40

1/2001

Jak informuj¹ media,

zjawiska atmosferyczne, tak jak
wiele innych, maj¹ w³aœciwoœ-
ci periodyczne. Tak zmienia siê
minimalna œrednia temperatura
na ziemi, intensywnoœæ opadów,
a tak¿e koniunktura na gie³dzie
albo postêp techniczny. Takie
zmiany opisywane s¹ dobrze
przez fale Eliota.

Tegoroczne powodzie znów

zaskoczy³y wielu ludzi. W hy-
drologii istniej¹ pojêcia okreœla-
j¹ce przep³ywy wody charakte-
ryzuj¹ce np. w³asnoœci rzeki.
Istnieje wiêc przep³yw okreœlo-
ny w m

3

/s dla stanów minimal-

nych, œrednich, maksymalnych
oraz przep³yw katastrofalny
zwany wod¹ stulecia. Oznacza

Krzysztof Cedro

instalacje

odgromowe

Mija kolejny burzliwy sezon

2001. W tym roku przyroda

przypomnia³a o sobie ze

zdwojon¹ si³¹. Specjaliœci

od pogody ostrzegaj¹ nas,

¿e wchodzimy w okres

intensyfikacji gwa³townych

zjawisk atmosferycznych.

to, ¿e raz na sto lat p³ynie wo-
da o niespotykanych dla danej
rzeki przep³ywach. To, ¿e woda
stulecia pojawi³a siê w tym ro-
ku nie po stu latach lecz po czte-
rech, znów zaskoczy³o ludzi,
którzy ledwo otrz¹snêli siê po
stratach spowodowanych powo-
dzi¹ przed czterema laty. Zjawis-
ka piorunów podlegaj¹ podob-
nym cyrkulacjom. To, ¿e wy³a-
dowanie nast¹pi³o wczoraj i do-
kona³o strat w naszych urz ¹-
dzeniach nie znaczy, ¿e teraz
przez kolejne piêædziesi¹t lat

mo¿emy spaæ spokojnie. Ra-
chunek prawdopodobieñstwa
i prawo wielkich liczb nie daj¹ ta-
kiej gwarancji. Kolejne wy³ado-
wanie – dziœ lub jutro – jest tak
samo prawdopodobne, jak i to,
¿e wy³adowanie nie nast¹pi
przez kolejnych sto lat. Fakt wy-
grania w Toto–Lotka dziœ ozna-
cza, ¿e jutro mamy tak¹ sam¹
szansê na wygran¹.

Informacje o stratach i wy-

padkach œmiertelnych docieraj¹
do wszystkich tylko w sytu-
acjach najbardziej drastycznych,

F

42

1/2001

gdy spali siê kilka domów lub
zostan¹ zabici ludzie. W wielu
wypadkach informacja o takim
zdarzeniu dociera tylko do spe-
cjalistów zajmuj¹cych siê och-
ron¹ odgromow¹ i do s¹siadów
pokrzywdzonych. Straty nie s¹
powodem do chwalenia siê.
Szkoda, ¿e nie prowadzi siê
dok³adnych statystyk
dotycz¹cych takich wypadków.
Niestety, firmy ubezpieczeniowe,
które dysponuj¹ co prawda
czêœciowymi danymi na temat
strat, nie s¹ zainteresowane ich
publikacj¹, traktuj¹c wyp³aty
jako tajne informacje. Wydaje
siê byæ bardzo logiczn¹ wspó³-
praca miêdzy firmami ubezpie-
czeniowymi a profesjonalnymi
firmami, zajmuj¹cymi siê ochro-
n¹ odgromow¹. Tutaj ma miejs-
ce rzadko spotykana sytuacja,
gdy wszyscy zainteresowani od-
nosz¹ korzyœci: firma asekura-
cyjna z racji ograniczania wyp-

nêtrznej. Sytuacja taka jest
czêœciowo wynikiem ogromnej
presji inwestora na ograniczenie
kosztów instalacji, czego skut-
kiem jest wygrywanie przetar-
gów przez ludzi, maj¹cych firmy
w tzw. teczce, których poziom
oferowanych us³ug pozostawia
wiele do ¿yczenia, a wiedza
przez nich reprezentowana opie-
ra siê na doœwiadczeniach z lat
siedemdziesi¹tych i osiemdzie-
si¹tych. Tak te¿ by³o i w tym
przypadku.

