Biegły, ekspertyza, opinia

Ekspertyza w przepisach

Brak wyjaśnienia pojęcia ekspertyzy w
przepisach prawnych (ekspertyza w art. 194 k. p. k.,
198 § 3 k.p.k., 200 k.p.k.). Na określenie tych
czynności, które są
ekspertyzą używa się zamienników:
- badanie ( art.198 § 2 k. p. k. ,ekspertyza

psychiatryczna-art.203 k.p.k.),

- opinia –art.193 k.p.k., art.200 k.p.k.,
- otwarcie zwłok- art. 209 k.p.k.
W k.p.c. stosuje się pojęcie badania i opinii (nie
ekspertyzy.
W k.p.a. Stosuje się termin opinia (termin
ekspertyza zastosowany został raz w art. 67 § 2 pkt.3

)

Ekspertyza w doktrynie

- Ekspertyza w wąskim znaczeniu obejmuje

czynności badawcze biegłego bez opinii.

- Ekspertyza w szerokim znaczeniu
oznacza całokształt czynności biegłego
wymagających wiadomości specjalnych w
zakresie danej dziedziny nauki, techniki,
sztuki, rzemiosła lub innej umiejętności, na zlecenie
organu procesowego i zakooczonych opinią mogąca
mied charakter dowodu w procesie, niezbędnego do
wyjaśnienia okoliczności mających istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy.

Warunki powołania biegłego

1. Potrzeba stwierdzenia okoliczności

mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy – art.193 k.p.k.,
art.84 k.p.a., art. 278 k.p.c.

2. Powołanie biegłego przez organ

procesowy (w przypadku ekspertyzy
psychiatrycznej zleceniodawcą może byd
tylko prokurator lub sąd).

3. Wydanie postanowienia o powołaniu

biegłego.

• Biegły

to

osoba

posiadająca

wiadomości

specjalne, wezwana postanowieniem o powołaniu
biegłego przez organ procesowy do zbadania i
wyjaśnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy
okoliczności.

• Wiadomości

specjalne

to

wiadomości

przekraczające

normalną,

ogólnie

dostępną

wiedzę

w

zakresie

nauki,

techniki,

sztuki,

rzemiosła lub innej umiejętności. Nie jest to
wiedza dostępna dla dorosłego człowieka o
odpowiednim

doświadczeniu

życiowym,

wykształceniu i zasobie wiedzy ogólnej ( wyrok
SN z 15.04.1976 r.).

• Przedmiotem

ekspertyzy

nie

mogą

byd

wiadomości specjalne z dziedziny prawa.

Rodzaje biegłych

1. Biegły z listy sądowej (pojęcie występuje w

art.195 k.p.k.). Jego status reguluje
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w
sprawie biegłych sądowych z 24.01.2005.

2. Instytucja naukowa lub specjalistyczna- art.193

§ 2 k.p.k., 290 k.p.c.

3. Biegły powoływany „ad hoc”- art.195 k.p.k.-

każda osoba, o której wiadomo, że ma
odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

Równa wartośd dowodowa opinii w.w. podmiotów.

Postanowienie o powołaniu biegłego

Podstawą prawną postanowienia o powołaniu
biegłego jest art. 94 i 194 k.p.k. Powinno ono
zawierad:
1.

Oznaczenie

organu

lub

osoby

wydającej

postanowienie, datę jego wydania, sprawę, w której
zasięga się opinii biegłego.

2.

Dane personalne biegłego, jego specjalnośd, w

przypadku instytucji naukowej lub specjalistycznej, w
miarę potrzeby, oznaczenie specjalności i kwalifikacji
osób, które powinny wziąd udział w badaniach.

W postępowaniu cywilnym i administracyjnym
odnośnie postanowienia o powołaniu biegłego
ma zastosowanie art. 236 k.p.c. i art. 124
k.p.a.

