Polityka energetyczna Unii Europejskiej

Zeszyty

Naukowe nr

852

Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

2011

Magdalena Zajączkowska

Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej

Polityka energetyczna Unii

Europejskiej

1. Wstęp

Energia jest niezbędnym czynnikiem rozwoju gospodarczego, uważanym

przez wiele rządów za dobro o charakterze strategicznym. Jej znaczenie dostrzega

się na płaszczyźnie gospodarczej (w procesie produkcji dóbr i usług) oraz poli-

tycznej (zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego)

. Zagrożenia dla bezpie-

czeństwa energetycznego upatruje się w

: znacznie większym stosunku przyrostu

ludności do przyrostu ilości wytwarzanej energii, rosnących kosztach wydobycia

paliwa niezbędnego do wytworzenia energii, drastycznym zmniejszeniu się lub

braku dostępnego paliwa energetycznego, znacznych kosztach przywrócenia

stanu pierwotnego środowiska naturalnego, które przekroczą zyski z wydoby-

cia i przetworzenia paliwa na energię elektryczną oraz w tempie starzenia się

infrastruktury energetycznej. W związku z tym coraz bardziej istotne staje się

stworzenie spójnej polityki energetycznej Unii Europejskiej opartej na bezpie-

czeństwie dostaw i ochronie środowiska, uwzględniającej przede wszystkim

problem ocieplenia klimatu.

Polityka energetyczna stanowi część ogólnej polityki gospodarczej i jest nie-

rozerwalnie związana z ochroną środowiska, co zmusza kraje do współpracy.

Jest rozumiana jako całokształt działań mających na celu stworzenie warunków

do rozwoju i sprawnego funkcjonowania sektora energetycznego, które obej-

mują zarówno fazę prognozowania i planowania, jak też kształtowanie systemu

G. Wojtkowska-Łodej, Polityka energetyczna Polski w aspekcie integracji z Unią Europej-

ską, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2002, s. 29.

Wybrane aspekty stosowania energii odnawialnej, red. R. Ciach, Fundacja Rozwoju Nauk

Materiałowych, Kraków 2006, s. 5.

Magdalena Zajączkowska

organizacji i instrumentów regulacji oraz ich implementację

. Celem polityki

energetycznej jest zachowanie bezpieczeństwa energetycznego oraz uzyskanie

takiej stabilności, która jest w stanie amortyzować wystąpienie potencjalnych

kryzysów energetycznych (głównie zaburzeń w dostawach ropy naftowej oraz

gazu), chroniąc jednocześnie środowisko przed szkodliwymi skutkami procesów

energetycznych. Zadaniem polityki energetycznej jest zatem „stałe gwarantowane,

wystarczające, przez przyrodę tolerowane i gospodarczo korzystne zabezpieczenie

zaopatrzenia w energię”

2. Charakterystyka sektora energetycznego Unii

Europejskiej

Państwa członkowskie Unii Europejskiej są w 54% zależne od dostaw surow-

ców i paliw energetycznych z importu, co każdego obywatela Unii kosztuje

700 euro rocznie

. Uzależnienie od importu energii stale wzrasta, czego dowodzą

dane przedstawione w tabeli 1. Tylko w 1999 r. nastąpił spadek importu energii, co

spowodowane było sytuacją gospodarczą na świecie oraz w poszczególnych kra-

jach członkowskich UE. Przedstawione dane uwzględniają podział krajów człon-

kowskich na „stare” kraje Unii (UE-15) oraz kraje rozszerzenia z 2004 i 2007 r.

(UE-12). Kraje UE-12 w mniejszym stopniu są uzależnione od importu energii

z sąsiednich państw. Przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać w zacofaniu infra-

struktury sektorowej, opóźnieniach we wprowadzaniu innowacji oraz strukturze

źródeł energii.

Tabela 1. Zależność od importu energii (w %)

Wyszczególnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

2002 2003 2004 2005 2006

UE-27

43,5 44,1 45 46,1 45,2 46,8 47,4

48,9 50,3 52,5 53,8

UE-25

43,7 44,3 45,2 46,5 45,6 47,3 47,9 48,1 49,5 50,7 53,1 54,4

UE-15

46,7 46,8 47,8 48,9 47,8 49,6 50,3 50,4 51,9 53,1 55,5 56,9

Dane za 2001 r. to dane szacunkowe.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu,

28.02.2009.

J. Bogdanienko, Gospodarka energetyczna wybranych krajów Europy Zachodniej, Wydaw-

nictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1995, s. 34.

R. Sabela, Polityczny i gospodarczy proces integracji UE, Wydawnictwo WSZiB, Kraków

1999, s. 78.

Przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso podczas prezentacji drugiego

pakietu energetycznego Komisji, 13 listopada 2008.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

Przedstawione przez Komisję Europejską

prognozy wskazują, że jeśli nie

zostaną podjęte działania zapobiegawcze, istnieje duże prawdopodobieństwo

wzrostu tej zależności do 70% w 2030 r. (w porównaniu z 2000 r.). Tendencja

ta utrzyma się, ponieważ zapotrzebowanie na energię ciągle wzrasta. Głównym

surowcem energetycznym jest ropa naftowa, która w 45% jest importowana

z rejonu Bliskiego Wschodu, 40% gazu ziemnego pochodzi z Rosji oraz basenu

Morza Kaspijskiego, z którego tranzyt również jest kontrolowany przez Rosję.