Na marginesie nale¿a³oby tu

nadmieniæ, ¿e o ile budowa
uziomów i po³¹czeñ wyrów-
nawczych w trakcie stawiania
murów i monta¿u instalacji nie
nastrêcza wielkich k³opotów,
o tyle konstrukcja poprawnego
systemu odgromowego po za-
siedleniu budynku jest bardzo
k³opotliwa, kosztowna,
a w niektórych przypadkach nie-
mo¿liwa.

Opisywany budynek zosta³

wyposa¿ony w niezbêdne urz ¹-
dzenia i systemy takie, jak:

n

sieæ komputerowa obejmuj¹-
ca serwer i 9 komputerów;

n

instalacja sygnalizacji w³a-
mania;

n

centrala telefoniczna i sieæ te-
letechniczna zawieraj¹ca mo-
demy do ³¹cznoœci zewnêt-
rznej;

n

system sterowania klimatyza-
cj¹;

n

system nadzoru wizyjnego
(telewizja przemys³owa);

n

instalacja RTV i TV SAT;

n

sterowanie bram¹;

n

bramofon;

n

sterownik pieca c.o.
Wszystkie wy¿ej wymienione

systemy i wiêkszoœæ ich ele-
mentów sk³adowych, zosta³y
uszkodzone przez wy³adowa-
nie, które nast¹pi³o w nocy
podczas burzy. Prawdopodob-
nym punktem wy³adowania by³
stojak anten RTV i SAT. Oczywiœ-
cie budynek i sprzêt zosta³y

³ a t y, firma instala-
cyjna z powodu ot-
warcia siê rynku dla
jej us³ug i wreszcie
sam zainteresowa-
ny, czyli u¿ytkow-
nik, któremu osz-
czêdzamy wydat-
ków i stresów. Jak
wygl¹da praktyka
w takich przypad-
kach? Oto typo-
wy przypadek wy-
³ a d o w a n i a
w obiekt, analizowa-
ny przez nas w czer-
wcu tego roku.

Œrednio zamo¿ny

inwestor wybudo-
wa³ dom, który
mia³ spe³niaæ fun-
kcje mieszkalne dla
rodziny, a zarazem
czêœciowo s³u¿yæ
jako biuro firmy.
Projektant instalacji
elektrycznej zapro-
jektowa³ wewnêt-

rzne po³¹czenia wyrównawcze,
tzw. ekwipotencjalizacjê oraz
szcz¹tkowo instalacjê ochronni-
ków przeciwprzepiêciowych.
Projekt zawiera³ rysunki przed-
stawiaj¹ce instalacjê odgromo-
w¹ i uziom. Typow¹ postaw¹ in-
westora podczas realizacji budo-
wy jest niechêæ wydawania pie-
niêdzy na rzeczy, których nie wi-
daæ i które nie œwiadcz¹ o jego
wyj¹tkowej pozycji. I tak, w jego
mniemaniu, mo¿na spokojnie
wydaæ pieni¹dze na poz³acan¹
armaturê czy telewizor plazmo-
wy, lecz chêæ du¿ych oszczêd-
noœci dotyczy przede wszystkim
takich instalacji, jak wymienione
powy¿ej. Tak te¿ by³o i w tym
wypadku.

