PRAWO PRASOWE

SWOBODA WYPOWIEDZI

Owidiusz – zaczął ten temat
średniowiecze – brak wolności słowa (bo kościół katolski który tak wszyscy kochamy...)
renesans – wrócił temat wolności słowa w sensie etycznym i prawnym

1768 – konstytucja stanu Virginia – pierwszy zapis o wolności słowa

akty prawne rewolucji francuskiej wprowadziły zasadę, że to, co nie jest prawnie zabronione, jest dozwolone

XIX w. - myśliciele o wolności słowa i demokracji (na razie tylko teoretycznie): podstawą ustroju demokratycznego są
wolne wybory – żeby kogoś wybrać, trzeba tego kogoś przedstawić ludziom, umożliwić im swobodny dostęp do
informacji o kandydatach – źródłem tych informacji ma być prasa → trzeba zagwarantować wolność słowa

1947 – deklaracja ONZ o prawach człowieka (de facto bez znaczenia)

EUROPA

Rada Europy ma panować nad ładem społecznym.

Konwencja o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności Człowieka i Obywatela (1950) – podstawowy akt prawny:

−

gwarancja sprawiedliwego sądu, dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej (dla człowieka)

−

czynne i bierne prawo wyborcze (dla obywatela)

art. 10 wolność słowa i granice swobody wypowiedzi

Ustęp 1. Każdy ma prawo do swobody wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz

otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względy na

granice

państwowe.
Ustęp 2. Korzystanie z tych wolności, pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać

takim

wymogom formalnym, warunkom i sankcjom, jakie są przewidziane przez prawo i konieczne

w

społeczeństwie

demokratycznym w interesie:

−

bezpieczeństwa państwowego

−

integralności terytorialnej

−

bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłócaniu porządku lub
przestępstwu

−

z uwagi na ochronę zdrowia i moralności

−

ochronę dobrego imienia i praw innych osób

−

ze względu na ochronę informacji poufnych

−

zagwarantowania powagi i bezstronności władzy sądowej

Aby zastosować powyższe sankcje należy przeprowadzić trójelementowy test (trójelementowy system wydawania
orzeczeń przez ETS):

−

aby ograniczyć wolność wypowiedzi musimy mieć w prawie narodowym odpowiedni przepis (który ta
wypowiedź łamie?)

−

poszukanie interesu, w imię którego możemy ograniczyć wolność wypowiedzi

−

ograniczenie wolności słowa musi być uzasadnione w państwie demokratycznym

Sądem wykonawczym jest Europejski Trybunał Praw Człowieka z Sądem w Strassburgu (pozwany – kraj, powód –
obywatel)

Przykłady spraw kierowanych do ETS i orzeczeń

1. oskarżenie wniesione przez brytyjskiego autora kontrowersyjnej książki dla dzieci (pisał o seksie, alkoholu,

używkach itd. w sposób niepoprawny politycznie) – Wlk. Bryt. zakazała wydawania tej książki na mocy ustawy o
publikacjach obscenicznych.

Trybunał uznał, że nie powinno się rozpowszechniać takich treści. Jednocześnie trzeba się zastanowić, czy ograniczenie
wolności słowa w tym zakresie nie pociągnie za sobą dalszego ograniczania swobody wypowiedzi, więc każdy taki

przypadek trzeba rozpatrywać indywidualnie i w odpowiednim kontekście. Ponadto trzeba chronić wypowiedzi
kontrowersyjne, bo one przesądzają w pluralizmie dyskursu społecznego.

2. Ad DEBATY POLITYCZNEJ – czy można polityka nazwać idiotą?

Można, bo on sam z własnej woli wystawia się pod ostrzał krytyki piastując publiczne stanowisko. Przez to jego dobra
osobiste są w mniejszym stopniu chronione niż dobra osób prywatnych.
Można nazwać idiotą, jeśli określenie to dotyczy konkretnej wypowiedzi albo działania (jest opinią), a nie jest
stwierdzeniem faktu o osobie.
Jeśli były przesłanki, żeby tak nazwać polityka, bo faktycznie zrobił coś głupiego / kontrowersyjnego i sprowokował
krytykę, to można go tak nazwać.
W debacie politycznej wolność słowa jest bardzo ważna – muszą istnieć silne przesłanki by ją ograniczyć.