Żaden z dostawców nie ma otwartego rynku, co powoduje znaczne trudności

w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego Unii. Wysoki stopień uzależnienia

od dostaw ropy naftowej i gazu z Rosji jest charakterystyczny dla krajów UE-10

(rozszerzenie Unii Europejskiej z 2004 r.)

Głównym nośnikiem energii w Unii Europejskiej są paliwa płynne (ok. 35%).

Od ok. 2002 r. udział paliw płynnych w produkcji energii maleje, co jest spo-

wodowane działaniami podjętymi w ramach polityki energetycznej Unii Euro-

pejskiej. Szczegółowe dane dotyczące struktury produkcji energii pierwotnej

przedstawiono w tabeli 2. Tylko ok. 6% produkcji energii pochodzi ze źródeł

odnawialnych. Należy podkreślić, że wykorzystanie źródeł odnawialnych wzrasta

rokrocznie w ogólnym bilansie energetycznym Unii Europejskiej, a docelowy

poziom udziału energii odnawialnej jest korygowany co pewien okres. Energia

elektryczna pochodzenia jądrowego stanowi 29%.

Tabela 2. Produkcja energii pierwotnej w Unii Europejskiej (mln toe

)

Wyszczególnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Ogółem

UE-27

942 971 962 940 942 933 933

927 923 891 871

UE-25

899 927 921 901 905 894 895 895 889 885 853 833

UE-15

740 767 760 754 767 758 756 754 745 743 713 694

1) paliwa stałe

UE-27

275 270 264 237 222 211 210 210 208 201 195 190

UE-25

262 256 253 226 213 201 200 199 197 190 185 179

UE-15

135 129 125 113 107 98

2) ropa naftowa

UE-27

169 169 167 171 177 169 158 161 151 140 128 116

UE-25

162 162 160 164 171 163 152 155 145 135 122 111

UE-15

159 159 158 162 168 160 149 152 142 131 119 108

EU-25 Energy and Transport Outlook to 2030, European Commission, January 2003, http://

ec.europa.eu/energy/index_en.htm, 28.02.2009.

Szerzej zob. Ł. Jaworski, Strategiczne kierunki polityki energetycznej nowych państw Unii

Europejskiej, „WEBI” 2008, nr 1(188), s. 35.

Magdalena Zajączkowska

Wyszczególnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

3) gaz

UE-27

188 209 201 199 203 207 208 204 199 203 188 179

UE-25

174 196 189 188 191 196 197 193 189 192 178 169

UE-15

167 188 182 181 185 190 191 187 183 185 172 162

4) energia jądrowa

UE-27

223 233 235 236 243 243 252 255 256 260 257 255

UE-25

218 228 229 231 237 237 246 248 251 254 251 248

UE-15

204 213 215 216 223 222 229 230 231 234 232 230

5) energia odnawialna

UE-27

99 101

⋅

107 115 120 127

UE-25

95 102 110 113 121

UE-15

98 101 108

* toe – tona ekwiwalentu ropy naftowej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu,

28.02.2009.

Energetyka jest uznawana przez państwa członkowskie za strategiczny dział

gospodarki, w którym dominują przede wszystkim interesy narodowe podlegające

regulacjom narodowym, tworzonym w ramach krajowego prawa energetycznego.

Coraz większe znaczenie mają jednakże regulacje prawa wspólnotowego. Dzieje

się tak ze względu na ciągły wzrost zużycia energii i tym samym konieczność

inwestycji w pozyskiwanie paliw energetycznych za granicą, ich importowanie

i transportowanie

3. Początki polityki energetycznej Wspólnot Europejskich

Priorytety polityki energetycznej Unii Europejskiej wynikają z dokumentów

stanowiących pierwotne źródło prawa Wspólnot Europejskich. Sektor węglowy

jest kontrolowany przez Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, natomiast przemysł

atomowy – przez Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Obecnie obowiązu-

jące cele polityki energetycznej wyznaczył traktat z Maastricht. Jako cel ogólny

wskazano w nim utworzenie jednolitego rynku energii w ramach jednolitego

Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, PiPG, Warszawa 2002,

s. 526.

cd. tabeli 2

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

rynku wewnętrznego. Sektor energetyczny został więc poddany mechanizmom

rynkowym i włączony w proces tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego

Początkiem formalnej współpracy państw członkowskich WE w zakresie

polityki energetycznej było podpisanie w 1964 r. Protokołu w sprawie podjęcia

kroków na rzecz wypracowania wspólnej polityki energetycznej. Na podstawie

tego dokumentu Rada Unii Europejskiej przedstawiła w 1969 r. wstępne zasady

funkcjonowania tej polityki. Kolejne lata nie przyniosły jednakże konkretyzacji

i realizacji postanowień protokołu. Jedynym działaniem, jakie podjęła Rada, było

zobowiązanie państw członkowskich w styczniu 1971 r. do corocznego przedsta-

wiania Komisji planów inwestycyjnych w sektorze energetycznym dotyczących

ropy naftowej, gazu naturalnego oraz energii elektrycznej oraz planów dotyczą-

cych importu ropy i gazu

Od początku lat 70. w gospodarce światowej mieliśmy do czynienia z dwoma

załamaniami w zakresie podaży ropy naftowej, co pociągnęło za sobą znaczne

podwyżki cen tego surowca. W 1973 r. bezpośrednią przyczyną powstania kryzysu

był konflikt arabsko-izraelski, czego konsekwencją była decyzja OPEC o zastoso-

waniu embarga

na eksport ropy do państw popierających Izrael. Decyzje cenowe

OPEC z 1973 r., tj. ustalenie ceny ropy naftowej na poziomie najwyższym w sto-

sunku do dotychczasowych cen informacyjnych, doprowadziły do tego, że skoń-

czył się okres taniego źródła energii na świecie

. Drugi kryzys naftowy wystąpił

na skutek wydarzeń rewolucji islamskiej w Iranie w 1979 r.

