Regulacje i nadzór nad rynkami finansowymi

233710-1118

2010/11

dr Wojciech Rogowski (

Szkoła Główna Handlowa, Instytut Ekonomiczny NBP)

[e-mail]

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Regulacje i nadzór nad rynkami finansowymi

Wykład 1. Rynki finansowe – tradycja, specyfika, kryzys

Wykład 2. Przesłanki i teoretyczne podstawy regulacji rynków finansowych

Wykład 3. Struktury stabilności finansowej

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Wykład 5. Ponadnarodowe instytucje ustanawiające standardy nadzorcze
Wykład 6. Modele nadzoru nad narodowym rynkiem finansowym
Wykład 7. Struktura instytucjonalna nadzoru nad rynkiem finansowym w wybranych krajach
Wykład 8. Regulacje i nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce
Wykład 9. Osiągnięcia i zamierzenia w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym w Unii Europejskiej
Wykład 10. Nadzór nad ponadnarodowymi instytucjami finansowymi
Wykład 11. Wpływ kryzysów finansowych na reformowanie sieci bezpieczeostwa finansowego
Wykład 12. Nowa międzynarodowa architektura finansowa
Wykład 13. Seminarium studenckie
Wykład 14. Wykład gościnny - jak to się robi w nadzorze bankowym?
Wykład 15. Egzamin w terminie „O”

2

Wykład 2. Przesłanki i teoretyczne podstawy

regulacji rynków finansowych

•

Bezpośrednie przesłanki regulacji rynków
finansowych

–

Upadłości banków

– Panika bankowa

–

Kryzysy finansowe

»

Wzrost stóp procentowych,

»

Wzrost niepewności

»

Deprecjacja aktywów i wartości

»

Recesja

–

Stabilnośd finansowa de bono

–

Cyklicznośd ekonomii

–

Ryzyka:

•

Kredytowe,

•

Płynnosci

•

Walutowe

•

Operacyjne

3

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

• ryzyko działalności banków
• bezpieczeostwo obrotu
• stabilnośd systemu finansowego
• Efektywnośd instytucji bankowych
• Ochrona inwestorów
• Zapewnie uczciwego funkcjonowania
• Naprawa błędów rynku
• Uzyskanie przewagi konkurencyjnej
• Transparentnośd
• Rekurencja zaburzeo finansowych
• regulator capture

Przesłanki

regulacji

bankowych

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

System finansowy

Instytucje finansowe

Infrastruktura prawna

i instytucjonalna

Rynki finansowe



banki



niebankowe
instytucje finansowe



instytucje wspólnego
inwestowania



zakłady ubezpieczeń



biura i domy
maklerskie



akty prawne



regulacje wewnętrzne (sektorowe)



zwyczaje



instytucje regulujące
i nadzorujące



systemy płatnicze



systemy rozrachunku papierów
wartościowych



instytucje pośredniczące między
instytucjami finansowymi



inne instytucje i systemy



pieniężny



kapitałowy



walutowy



pochodnych
instrumentów
finansowych

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

• Prawo vs Regulacje

– Nadzór
– Autoryzacja
– Rekomendacje

• Deregulacja
• Samoregulacja
• Re-regulacja

prawo

regulacje

nadzór

6

Regulacje vs konkurencja

• Epizodyczne
• Reaktywne

– W odpowiedzi na kryzys

• Cykliczne

– Rekurencja kryzysów

• Pozytywne

– Europejskie

• Centralizacja
• Internacjonalizacja

Konkurencja regulacyjna (arbitraż)

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

mankamenty regulacji

– Internacjonalizacja
– Złożonośd systemu legislacyjnego
– Copy-past, follow me
– Regulacje sektorowe vs złożonośd nowych

instrumentów

– Słaba absorpcja szoków makroekonomicznych

9

Kto powinien dbad o stabilnośd systemu finansowego?

Zapobieganie kryzysowi finansowemu

Podejście od strony mikro

(

Ryzyko poszczególnych

instytucji finansowych)

Podejście od strony makro

(ryzyko systemowe)

Organy nadzoru

Bank Centralny

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

System prawa bankowego

• Konstytucja
• Ustawy
• Akty wykonawcze – rozporządzenia, rekomendacje
• Regulaminy bankowe

• Prawo bankowe UE

Ustawa Prawo bankowe (1997)

• Materiał dydaktyczny na stronie wykladu.

