1

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Franz Boas (1858-1942) - jego prace były inspiracją dola Amerykańskiej Szkoły Kultury i Osobowo-
ści.

Historyzm faktograficzny – założenia:



badania antropologiczne są przede wszystkim badaniami historycznymi, ich istota wiąże

się z rekonstrukcją historyczną a nie formułowaniem praw;



jest realizowany empirycznie – wymaga badań terenowych (konieczność znajomości języka

badanych kultur, ludy niepiśmienne mają historię tak długą jak społeczeństwa cywilizo-
wane, posiadają wewnętrzną logikę);



przedmiotem badań powinno być całościowe ujmowanie kultur, ujmowanie społeczności

jako systemów na tle ich historii;



pracować należy metodą historyczną – każde zjawisko jest osadzone w konkretnym miej-

scu i czasie i jako takie ma być badane, podstawy tej metody tkwią w historii konkretnych
kultur;



historyczny partykularyzm – jeśli ma dojść do odkrycia praw rządzących światem kultury,

musimy zbadać poszczególne historie konkretnych kultur;



fakty kulturowe należy badać jako elementy konkretnej kultury określonego ludu zajmują-

cego określony obszar geograficzny i pozostającego w stosunkach oddziaływania wzajem-
nego z innymi ludami;



monografizm historyczny – właściwym kontekstem kultury jest historia, która dostarcza

informacji na temat złożonych czy mniej złożonych elementów kultury, tylko historia może
dostarczyć wyjaśnień na temat złożonych systemów kultury i to ona odróżnia świat ludzki
od natury, nauki społeczne muszą trzymać się faktów historycznych, nie przyrodniczych
lecz historycznych (nawiązanie do francuskiej szkoły Annales – istnienie zależności między
przeszłością a teraźniejszością).

Kultura – produkt historycznych doświadczeń danego ludu. Antropologia zajmuje się badaniem
faktów kulturowych jako elementów kultury. Kultura to całość umysłowych i fizycznych reakcji
oraz działań, które zbiorowo i indywidualnie charakteryzują zachowania jednostek tworzących
grupę społeczną w stosunku do środowiska naturalnego, innych grup, własnej grypu i samego
siebie. Kultura obejmuje też wytwory tych działań i role, jest konfiguracją różnych aspektów rze-
czywistości działających na siebie.

Założenia metodologiczne:



strategia indukcyjna – od szczegółu do ogółu;



atomizm – do zrozumienia kultury potrzebna jest skompletowana lista jej cech, koniecz-

ność badania genezy poszczególnych cech kultury;

2

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010



psychologizm – wszelkie zjawiska kulturowe winny być wyjaśnione przez odwołanie się

do stanów świadomości człowieka, indywidualne aspekty (reakcje na przestrzeń kulturo-
wą) nie powinny być lekceważone, gdyż cała działalność człowieka ostatecznie decyduje o
charakterze danej kultury;



relatywizm – kulturę należy mierzyć jej własną miarą, należy ją badać od wewnątrz, wnik-

nąć w jej specyfikę i nie wartościować przez pryzmat kultury własnej;



antydeterminizm – nie możemy wyjaśniać rzeczywistości w sposób jednokierunkowy, nie

buduje się schematów ewolucyjnych, gdyż w kulturze wszystko na siebie oddziałuje, nie
istnieją prawa dotyczące wewnętrznej budowy kultury.

Amerykańska Szkoła Kultury i Osobowości zwana była też etnopsychologizmem, psychokultu-
ralizmem, konfiguracjonizmem, szkołą wzorów kulturowych.

Badacze:



F. Boas,



R. Benedict,



M. Mead,



C. i F. Kluckhohn,



E, Sapir,



A. Kordiner,



R. Linton,



G. Robein,



C. du Bois.

Źródła Amerykańskiej Szkoły Kultury i Osobowości:



wpływ Franza Boasa:

-

podkreślał znaczenie czynników psychologicznych w badaniu plemion kulturo-

wych,

-

poszukiwał wzorów kultury przejawiających się w mitach, rytuałach, legendach i

języku;



krytyka funkcjonalizmu dokonywana z perspektywy nominalizmu:

3

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

-

zarzut braku miejsca na ideę aktywnego podmiotu świadomego,

-

analiza problemu jedności kultury ma być rozpatrywana na gruncie badań nad oso-

bowością, a nie jako kwestia bezosobowych wymogów systemu społecznego czy
nawet biologicznych potrzeb podstawowych;



analiza charakteru danej kultury nie może opierać się wyłącznie na biologii i psychologii,

należy zwracać uwagę na kontekst historyczny;



freudyzm - pojawia się powiązanie między psychoanalizą a refleksją antropologiczną,

rozpatrywanie kulturowej genezy osobowości.