W 1973 r. kraje wysoko uprzemysłowione nie miały zintegrowanego, kom-

pleksowego programu postępowania w sytuacji kryzysu energetycznego. Istniały

programy optymalnego wykorzystania źródeł energii pochodzenia krajowego

i z importu, ale okazały się one nieskuteczne lub nieprzydatne, gdy konieczne

było podjęcie wspólnych działań przeciwdziałających sytuacjom kryzysowym

Doświadczenia kryzysów naftowych

uświadomiły władzom państw, że

gwałtowne zmiany na rynku ropy naftowej mogą mieć wpływ nie tylko na sytu-

ację w sektorze energetycznym, ale przede wszystkim na rozwój gospodarczy.

Szerzej na temat działania KE na rzecz tworzenia konkurencyjnego rynku energii zob.

D. Michalski, Problemy unijnej energetyki, „WEBI” 2006, nr 5(174), s. 36.

Z.M. Doliwa-Klepacki, Integracja europejska, Temida 2, Białystok 2005, s. 551.

Od tego momentu ropę naftową określa się jako arabską broń naftową – B. Łęgowska, Poli-

tyka naftowa państw arabskich Zatoki Perskiej, Ibidem, Łódź 2007, s. 56.

L. Bednarz, Nafta, problemy i perspektywy, PWE, Warszawa 1978, s. 206.

Jednym z tych programów był realizowany w USA program rozwoju własnych źródeł energii

„Niezależność energetyczna”.

Lata 1973–1974, 1979–1980 oraz wydarzenia lat 1990–1991 (wojna w Zatoce Perskiej) nie

są traktowane przez niektórych badaczy jak kryzys naftowy o cechach zaobserwowanych w przy-

padku pierwszego i drugiego szoku naftowego.

Magdalena Zajączkowska

Zauważono potrzebę zmiany modelu systemu energetycznego i związanej z nim

polityki energetycznej, konieczność restrukturyzacji gospodarek oraz zmniejsze-

nie ryzyka związanego z importem paliw. Skutkiem szoków naftowych było zwol-

nienie tempa wzrostu zużycia ropy jako surowca energetycznego, przyspieszenie

wdrażania nowych źródeł i rodzajów energii oraz uświadomienie konieczności

uniezależnienia się od zagranicznych dostaw ropy. W wyniku kryzysów nafto-

wych nastąpiło ograniczenie zużycia ropy naftowej przede wszystkim w krajach

spoza OPEC, co spowodowało bardziej racjonalne zużycie energii i zastępowa-

nie ropy innymi nośnikami energii. Doprowadziło to do restrukturyzacji całego

rynku energetycznego przez wzrost zużycia węgla kamiennego i energii jądrowej.

Po kryzysach naftowych wydobycie ropy naftowej wzrosło przede wszystkim

w Wielkiej Brytanii i Norwegii.

Do czasu kryzysów naftowych kraje członkowskie Wspólnot nie widziały

potrzeby tworzenia wspólnej polityki energetycznej. Niespodziewane podniesienie

cen ropy naftowej przez państwa OPEC było zaskoczeniem i przesłanką do two-

rzenia ram wspólnej polityki energetycznej. Krajom członkowskim nie udało się

jednakże wypracować wspólnego stanowiska. Państwa takie jak Wielka Brytania

i Francja przedkładały dwustronne negocjacje z dostawcami ropy nad skoordyno-

waną polityką obejmującą wszystkie kraje.

Skutkiem kryzysów naftowych był m.in. pozytywny efekt wdrażania w kra-

jach wysoko uprzemysłowionych technologii energooszczędnych w przemyśle

czy budownictwie. Ponadto przystąpiono do poszukiwania nowych złóż ropy

naftowej, więcej prądu w energetyce zaczęto pozyskiwać ze spalania węgla oraz

podjęto decyzje o rozbudowie sieci elektrowni atomowych. Rozpoczęto również

proces poszukiwania alternatywnych, odnawialnych źródeł energii

. Ponadto

postulowano zmiany struktury wytwarzania dochodu narodowego w kierunku

zwiększania roli usług kosztem przemysłu przez zahamowanie rozwoju gałęzi

przemysłu odznaczających się wysoką energochłonnością, a wspieranie rozwoju

nowych gałęzi, takich jak np. elektronika

Skala zmian na międzynarodowym rynku energetycznym okazała się tak

wielka, że szanse powodzenia miała tylko wspólna międzynarodowa strategia

w dziedzinie energetyki. Celowi temu miało służyć powołanie w 1974 r. Między-

narodowej Agencji Energetycznej (International Energy Agency – IEA)

i reali-

zowanie w jej ramach międzynarodowego programu energetycznego

. Zgodnie

T. Kaczmarek, R. Jarosz, Czy ropa rządzi światem? Branta, Bydgoszcz 2006, s. 121.

J. Danielewski, Energetyka światowa po kryzysach, IKCHZ, Warszawa 1991, s. 11.

Kraje członkowskie: UE-15, Czechy, Słowacja, Węgry, Polska oraz kraje OECD oprócz Islan-

dii i Meksyku; http://www.iea.org/, 28.02.2009.

