PRAWO PRASOWE W UNII EUROPEJSKIEJ
WSTĘP
W związku z niezwykle dynamicznym rozwojem zarówno prasy drukowanej, jak i telewizji, radia oraz Internetu wewnątrzkrajowe regulacje prawne dotyczące praw autorskich oraz mediów w ogóle przestały być wystarczające i zaistniała konieczność uregulowania tych kwestii na płaszczyźnie międzynarodowej.
Istnieje wiele źródeł odnoszących się do funkcjonowania mediów w szerokim rozumieniu tego słowa, aczkolwiek ze względu na dość wąski zakres niniejszego opracowania pod uwagę wzięto jedynie te najważniejsze, które odnoszą się do praw autorskich i praw pokrewnych prawom autorskim, funkcjonowania telewizji oraz Internetu, a także Dyrektywę w sprawie najmu i użyczenia niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej.
MEDIA A EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI ORAZ KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności została podpisana 4 listopada 1950 r. w Rzymie, a zaczęła obowiązywać trzy lata później - 8 września. Do chwili obecnej zarówno Konwencja, jak i jej mechanizm egzekucyjny przeszły znaczną ewolucję. Aktualnie, na mocy Protokołu Nr 11 do Konwencji, każde państwo członkowskie Rady Europy musi ją ratyfikować, a w przypadku wniesienia skargi indywidualnej lub międzypaństwowej, zobowiązane jest poddać się kontroli Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Polska ratyfikowała Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 19 stycznia 1993 r. i od 1 maja 1993 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka, mający swą siedzibę w Strasburgu, może rozpatrywać skargi wniesione również przeciwko Polsce.
W Konwencji obok tak podstawowych praw, jak prawo do życia czy prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zawarto prawo do wolności wyrażania opinii. Zgodnie z artykułem 10 w/w Konwencji wolne, niezależne i pluralistyczne media stanowią podstawę funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa.
Artykuł 10 - wolność wyrażania opinii:
§ 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
§ 2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.
Z przytoczonego artykułu wynika, iż na wolność wypowiedzi składają się trzy podstawowe wolności: posiadania poglądów, otrzymywania informacji i idei oraz ich przekazywania. Swobody te istnieją niezależnie od granic dzielących poszczególne państwa, a władze krajowe są zobligowane do powstrzymania się od ingerencji w proces komunikowania i uzyskiwania zarówno wiadomości, jak i poglądów.
Należy równocześnie pamiętać o tym, że swoboda wypowiedzi nie jest jedynie przysługującym prawem, lecz łączy się również z pewnymi obowiązkami i odpowiedzialnością, w związku, z czym nie jest ona swobodą absolutną. Władze danego kraju mogą ingerować poprzez wprowadzanie pewnych ograniczeń, muszą jednak zostać spełnione pewne warunki:
ograniczenie musi być przewidziane przez wcześniej istniejące i znane prawo krajowe
ingerencji można dokonać tylko wtedy, gdy służy ochronie zamkniętego katalogu wyraźnie wskazanych w ust. 2 art. 10 celów, są to m.in.: bezpieczeństwo państwa czy integralność terytorialna
ingerencja musi być konieczna w demokratycznym społeczeństwie
Szczególnym przypadkiem, w którym ingerencja władz państwa jest dozwolona jest dopuszczenie w ust. 1 art. 10 do regulowania działalności radiowej, telewizyjnej i kinematograficznej w drodze wydawania zezwoleń (koncesji).
Problemem związanym z regulacjami Konwencji jest to, że zawiera ona jedynie bardzo ogólne wskazania, a dodatkowo jest ona „żywym instrumentem”, co oznacza, iż podlega ciągłej ewolucji. Niezwykle istotne w doprecyzowaniu przepisów Konwencji jest orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, którego analiza pozwala zrozumieć, czego Konwencja wymaga od państw członkowskich. Do kwestii, w sprawie których wypowiadał się Trybunał należą m.in.:
swoboda wypowiedzi w debacie politycznej
swoboda wypowiedzi w dyskusji wokół zagadnień wywołujących publiczne zainteresowanie
swoboda wypowiedzi a ochrona powagi i bezstronności wymiaru sprawiedliwości
swoboda wypowiedzi a ochrona informacji poufnych
swoboda wypowiedzi artystycznej
swoboda wypowiedzi komercyjnej
swoboda wypowiedzi a zatrudnienie w służbie publicznej
swoboda wypowiedzi w wojsku i policji
ochrona dziennikarskich źródeł informacji
Jednym z najistotniejszych wyroków Trybunału jest orzeczenie Handyside przeciwko Wielkiej Brytanii, którego tezy były powtarzane i rozwijane w kolejnych rozstrzygnięciach. W swojej decyzji sędziowie oznajmili, że swoboda wypowiedzi stanowi „jeden z zasadniczych filarów społeczeństwa, jeden z podstawowych warunków jego postępu i rozwoju każdej osoby. (…) Nie ogranicza się do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie, uważane za nieobraźliwe lub neutralne, lecz odnosi się także do tych, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój w państwie lub części społeczeństwa. Takie są wymagania pluralizmu, tolerancji, otwartości na inne poglądy, bez których nie istnieje demokratyczne społeczeństwo”.