3. Przedmiot i zakres ekspertyzy

Przedmiot ekspertyzy- obiekt badawczy

przekazany do badao (materiał dowodowy, w razie
potrzeby porównawczy). Musi on byd dostarczony i
odpowiednio opisany przez organ procesowy.
Istnieje możliwośd dołączenia akt sprawy (art.198
k.p.k.) w zakresie niezbędnym do wydania
opinii.
Zakres ekspertyzy- określenie celu i granicy badao.
Organ procesowy musi wskazad jakiego rodzaju
badania biegły ma przeprowadzid (np. badania
porównawcze pisma ręcznego). Granicę badao
wyznacza poprzez zadanie pytao biegłemu, które
powinny byd jasne, logicznie uporządkowane i
dotyczyd zakresu wiedzy , którą biegły reprezentuje.

Zasady określania celu i granic ekspertyzy

(formułowanie pytao)

1. Zakaz stawiania pytao spoza zakresu wiedzy

biegłego,

2. Uporządkowanie pytao wg

treści logicznej,

poprzedzanie pytao szczegółowych pytaniami
zasadniczymi,

3. Formułowanie

pytao

w

sposób

jasny,

jednoznaczny.

4. Zakaz

bezpośredniego

wiązania

pytao

dotyczących

kwestii

specjalistycznych

z

zagadnieniami

prawnymi

(np.

pytanie

o

kwalifikację prawną czynu).

Wady postanowieo

1. Ogólnikowośd lub niepełnośd pytao.
2. Żądanie odpowiedzi na pytania

wychodzące poza zakres kompetencji
biegłego (np. co było przyczyną wypadku,
jakie zostały naruszone przepisy).

3. Stawianie pytao, na które nie można

udzielid odpowiedzi.

Biegły nie powinien wykraczad poza wyznaczony
zakres badao.

Organ procesowy może brad udział w czynnościach biegłego oraz w
trakcie badao zmienid ich zakres (art.198 k.p.k., 284 k.p.c. ).

Organ procesowy nie może decydowad o metodzie, którą biegły ma
zastosowad w badaniach, ponieważ jej wybór należy do wiadomości
specjalnych.

Wyrok SN z 10.05.1982 r. : Przepisy procedury karnej nie określają i
nie mogą określad zakresu badao specjalistycznych wykonywanych
przez biegłych, gdyż potrzeba przeprowadzenia stosownych badao i
ich zakresu- chod pozostaje pod kontrolą organu procesowego
kierującego badaniem biegłych-należy również do wiadomości
specjalnych.................

4. Termin wydania opinii
5. Uzasadnienie powołania biegłego, które powinno
zawierad skrótowy opis istoty sprawy, wskazanie na
sposób zgromadzenia materiału badawczego.
Uzasadnienie nie jest elementem obowiązkowym (art.194
k.p.k. nie wymienia uzasadnienia).

Konsultacje z biegłym

W doktrynie postuluje się koniecznośd
podejmowania konsultacji z biegłym w kwestii
zlecanych badao. Mogą one dotyczyd:
- potwierdzenia lub wykluczenia zasadności

przeprowadzenia badao,

- wyboru metody ( jeżeli jest ich więcej, a

zastosowanie niektórych z nich może powodowad
zmiany w obiekcie badawczym),

- sposobu zebrania materiału porównawczego,
- sprecyzowania celu ekspertyzy, właściwego

sformułowania pytao,

- ustalenia terminu wykonania badao,
- wyboru wykonawcy ekspertyzy.

Czynności biegłego

1. Zapoznanie się z postanowieniem o powołaniu

biegłego.

2. Ocena materiału badawczego.
3. Badanie materiału przekazanego do badao.
4. Dokonanie spostrzeżeo.
5. Utrwalenie spostrzeżeo.
6. Sformułowanie wniosków.
7. Sporządzenie sprawozdania z przeprowadzonych

badao (w k.p.k. nazywane jest opinią).

Art. 200 k.p.k.
§1 W zależności od polecenia organu procesowego biegły

składa opinię ustnie lub pisemnie.

§ 2. Opinia powinna zawierad:
1) imię , nazwisko, stopieo i tytuł naukowy, specjalnośd i

stanowisko biegłego,

2) Imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które

uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze
wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich,

3) W przypadku opinii instytucji- także pełną nazwę i

siedzibę instytucji,

4) Czas przeprowadzenia badao oraz datę wydania opinii,
5) Sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i

spostrzeżeo oraz oparte na nich wnioski,

6) Podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w

wydaniu opinii.

Art. 285 k.p.c.
§ 1. Opinia biegłego powinna zawierad

uzasadnienie.