Energy Policies and Programmes of IEA Countries, 1983 Review, www.oecd-library.org, s. 30.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

z założeniami programu oraz odpowiednio do potrzeb i możliwości poszczegól-

nych krajów realizujących własne energo-polityczne cele, wypracowano koncepcję

dalszego rozwoju międzynarodowego rynku energetycznego, obejmującą koniecz-

ność jego restrukturyzacji i aktywizacji poszukiwań rozwiązań alternatywnych.

Powołanie IEA miało doprowadzić do znacznych przemian strukturalnych. Jako

główne kierunki działań wskazano

– opracowanie programu zaopatrzenia krajów członkowskich w ropę naftową

i produkty ropopochodne (mechanizm antykryzysowy),

– podjęcie wspólnych przedsięwzięć w celu zmniejszenia zależności od

importu ropy dzięki współpracy między krajami – producentami a konsumentami

(wspólna polityka energetyczna krajów członkowskich IEA),

– przystąpienie do opracowania programów badawczych i rozwojowych w celu

wykorzystania nowych źródeł energii.

4. Ewolucja działań Wspólnoty Europejskiej w zakresie

polityki energetycznej

Konkretne działania podjęte przez Radę Unii Europejskiej, a mające związek

z kryzysem energetycznym polegały na powołaniu do życia 17 grudnia 1973 r.

Komitetu Energetycznego, który stał się jednym z organów pomocniczych Rady.

Jego zadaniem jest przygotowywanie dla Komisji Europejskiej materiałów i pro-

jektów aktów prawnych z zakresu polityki energetycznej. Ponadto koordynuje on

działania państw członkowskich dotyczące wprowadzania środków polityki ener-

getycznej wypracowanej przez WE

Pierwszy raport Komisji Europejskiej na temat polityki energetycznej WE

(„Ku nowej strategii polityki energetycznej dla Wspólnot”) został przedstawiony

Radzie 5 czerwca 1974 r. Raport ten podkreślał konieczność stworzenia długoter-

minowej polityki energetycznej dla Wspólnoty, zmniejszania zależności WE od

dostaw ropy spoza WE oraz wypracowania wspólnego stanowiska w stosunku do

państw trzecich eksportujących ropę. Należy podkreślić, że w 1974 r. aż 80% ropy

i ok. 35% gazu wykorzystywanego w krajach WE pochodziło z państw trzecich

Kolejny etap stanowiło przygotowanie przez Komisję Europejską i przedstawie-

nie Radzie szczegółowego planu polityki energetycznej w postaci dokumentu:

Polityka energetyczna Wspólnoty – cele na 1985 r. Po pewnych zmianach Rada

przyjęła ten dokument 17 grudnia 1974 r. Państwa członkowskie zostały zobowią-

zane do gromadzenia i przechowywania zapasów paliw płynnych (benzyny samo-

L. Bednarz, op. cit., s. 245.

http://www.consilium.europa.eu/, 28.02.2009.

Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 551.

Magdalena Zajączkowska

chodowej i paliwa lotniczego, oleju napędowego, oleju grzewczego) potrzebnych

na okres 90 dni. Program ten nie stanowił jednak podstawy tworzonej polityki

energetycznej WE, ale był zbiorem wspólnych planów lub skoordynowanych akcji

WE i państw członkowskich, które miały umożliwić wyjście z sytuacji kryzyso-

wej powstałej po szoku naftowym na początku lat 70. Program ustanawiał zespół

środków mających na celu redukcję udziału importowanej ropy naftowej w bilan-

sie energetycznym państw członkowskich do 1985 r. wraz ze wzrostem udziału

zasobów własnych. Zawierał również katalog docelowych wskaźników w dzie-

dzinie energetyki, łącznie z wytycznymi dotyczącymi nakładów inwestycyjnych

na energetykę. W 1976 r. WE uzgodniła plan działania na wypadek potencjalnego

załamania się podaży ropy naftowej. Działania te były zgodne z planem przygoto-

wanym przez Międzynarodową Agencję Energetyczną i opierały się na dzieleniu

się z pozostałymi państwami WE posiadanymi zapasami ropy

W 1980 r. oraz w 1986 r. Rada UE uchwaliła program „Ku nowej strategii

polityki energetycznej”. Przedstawiono w nim kolejne wskaźniki docelowe, które

miały zostać osiągnięte przez państwa członkowskie w zakresie wspólnotowej

polityki energetycznej. Wytyczne miały zostać zrealizowane do 1995 r., a doty-

czyły: ograniczenia udziału ropy naftowej w ogólnej konsumpcji energii w WE

do 40%, udoskonalenia wykorzystania źródeł energii o 20%, zmniejszenia udziału

ropy naftowej w tworzeniu energii elektrycznej do nie więcej niż 15% oraz istot-

nego zwiększenia udziału energii słonecznej i wiatru oraz odnawialnych źródeł

energii w bilansie energetycznym WE

Od połowy lat 70. podjęto jednocześnie zobowiązania związane z harmoniza-

cją prac badawczych w zakresie energetyki. Wsparcie finansowe ukierunkowano

na projekty zwiększające wykorzystanie własnych źródeł energii w ogólnym bilan-

sie energetycznym. Komisja dążyła do tego, by finansowanie prac badawczych

przez WE wynosiło ok. 25%, natomiast wkład państw członkowskich wynosił ok.