Cele nadzoru bankowego

• zapewnienie bezpieczeostwa środków pieniężnych gromadzonych

na rachunkach bankowych;

• zapewnienie zgodności działalności banków z przepisami

niniejszej ustawy, o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz
decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku;

• zapewnienie zgodności działalności prowadzonej przez banki

zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie
instrumentami finansowymi w odniesieniu do wykonywanych
przez bank niektórych czynności z zakresu działalności
maklerskiej.

(art. 133 ust. 1-3 Prawa bankowego)

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcje nadzoru bankowego

• licencyjna;
• regulacyjna;
• kontrolna;
• dyscyplinująca;
• procedury naprawczo-likwidacyjne.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcja licencyjna

uzyskanie zezwolenia na utworzenie banku oraz

rozpoczęcie przez niego działalności;

– ograniczenie dostępu podmiotów i osób, które nie spełniają

ustawowych kryteriów, ograniczenie dostępu dla kapitału
pochodzącego z nielegalnego lub nieujawnionego źródła,

– od początku funkcjonowania bank powinien byd traktowany

jako instytucja zaufania publicznego,

– weryfikacja właścicieli i zarządu banku (dopuszczanie do

działalności bankowej odpowiednich ludzi i kapitału).

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcja regulacyjna

• określanie zasad funkcjonowania banków

poprzez ustalenie minimalnych standardów
bezpieczeostwa w ich działalności;

• tzw. nadzorcze regulacje ostrożnościowe;
• normy o charakterze ilościowym i

jakościowym.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcja regulacyjna c.d

• współczynnik wypłacalności;
• limit koncentracji wierzytelności;

– ogranicza działalnośd banku w stosunku do klienta banku z tytułu

udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych obligacji,
udzielonych gwarancji bankowych, poręczeo i akredytyw,

• limit dużych zaangażowao;

– górna suma wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zobowiązao

pozabilansowych obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub
podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcja kontrolna

• kontrole na miejscu, (tj. bezpośrednio w bankach);
• identyfikowanie przez nadzór podstawowych zagrożeo

wynikających z funkcjonowania banku;

– badanie zgodności stanu istniejącego i porównywanie go ze stanem

pożądanym, ustalenie poziomu głównych rodzajów ryzyka bankowego
oraz przekazanie jednostce kontrolowanej wyników ustaleo,

– analiza sytuacji finansowej banków oraz identyfikowanie podstawowych

zagrożeo w ich funkcjonowaniu poprzez analizę sprawozdawczości
finansowej.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Funkcja dyscyplinująca

• w sytuacjach określonych prawem nadzór bankowy może

korzystad ze środków nadzoru administracyjnego (sankcje i
zalecenia) zarówno w stosunku do instytucji, jak też osób
odpowiedzialnych za wystąpienie określonych nieprawidłowości;

– podejmowanie działao zapobiegawczych, a w warunkach szczególnego

zagrożenia również naprawczych.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Procedury naprawczo-likwidacyjne

• stosowane są w ramach postępowania naprawczego, mające na

celu utrzymanie istnienia podmiotu bankowego poprzez
uzdrowienie jego sytuacji finansowej;

• zmierzają do zakooczenia jego bytu prawnego przy

maksymalnej, w danych warunkach, ochronie interesów
klientów.

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Badanie wykonane przez

Zespół NBP w składzie:

Paweł Kłosiewicz

Wojciech Kozłowski

Janusz Paczocha

Wojciech Rogowski

Koszty obowiązków biurokratycznych
polskich regulacji bankowych (red tape)

Koszty (OA) na tle innych kosztów

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem Bonke, Dickmann, 2004 i Torriti, 2008

Koszty prawa

Koszty

finansowe

Koszty

rzeczowe

Koszty

OA

1. Podatki.

2. Opłaty skarbowe.

3. Opłaty administracyjne.

4. Opłaty cywilno-prawne.
5. Kary finansowe.

1. Koszt dostosowania obiektów.

2. Koszty zakupu urządzeń.

3. Koszt uzyskania wymaganych

kwalifikacji.