W orzeczeniach późniejszych Trybunału sędziowie doprecyzowali, że prasa pełni niezwykle ważne zadanie niejako „publicznego kontrolera”, które polega na informowaniu oraz komentowaniu wszystkich wydarzeń a zwłaszcza tych, które mają kluczowe znaczenie dla demokratycznego społeczeństwa. Równocześnie sędziowie rozróżnili media drukowane od elektronicznych, które dzięki obrazowi są w stanie przekazywać treści, jakich prasa nie pokaże. W związku z powyższym można różnicować obowiązki i odpowiedzialność wymagane od poszczególnych rodzajów mediów.
W Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która została opracowana, przy uwzględnieniu praw wynikających z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, prawo do wolności wypowiedzi i informacji zostało zawarte w artykule 11.
Artykuł 11 - wolność wypowiedzi i informacji:
§ 1. Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.
§ 2. Szanuje się wolność i pluralizm mediów.
PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Funkcjonowanie prasy drukowanej, telewizji, radia i Internetu jest nierozerwalnie związane z tworzeniem i wykorzystywaniem niezliczonej liczby utworów, chronionych prawami autorskimi i innych dóbr niematerialnych chronionych w ramach, tzw. praw pokrewnych.
Dynamiczny wzrost możliwości dostępu społeczeństwa do różnego rodzaju dzieł rozpoczął się od momentu upowszechnienia się techniki druku. Z chwilą rozwoju radia i telewizji dostęp ten zyskał jeszcze bardziej na znaczeniu, a korzystanie z chronionych dzieł nabrało charakteru masowego. Natomiast technologia satelitarna i informatyczna doprowadziła do tego, że z technicznego punktu widzenia dostęp do tych samych utworów i przedmiotów chronionych prawami pokrewnymi mogą mieć praktycznie ludzie na całym świecie. Ta sytuacja sprawia, że zabezpieczenie autora jedynie normami prawnymi funkcjonującymi wewnątrz państwa, w którym ten autor mieszka, nie chroniłoby w dostatecznym stopniu jego interesów.
W związku z powyższym już w II połowie XIX wieku podejmowano pewne kroki mające na celu stworzenie wielostronnych porozumień w tym zakresie tj. konwencji międzynarodowych, których celem miałaby być stopniowa unifikacja ochrony autorskiej, a w konsekwencji wypracowanie w miarę jednolitych standardów ochrony prawnej utworów w poszczególnych krajach.
Najbardziej powszechnym porozumieniem wielostronnym, a jednocześnie pierwszym chronologicznie, jest Konwencja Berneńska z 9 września 1886 r. o ochronie dzieł literackich i artystycznych. Twórcy Konwencji mieli na celu sformułowanie podstawy prawnej do wzajemnej ochrony dzieł autorów umawiających się stron i stworzenie zalążka ustawodawstwa ponadkrajowego. Od momentu stworzenia kilkakrotnie była ona zmieniana celem uwzględnienia nowych form eksploatacji dzieł. Działanie konwencji opiera się na dwóch podstawowych zasadach:
zasadzie tzw. minimum ochrony, zgodnie z którą wszystkie kraje podpisujące Konwencję zobowiązują się zapewnić obywatelom innych krajów członkowskich co najmniej pewną minimalną ochronę wytyczoną postanowieniami Konwencji
zasadzie asymilacji - traktowania krajowego - zgodnie z którą autorzy będący obywatelami jednego z krajów członkowskich korzystają we wszystkich innych państwach związanych postanowieniami konwencji z takiej samej ochrony jak autorzy będący obywatelami danego kraju
Kolejnym porozumieniem międzynarodowym odnoszącym się do praw autorskich jest Konwencja Powszechna o Prawie Autorskim zawarta 6 września 1952 r. w Genewie, a następnie zrewidowana w Paryżu 24 lipca 1971 r. Zasadniczym celem tej Konwencji było osiągnięcie zbliżenia w zakresie międzynarodowej ochrony praw autorskich pomiędzy państwami o różnych systemach prawnych, a w szczególności pomiędzy państwami związanymi Konwencją Berneńską a państwami należącymi do związków panamerykańskich ochrony prawa autorskiego oraz tymi, które nie należały do żadnego związku. Chodziło przede wszystkim o stworzenie jednolitej regulacji w kwestii „formalności”, jako przesłanki ochrony praw autorskich, co było związane z tym, że państwa amerykańskie dla przyznania ochrony wymagały spełnienia określonych formalności tj. rejestracja dzieła czy wzmianka o zastrzeżeniu prawa autorskiego, a kraje związane Konwencją Berneńską takich formalności nie wymagały. W Konwencji Genewskiej chodzi więc przede wszystkim o maksymalne rozszerzenie terytorialnego zasięgu ochrony międzynarodowej, a w znacznie mniejszym stopniu o jej intensyfikację. Konwencja ta oparta jest na tych samych zasadach, co Konwencja Berneńska: zasadzie asymilacji i zasadzie minimum ochrony.