0,15% ich dochodu narodowego brutto. W latach 1976–1979 oraz 1980–1983 reali-

zowano pierwszy i drugi czteroletni projekt badawczy dotyczący rozwoju nowych

źródeł energii w WE i sposobów oszczędzania energii. Kolejny program badań

naukowo-technicznych został zrealizowany w latach 1984–1997, a jego celem było

zwiększenie efektywności wykorzystywania źródeł energetycznych

W 1990 r. oraz w 1995 r. uruchomiono dwie tury programu TCHERMIE,

którego celem jest wspieranie wprowadzania nowych technologii w energetyce

w UE, przede wszystkim energooszczędnych i proekologicznych oraz utylizacji

odpadów energetycznych. Od 1991 r. w ramach programu sieci transeuropejskich

Ibidem, s. 552.

Ibidem.

Ibidem, s. 553.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

realizowanych jest wiele projektów budowy systemów przesyłania ropy naftowej

i gazu między państwami WE. W 1993 r. rozpoczęto realizację programu rozwoju

energetyki alternatywnej ALTENER, którego celem jest wspieranie badań nad

wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii. Program wspiera projekty doty-

czące urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych, w tym budowę

elektrowni wodnych, słonecznych, wiatrowych. W 1997 r. rozpoczęto realizację

programu ALTENER II, który wspiera również projekty związane z redukcją

emisji CO

Ważnym wydarzeniem było uchwalenie w 1995 r. przez Komisję Europejską

białej księgi – Wytyczne polityki energetycznej dla Unii Europejskiej. Dokument

ten ustalił trzy podstawowe zasady polityki energetycznej WE

– całkowita konkurencyjność (miała zostać osiągnięta przez liberalizację rynku

energii w ramach rynku wewnętrznego WE),

– bezpieczne przesyłanie energii,

– ochrona środowiska.

Pierwszym rezultatem podjętych działań było uchwalenie w 1996 r. dyrektywy

w sprawie wpólnych zasad w ramach rynku energii elektrycznej

, a w 1997 r.

w sprawie gazu.

Dnia 11 listopada 1997 r. została przyjęta przez Komisję Europejską kolejna

biała księga – Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii

. Zwiększenie

udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym Unii Europejskiej jest

formą realizacji międzynarodowych zobowiązań, głównie w zakresie ochrony

środowiska. Komisja Europejska zaleciła państwom członkowskim zwiększenie

wykorzystania odnawialnych źródeł energii do 12% do 2010 r. W księdze znalazły

się regulacje prawne i fiskalne mające przyczynić się do pokonania przeszkód

w rozwoju wykorzystywania odnawialnych źródeł energii

Ibidem.

Dyrektywa nr 96/92 z 16 grudnia 1996 r. w sprawie wspólnych zasad w ramach rynku ener-

gii elektrycznej ustanowiła m.in. system SB (Single Buyer). Przyjęcie takiego rozwiązania stwa-

rza indywidualnemu odbiorcy energii elektrycznej możliwość negocjowania i zawierania umów

o dostawę energii z dowolnym dostawcą. Ponadto dyrektywa ta ustanowiła system TPA (Third

Person Access). System ten umożliwia indywidualnemu odbiorcy dostawę energii od wybranego

przez niego producenta, bez względu na odległość między nimi. Przesył energii może nastąpić

z wykorzystaniem sieci należących do innego producenta.

Energy for the Future: Renewable Sources of Energy, White Paper for a Community Stra-

tegy and Action Plan, COM (97)599 final (26.11.1997).

A. Plutowicz, Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej jako

istotny element zrównoważonego rozwoju [w:] Regionalizacja a globalizacja we współczesnym

świecie, t. 2, red. J. Rymarczyk, B. Drelich-Skulska, W. Michalczyk, AE we Wrocławiu, Wrocław

2007, s. 246.

Magdalena Zajączkowska

– bodźce finansowe dla konsumentów kupujących sprzęt i usługi wykorzystu-

jące energię odnawialną,

– subsydia na budowę instalacji,

– dotacje i tanie kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw,

– elastyczne stawki amortyzacji inwestycji,

– ulgi podatkowe dla trzeciej strony finansującej inwestycje.

W kwietniu 2003 r. Komisja Europejska zaproponowała zwiększenie z dniem

1 stycznia 2007 r. ilości przechowywanych przez poszczególne państwa człon-

kowskie zapasów paliw i gazu. W wypadku paliw zapasy miały pokryć zapo-

trzebowanie na 120 dni, natomiast w wypadku gazu – na 60 dni. Zaproponowano

również, by 1/3 tych zapasów była przechowywana na koszt państwa. Dowód

potwierdzający spełnianie tych wymogów państwa miały przedstawiać do końca

lipca każdego roku

Przełom na forum Unii Europejskiej nastąpił podczas sesji Rady Europejskiej

w Barcelonie w marcu 2002 r. Postanowiono otworzyć rynek energii dla komercyj-

nych użytkowników gazu i energii elektrycznej (łącznie 60% rynku)

od 2004 r.