Koszty jawne

Koszty ukryte

Sektor prywatny

Sektor publiczny:

1. Koszty stanowienia aktów normatywnych.

2. Koszty wykładni, wiążących interpretacji.

3. Koszty egzekwowania prawa.

Przedsiębiorcy

Obywatele

1. Sprawozdawczość.

2. Uzyskiwanie zezwoleń.

3. Powiadamianie o transakcjach.

4. Koszty kontroli.

Koszty jawne

Koszty ukryte

Sektor bankowy w Polsce

Liczba banków [szt.]

Źródło: KNB (2005, 2006, 2007), KNF (2008, 2009)

Udział w rynku – aktywa [ %]

Aktywa banków [mld zł]

2004 2005 2006

2007

2008

Banki komercyjne

509,3 547,1 618,7

712,2

929,1

Oddziały banków zagranicznych

b.d.

5,3

20,9

31,7

56,2

Banki spółdzielcze

28,7

33,9

42,1

48,9

56,5

2004 2005 2006

2007

2008

Banki komercyjne

54

54

51

50

52

Oddziały banków zagranicznych

3

7

12

14

18

Banki spółdzielcze

596

588

584

581

579

2004 2005 2006

2007

2008

Banki komercyjne

94,7

93,3

90,7

89,6

89,2

Oddziały banków zagranicznych

b.d.

0,9

3,1

4,3

5,4

Banki spółdzielcze

5,3

5,8

6,2

6,2

5,4

Koszty administracyjne w bankowości

1. Koszty regulacji bankowych – ok. 12% nieodsetkowych kosztów działania banków

(Elliehausen, 1998).

2. Bankowość – najsilniej regulowany sektor (Guiso

et al.,

2003), w Polsce objęty 75

ustawami.

Wynagrodzenia

45%

Koszty utrzymania.

budynków

11%

Pozostale koszty

rzeczowe

32%

Ubezpieczenia

7%

Skladka na BFG

0,4%

Inne świadczenia

pracownicze

3%

Podatki i opłaty

1,6%

Źródło: opracowanie własne, dane NBP, wartości średnie z lat 2004 - 2007

Koszty OA

Struktura nieodsetkowych kosztów działania banków komercyjnych:

Przebieg badania

Arkusz

kalkulacyjny

Excel

Zespół

badawczy

Relacyjna

baza

danych

Access

Ankieta

Klasyfikacja OA, CA

Przetwarzanie danych

Opracowywanie wyników

$

Banki

Model

MKS

Ustawy

Obowiązki adm. (OA)

Metoda obliczeń

Źródło: opracowanie własne

Załącznik: Klasyfikacja OA, CA wg MKS.

Dobór ustaw

Ustawy sektora bankowego:

1. Kodeks spółek handlowych

2. Prawo wekslowe

3. Prawo czekowe

4. Prawo bankowe

5. Ustawa o NBP

6. Ustawa o listach zastawnych

7. Prawo dewizowe

8. Ustawa o „praniu brudnych

pieniędzy”

9. ...

.

.

75. Ustawa o rachunkowości

Prawo

bankowe

Ustawa

O NBP

Ustawa

o listach

zastawnych

i bankach

hipotecznych

Kryteria wyboru ustaw do badania:

1. Przepisy regulujące funkcjonowanie banków.
2. Przepisy z dużą liczbą obowiązków sprawozdawczych.
3. Przepisy dotyczące banków specjalistycznych.

Źródło: opracowanie własne

Załącznik: Akty prawne regulujące funkcjonowanie sektora bankowego.

Grupa badawcza na tle sum bilansowych banków

Źródło: opracowanie własne.

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

1

3

5

7

9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73

Pozycja banku

Suma bilansowa [mld zł]

1. Liczebność grupy:

22 spośród 63 banków komercyjnych,

4 spośród 584 banków spółdzielczych.