Najnowsza konwencja międzynarodowa z zakresu prawa autorskiego została przyjęta w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. i określona została, jako Traktat WIPO o Prawie Autorskim. Jego przygotowanie wiązało się przede wszystkim z chęcią uregulowania ochrony podmiotów prawa autorskiego w odniesieniu do wykorzystywania ich dóbr w środowisku cyfrowym, w ramach różnego rodzaju usług multimedialnych. Miał on w tym zakresie uzupełnić Konwencję Berneńską i wszedł w życie z dniem 6 marca 2002 r.
Jeśli chodzi o problematykę praw pokrewnych funkcjonują dwa podstawowe źródła prawa międzynarodowego, tzn. Konwencja Rzymska o Ochronie Wykonawców, Producentów Fonogramów oraz Organizacji Nadawczych z 26 października 1961 r. i Traktat WIPO o Artystycznych Wykonaniach i Fonogramach z 20 grudnia 1996 r.
Konwencja Rzymska została podpisana nie tyle w celu ujednolicenia już istniejących ustawodawstw krajowych, lecz położenia zrębów pod przyszłą regulację praw pokrewnych prawu autorskiemu, które w większości krajów nie miały wówczas żadnego uregulowania w tej kwestii. Jak wynika zarówno z nazwy Konwencji, jak i jej szczegółowych postanowień, ochroną zostały objęte trzy kategorie dóbr: artystyczne wykonania, fonogramy oraz nadania stacji radiowych i telewizyjnych.
Natomiast na konferencji dyplomatycznej w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. przyjęto Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o Artystycznych Wykonaniach i Fonogramach. Jego przygotowanie - podobnie, jak Traktatu WIPO o Prawie Autorskim - zostało podyktowane przede wszystkim chęcią wyraźnego przyznania ochrony artystom wykonawcom i producentom fonogramów w odniesieniu do wykorzystywania ich dóbr w środowisku cyfrowym, w ramach różnego rodzaju usług świadczonych w sieciach komputerowych, a przede wszystkim w internecie. Traktat ten miał więc uzupełnić Konwencję Rzymską. Zakresem regulacji Traktatu nie zostały jednak objęte nadania organizacji radiowych i telewizyjnych.
W tabeli nr 1 zestawiono podstawowe charakterystyki wyżej wymienionych źródeł prawa.
Tabela nr 1. Źródła prawa własności intelektualnej
Źródło |
Rok |
Opis |
Konwencja Berneńska |
1883 |
O ochronie dzieł literackich i artystycznych, uznawana za początek międzynarodowego prawa prasowego |
Konwencja Genewska |
1952 |
Konwencja powszechna o prawie autorskim |
Konwencja Rzymska |
1961 |
Konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych |
Traktat WIPO |
1996 |
O prawie autorskim |
Trakta WIPO |
1996 |
O artystycznych wykonaniach i fonogramach |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Prawo mediów, pr. zb. pod red. J. Barty, R. Markiewicza, A. Maklaka, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, s. 505 - 510.
Najem i użyczenie chronionych prawem autorskim utworów oraz przedmiotów pokrewnych praw odgrywa coraz ważniejszą rolę, w szczególności w odniesieniu do twórców, wykonawców, a także producentów fonogramów i filmów; wzrastające zagrożenie stanowi piractwo.
Dyrektywa Rady Nr 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej ustanawia ramy prawne Wspólnoty w odniesieniu do prawa najmu i użyczenia oraz określonych praw pokrewnych. Prawa te mogą być ograniczone przez Państwa Członkowskie odnośnie do określonej grupy właścicieli praw, a następnie do ustanowienia praw utrwalania, powielania, rozpowszechniania, nadawania i odtwarzania publicznego, określonym grupom właścicieli praw pokrewnych w zakresie ochrony praw pokrewnych.
Artykuł 2 - właściciel praw oraz przedmiot prawa najmu i użyczenia:
§ 1. Wyłączne prawo zezwalania lub zakazywania najmu i użyczenia przysługuje:
- twórcy w odniesieniu do oryginału i egzemplarzy powielonych jego utworu,
- wykonawcy w odniesieniu do zapisu jego wykonania,
- producentowi fonogramu w odniesieniu do jego fonogramu
producentowi pierwszego zapisu filmu w odniesieniu do oryginału i egzemplarzy powielonych jego filmu. Do celów niniejszej dyrektywy „film” oznacza udźwiękowione lub nieudźwiękowione utwory filmowe, dzieła audiowizualne oraz ruchome obrazy.