Plany liberalizacji rynku energii UE były skutecznie blokowane do 2001 r.

przez Francję, która obawiała się działalności zagranicznych firm na poszcze-

gólnych rynkach państw UE, w tym przede wszystkim francuskim. Francja jest

bowiem światowym liderem w energetyce jądrowej. Działająca w tym kraju pań-

stwowa

spółka Areva produkuje reaktory jądrowe dla wielu krajów spoza UE

(Libii, Algierii, Egiptu, Arabii Saudyjskiej, Kataru, Tunezji, Maroka czy Jorda-

nii). Francja nie ma rezerw ropy naftowej ani gazu ziemnego. Dzięki 58 czynnym

reaktorom jądrowym pokrywa 80% zapotrzebowania kraju na prąd, co gwaran-

tuje jej bezpieczeństwo energetyczne. Ceny energii elektrycznej we Francji są

najniższe w Europie, a obecna sytuacja w tym kraju jest efektem doświadczeń

i inwestycji w badania w zakresie energetyki jądrowej

Ważnym etapem w tworzeniu wspólnego stanowiska w zakresie polityki ener-

getycznej było podpisanie w Hadze w grudniu 1991 r. Europejskiej karty ener-

getycznej jako deklaracji o charakterze niewiążącym. Stronami były: Wspólnota

Europejska, 37 europejskich członków Organizacji Współpracy Gospodarczej

i Rozwoju i 12 byłych republik radzieckich. Celem karty jest stworzenie przyja-

znego klimatu dla dostępu do rynku energetycznego, liberalizacja handlu energią,

bezpieczeństwo wykorzystywania energii, ochrona środowiska towarzysząca

wykorzystywaniu energii, rozwój badań naukowych oraz technologii w dziedzinie

Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 554.

Ibidem, s. 554.

79% udziałów należy do Komisariatu ds. Energii Atomowej.

W. Smoczyński, Dyplomacja jądrowa, „Polityka” z 2.02.2008, s. 51.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

produkowania i wykorzystywania energii, szkolenie kadr sektora energetycz-

nego

. W 1994 r. został podpisany przez te same kraje Traktat o Europejskiej kar-

cie energetycznej, który wszedł w życie w 1998 r. Traktat ratyfikowało 38 państw,

w tym 13 państw UE. Reguluje on zasady handlu energią, zasady konkurencji,

przesyłania energii, przekazywania technologii w tej dziedzinie oraz ochronę śro-

dowiska przy produkcji i wykorzystywaniu energii.

5. Zielona księga Komisji Europejskiej z 8 marca 2006 roku

W marcu 2006 r. Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę „Europejska

strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii”, która

stanowi ważny dokument na drodze tworzenia wspólnej polityki energetycznej

Unii Europejskiej. Kierując się trzema głównymi zasadami

: zapewnieniem

zrównoważonego rozwoju, konkurencyjnością oraz bezpieczeństwem dostaw

energii, Komisja wyróżniła w strategii sześć priorytetowych obszarów

– dokończenie budowy europejskich rynków wewnętrznych energii elektrycz-

nej i gazu,

– solidarność państw członkowskich,

– bezpieczeństwo i konkurencyjność zaopatrzenia w energię,

– zmiany klimatu,

– innowacje w zakresie technologii energetycznych,

– spójna zewnętrzna polityka energetyczna.

Zielona księga została przedłożona do międzyrządowych konsultacji państw

członkowskich, co zaowocowało przedstawieniem w styczniu 2007 r. Radzie oraz

Parlamentowi Europejskiemu kolejnych propozycji. W przedstawionym pakiecie

działań na rzecz ustanowienia wspólnej polityki energetycznej podkreślono, że

dotychczasowe ustalenia nie gwarantują zmniejszenia emisji gazów cieplarnia-

nych do atmosfery. Zachowanie dotychczasowego kształtu polityki energetycznej

spowoduje wzrost emisji CO

o 5% do 2030 r. Niepodjęcie działań doprowadzi

również do wzrostu zależności Unii Europejskiej od importu energii z dotychcza-

sowych 50% do 65%, a zależność w wypadku ropy i gazu wzrośnie odpowiednio

z 82% do 93% i z 57% do 84%. Powołując się na stanowisko IEA, Komisja pod-

kreśliła, że do 2030 r. światowe zapotrzebowanie na ropę naftową wzrośnie o 41%.

Niezaspokojenie rosnącego popytu niesie ponadto ze sobą ryzyko natury politycz-

Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 555.

K. Bolesta, Zielona Księga: Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej

i bezpiecznej energii, „WEBI” 2006, nr 7/8(176/177), s. 23.

Green Paper A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy, SEC

(2006) 317, COM(2006) 105 final, Brussels, 8.03.2006.

Magdalena Zajączkowska

nej i ekonomicznej, a mechanizmy przeciwdziałania kryzysom energetycznym

oraz zapewnienia solidarności między państwami UE nie funkcjonują. Biorąc pod

uwagę obecne uwarunkowania, Komisja wskazała trzy główne problemy:

– zmiany klimatu,

– wzrastająca zależność UE od importu,

– wyższe ceny energii i wzajemna zależność energetyczna państw Unii.

Realizacja określonych zadań ma nastąpić przez stworzenie wewnętrznego

rynku energii, zwiększenie efektywności wykorzystania energii oraz zwiększenie

znaczenia energii odnawialnej.

Na szczególną uwagę zasługuje ustalony przez Komisję wiążący cel: do 2020 r.

energia odnawialna w ogólnym bilansie energetycznym Unii Europejskiej ma stano-

wić 20%. Należy podkreślić, że ustalenie takiego poziomu jest celem bardzo ambit-

nym. W 2010 r. najprawdopodobniej nie uda się bowiem osiągnąć założonych przez

Komisję w 1997 r. 12%. Ponadto Komisja założyła zwiększenie udziału biopaliw

do 2020 r. do minimum 10% w ogólnym bilansie zużycia paliw

. W dokumencie

ze stycznia 2007 r. Komisja Europejska podkreśliła znaczenie odnawialnych źródeł

energii w trzech sektorach: wytwarzaniu energii elektrycznej, transporcie oraz cie-

płownictwie i chłodnictwie. W każdym z tych sektorów aktualna i przyszła funkcja

źródeł odnawialnych jest odmienna: niska stopa wzrostu w sektorze ciepłownictwa

(chłodnictwa), stabilna tendencja wzrostowa w zakresie wytwarzania energii elek-

trycznej oraz zwiększenie znaczenia w transporcie

6. Perspektywy rozwoju polityki energetycznej Unii

Europejskiej

Na szczycie Unii Europejskiej w marcu 2007 r. przywódcy państw członkow-

skich przyjęli większość propozycji Komisji Europejskiej. Ponadto uzgodniono, że

Unia do 2020 r.