3. Case „Kac Wawa:

−

prawo chroni dziennikarską krytykę działań artystycznych

−

żeby dostać odszkodowanie, trzeba wykazać bezpośredni związek między czyimś działaniem a swoją stratą
(czyli dziennikarzowi, który skrytykował Kac Wawa nie zostanie zasądzone odszkodowanie, bo nie da się
wykazać bezpośredniego związku między jego krytyką, a słabą frekwencją na tym filmie)

−

krytyka nie może zmierzać do wyrządzenia komuś krzywdy, zniesławienia; ma być konstruktywna, służy
informacji

−

eksces krytyki – nadużycie prawa do krytyki

4. Janowski przeciw Polsce (1999)

−

Janowski (dziennikarz) widział akcję straży miejskiej polegającą na przenoszeniu stoisk handlarzy z ulicy na
wyznaczone przez władze miejsce. Stwierdził, że to bezprawne (chociaż nie miał racji) i zwyzywał strażników od
ćwoków i w ogóle. Strażnicy oskarżyli go o zniesławienie i wygrali. Janowski zaskarżył ten wyrok do ETS i
przegrał, bo strażnicy miejscy są gwarantem porządku publicznego. Jeśli przyjąć, że wypowiedź z użyciem słowa
„ćwok” jest zniesławiająca, to Janowski przekroczył swobodę wypowiedzi.

5. WOLNOŚĆ SŁOWA W DEBACIE DOT. WAŻNYCH SPRAW PUBLICZNYCH

−

wypowiedzi dziennikarzy korzystają z ochrony

•

1992, Islandia

−

dziennikarz zarzucił policji brutalność działań (ok. 10 przypadków), m.in., sprawa pobitego dziennikarza. Pisał o
policji artykuły, a w nich np. „dzikie bestie w mundurach”.

−

Policjanci poczuli się dotknięci, pozwali go o zniesławienie, dziennikarz przegrał.

−

ETS: w sprawach budzących zainteresowanie publiczne krytyczne wypowiedzi dziennikarza traktowane są
łagodnie (tak jak w przypadku krytyki polityków); twierdzenia dziennikarza były poparte faktami (zebrał
świadków), miał więc prawo do użycia takich zwrotów. Wypowiedzi dziennikarza nie były jego własnym
zdaniem, ale wyrazem opinii publicznej.

−

Zakres swobody wypowiedzi dot. spraw budzących społeczne zatroskanie jest b. duży, jeśli sprawa jest ważna, to
swoboda wypowiedzi jest duża, a ingerencja sądów musi być wyważona, by nie schładzać atmosfery dyskusji;
wyroki sądów nie mają działać jak straszak dla dziennikarzy

•

Norwegia, jakiś dziennika przeciw Norwegii (1980/90)

−

teksty w dzienniku dot. połowu fok

−

jeden z dziennikarzy pracował z ramienia ministerstwa na statku do połowu fok jako inspektor. Stwierdził
naruszenia przepisów, napisał raport (do ministerstwa) i artykuł do gazety (wykorzystał w niej też ten raport).

−

Załoga statku wytoczyła mu proces o zniesławienie, sąd uznał, że dziennikarz przekroczył granicę swobody
wypowiedzi.

−

ETS – przyznał rację sądom norweskim; uznał, że dziennikarzem kierowała chęć wzbudzenia sensacji, a nie
dążenia do prawdy.

−

Rolą dziennikarza jest przekazywanie spraw społecznie istotnych, rola prasy – wzbudzanie debaty

−

Powoływanie się w artykułach na dokumenty urzędowe zwalnia z odpowiedzialności!

•

Sprawa dotycząca montowania radioodbiorników i telewizorów w miejscach publicznych

−

jeśli ich umieszczenie przynosi korzyści majątkowe, to powinni płacić abonamenty

−

np. dentyści nie muszą, ale hotelarze już tak

•

Sprawa Przona, red. nacz-a. Tygodnika Powszechnego w PRL

−

autor biografii Przona nazwał go „współpracownikiem SB”. Przon nigdy nie zaprzeczał, że spotykał się z
agentami SB (bo nie miał wyboru), ale nigdy nic nie podpisywał ani nie dostarczał informacji (przynajmniej nie
ma na to dowodów).

−

Syn Przona pozwał autora biografii do sądu.

−

Pytanie: czy nazwanie kogoś współpracownikiem narusza jego dobra osobiste? - sądy dokładnie analizują
znaczenia słowa współpracownik

WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI DZIENNIKARSKIEJ A DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

•

Norwegia, sprawa lekarza medycyny estetycznej

−

Wydawca dziennika skarży Norwegię do ETS

−

w dzienniku ukazuje się seria artykułów o złych skutkach operacji plastycznych, znalazły się kobiety
niezadowolone z usług pewnej kliniki, ukazał się kolejny artykuł „Upiększanie zakończone oszpeceniem”

−

w materiale zamieszczono opowieści kobiet i zdjęcia, kobiety mówiły, że rany źle się goiły i klinika źle je
traktowała, pojawiły się kolejne artykuły, klinika straciła klientów i splajtowała

−

lekarz pozwał dziennik . Sąd 1szej instancji uznał, że artykuły miały wpływ na zamknięcie kliniki. Sąd 2giej
instancji stwierdził, że dziennikarz miał podstawę do pisania takich artykułów i w dodatku złagodził ton tych
wypowiedzi, bo mógł pisać ostrzej. Sąd apelacyjny częściowo uznał częściowo oddalił powództwo. Stwierdził, że
artykuły były niedostatecznie udokumentowane i język był za ostry → przekroczono wolność wypowiedzi. Poza
tym gazeta powinna dać lekarzowi możliwość obrony. Skoro pacjentki nie zwolniły lekarza z tajemnicy
lekarskiej, to gazeta powinna ostrożniej formułować sądy – należy zawsze uzgodnić stanowisko drugiej strony
(chyba, że tamta odmawia, to spoko), ale ten chirurg chciał się wypowiedzieć, a nie mógł.