Zgodnie z artykułem 2 ust. 1 oraz artykułem 9 ust. 1 wyłączne prawo do rozpowszechniania utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych prawu autorskiemu przysługuje twórcom, wykonawcom, producentom fonogramów oraz organizacjom nadawczym odpowiednio do rodzaju określonych utworów. W artykule 9 ust. 2 określono jednak, iż prawo to wygasa po pierwszej sprzedaży przedmiotu ochrony w obrębie Wspólnoty przez właściciela praw lub za jego zgodą.
Tabela nr 2. Czas trwania ochrony utworów
Rodzaj utworu |
Okres ochrony |
Książki i inne dzieła literackie, broszury, odczyty, przemówienia |
Życie autora + 50 lat |
Wykonawcy, w odniesieniu do wykonań, które miały miejsce po raz pierwszy i zostały utrwalone na terytorium państwa członkowskiego, producenci fonogramów, organizacje nadawcze |
Co najmniej pełne 20 lat licząc od końca roku, w którym dokonano zapisu |
Źródło: Opracowanie własne
Jeśli chodzi o czas trwania ochrony praw autorów, zgodnie z artykułem 11 i 12 Dyrektywy, nie wygasają one przed upływem terminu ustanowionego w Konwencji Berneńskiej, zaś w odniesieniu do praw pokrewnych nie wygasają one przed upływem terminów ustanowionych w Konwencji Rzymskiej, z tym, że określone w niniejszej Dyrektywie prawa producentów pierwszych zapisów filmów nie wygasają przed upływem terminu 20 lat, liczonego od końca roku, w którym dokonano zapisu. W tabeli nr 2 zawarto okresy ochrony określonych utworów.
MIĘDZYNARODOWE REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RADIOFONII I TELEWIZJI
Telewizja będąc środkiem masowego komunikowania o niezwykle dużym wpływie na społeczeństwo, stała się przedmiotem szczególnego zainteresowania jeśli chodzi o regulacje prawne dotyczące jej funkcjonowania. Starano się uregulować wszelkie aspekty działalności radiowej i telewizyjnej nie tylko w wewnętrznych ustawodawstwach poszczególnych państw, lecz również na poziomie międzynarodowym.
Pierwszym niezwykle istotnym dokumentem regulującym działalność telewizyjną jest Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r., a następnie znowelizowana 9 września 1998 r. Z jej preambuły wynika, że stanowi ona wyraz dążenia Rady Europy do ujednolicenia podstawowych ideałów i zasad stanowiących wspólne dziedzictwo krajów Europy, a w szczególności ochrony wolności wyrażania opinii i prawa do informacji.
Głównym celem Konwencji o telewizji jest zagwarantowanie wolnego przepływu informacji i idei oraz niezależności wszystkich organizacji nadawczych, co w zasadzie stanowi podstawę ich działalności (Artykuł 4).
Artykuł 4 - wolność odbioru i rozprowadzania:
Strony zagwarantują wolność wyrażania opinii i informacji zgodnie z artykułem 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a także swobodny odbiór oraz nie będą ograniczać rozprowadzania na swych terytoriach programów zgodnych z wymogami niniejszej Konwencji.
Kolejnymi celami Konwencji było zapewnienie obywatelom coraz większego wyboru usług programowych oraz rozwoju europejskiej twórczości audiowizualnej, która ma się przyczynić do zwiększenia dziedzictwa Europy.
Jeśli chodzi o zakres, zgodnie z artykułem 1 i 3, Konwencja ma zastosowanie do ponadgranicznego rozpowszechniania telewizyjnych usług programowych, czyli do sytuacji, w której program pochodzący z jednego kraju należącego do Konwencji jest transmitowany lub retransmitowany na terytorium drugiego lub kilku innych państw będących jej sygnatariuszami.
Artykuł 1 - przedmiot i cel:
Niniejsza Konwencja dotyczy rozpowszechnianych programów. Celem jej jest ułatwienie Stronom ponadgranicznego rozpowszechniania oraz rozprowadzania programów telewizyjnych.
Artykuł 3 - zastosowanie:
Niniejszą Konwencję stosuje się do wszelkich programów rozpowszechnianych lub rozprowadzanych przez jednostki lub środki techniczne podlegające jurysdykcji Strony, zarówno za pośrednictwem kabla, nadajnika naziemnego, jak też satelity, gdy programy te mogą być odbierane pośrednio lub bezpośrednio na terytorium jednej lub kilku spośród pozostałych Stron.