– zaoszczędzi 20% zużywanej energii w porównaniu z planami na 2020 r.

przez zwiększenie wydajności energii,

– ograniczy emisję gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu z 1990 r.,

– zwiększy udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii do 20%,

co stanowiłoby prawie trzykrotny wzrost w porównaniu z obecnym poziomem,

M. Tatarzyński, Polityka energetyczna Unii Europejskiej, „Bezpieczeństwo Narodowe”

2007, nr 3–4, s. 111.

A. Gawlikowska-Fyk, Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej, „WEBI” 2008,

nr 1(188), s. 43.

Europa w ruchu, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji, http://ec.eu-

ropa.eu/publications/booklets/move/75/index_pl.htm, 28.02.2009.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

– zwiększy udział wykorzystania biopaliw w zużyciu benzyny i oleju napędo-

wego w transporcie do minimum 10%, zachowując zasadę zrównoważonej pro-

dukcji biopaliw zarówno miejscowych, jak i wytwarzanych poza granicami UE.

Przewidziano ponadto specjalne zachęty dla producentów biopaliw z odpa-

dów, resztek lub innych źródeł niezwiązanych z przemysłem spożywczym. Jeśli

chodzi o postanowienia dotyczące energii odnawialnej, osiągnięto kompromis:

20-procentowy cel ma osiągnąć Unia Europejska jako całość, a nie każde z państw

członkowskich.

Ważne postanowienia dotyczyły integracji unijnych rynków energii opartej

na dążeniu do bardziej konkurencyjnych rynków elektryczności i gazu. Ponadto

podkreślono konieczność silniejszej integracji polityki energetycznej UE z innymi

dziedzinami polityki, nie tylko w zakresie środowiska naturalnego, ale także

badań, rolnictwa oraz handlu. Najważniejszymi elementami polityki energetycznej

Unii są

– bardziej efektywne rynki energii i gazu,

– dywersyfikacja,

– ambitne działania na rzecz odnawialnych źródeł energii,

– oszczędność energii,

– współpraca międzynarodowa.

W dniu 13 listopada 2008 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycje doty-

czące bezpieczeństwa energetycznego, mechanizmu solidarności oraz racjonaliza-

cji zużycia energii. Uzupełniają one dotychczasowy pakiet klimatyczny i obejmują

nową strategię na rzecz stworzenia mechanizmu solidarności między państwami

członkowskimi oraz nową strategię w zakresie sieci energetycznych. Przedsta-

wione założenia mają zachęcić do inwestycji w sieci o wyższej wydajności oraz

przystosowane do przesyłu energii ze źródeł nisko emisyjnych. Określono ponadto

obszary wymagające podjęcia dodatkowych działań, a mające zagwarantować

bezpieczeństwo dostaw energii. Podkreślono konieczność wsparcia projektów

budowy potrzebnej infrastruktury oraz lepszego wykorzystania własnych źródeł

energii, zarówno kopalnych, jak i odnawialnych. Przedstawiono również wnioski

dotyczące racjonalizacji zużycia energii, co ma służyć oszczędnościom w waż-

nych obszarach (budynki oraz dobra zużywające energię), a także zwiększeniu

wagi świadectw charakterystyki energetycznej i sprawozdań z inspekcji systemów

ogrzewania i klimatyzacji

. Przedstawiony przez Komisję Europejską plan został

przyjęty na szczycie Unii Europejskiej w grudniu 2008 r. Potwierdzono realizację

programu 20-20-20-10. Jednocześnie na lata 2013–2014 przesunięto konieczność

Ibidem.

europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1696&format=DOC&aged=0&la

nguage=PL&guiLanguage=en, 28.02.2009.

Magdalena Zajączkowska

zakupu zezwoleń na emisję CO

, a do 2020 r. w stosunku do niektórych krajów

wymaganie pełnego zakupu praw do emisji CO

dla energetyki. Ustalono, że

wpłaty z pozwoleń na emisję CO

do atmosfery pozostaną do dyspozycji rządów

państw członkowskich.

Bardzo duże znaczenie dla całego pakietu ma kwestia inwestycji. Niezbędne są

nakłady na europejskie sieci energetyczne, aby wymienić przestarzałą infrastruk-

turę i przystosować sieci do przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych

i niskoemisyjnych

7. Zakończenie

Obecnie Unia Europejska podjęła działania zamierzające nie tylko do tworze-

nia konkurencyjnego rynku wspólnotowego, ale również do

- ograniczenia popytu na energię elektryczną, m.in. przez wzrost obciążeń

podatkowych zawartych w cenach energii dla klientów przemysłowych,

– rozwoju produkcji energii ze źródeł odnawialnych,

– zagwarantowania bezpiecznego wytwarzania energii elektrycznej z energii

nuklearnej.