Osobnym rozdzia³em w ta-

kich sytuacjach, jest postawa in-
stalatorów, którzy niewystarcza-
j¹co przestrzegaj¹ przed kon-
sekwencjami braku ochrony od-
gromowej wewnêtrznej i zew-

43

1/2001

wczeœniej ubezpieczone. Ostrze-
gam jednak potencjalnych ubez-
pieczaj¹cych siê i radzê czytaæ
dok³adnie warunki ubezpiecze-
nia. Po wy³adowaniu i wyst¹-
pieniu rozleg³ych strat firma
asekuracyjna przyœle specjalis-
tê, który bêdzie ¿¹da³ dowodu
na fakt bezpoœredniego wy³a-
dowania w obiekt. Takiego do-
wodu w bardzo wielu przypad-
kach nie bêdziemy mogli ani
znaleŸæ, ani przedstawiæ, ale to
ju¿ zupe³nie inny temat, który
byæ mo¿e podejmiemy w kolej-
nym numerze.

Reasumuj¹c: szacunkowe

straty, okreœlaj¹ce tylko war-
toœæ uszkodzonego sprzêtu siê-
ga³y 70 tys. z³otych. Straty
z powodu przestoju firmy i ko-
niecznoœci za³atwienia formal-
noœci, zwi¹zanych z wyp³at¹
odszkodowania (jeœli taka rze-
czywiœcie nast¹pi) s¹ trudne do
oszacowania. Obliczony przez
nas koszt pe³nej ochrony obiek-
tu zawiera³ siê w kwocie 24 tys.
z³otych, a wiêc stanowi³ trze-
ci¹ czêœæ wysokoœci poniesio-
nych strat. Opisany przypadek
nie jest odosobniony i wieloletnia
praktyka wskazuje, ¿e jest przy-
padkiem typowym, a nawet
wzorcowym.

Akcentem optymistycznym

jest powolna zmiana w traktowa-
niu problemów ochrony odgro-
mowej, jak¹ obserwujemy w os-
tatnich latach. Niezale¿ni specja-
liœci szacuj¹, ¿e w Polsce tylko
5% obiektów budowlanych po-
siada ochronê odgromow¹
zewnêtrzn¹ i wewnêtrzn¹. Po-
zosta³a do zagospodarowania –
95 procentowa – czêœæ z pew-
noœci¹ skusi firmy produkcyjne
i instalacyjne do wzmo¿onych
wysi³ków promocyjnych, co
z czasem zwiêkszy œwiado-
moœæ inwestorów i otworzy no-
wy rynek us³ug specjalistycz-
nych. Ogromny niepokój bêdzie
jednak budziæ poziom wykony-

wanych us³ug. Brak dostatecz-
nej informacji o firmach specja-
listycznych, z których inwestor
móg³by wybieraæ wykonawcê,
powoduje, ¿e wykonania takich
robót podejmuj¹ siê dziœ osoby,
które temat znaj¹ bardzo po-
bie¿nie. Wielokrotnie wykonuj¹c
pracê doradcy, by³em zdumio-
ny telefonicznymi pytaniami ins-
talatora, który dosta³ zlecenie
zabezpieczenia, np. systemu
komputerowego i ¿¹da³ infor-
macji w pigu³ce, jak ma to pop-
rawnie zrobiæ.

Niestety zabezpieczenie prze-

ciwprzepiêciowe nadal wielu
osobom kojarzy siê z zabezpie-
czeniami nadpr¹dowymi, do za-
montowania których wystarczy
przynieϾ w kieszeni aparat,
pod³¹czyæ go pod dwa kabelki
i ju¿ dzia³a. Budowa systemu
ochrony nie jest prac¹ ³atw¹
i wymaga wiedzy z wielu po-
krewnych dziedzin. Analiza skut-
ków wy³adowania, uwzglêdnia-
j¹ca sprzê¿enia galwaniczne,
indukcyjne i pojemnoœciowe, za-
biera wiele godzin pracy. Zbiera-
nie informacji na temat pozio-
mów sygna³ów u¿ytecznych,
ich czêstotliwoœci granicznych,
symetrii lub niesymetrii, to kolej-
na praca na obiekcie zwi¹zana
ze studiowaniem kart katalogo-
wych, instrukcji DTR, konsulta-
cjami ze specjalistycznymi fir-
mami konserwuj¹cymi sprzêt.
A jeszcze dodatkowo, ka¿dy
projekt powinien uwzglêdniaæ
aspekt ekonomiczny. Bo czy
warto na przyk³ad zabezpieczaæ
ochronnikiem o wartoœci 200
PLN element, który kosztuje 10
PLN. Zazwyczaj nie, jeœli ele-
ment pracuje autonomicznie i nie
ma wp³ywu na pracê innych
systemów. Tak, jeœli uszkodze-
nie tego elementu ma wp³yw na
pracê innych wa¿nych syste-
mów np. wy³¹cza maszynê,
której godzina pracy kosztuje
dziesi¹tki tysiêcy z³otych. Tak,