W celu uniknięcia jakichkolwiek trudności związanych z ustaleniem właściwości jurysdykcyjnej nadawcy, w Konwencji przyjęto niezwykle szczegółowe regulacje w tym zakresie. Jurysdykcji danego państwa podlegają przede wszystkim nadawcy ustanowieni na jego terytorium, co ma miejsce wówczas, gdy:
nadawca ma swoją siedzibę na terytorium tego państwa i decyzje dotyczące układu programowego podejmowane są na tym terytorium
jeśli nadawca ma swoją siedzibę na terytorium tego państwa, lecz decyzje dotyczące układu programowego podejmowane są na terytorium innego kraju będącego sygnatariuszem konwencji, to uważa się go za ustanowionego na terytorium tego państwa, gdzie działa znaczna część personelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadawczej; jeśli znaczna część personelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadawczej działa na terytorium każdego z tych państw, to nadawcę uważa się za ustanowionego na terytorium kraju, w którym ma on swoją siedzibę; jeśli znacząca część personelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadawczej nie działa na terytorium żadnego z tych państw, to nadawcę uważa się za ustanowionego na terytorium kraju będącego stroną Konwencji, w którym pierwotnie rozpoczął emisję sygnału zgodnie z systemem prawnym tego państwa, pod warunkiem, że utrzymuje on stałe i rzeczywiste związki z gospodarką tego kraju
jeśli nadawca ma siedzibę na terytorium tego kraju, lecz decyzje dotyczące układu programowego podejmowane są na terytorium państwa, które nie jest stroną Konwencji o Telewizji albo odwrotnie, to uważa się go za ustanowionego na terytorium kraju będącego sygnatariuszem Konwencji, pod warunkiem że znacząca część personelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadawczej działa na terytorium tego państwa
jeśli w świetle dyrektywy nr 97/36/WE nadawcę uważa się za ustanowionego w państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej, to również w świetle Konwencji o Telewizji uważa się go za ustanowionego w tym państwie
Jeśli na podstawie wskazanych powyżej kryteriów nie ma możliwości ustalenia, jurysdykcji którego państwa podlega konkretny nadawca, to wówczas przyjmuje się, że podlega on jurysdykcji tego kraju będącego stroną Konwencji, który przyznał mu wykorzystywane częstotliwości. Jeśli nadawca nie używa częstotliwości przyznanej przez to państwo, to rozstrzygające znaczenie może mieć fakt korzystania przez niego z pojemności satelity należącego do tego kraju lub terytorium, na którym znajduje się stacja używana przez nadawcę do dosyłania sygnału do satelity. W ostateczności, gdy zawiodą wszystkie opisane powyżej sposoby ustalenia właściwości jurysdykcyjnej, wówczas kwestię tę rozstrzygnie Stały Komitet powołany na podstawie Konwencji o Telewizji.
Kolejne dokumenty regulujące działalność telewizyjną i radiową są Dyrektywa Rady Nr 89/552/EWG w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących wykonania telewizyjnej działalności transmisyjnej oraz Dyrektywa Rady Nr 97/36/WE zmieniająca powyższą Dyrektywę.
Głównym celem stworzenia Dyrektywy miało być zabezpieczenie przed przypadkami naruszania swobody przepływu programów telewizyjnych oraz nadużywania pozycji monopolistycznej, co prowadzi do ograniczenia pluralizmu i wolności informacji telewizyjnej, jak również ogólnego prawa do informacji. Sposobem na osiągnięcie zakładanych przez Radę celów było wprowadzenie takich ograniczeń dotyczących zawartości rozpowszechnianych programów telewizyjnych, aby stanowiły one środek sprzyjający europejskiej produkcji audiowizualnej (Artykuł 4).
Jeśli chodzi o zakres stosowania Dyrektywy, w odróżnieniu od Konwencji o Telewizji Ponadgranicznej, która odnosi się do rozpowszechniania programów telewizyjnych przekraczających granice poszczególnych państw, ma ona zastosowanie także do transmisji odbieranych jedynie w kraju, w którym nadawca programu ma swoją siedzibę.