−

ETS:

* podjęcie tematu było zasadne, bo mówił o sprawach niedostatecznie nagłośnionych – złych skutkach operacji
plastycznych
* w sprawach społecznie ważnych – duży zakres wolności dziennikarskiej
* artykuł służył informowaniu o skutkach takich operacji, a nie tylko krytyce kliniki
* czy chirurg zrobił cokolwiek, by pacjentki zwolniły go z tajemnicy? Może nawet nie poprosił.
*interes publiczny > interes prywatny (reputacja)

częsty problem sądów: co jest ważniejsze: dobro jednostki czy wolność słowa?
Jeśli sprawa jest ważna, to wolność wypowiedzi jest ważniejsza niż dobro jednostki

SATYRA, KARYKATURA A WOLNOŚĆ SŁOWA

satyra – kiedyś: gatunek literacki, dziś: cecha wypowiedzi

−

niedosłowna, krzywe zwierciadło

−

treść powierzchowna i treść ukryta, niewypowiedziana

−

szczególny rodzaj krytyki: nie wprost

pierwsza warstwa: to, co widzimy/czytamy(rdzeń satyry – ocena, rzadziej fakt + szata satyryczna: środki

językowe)

druga warstwa: zaprzeczenie, negacja, to, co nienapisane

Satyra to nie gatunek. Posługuje się parodią, karykaturą.

Najostrzejszy środek wypowiedzi:

−

satyra na krańcu wolności wypowiedzi

−

największa swoboda

−

satyra może godzić w uczucia jednostki lub zbiorowości, także religijne

# Leroy przeciwko Francji (2008)

−

13.09.2001 (2 dni po WTC) w dzienniku z kraju Basków ukazała się karykatura 2 wież przebitych samolotami z
podpisem: „We all have dreamt of it. Hamas did it”.

−

Sądy krajowe uznały, że autor przekroczył wolność słowa. Autor tłumaczył, że nie pochwalał terroryzmu tylko
negował kapitalizm amerykański.

−

ETS podtrzymał wyroki sądów krajowych. Stwierdził, że nie chodziło tylko o krytykę kapitalizmu, ale był
element pochwały dla podmiotów podejrzanych o popełnienie przestępstwa, godziło to w godność ofiar i ich
rodzin. Za mało widoczny element krytyki, a za bardzo pochwały terroryzmu.

# Austria 2007

−

najbardziej znany sportowiec złamał nogę, media się o tym rozpisywały, że tragedia narodowa.

−

Jeden satyryk napisał ciętym językiem artykuł + zamieścił zmyślony cytat przeciwnika tego sportowca, w którym
obrażał i złorzeczył temu kontuzjowanemu

−

ten drugi pozwał gazetę i autora. Sądy stwierdziły, że naruszono wolność słowa, bo czytelnik nie mógł
zorientować się, które elementy są fikcyjne, a które nie.

−

ETS oddalił wyroki sądów. Stwierdził, że trzeba wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności, nie tylko sam tekst,
czyli nagłówek, tytuł, profil gazety, ilustracje. Poza tym ludzie są na tyle inteligentni, że się zorientują, że to jest
satyra. Wypowiedzi satyryczne nie podlegają kryterium prawdziwości.

# Austria 2007, dot. wolności artystycznej

−

wystawa sztuki, szokujące obrazy, m.in. Apokalipsa z mocnym podtekstem seksualnym + wstawione twarze osób
publicznych.

−

Jeden z polityków pozwał autora do sądu, sąd aresztował obraz, autora skazał na grzywnę.

−

ETS: niejednomyślny wyrok. To jest satyra, coś na kształt komiksu, wiadomo, że nie należy rozumieć dosłownie.
Drugie dno: krytyka poglądów tego polityka – twórcza riposta autora na poglądy i działania partii.

−

Jeden z sędziów stwierdził, że obrażanie kogoś w tak ordynarny sposób to za mało, żeby uznać to za artystyczną
ripostę. To nie satyra – nie ma drugiego dna, obraz nie wyraża żadnych treści poza wulgarnymi.

USA

# Hustler vs Falwell

−

Falwell – pastor o skrajnie prawicowych poglądach

−

kampania reklamowa Campari w Hustlerze. Gwiazdy opowiadają o swoim pierwszym razie. Chodzi o picie
Campari, ale podtekst jest jasny.