Ogólne założenia Amerykańskiej Szkoły Kultury i Osobowości:



skupienie na psychologicznej charakterystyce konfiguracji kulturowych i identyfikacji ty-

pów osobowości z nimi związanych,



wyjaśnianie typów osobowości jako produktów ukształtowanych kulturowo, zwłaszcza w

okresie dzieciństwa (nacisk na analizę procesu socjalizacji),



odrzucenie introspekcji w badaniach nad osobowością,



odrzucenie determinizmu biologicznego i psychicznego zakładającego jedność natury

ludzkiej,



podejście empiryczne w badaniu kultury ludzkiej oparte na materiale badawczym pocho-

dzącym z terenu,



podstawowa metoda badawcza: międzykulturowe badania porównawcze polegające na

zbieraniu danych dotyczących różnych kultur świata celem sprawdzenia bądź udowod-
nienia hipotez dotyczących ludzkiego zachowania (w praktyce metoda ograniczyła się do
wykorzystania i sprawdzenia w terenie teorii psychologicznych wypracowanych na grun-
cie zachodniej psychologii),



całościowe ujmowanie kultury oparte na rozróżnieniu między integracją funkcjonalną a lo-

giczną kultury i naciskiem na tę ostatnią, czyli wewnętrzną spójność idei, wartości i wie-
rzeń, która sprawia, że układają się one w pewien niepowtarzalny wzór kulturowy,



rzeczywistą jednostką analizy są wzory kultury, wartości, motywy, normy, role społeczne,

zwyczaje.

Zwyczaj – zachowanie typowej jednostki w społeczeństwie. Składa się z 3 elementów:



podmiotu



wykonującego jakieś działania



w określonej sytuacji.

4

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Koncepcja zwyczaju pozwala ustalić paralelność, zależność pomiędzy zwyczajami
kulturowymi a obyczajami jednostki – najlepiej tę różnicę obrazują dwa angielskie
słowa: custom – odnosi się do zwyczaju kulturowego, habi – odnosi się do nawyku
jednostkowego.

3 główne kategorie determinant służących wyjaśnianiu regularności i zróżnicowań w ludzkim
zachowaniu:



dziedzictwo biologiczne,



środowisko geograficzne i społeczne,



kultura (system symboli, wartości, wzorów zachowań) – podstawowy czynnik kształtujący

ludzką osobowość. Badanie wpływu kulturowego odbywa się dwiema drogami:

 poprzez analizę zachowań osobników dojrzałych – jest to postępowanie mniej po-

prawne metodologicznie biorąc pod uwagę, że jednostki wchłaniają niejako wzory
własnej kultury wraz z powietrzem,

 poprzez analizę technik wychowawczych i systemu edukacyjnego w wyniku które-

go następuje socjalizacja jednostki – jest to ujęcie genetyczne doszukujące się wła-
śnie w procesie wychowania pomostu między kulturą a osobowością (Ruth Bene-
dict).

Ruth Benedict (1887-1948) – „Wzory kultury”:



determinizm kulturowy – wpływ kulturowy jest jedyną i bezpośrednią determinantą

kształtującą osobowość;



kultura – syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów zachowania i myślenia o jedno-

litym charakterze, owa konfiguracja jest swoistą całością zorganizowaną wokół wzoru do-
minującego i określa zasadnicze cechy osobowości jednostek uczestniczących w danej kul-
turze;



wzór dominujący (podstawowy) – wzór zachowania, który przesądza o charakterze danej

kultury i nadaje jej swoisty styl, a przez to odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu cha-
rakterystycznego dla danego społeczeństwa typu osobowości.