Tabela nr 3. Ograniczenia dotyczące treści rozpowszechnianych programów telewizyjnych regulowane przez konwencje europejskie
Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej |
|
Typ ograniczeń |
Regulacje |
Ograniczenia ogólne |
Dotyczą wszystkich audycji i przekazów wchodzących w skład programu telewizyjnego. Art. 7 Konwencji stanowi, że wszystkie elementy wchodzące w skład konkretnych programów telewizyjnych powinny zarówno w swym sposobie prezentacji, jak i treści szanować godność człowieka oraz podstawowe prawa innych. W szczególności nie mogą one być nieprzyzwoite, nadmiernie eksponować brutalności lub stwarzać prawdopodobieństwa wzbudzania nienawiści rasowej. Przekazy stwarzające niebezpieczeństwo zaburzenia fizycznego, umysłowego lub moralnego rozwoju dzieci i młodzieży nie powinny być rozpowszechniane w programie wówczas, gdy z uwagi na czas nadawania oraz oglądalność istnieje niebezpieczeństwo, że dzieci i młodzież mogłyby je oglądać |
Ograniczenia szczególne dotyczące relacji z wydarzeń budzących szczególne zainteresowanie społeczne |
Aby zapewnić społeczeństwu dostęp do informacji, zobowiązano państwa członkowskie do stworzenia takich regulacji prawnych, które umożliwiłyby telewidzom dostęp do krótkich przekazów z wydarzeń budzących szczególne zainteresowanie społeczne (Artykuł 9). Jeśli chodzi o transmisję szerszych relacji z tego typu wydarzeń, przewidziano możliwość wprowadzenia przez poszczególne kraje środków mających nie dopuścić do tego, aby nadawcy podlegający ich jurysdykcji nadawali na zasadzie wyłączności relacje, które mają duże znaczenie dla społeczeństwa, w sposób pozbawiający zasadniczą część widowni na ich terytorium możliwości obserwowania takich wydarzeń. Jeśli państwo zdecyduje się na wprowadzenie tego typu regulacji, może wówczas sporządzić listę konkretnych wydarzeń, które uważa za wydarzenia o dużym znaczeniu dla społeczeństwa. |
Ograniczenia szczególne dotyczące emisji dzieł europejskich |
Mając na celu zapewnienie rozwoju europejskiej twórczości audiowizualnej, zobowiązano kraje należące do Konwencji do podjęcia środków gwarantujących, że nadawcy podlegający ich jurysdykcji przeznaczą większość czasu transmisji na dzieła europejskie. Przyjęto zasadę, iż kraje te powinny zadbać, aby osiąganie ponad 50% udziału dzieł europejskich w programach nadawców podlegających ich jurysdykcji następowało stopniowo, na podstawie stosownych kryteriów, uwzględniających obowiązki nadawców wobec widzów w zakresie informacji, edukacji, kultury i rozrywki. Ograniczenia proporcji nie dotyczą dzienników, wydarzeń sportowych, teleturniejów, reklam, usług teletekstowych i telesprzedaży. |
Ograniczenia szczególne dotyczące reklamy, telesprzedaży i sponsoringu |
Zgodnie z Art. 11 Konwencji reklamy i telesprzedaż powinny być rzetelne i uczciwe, nie mogą wprowadzać w błąd ani przynosić szkody interesom konsumentów. Ze względu na ochronę telewidzów wprowadzono ograniczenia czasu emisji przekazów promocyjnych. Reklama i telesprzedaż nie mogą zajmować więcej niż 20% danej godziny zegarowej, a dziennie więcej niż 20% czasu nadawania programu. Przewidziano również wiele ograniczeń dotyczących towarów lub usług, które w ogóle lub tylko w pewnych sytuacjach nie mogą być przedmiotem przekazów reklamowych. W celu zagwarantowania niezależności nadawców rozpowszechniających w swoich programach przekazy reklamowe wprowadzono zasadę, ze reklamodawcy nie mogą mieć wpływu redakcyjnego na treść tych programów. O fakcie sponsorowania audycji nadawca powinien wyraźnie poinformować telewidzów przez umieszczenie stosownych informacji na początku lub na końcu programu. |
Tabela nr 3 cd. Ograniczenia dotyczące treści rozpowszechnianych programów telewizyjnych regulowane przez konwencje europejskie
Dyrektywa Rady Nr 89/552/EWG oraz Dyrektywa Rady Nr 97/36/WE |
|
Typ ograniczeń |
Regulacje |
Ograniczenia ogólne |
Generalna reguła wynikająca z artykułu 22a Dyrektywy nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek zagwarantowania, aby audycje telewizyjne nie podżegały do nienawiści na tle rasowym, płci, religii lub narodowości. |
Ochrona małoletnich telewidzów |
Całkowicie zakazano nadawania audycji, które mogą poważnie zaburzyć fizyczny, umysłowy lub moralny rozwój małoletnich. Chodzi tu m.in. o audycje zawierające treści pornograficzne oraz w sposób nieuzasadniony eksponujące przemoc. Jeśli natomiast konkretne przekazy mogłyby mieć niekorzystny wpływ na fizyczny, umysłowy lub moralny rozwój małoletnich odbiorców, to mogą być one nadawane tylko wówczas, gdy czas ich emisji oraz zastosowane środki techniczne pozwalają w sposób uzasadniony przyjąć, iż audycje te nie będą oglądane bądź słuchane przez małoletnich. Z Art. 22 ust. 3 Dyrektywy wynika ponadto, że jeśli rozpowszechnienie tego typu audycji nie jest zakodowane powinny być one poprzedzone odpowiednią zapowiedzią akustyczną lub odpowiednio oznaczone w trakcie ich emisji, że przeznaczone są one tylko dla widzów dorosłych. |
Transmisje wydarzeń o szczególnej wadze dla społeczeństwa |