−

Fikcyjny wywiad z Falwellem, gdzie on mówi, że pierwszy raz z kimś tam w wychodku. Pod tekstem napisane,
że to parodia. Ale Falwell pozwał tę gazetę.

−

Sąd Najwyższy uznał, że nie naruszono dóbr osobistych. Tekst dot. polityka o skrajnych poglądach – można go
krytykować. Tekst niedosłowny (widać to) + podpis, że parodia. Tekst nie był wymierzony w naruszenie dóbr
osobistych (cel: krytyka poglądów).

POLSKA

Rywin na okładce Wprost: jego twarz w kiblu + ręce, które go spuszczają. Sąd uznał, że to satyra, ale została naruszona
sfera godności człowieka.
Nie zawsze jeśli jest satyra, to automatycznie nie ma naruszenia dóbr.

PRAWO DO KRYTYKI (jakiś artykuł?)

−

publikowanie ujemnych ocen działań naukowych, artystycznych lub innej działalności twórczej, zawodowej lub
publicznej, pozostają pod ochroną prawa, o ile są one:

- rzetelne
- zgodne z zasadami współżycia społecznego
- realizują zadania prasy określone w Art. 1.

−

granice dozwolonej krytyki stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.

−

Satyra jest krytyką, krytyka jest ujemną oceną, nie faktem\

Sądy badają, czy dana wypowiedź ma więcej z oceny czy z faktu

Granice wolności satyry:

−

satyra ma realizować zadania prasy – ma służyć społeczeństwu, zmieniać rzeczywistość

−

rzetelność = dokładność, zgodność z faktami, dla odbiorcy ma być czytelne zniekształcenie satyryczne

−

zgodne z zasadami współżycia społecznego – nie może być obraźliwa dla samego obrażania, godzić w
intymność, być nakierowana na szkodzenie

Odpowiedzialność pozaprasowa: powyższe przepisy dotyczą też wypowiedzi prasopodobnych, np. publikacji
nieperiodycznych, książek dokumentalnych.

Afera Bielana – Newsweek

Jaka część wypowiedzi zostanie przekazana do wiadomości publicznej?

A. Bielan – wyszedł z PiSu i PJNu. Zarzuty Bielana – wywiad wyjęty z kontekstu.

Art. 14. ustęp 2. autoryzacja

Dziennikarz nie może odmówić autoryzacji dowolnie cytowanej wypowiedzi, chyba, że była ona wcześniej publikowana.
Bez żądania nie ma obowiązku przekazania tekstu do autoryzacji.
Jeśli na żądanie nie zostanie przekazany tekst do rozmówcy, to dziennikarz może odpowiedzieć prawnie.

Czy rozmówca dziennikarza traci możliwość decydowanie o tym, czy rozmowa może być opublikowana?

−

wprost prawo nie odpowiada

−

prawo autorskie – jeśli całość wypowiedzi można uznać jako utwór

Wywiad na pewno jest utworem, ale poszczególne fragmenty – nie.

2 rodzaje praw: osobiste i majątkowe

Prawo do ojcostwa – właściciel decyduje, co ma zrobić z utworem (oddać do przestrzeni publicznej)

Bielan ma prawo do pierwszej publikacji w rozumieniu prawa autorskiego → instytucja autoryzacji.
Jeśli w czasie rozmowy rozmówca nie protestuje się, to domniemywa się, że wyraża zgodę na publikację wszystkiego.
A Bielan odmówił autoryzacji dopiero gdy dowiedział się, że wywiad będzie w Newsweekeu.

Problem Newsweeka – wywiad jako utwór
Odpowiedzialność karna – nieprzekazanie tekstu do autoryzacji

Krajowy System Prawny
Konstytucja
Rozdz. 2 – wolności, prawa i obowiązki obywatelskie
art. 54, ustęp 1. - Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów i pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji (ale przepis ten nie dotyczy prasy).
Ustęp 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowania prasy są zabronione.

Art. 30.
Przyrodzona i niezbywalna wolność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

•

Rywin przeciw Wprost

−

nowe ustawy o radiu i TV – możliwość posiadania tv publicznych

−

człowiek za kratami nie jest pozbawiony praw człowieka

Art 31, ustęp 2. - Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych.
Ustęp 3 (przepisany z Konwencji) – ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnej wolności i praw mogą być
ustanowione tylko u ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub
porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób.

Art. 27. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz o decydowania
o swoim życiu osobistym.

Art. 49. Wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się – ograniczenie może jedynie nastąpić w przypadku określonym
w ustawie i w sposób w niej określony.

Organy takie jak CBA mogą łamać tajemnicę komunikowania się – ale w określonym zakresie – ściąganie bilingów od
dziennikarzy.

Art 14. rozdz. 1. - „Rzeczpospolita”
RP zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazy.
Wolność prasy ale nie wypowiedzi zakładania i funkcjonowania.