2. Reprezentatywność: 42,6% aktywów sektora bankowego,

42,8% nieodsetkowych kosztów działania banków

Identyfikacja obowiązków adm. (OA)

Źródło: opracowanie własne

Załącznik: Obowiązki administracyjne w badanych ustawach:

1) Prawo bankowe – 91 OA,

2) ustawa o listach zastawnych – 12 OA,

3) ustawa o NBP – 6 OA.

Obowiązek adm. (OA

n

)

Czynność adm. (CA

f

)

Artykuł

Czynność adm. (CA

1

)

Obowiązek adm. (OA

1

)

Czynność adm. (CA

1

)

Czynność adm. (CA

e

)

Artykuł

Artykuł

Ustawa

Artykuł

Ustawa

Artykuł

Opis obowiązku

Udział

w kosztach

Prawo bankowe

Art. 105 u.1

w zw. z art.110

Obowiązek nieodpłatnego udzielania określonych informacji objętych
tajemnicą bankową na żądanie uprawnionych podmiotów zewnętrznych

27,9%

Ustawa o Narodowym

Banku Polskim

Art. 23 u.3

Przekazywanie NBP danych niezbędnych do oceny sytuacji finansowej
banków i ryzyka sektora bankowego na żądanie NBP

15,0%

Prawo bankowe

Art. 105 u.2a

Obowiązek nieodpłatnego udzielania określonych informacji objętych
tajemnicą bankową na żądanie ZUS

11,6%

Ustawa o Narodowym

Banku Polskim

Art. 23 u.2 pkt 1

Przekazywanie NBP danych niezbędnych do ustalania polityki pieniężnej
i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa na żądanie NBP

11,4%

Prawo bankowe

Art. 106a u.1

Informowanie prokuratora o uzasadnionych podejrzeniach
wykorzystywania banku do ukrywania określonych działań przestępczych

6,2%

Ustawa o Narodowym

Banku Polskim

Art. 23 u.2 pkt 2

Przekazywanie NBP danych niezbędnych do sporządzania bilansu
płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej państwa

5,1%

Prawo bankowe

Art. 6c u.1 pkt 1,

u.2 w zw. z art.

6a u.1

Informowanie o zawieraniu, każdej zmianie, rozwiązaniu i wygaśnięciu
umowy outsourcingu

4,8%

Prawo bankowe

Art. 133 u.3

w zw. z art.131

Obsługa czynności kontrolnych prowadzonych przez inspektorów
nadzoru bankowego

3,9%

Prawo bankowe

Art. 134 u. 2

Przekazywanie KNB jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdań
finansowych wraz z opiniami i raportami biegłych rewidentów oraz
odpisami uchwał o zatwierdzeniu sprawozdań finansowych

2,4%

Prawo bankowe

Art. 106b u.1

Informowanie prokuratora w zakresie objętym tajemnicą bankową -
w przypadkach nie objętych art. 105 i 106 - na podstawie postanowienia
wydanego na jego wniosek przez właściwy miejscowo sąd okręgowy

1,9%

Najkosztowniejsze przepisy (TOP 10)

Źródło: opracowanie własne

Wyniki badania wg MKS

W grupie badawczej:

1. Prawo bankowe

– 50,9 mln zł

2. Ustawa o NBP

– 23,8 mln zł

3. Ustawa o listach zastawnych –

0,4 mln zł

4. Łącznie

75,1 mln zł

W sektorze bankowym:

1. Prawo bankowe

– 205,8 mln zł (67,7%)

2. Ustawa o NBP

– 96,3 mln zł (31,7%)

3. Ustawa o listach zastawnych –

1,6 mln zł ( 0,5%)

4. Łącznie

303,7 mln zł

Źródło: opracowanie własne

Wniosek prakseologiczny

Koszt OA w trzech ustawach:
- 303,73 mln zł (1,6% kosztów działania banków).

Koszt wpłat na Bankowy Fundusz Gwarancyjny:
- 75,9 mln zł (0,4% kosztów działania banków).

Redukcja kosztów OA na poziomie zalecanym

przez UE, tj. o 25% tylko w trzech badanych

ustawach, dałaby kwotę 75,9 mln zł.
Połowa tej kwoty mogłaby zasilić BFG, znacznie

wzmacniając poziom gwarancji depozytów.