Relacje między kulturą a osobowością:

 poszczególne jednostki włączone w ramy kultury rozumianej jako ponadindywidualna ca-

łość sui generis od dzieciństwa przejmują cechy, w których odbija się wzór podstawowy
kultury stając się jej reprezentacjami;

5

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

 żaden antagonizm nie zakłóca relacji jednostka-społeczeństwo, ponieważ takich antagoni-

zmów między tymi podmiotami nie ma;

 zachowanie jednostki, każdy nowy sposób postępowania przystosowuje się na drodze

ewolucji czy asymilacji do dominującego standardu, w którym wyrażona jest zasadnicza
tożsamość danej kultury;

 zachowania niezgodne ze wzorem kultury nie mogą zaistnieć;

 pełna socjalizacja jednostek jest rezultatem wychowania, gdzie system kar i nagród wspo-

maga internalizację tradycyjnych motywów kultury.

We „Wzorach kultury” Ruth Benedict przeanalizowała 3 prymitywne kultury:



Indian Kwakiutlów (pólnocno-zachodnie wybrzeże Kanady) – kultura dionizyjska, brak

umiaru, gwałtowność, współzawodnictwo o prestiż, nastawienie na emocje i konkurencję;



Indian Zuni (Nowy Meksyk) – kultura apollińska, łagodni, pokojowi, pozbawieni elemen-

tów rywalizacji;



Indian z wyspy Dobu – paranoidalni, podejrzliwi, lękliwi, niezrównoważeni, podstępna i

ukryta rywalizacja.

Margareth Mead (1901-1978):



kultura – całość będąca konfiguracją wzorów zachowań, którą wyznaczają wzory internali-

zowane przez uczestników kultury, a wśród nich decydujące znaczenie odgrywa wzór
dominujący.

Prace:



Dojrzewanie na Samoa – zwraca uwagę na wpływ warunków społecznych na kształt i treść

dojrzewania, decydującą w procesie dojrzewania rolę odgrywają procesy wychowawcze
uwarunkowane kulturowo, zmiana procesu wychowawczego prowadzi do zmiany oso-
bowości;



Płeć i charakter w trzech społeczeństwach pierwotnych – jeden ze sztandarowych tekstów femi-

nistycznych. W pracy tej przedstawiła badania plemion:

 Arapesh,

 Mundugmor,

 Tchamouli – cechy przypisywane przez kulturę zachodnią kobietom i mężczyznom

są odwrócone, role związane z płcią są oczywiste, ale mamy tutaj do czynienia z
przypisaniem wartości do płci, osobowość jest determinowana kulturowo;

6

8. AMERYKANSKA SZKOLA OSOBOWOSCI

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010



Kultura i tożsamość – wskazuje, że kultura warunkuje typy stosunków relacji pokoleń. Wy-

mienia trzy typy kultury:

 postfiguratywna – charakteryzuje się poczuciem niezmiennej ciągłości przekazy-

wanych wzorów kultury, starsze pokolenia przekazują młodszym wzorce kulturo-
we. Istnieją trzy ważne czynniki:

-

przeszłość,

-

posłuch,

-

przodkowie.

Kultury tego typu charakterystyczne są w społeczeństwach tradycyjnych, w
społecznościach chłopskich.

 konfiguratywna – dominuje starsze pokolenie, pokolenia różnią się wzorami kultu-

ry, wzory różnych pokoleń współwystępują. Typ charakterystyczny dla społeczeń-
stwa przemysłowego;

 prefiguratywna – model przyszłości, w którym nie istnieje rola przewodnika, cha-

rakteryzuje go uwolnienie od przeszłości.

Ralph Linton (1893-1953):



wprowadził pojęcie osobowości statusowej -

nie mamy dostępu do całości kultury. Wynika

z założenia przez badaczy określonego miejsca w strukturze społecznej. Doświadczenie
osób z klasy wyższej jest inne niż w klasach niższych. Zakładamy, że wszyscy członkowie
danej kultury posiadają taka samą osobowość podstawową, nie mniej każdy członek kultury
zmienia swoje grupy (np. wiekowe), każde społeczeństwo organizowane jest tak, że po
przejściu z grupy każdy uczy się osobowości statusowych obowiązujących w danej podgru-
pie społecznej.