Prawo prasowe
art. 1. Prasa zgodnie z konstytucją korzysta w wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego
informowania, jawności życia publicznego i krytyki społecznej.

Obowiązuje Ustawa Prawo Prasowe z 1984r.

wyrok sądu II instancji jest prawomocny. Można wnieść o kasację (środek odwoławczy od wyroku sądu apelacyjnego) do
Sądu Najwyższego.

PRZEPROSINY W MEDIACH

przeprosiny muszą zostać opublikowane w taki sposób, w jaki doszło do naruszenia dóbr osobistych. Tzn. jeśli ktoś kogoś
obraził na łamach GW to na łamach GW musi przeprosić + jeśli inne gazety to zacytowały, to w nich też muszą być
przeprosiny

Art. 41. prawo do krytyki

Publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych posiedzeń Sejmu i Rad Narodowych (które nie
istnieją od 89r :) oraz ich organów, a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego
ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy
realizacji zadań określonych w Art. 1. i pozostaje pod ochroną prawa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i
karykatury.

Krytyka ad rem (działalności osoby) podlega ochronie prawnej; krytyka ad persona nie

Sądy badają, czy dziennikarz realizuje zadania krytyki społecznej. Dziennikarz powinien mieć postawy faktyczne do
opublikowania wiadomości.

Zasady współżycia społecznego = dobre obyczaje społeczne

np.. życzenie komuś niepowodzenia nie leży w dobrym obyczaju

Sąd ocenia, czy wypowiedź dotyczy działalności czy osoby.

Newsweek – Marcinkiewicz w turbanie Taliba, może twierdzić, że narusza ona jego dobra (godność) osobiste, bo
Talibowie postrzegani są jako terroryści

art. 212 (czego?): zniesławienie: wypowiedź musi podważać zaufanie do wykonywanego zawodu (np. polityka)

dobro osobiste jednostki vs. Prawo do krytyki (co powinno korzystać w pierwszej kolejności z ochrony prawnej?)

USTAWA O DOSTĘPIE DO INFORMACJI PUBLICZNYCH

Art 1. Każda inf. o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu i
ponownemu wykorzystaniu na zasadach i w trybie określonym niniejszą ustawą.

Art 6 Udostępnieniu podlega inf. publ., a w szczególności:

−

o polityce wewnętrznej i zagranicznej

−

o statusie prawnym i majątku podmiotów państwa

−

o trybie działania władz publicznych

−

o treści dokumentów urzędowych

−

o działalności państwowych osób prawnych

Dziennikarz nie odpowiada za treść inf. pochodzących ze źródeł urzędowych

Prawo do żądania inf. przysługuje każdemu, z wyjątkami określonymi w art. 5 (prawo do otrzymywania, żądania i
ponownego wykorzystania z zastrzeżeniem art. 5)

Art. 5 (ograniczenia w dostępie do informacji)
Ustęp 1: prawo do inf. publ. Podglega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie inf.
niejawnych oraz ochronie tajemnic ustawowo chronionych (lekarskiej, bankowej, państwowej); ze względu na ochronę
ważnego, gospodarczego interesu państwa, ale tylko na czas i w zakresie, w jakim osłabiłoby to zdolność negocjacyjną
Skarbu Państwa lub RP, w zakresie w jakim utrudniłoby to w sposób istotny ochronę interesów Skarbu Państwa lub RP w
postępowaniu przed sądem, Trybunałem
Ustęp 2: Podstawą ochrony może być prywatność osoby fizycznej lub tajemnica przedsiębiorstwa

Tajemnica przedsiębiorstwa (Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji) – każda inf. posiadająca wartość
gospodarczą, co do której przedsiębiorca podjął starania, w celu zachowania jej prywatności

Podmioty, co do których można żądać informacji:

−

organy władzy publicznej i samorządowej

−

podmioty reprezentujące Skarb Państwa

−

--------||------------------ państwowe osoby prawne

−

podmioty wykonujące zadania publiczne

−

----||------, w których Skarb Państwa ma ponad 40% udziałów

−

partie polit., związki zawodowe itd.

Art. 31
Na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej redaktor naczelny dziennika lub
czasopisma był zobowiązany opublikować bezpłatnie rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie wiadomości
nieprawdziwej lub nieścisłej oraz rzeczową odpowiedź na stwierdzenia zagrażające dobrom osobistym.

Rzeczowa odpowiedź – należy dokładnie wskazać, w którym miejscu gazeta naruszyła nasze dobra

Ciężko odróżnić odpowiedź od sprostowania, czasem nie wiadomo, o co wystąpić.

Karany redaktor naczelny nie może już sprawować tego stanowiska, może być dziennikarzem.

Trybunał ocenił, że przepis ten jest bardzo niejasny – niejasny przepis – brak odpowiedzialności

Zmiana przepisu – projekt Senatu: obligatoryjna publikacja odpowiedzi

−

aktualne sprostowanie – opublikowanie w prasie inf. nieprawdziwej lub nieścisłej

−

lub ocen, które dotyczą osoby bezpośrednio zainteresowanej

Red. nacze obawiają się, że każda ocena w prasie będzie mogła być powodem odpowiedzi.