Początek problemów związanych z bezpieczeństwem dostaw oraz z ustaleniem

wspólnej polityki w sektorze energii datuje się na lata 70. XX w. Bliższa ana-

liza podjętych działań prowadzi jednak do wniosku, że dopiero okres od 2006 r.,

w którym przedstawiono zieloną księgę, stanowi czas intensywnego poszukiwania

skutecznych instrumentów zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego krajom

Unii Europejskiej. Z uwagi na specyfikę sektora energetycznego oraz wyzna-

czone cele globalne tylko podjęcie działań na szczeblu międzynarodowym może

doprowadzić do realizacji wyznaczonych zadań. Działania państw członkowskich

wpisują się w ogólną tendencję wyznaczoną przez instytucje międzynarodowe,

takie jak ONZ. Międzynarodowa konferencja klimatyczna ONZ, która odbyła się

w grudniu 2008 r. w Poznaniu, jest początkiem negocjacji międzynarodowych

dotyczących światowego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Podczas kon-

ferencji ustanowiono ponadto zasady działania funduszu adaptacyjnego. Rozmowy

będą kontynuowane na spotkaniu w grudniu 2009 r. w Kopenhadze; mają one pro-

wadzić do osiągnięcia międzynarodowego porozumienia w sprawie ograniczenia

emisji gazów cieplarnianych.

Oceniając podjęte działania w zakresie tworzenia polityki energetycznej

Unii Europejskiej, należy stwierdzić, że nie wypracowano całościowej polityki,

Ibidem.

A. Piebalgs, The EU Energy Commisioner’s Point of View, „European Review of Energy

Markets” 2005, nr 1, s. 4.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej

a jedynie rozwiązania dotyczące niektórych jej segmentów, przede wszystkim

liberalizacji rynku energii elektrycznej i sektora gazowego. Biorąc pod uwagę

wzrost importu energii spoza Unii Europejskiej i perspektywy utrzymywania się

tej tendencji, niezbędne jest przyjęcie odpowiednich instrumentów wspierających

działania zarówno na szczeblu unijnym, jak i poszczególnych państw członkow-

skich. Główny kierunek podejmowanych działań powinno stanowić wsparcie dla

sektora odnawialnych źródeł energii. Z uwagi na koszty inwestycji oraz długi czas

wdrażania nowych rozwiązań technicznych i technologicznych konieczne jest

przyjęcie odpowiednich rozwiązań możliwie jak najszybciej. Doprowadzi to do

trwałych, bezpiecznych i konkurencyjnych dostaw energii.

Literatura

Bednarz L., Nafta, problemy i perspektywy, PWE, Warszawa 1978.

Bogdanienko J., Gospodarka energetyczna wybranych krajów Europy Zachodniej,

Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1995.

Bolesta K., Zielona Księga: Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyj-

nej i bezpiecznej energii, „WEBI” 2006, nr 7/8 (176/177).

Danielewski J., Energetyka światowa po kryzysach, IKCHZ, Warszawa 1991.

Doliwa-Klepacki Z.M., Integracja europejska, Temida 2, Białystok 2005.

Energy for the Future: Renewable Sources of Energy, White Paper for a Community

Strategy and Action Plan, COM (97)599 final (26.11.1997).

Energy Policies and Programmes of IEA Countries, 1983 Review, www.oecd-library.org.

EU-25 Energy and Transport Outlook to 2030, European Commission, January 2003,

http://ec.europa.eu/energy/index_en.htm, 28.02.2009.

Europa w ruchu, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji, 28.02.2009.

Gawlikowska-Fyk A., Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej, „WEBI” 2008,

nr 1 (188).

Green Paper. A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy,

SEC(2006) 317, COM (2006) 105 final, Brussels, 8.03.2006.

Jaworski Ł., Strategiczne kierunki polityki energetycznej nowych państw Unii Europej-

skiej, „WEBI” 2008, nr 1 (188).

Kaczmarek T., Jarosz R., Czy ropa rządzi światem? Branta, Bydgoszcz 2006.

Łęgowska B., Polityka naftowa państw arabskich Zatoki Perskiej, Ibidem, Łódź 2007.

Piebalgs A., The EU Energy Commisioner’s Point of View, „European Review of Energy

Markets” 2005, nr 1.

Plutowicz A., Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej

jako istotny element zrównoważonego rozwoju [w:] Regionalizacja a globalizacja we

współczesnym świecie, t. 2, red. J. Rymarczyk, B. Drelich-Skulska, W. Michalczyk,

AE we Wrocławiu, Wrocław 2007.

Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, PiPG, Warszawa

2002.

Sabela R., Polityczny i gospodarczy proces integracji UE, Wydawnictwo WSZiB, Kraków

1999.

Magdalena Zajączkowska

Smoczyński W., Dyplomacja jądrowa, „Polityka” z 2.02.2008.

Tatarzyński M., Polityka energetyczna Unii Europejskiej, „Bezpieczeństwo Narodowe”

2007, nr 3–4.

Wojtkowska-Łodej G., Polityka energetyczna Polski w aspekcie integracji z Unią Euro-

pejską, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2002.

Wybrane aspekty stosowania energii odnawialnej, red. R. Ciach, Fundacja Rozwoju Nauk

Materiałowych, Kraków 2006.

European Union Energy Policy

Energy is a factor in economic growth, and one seen by many governments as

a strategic good. Energy policy must therefore be shaped within a general framework of

economic policy as well as at the EU and national levels. Secure delivery and competition

in the energy sector must be ensured while respecting the principles of environmental

protection, which will require countries to broadly cooperate. The goal of the article is to

present the development of the European Union’s energy policy. Growth in the import of

energy leads to the need to employ measures to guarantee energy independence, above all

by supporting growth in the renewable energy sector.