pełnić funkcję czwartej władzy. W ponowoczesności

spotykamy się z nowym charakterem władzy. Zdecydowanie różni się ona w stosunku do

nowoczesności, przede wszystkim zmniejszeniem nakazów. Da się natomiast zauważyć jej

pozyskiwanie przychylności poprzez media.

Nurtem filozoficznym opisującym charakteryzowaną przeze mnie epokę nosi nazwę

postmodernizmu. Zrywa on z dotychczasową tradycją filozoficzną, a wielu konserwatywnych

myślicieli zarzuca jej niefilozoficzność. Dzieje się tak za sprawą zerwania z dotychczasową

supremacją racjonalności i totalności. Według postmodernistów te dwie fundamentalne

wartości dla filozofii, sprzyjały rodzeniu się totalitaryzmu. Określany jest mianem

współczesnego irracjonalizmu filozoficznego. Racjonalizacja cywilizacji Zachodu związana była

między innymi z rozpadem homogenicznych form kultury typowych dla społeczeństw tradycyjnych, z

całkowitym oddzieleniem się sfery materialno-produkcyjnej względem wartości

światopoglądowych i religijnych, z wzrostem autonomiczności pomiędzy nauką, moralnością

(wraz z prawem) oraz sztuką.

3

Reasumując postmodernizm to prąd intelektualny, który w sposób radykalny zrywa z

modernistycznym światopoglądem, jednocześnie głosząc irracjonalizm. Epoką jego

działalności jest ponowoczesność, której termin powstał w odniesieniu do różnego rodzaju

zjawisk i wydarzeń zarówno podczas rozwoju kultury jak i myśli intelektualnej. Wniosła ona

piramidalne zmiany zarówno kulturowe, społeczne, polityczne i gospodarcze. Człowiek

przechodzi kryzys tożsamości, staje się koczownikiem, miejsce zamieszkania, jedna praca

traci na wartości, jednocześnie człowiek trafia w sidła konsumpcjonizmu będąc pożywką

globalizacji mediów. Ponowoczesność jest zerwaniem z dotychczasowymi wartościami

człowieka nowoczesnego i jego otaczającego świata. Ponowoczesny świat ciągle płynie i nie

ma zamiaru zwalniać…

3

Gunia A. Wgląd w epokę ponowoczesną,

Bibliografia:

1. J.Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Wydawnictwo Sic,

Warszawa 2006,

2. Z. Bauman, Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa 1994,

3. B. Baran, Postmodernizm i końce wieku, Kraków 2003,

4. Featherstone M.: Postmodernizm i estetyzacja życia codziennego. Nycz R. (red.):

Postmodernizm.Antologia przekładów. Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1998.

5.https://www.academia.edu/1924245/Wgl%C4%85d_w_epok%C4%99_ponowoczesn%C4%

85

6. Prezentacja na temat: "Globalizacja i późna nowoczesność (społeczeństwo ponowoczesne)

(WDS 2012/2013 nr 14)