Trzeba pamiętać o:

Art. 41 ochrona prawna prawa do krytyki

Skreślono odpowiedzialność karną, sprostowanie zostało, ale nadal trwa proces legislacyjny

•

Obowiązek do udzielania informacji prasie

Art. 4.
Podmioty, zobowiązane do udzielania inf. prasie

−

przedsiębiorstwa prywatne

−

podmioty niedziałające w celu osiągnięcia zysku (fundacje itd.)

Podstawy odmowy udzielenia inf. też tu są → tryb postępowania w odmowie – wskazanie podstawa odmowy

Art. 11. Ust. 2.
Podmioty realizujące ten obowiązek:

−

kierownicy

−

zastępcy kierowników

−

osoby upoważnione

−

rzecznicy

Sytuacja: pracownik nie chce udzielić inf. bo „szef nie pozwolił” - szef nie ma prawa zabronić pracownikowi udzielania
inf. bo:

−

konstytucja – prawo do wypowiedzi

−

art. 5. prawo prasowe – Każdy obywatel, zgodnie z zasadą wolności słowa i prawem do krytyki może udzielać
informacji prasie i w konsekwencji nikt nie może być narażony na uszczerbek lub zarzut z powodu udzielania
informacji prasie, jeśli działał w granicach prawnie dozwolonych.

Art. 11.
Kierownicy jednostek organizacyjnych są zobowiązani umożliwić pracownikom kontakt z prasą.

Art. 7. definicja prasy
1. Prasą są wszystkie istniejące w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazu opatrzone stałym tytułem i
datą oraz kolejnym numerem, nietworzące jednorodnej, zamkniętej całości.

[Orzeczenie SN z 2007: Jeśli przekaz internetowy spełnia funkcję dziennika lub czasopisma lub jest programem tv to jest
prasą]

2.

Dziennikiem

jest ogólnoinformacyjny druk periodyczny oraz przekaz za pomocą dźwięku i obrazu ukazujący się

częściej niż raz w tygodniu.

Czasopismem jest także druk periodyczny, ale ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, ale nie rzadziej niż raz na
rok.
Materiał prasowy – każdy opublikowany lub przekazany do publikacji w prasie tekst albo obraz o charakterze
informacyjnym. Niezależnie od przeznaczenia i autorstwa odpowiedzialność za materiał prasowy ponosi redakcja.
Dziennikarz – osoba zajmująca się redagowaniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych pozostająca w stosunku
pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i zlecenie redakcji.
Redaktor – osoba posiadająca uprawnienia decydujące lub współdecydujące o publikacji materiałów prasowych
(poszczególne działy).
Redaktor naczelny – osoba organizująca pracę redakcji i odpowiadająca za całość jej działalności (nie musi być
dziennikarzem z definicji).

Art. 10. pozycja prawna dziennikarza
Ust. 1 Zadaniem dziennikarza jest służba społeczeństwu i państwu. Działanie zgodne z etyką zawodową i zasadami życia
społecznego w granicach prawa.
Ust. 2. Dziennikarz jest obowiązany w ramach stosunku pracy realizować ustaloną w statucie lub regulaminie redakcji,
ogólną linię programową redakcji.

Art. 20.
Warunki rejestracja dziennika lub czasopisma, także internetowego.

PRAWA I OBOWIĄZKI DZIENNIKARZA

3 grupy obowiązków:

−

dot. przygotowania materiału dziennikarskiego

−

dot. sprawozdawczości sądowej

−

dot. tajemnicy dziennikarskiej

Art. 12 obowiązki

EGZ

Ust. 1. Dziennikarz jest zobowiązany:

1. Zachować szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych,

zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą wszystkich wiadomości lub podać źródło.

2. Chronić dobra osobiste, a ponadto interesy działających w dobrej woli informatorów i innych osób, które okazują

mu zaufanie.

Ust. 2. Dziennikarzowi nie wolno prowadzić ukrytej działalności reklamowej wiążącej się z uzyskaniem korzyści
majątkowej bądź osobistej od osoby lub jednostki organizacyjnej zainteresowanej reklamą.

Wyłącznie bezprawności naruszenia dóbr osobistych – kiedy dziennikarz dochował szczególnej staranności.

Art. 13. sprawozdawczość sądowa

EGZ

1. Nie wolno wypowiadać w prasie opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem

orzeczenia w I instancji (zakaz antycypacji wyroku).

2. Nie wolno publikować w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie

przygotowawcze lub sądowe, jak również danych osobowych i wizerunku świadków, poszkodowanych i
pokrzywdzonych, chyba, że wyrażą na to zgodę.