Art. 290 k.p.c.
§ 2. W opinii instytutu należy wskazad osoby,

które przeprowadziły badanie i wydały
opinię.

Opinia biegłego w szerokim ujęciu
(sprawozdanie i wnioski biegłego).
Opinia w wąskim ujęciu ( wnioski biegłego).

Opinia biegłego (sprawozdanie z

przeprowadzonych badao):

1. Częśd wstępna , która określa:

- na czyje zlecenie,
- w jakiej sprawie,
- materiał badawczy otrzymany do badao,
- pytania, jakie postawiono w postanowieniu o powołaniu

biegłego.

2. Częśd sprawozdawcza, która zawiera:

- informację, kto przeprowadził badania,
- ogólną charakterystykę materiału badawczego,
- ocenę jego przydatności do badao,
- wskazanie wybranej metody postępowania podczas

badao, wykorzystanych przyrządów bądź aparatury,

- opis poszczególnych etapów badao,
- opis dokonanych spostrzeżeo.

• 3. Wnioski biegłego, które stanowią

odpowiedź na pytanie lub pytania
postawione w postanowieniu o powołaniu
biegłego.

Uzupełnieniem części opisowej jest materiał
poglądowy w postaci tablic poglądowych,
które mają ułatwid zrozumienie czynności
podjętych przez biegłego i ocenę jego pracy.

Rodzaje wniosków biegłego

1. Kategoryczne i prawdopodobne. Stopieo

pewności wniosków zależy od:

-

stanu wiedzy w danej dziedzinie,

-

metodyki badao,

-

ilości i jakości materiału badawczego.

2. Całościowe i częściowe.

Rodzaje ekspertyz

Ze względu na rodzaj wykorzystanej wiedzy
można podzielid ekspertyzy na:
- ekspertyzy medyczne,
- psychologiczne,
- psychiatryczne,
- z zakresu księgowości,
- toksykologiczne,
- kryminalistyczne.

Ekspertyzy kryminalistyczne

I. Ekspertyzy z zakresu taktyki kryminalistycznej, które

dotyczą ustalania np. sylwetki psychologicznej
sprawców, modus operandi sprawcy, budowania
wersji zdarzenia itp.

II Z zakresu techniki kryminalistycznej
1. Ekspertyzy ściśle kryminalistyczne, których cel, metody

i środki zostały opracowane w ramach nauki
kryminalistyki. Są to:

-

ekspertyza daktyloskopijna,

-

ekspertyza mechanoskopijna,

-

ekspertyza dokumentów,

-

ekspertyza broni palnej i śladów jej użycia,

-

ekspertyza traseologiczna.

2. Ekspertyzy kryminalistyczne w szerokim tego

słowa znaczeniu, którym cel wyznacza nauka
kryminalistyki, natomiast metody i środki ich
przeprowadzania zostały opracowane w ramach
innych dziedzin nauk. Są to:

- niektóre ekspertyzy chemiczne,
- niektóre ekspertyzy biologiczne,
- niektóre ekspertyzy fizyczne,
- niektóre ekspertyzy antropologiczne,
- niektóre ekspertyzy toksykologiczne.

3. Nowe ekspertyzy, których cel badao wyznaczony

jest przez naukę kryminalistyki, natomiast
elementy ich metodyki opracowano w ramach
innych dziedzin nauki. Nauka kryminalistyki
dokonuje scalenia metodyki ich przeprowadzania
w jeden zwarty system. Są to np.:

- ekspertyza osmologiczna,
- ekspertyza fonoskopijna,
- ekspertyza DNA,
- ekspertyza mikrośladów.

Podział ekspertyz dokonany przez T. Hanauska

Ze względu na podmiot ekspertyzy:

- ekspertyzy indywidualne,
- ekspertyzy zespołowe,
- ekspertyzy kompleksowe (art.193 § 3 k.p.k.)

Ze względu na podmiot zlecający:
- ekspertyzy zlecone przez organ procesowy,
- ekspertyzy prywatne.

Ze względu na rodzaj czynności :

- ekspertyzy, których częścią składową są badania,
- ekspertyzy abstrakcyjne.