Państwom Członkowskim przyznano prawo do wprowadzenia stosownych regulacji, które mają zagwarantować, aby nadawcy podlegający ich jurysdykcji nie nadawali na zasadzie wyłączności relacji z imprez, które dane państwo uznaje za wydarzenie szczególnej wagi dla społeczeństwa, w taki sposób, aby pozbawić znaczną część widowni na ich terytorium możliwości obserwowania takich wydarzeń. Jeśli dane państwo zdecyduje się na wprowadzenie tego typu regulacji, zobowiązane jest sporządzić listę określonych wydarzeń, które uważa za wydarzenia o dużym znaczeniu dla społeczeństwa. |
Produkcja i rozpowszechnianie utworów europejskich |
Zobowiązano Państwa Członkowskie do podjęcia stosownych środków gwarantujących, że nadawcy podlegający ich zwierzchnictwu przeznaczą większą część czasu nadawania swoich programów na utwory europejskie. Przyjęto zasadę, iż kraje te powinny zadbać, aby osiąganie ponad 50% udziału dzieł europejskich w programach nadawców podlegających ich jurysdykcji następowało stopniowo, na podstawie stosownych kryteriów, uwzględniających obowiązki nadawców wobec widzów w zakresie informacji, edukacji, kultury i rozrywki. Ograniczenia proporcji nie dotyczą dzienników, wydarzeń sportowych, teleturniejów, reklam, usług teletekstowych i telesprzedaży. Dyrektywa wprowadza stosunkowo szeroką definicję utworów europejskich. Należy za nie uznać:
|
Ograniczenia dotyczące reklamy, telesprzedaży i sponsoringu |
Ze względu na ochronę telewidzów wprowadzono ograniczenia czasu emisji przekazów promocyjnych. Reklama i telesprzedaż nie mogą zajmować więcej niż 20% danej godziny zegarowej, a dziennie więcej niż 15% czasu nadawania programu. |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Europejskiej Konwencji o Telewizji Ponadgranicznej oraz Dyrektywy Rady Nr 89/552/EWG
Realizacja postanowień wynikających z Dyrektywy Nr 89/552/EWG oparta jest na zasadzie państwa siedziby nadawcy, która oznacza, iż jedynie państwo, na którego terytorium program jest nadawany, jest uprawnione, a także zobowiązane do kontroli zgodności tego programu z Dyrektywą.
Artykuł 2:
§ 1. Każde Państwo Członkowskie zapewnia, aby wszystkie transmisje telewizyjne nadawane przez nadawców telewizyjnych podlegających jego kompetencji były zgodne z regułami systemu prawnego stosowanego do transmisji przeznaczonej dla widowni w tym Państwie Członkowskim.
W świetle Art. 2 ust. 1 Dyrektywy każde Państwo Członkowskie zobowiązane jest do zapewnienia, aby wszystkie transmisje telewizyjne nadawane przez nadawców telewizyjnych podlegających jego kompetencji były zgodne z postanowieniami Dyrektywy. W celu uniknięcia praktycznych trudności związanych z ustalaniem, zwierzchnictwu którego kraju podlega konkretny nadawca, twórcy Dyrektywy przyjęli szczegółową regulację w tym zakresie. Zwierzchnictwu prawnemu danego Państwa Członkowskiego podlegają przede wszystkim nadawcy prowadzący w tym kraju swoją działalność, co ma miejsce wówczas, gdy:
nadawca ma swoją siedzibę na terytorium tego Państwa Członkowskiego i decyzje redakcyjne dotyczące układu programowego podejmowane są w tym państwie
jeśli nadawca ma swoją siedzibę na terytorium tego państwa, lecz decyzje redakcyjne dotyczące układu programowego podejmowane są na terytorium innego kraju Unii Europejskiej, to uważa się, że nadawca prowadzi działalność na terytorium tego państwa, w którym działa znacząca część personelu zaangażowanego w emisję programów telewizyjnych; jeśli znacząca część personelu zaangażowanego w emisję programów telewizyjnych działa na terytorium każdego z tych państw, to uważa się, że nadawca prowadzi działalność na terytorium tego kraju, w którym ma on swoją siedzibę, a gdy znacząca część personelu zaangażowanego w emisję programów telewizyjnych nie działa na terytorium żadnego z tych państw członkowskich, to uznaje się, że nadawca prowadzi działalność w kraju, w którym po raz pierwszy rozpoczął nadawanie programu zgodnie z systemem prawnym tego państwa pod warunkiem, że utrzymuje on stałe i rzeczywiste związki z gospodarką tego kraju
jeśli nadawca ma siedzibę na terytorium tego kraju członkowskiego, lecz decyzje redakcyjne dotyczące układu programowego podejmowane są w państwie spoza Unii albo odwrotnie, to uznaje się, że nadawca prowadzi działalność w tym Państwie Członkowskim pod warunkiem, że znacząca część personelu zaangażowanego w emisję programów telewizyjnych działa na terytorium tego państwa
Jeżeli na podstawie wskazanych wyżej kryteriów nie można ustalić jurysdykcji, którego Państwa Członkowskiego podlega konkretny nadawca, to wówczas przyjmuje się, że podlega on jurysdykcji tego kraju, który przyznał mu wykorzystaną częstotliwość. Jeśli natomiast nadawca nie używa częstotliwości przyznanej przez żadne Państwo Członkowskie, to rozstrzygające znaczenie może mieć fakt korzystania przez niego z pojemności satelity przydzielonego krajowi należącemu do Wspólnoty Europejskiej, a jeśli nawet ten ostatni przypadek nie ma miejsca, to wówczas należy wziąć pod uwagę to Państwo Członkowskie, którego łącza satelitarne wykorzystuje konkretny nadawca. W ostateczności, gdy zawiodą wszystkie opisane sposoby ustalenia jurysdykcji, której podlega konkretny nadawca kwestię tę należy rozstrzygnąć na podstawie przepisów dotyczących siedziby wynikających z Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Ograniczenia dotyczące treści rozpowszechnianych programów telewizyjnych uregulowane przez Konwencję o Telewizji oraz Dyrektywę Rady Nr 89/552/EWG zawiera tabela nr 3.