3. Ograniczenie, o którym mowa w Ust. 2. nie narusza przepisów ustaw. Właściwy prokurator lub sąd może

zezwolić, ze względu na ważny interes społeczny na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko
którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe.

Dane osobowe – takie dane, które pozwalają zidentyfikować osobę (nie musi być imię i nazwisko)

Dziennikarz nie może cytować wypowiedzi osób biorących udział w procesie, ale może cytować wypowiedzi osób z nimi
związanych (np. sąsiadów).

Co do tego wyrażenia zgody na ujawnienie danych, to wg interpretacji pani profesor podejrzany i oskarżony nie mogą
własną wolą uchylić zakazu ujawniania ich danych, ale świadkowie, poszkodowani i pokrzywdzeni mogą.

Dylemat – z jednej strony media mają informować o sprawach publicznie ważnych, a z drugiej mają chronić dobra
osobiste osób, przeciwko którym toczy się postępowanie. Jeśli jest to osoba publiczna i sprawa sądowa dotyczy jej
funkcji publicznej albo innej sprawy istotnej dla społeczeństwa, to wtedy zakaz dotyczący ujawniania danych os. o
podejrzanych i oskarżonych nie jest tak stanowczo egzekwowany i dopuszcza się takie pokazywanie tych osób w
mediach, że mogą być rozpoznane. A jeśli okaże się, że taka osoba jest jednak niewinna, to klops ;(

Art. 15. Tajemnica dziennikarska
Ust. 1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swojego nazwiska.
Ust 2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:

1. Danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lubi innego materiału o tym

charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do publikacji,
jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych

2. Wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.

Ust. 3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2 dot. również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach
prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.

Art. 16 zwolnienie z tajemnicy
Ust. 1. Dziennikarz jest zwolniony z tajemnicy zawodowej w razie, gdy informacja, materiał prasowy, list do redakcji lub
inny materiał o tym charakterze dot. przestępstwa określonego w art. 254 Kodeksu karnego albo autor lub osoba
przekazująca taki materiał wyłącznie do wiadomości dziennikarza wyrazi zgodę na ujawnienie jej nazwiska lub tego
materiału.

Ad art. 41 – uchylenie odpowiedzialności na wypowiedzi krytyczne (też satyra i karykatura)

Dziennikarz ma prawo do krytyki jeśli wypełnił obowiązek z art.12 o zachowaniu szczególnej staranności i rzetelności w
zbieraniu materiałów.

Dziennikarz może być zwolniony z odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych, jeśli naruszenie to nie było
bezprawne, jeśli osoba (posiadacz tych dóbr) wyraziła na to naruszenie zgodę (np. wpuściła dziennikarza do domu) lub
jeśli dziennikarz działał w granicach przewidzianych prawem.

SN: nie jest w interesie społecznym rozpowszechnianie fałszywych informacji, więc jeśli dziennikarz zachowując
szczególną staranność w zbieraniu inf. dojdzie do informacji nieprawdziwych, to nie koniecznie chroni go prawo (tzn. nie
może zasłonić się tym, że dochował szczeg. Staranności). Nie ma jednoznacznego wyjścia z tej sytuacji. Najczęściej sąd
nakazuje przeprosiny i uchyla odpowiedzialność dziennikarza.

Art 14 ~ autoryzacja

EGZ

1. Publikowanie lub rozpowszechnianie w inny sposób informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i

wizualnych wymaga zgody osób udzielających informacji.

[Musi być zgodna na nagranie i na publikację.]

2. Dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej informacji autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi,

chyba że była ona wcześniej publikowana.

[Dziennikarz nie ma obowiązku informować o prawie do autoryzacji, dziennikarz ma obowiązek przekazać tekst do
autoryzacji na żądanie rozmówcy. Rozmówca może zażądać autoryzacji do momentu, do którego jest to technicznie
możliwe. Przepis nie mówi nic o technicznych możliwościach i kosztach autoryzacji (zwłaszcza w przypadku mediów
elektronicznych), ale przyjęło się, że ten obowiązek leży po stronie dziennikarza. Ale raczej w przypadku mediów
elektronicznych nie ma udzielania autoryzacji - tłumaczy się to tak, że przecież autoryzacja ma strzec prawdziwości
wypowiedzi (rozmówca może sprawdzić, czy podczas spisywania wywiadu dziennikarz nie poprzekręcał jego słów), a w
przypadku nagrania nie ma wątpliwości co do prawdziwości. Za nieudzielenie tekstu do autoryzacji może grozić
odpowiedzialność karna.]

3. Osoba udzielająca informacji może z ważnych powodów społecznych lub osobistych zastrzec termin i zakres jej

opublikowania, co oznacza, że na dziennikarzu ciąży odpowiedzialność opublikowania wypowiedzi wbrew
ustawowemu zastrzeżeniu, a więc to dziennikarz musi sam podjąć decyzję, czy przedstawione powody są ważne,
społecznie lub osobiście, a więc nie każde zażądanie w tym zakresie może i nie powinno być uwzględniane przez
dziennikarza.