• Ekspertyzy obligatoryjne i fakultatywne:
Ekspertyzy obligatoryjne:
Art. 209 § 2 i 3 k.p.k.- oględziny i otwarcie zwłok.
Art. 202 § 1 k.p.k.- ekspertyza psychiatryczna w
przypadku konieczności wydania opinii o stanie
zdrowia psychicznego.
Art. 561 § 3 k.p.c.- przed udzieleniem zezwolenia
zawarcie małżeostwa osobie chorej psychicznie lub
dotkniętej niedorozwojem umysłowym, sad ma
obowiązek zasięgnięcia opinii lekarza.........
Ekspertyzy fakultatywne, zlecane gdy zaistnieje
potrzeba wyjaśnienia okoliczności mających wpływ
na rozstrzygnięcie sprawy.

Problem superekspertyzy, czyli ekspertyzy o

ekspertyzie.

Nie

ma

takiej

instytucji

w

polskim

ustawodawstwie. Nie ma hierarchii biegłych, czyli
lepszych i gorszych biegłych. W związku z tym nie
może byd sytuacji, w której inny „lepszy biegły”
ocenia trafnośd wcześniejszej opinii. W przypadku
braku możliwości ich przeprowadzenia biegły
może wypowiedzied się co do trafności wyboru
metody badao. W innym przypadku dopuszczalne
jest

przeprowadzenie

ponownych

czynności

badawczych i wydanie w ich wyniku opinii.

Kontrola opinii biegłego przez organ

procesowy

Wyrok SN z 06.05.1983 r. wskazuje, że dowód z
opinii biegłego musi byd oceniony z zachowaniem
następujących wskazao, t. j. czy:
1. biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi

niezbędnymi

do

stwierdzenia

okoliczności

mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy.

2. Opinia

biegłego

jest

logiczna,

zgodna

z

doświadczeniem

życiowym

i

wskazaniami

wiedzy ( art.7 k.p.k.).

Kontrola opinii dokonywana jest:
1. Co do podmiotu ekspertyzy- czy jest on

kompetentny, bezstronny.

2. Co do przedmiotu- czy :
-

biegły wykorzystał cały materiał
badawczy,

-

czy opinia jest logiczna, spójna,
wewnętrznie niesprzeczna, jasna,

-

czy jest zgodna z doświadczeniem
życiowym i wskazaniami wiedzy ogólnej

Wady opinii (art.201 k.p.k.)

1. Niepełnośd opinii

Zgodnie z postanowieniem SN z 01.09.1975 r.

opinia biegłego jest niepełna, jeżeli nie udzieli
on odpowiedzi na wszystkie postawione mu
pytania, na które zgodnie z zakresem
posiadanych wiadomości i udostępnionym mu
materiałem dowodowym może oraz powinien
udzielid odpowiedzi, lub jeżeli nie uwzględnia
wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia
konkretnych kwestii okoliczności, albo też nie
zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen
oraz poglądów.

2. Niejasnośd opinii, jeżeli jej sformułowanie nie

pozwala na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i
poglądów, a także sposobu dochodzenia do nich,
albo jeżeli zawiera wewnętrzne sprzeczności,
posługuje się nielogicznymi argumentami itp.

Problem terminologii stosowanej przez biegłych.

3.

Sprzecznośd

między

opiniami.

Sposobem

usunięcia tej sprzeczności jest

przesłuchanie

biegłych i ich konfrontacja.

Wymienione wady opinii organ procesowy usuwa

poprzez wezwanie biegłych do ich wyjaśnienia . W
przypadku nie usunięcia ich organ procesowy
może wezwad innego biegłego (art.201 k.p.k.).

Formą kontroli biegłego jest jego przesłuchanie przez
organ procesowy oraz możliwośd zadawania pytao przez
strony postępowania. Powinna byd to reguła, której
stosowanie realizuje podstawowe zasady procesowe:
bezpośredniości, kontradyktoryjności, prawa
oskarżonego do obrony.

W wyniku przeprowadzonej oceny opinii, zgodnie z
zasadą swobodnej oceny dowodów, organ
procesowy przyjmuje opinię (gdy spełnia wymogi
poprawności) lub odrzuca w całości lub w części,
gdy jest wadliwa (art..424 § 1 pkt 1 k.p.k.).