INTERNET A PRAWO EUROPEJSKIE
Nie ulega wątpliwości, że publikacje internetowe stanowią zagrożenie dla praw autorskich zarówno osobistych, jak i majątkowych, gdyż umożliwiają wykorzystanie na szeroką skalę zawartych w nich materiałów z pominięciem tych praw. Stąd też powstaje problem stworzenia i upowszechnienia aparatu administracyjno - kontrolnego, który czuwałby nad przestrzeganiem w Internecie nie tylko praw autorskich ale i prawa prasowego i jednocześnie nie stanowił bariery dla rozwoju tego zyskującego na popularności medium.
W prawie unijnym głównym aktem prawnym regulującym kwestie odpowiedzialności za treści zamieszczane w Internecie jest Dyrektywa Rady Nr 2000/31/WE w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego zwana potocznie Dyrektywą o Handlu Elektronicznym z dnia 8 czerwca 2000 r.
Choć Dyrektywa o Handlu Elektronicznym reguluje większość kwestii związanych z Internetem pozostawia ona znaczną swobodę w stanowieniu prawa w tym zakresie Krajom Członkowskim. Na przykład blogi prywatne w ogóle nie są regulowane na poziomie europejskim i podlegają wyłącznie prawu krajowemu.
ZAKOŃCZENIE
Choć w zasadzie istnieje wiele dokumentów prawnych dotyczących funkcjonowania mediów na rynku europejskim, nadal nie wszystkie aspekty tego prawa zostały uregulowane, co wynika przede wszystkim z niezwykłego tempa rozwoju różnorodnych form przekazu. Na przykład dotychczas nie istnieją jeszcze szczegółowe przepisy dotyczące telewizji na żądanie, która staje się coraz popularniejsza na zachodzie Europy.
W powyższym opracowaniu podjęto próbę usystematyzowania aktów europejskich regulujących funkcjonowanie prasy, telewizji, radia czy też Internetu.
BIBLIOGRAFIA
Dyrektywa Rady Nr 2000/31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego, w ramach rynku wewnętrznego.
Dyrektywa Rady Nr 97/36/WE z dnia 30 czerwca 1997 r. zmieniająca dyrektywę Rady 89/552/EWG, w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących wykonywania telewizyjnej działalności tranmisyjnej.
Dyrektywa Rady Nr 89/552/EWG z dnia 3 października 1989 r. w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących wykonywania telewizyjnej działalności transmisyjnej (Dz. Urz. WE L 298 z 17 października 1989 r.)
Dyrektywa Rady Nr 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej.
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.).
Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r. (nieoficjalny tekst jednolity opracowany przez Sekretariat Rady Europy).
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Prawo mediów, pr. zb. pod red. J. Barty, R. Markiewicza, A. Matlaka, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005.
Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. 1984 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. 04.253.2531 z późn. zm.).
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Prawo mediów, pr. Zb. pod red. J. Barty, R. Markiewicza, A. Matlaka, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, s. 35.
Ibidem, s. 35.
Prawo mediów, op. cit., s. 37.
Ibidem, s. 40.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Prawo Mediów, op. cit., s.506.
Ibidem, s.506.
Prawo mediów, op. cit., s.507.
Ibidem, s.508.
Prawo mediów, op. cit., s. 509.
Dyrektywa Rady Nr 92/100/EWG.
Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r.
Prawo mediów, op. cit., s. 77.
Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej.
Ibidem.
Prawo mediów, op. cit., s. 78.
Prawo mediów, op. cit., s.78.
Prawo mediów, op. cit., s.85 - 86.
Dyrektywa Rady Nr 97/36/WE.
Prawo mediów, op. cit., s. 86 - 87.
19