4. Udzielenia informacji nie można uzależnić od sposobu jej skomentowania lub uzgodnienia tekstu wypowiedzi

dziennikarskiej.

[Dziennikarz może dowolnie skomentować wypowiedź.]

Autoryzacja nie obejmuje tekstu wypowiedzi przywołanego w mowie zależnej: „X powiedział, że....”.

SPROSTOWANIA I OCHRONA SFERY PRYWATNOŚCI

Art. 14. Ust. 6 PP
Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji i danych dot. prywatnej sfery życia, chyba, że wiąże
się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.

Art 23 KC wymienia dobra osobiste, Art. 24 KC chroni dobra osobiste, przewidując zasady odpowiedzialności za ich
naruszenie, wskazując także, że pomimo naruszenia odpowiedzialność może być uchylona, jeżeli naruszenie nie było
bezprawne, tj. w 3 przypadkach:

−

zgoda osoby, której dobro dotyczy, na naruszenie tego dobra,

−

przepis prawa uprawniający do naruszenia dobra,

−

sytuacja, w której naruszyciela chronią dobre obyczaje / zasady współżycia społecznego.

Art 212 KK chroni zarówno os. fizyczne jak i prawne, organizacje itd., przed zniesławieniem (= karny odpowiednik
naruszenia dóbr osobistych) [kiedy wypowiedź kwalifikuje się jako zniesławienie? - kiedy może powodować utratę
zaufania do wykonywanego zawodu]. Najbardziej nielubiany przez dziennikarzy przepis, bo wydaje im się trochę
niedorzeczne, że za wypowiedź może grozić odpowiedzialność karna.

Sfera prywatna – dobra towarzyszące każdemu człowiekowi = sfera życia pozazawodowego. Także poza domem i w
miejscach publicznych, o ile osoba nie wykonuje tam czynności zawodowych.

kogo dotyczy wyjątek z art. 14? osób prowadzących działalność publiczną: polityków, działaczy związkowych,
charytatywnych etc.

SN: działalność publiczną prowadzi się wtedy, gdy wykonywanie tego zawodu jest postrzegane przez szerszy krąg ludzi,
przez tę publiczność oceniane, a także jeśli taka osoba może mieć wpływ na pewne relacje społeczne, np. poprzez
kształtowanie mody czy poglądów.
Jeśli sąd już stwierdzi, że ma do czynienia z osoba prowadzącą działalność publiczną, to kolejnym krokiem na drodze do
stwierdzenia, czy zostały naruszone dobra osobiste, jest wykazanie, czy dana informacja ze sfery publicznej jest
bezpośrednio związana z działalnością publiczną danej osoby.

Sfera intymności – zawiera się w sferze prywatności. Jest chroniona w sposób bezwzględny. Inf. dot. sfery intymności
kwalifikowane są jako takie, które podane do wiadomości publicznej wywołują wstyd, zażenowanie, zgorszenie. Czyli
wyłącznie bezprawności nie dotyczy naruszenia sfery intymności; opublikowanie takich informacji nie ma
usprawiedliwienia.

Kiedy dozwolone jest publikowanie zdjęć i filmów ukazujących os. publiczne? Wizerunek jest chroniony prawem
autorskim. Art. 81 prawa autorskiego zawiera zasadę, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby
portretowanej. Od tej reguły są wyjątki:

−

zgody nie wymaga publikowanie wizerunku osoby, która otrzymała za to wynagrodzenie, z tym ograniczeniem,
że wizerunek nie może być publikowany poza dziedziną, której dotyczyła zgoda,

−

możliwość rozpowszechniania wizerunku osób powszechnie znanych, jeśli został wykonany w okolicznościach
związanych z działalnością tej osoby,

−

wizerunek stanowi element większej całości (panoramy, pejzażu, publiczna impreza, zgromadzenie).

Te wyjątki są często nadużywane przez prasę.
Nie można np. publikować polityków na zakupach albo na wakacjach.

SPROSTOWANIA I ODPOWIEDZI

Art. 31 PP
Nakłada na redaktora naczelnego obowiązek opublikowania rzeczowego sprostowania informacji nieprawdziwej lub
nieścisłej lub rzeczowej odpowiedzi na twierdzenia zagrażające dobrom osobistym. Nieopublikowanie tej korespondencji
może uruchomić odpowiedzialność karną. Zakwestionował to TK jako niezgodne z konstytucją. Powód: b. trudno jest
oddzielić sprostowanie od odpowiedzi, a odmowa z tego powodu publikacji może wywołać sankcję karną. (?) Ta
niejasność spowodowała, że TK kazał Sejmowi zmienić tę instytucję, Sejm się nie wyrobił więc teraz jest w Senacie.
Propozycja: zostawienie tylko sprostowania, usunięcie odpowiedzialności karnej.