jeœli uszkodzenie elementu ma
wp³yw na bezpieczeñstwo ludzi
lub mo¿e byæ przyczyn¹ klêski
ekologicznej. Jako przyk³ad
podam przypadek, z którym mia-
³em do czynienia w ostatnim ok-
resie. Na skutek pobliskiego wy-
³adowania zosta³y uszkodzone
dwie diody prze³¹czaj¹ce
o wartoœci 0,60 PLN. Diody pra-
cowa³y w panelu obs³uguj¹-
cym transmisjê rozmów miê-
dzynarodowych przez antenê
satelitarn¹. Ile kosztuje minuta,
godzina takiego przestoju? Wie-
dz¹ pewnie zainteresowani.
A diody kosztowa³y tylko 0,60
z³otych.

Pomimo pozornej konserwa-

tywnoœci w tej dziedzinie, jakby
siê mog³o wydawaæ postron-
nym obserwatorom, ostatnie la-
ta przynios³y wiele zmian. W in-
stalacjach odgromowych stosu-
je siê coraz czêœciej materia³y,
o jakich instalator lat siedemdzie-

F

44

1/2001

si¹tych i osiemdziesi¹tych nie
móg³ nawet marzyæ. MiedŸ,
stal nierdzewna, elementy dwu-
metalowe zapobiegaj¹ce korozji,
s¹ do dyspozycji ka¿dego odpo-
wiedzialnego projektanta lub ins-
talatora. To jest rewolucja mate-
ria³owa, ale rewolucjê zasadni-
cz¹, zmieniaj¹c¹ sposób pro-
wadzenia zwodów, obliczania
stref os³onowych i wprowadza-
j¹c¹ strefy ochronne na obiekcie
posiadaj¹cym swoj¹ klasê och-
ronnoœci, wprowadz¹ nowe nor-
my nawi¹zuj¹ce do norm miê-
dzynarodowych serii IEC 1024 i
1312.

Ka¿dy projektant, próbuj¹cy

zastosowaæ nowoczesne euro-
pejskie zasady projektowania,
jest zmuszony do korzystania
z norm w wydaniu oryginalnym
(IEC, ENV) lub z norm krajowych
s¹siadów, np. VDE. Niektóre in-
formacje znajdzie on tak¿e
w ksi¹¿kach i artyku³ach spec-
jalistów, jednak ci¹gle s¹ to in-
formacje nieformalne i bêd¹ one
nimi dopóty, dopóki PKN nie
opublikuje w³aœciwych, obo-
wi¹zuj¹cych nowych norm pol-
skich. Podstawow¹ trudnoœci¹
przy projektowaniu jest choæby
taka prozaiczna czynnoϾ, jak
nadanie klasy ochronnoœci
obiektu. Z niej bowiem wynikaj¹
dalsze zasady prowadzenia siat-
ki zwodów, przewodów odpro-
wadzaj¹cych i liczenia k¹tów

os³onowych. Niezwykle pomoc-
ny w tym przypadku jest przygo-
towywany w³aœnie program,
pomagaj¹cy liczyæ podstawowe
parametry projektowanej instala-
cji odgromowej. Nazywa siê on
„GromExpert” i bêdzie rozpow-
szechniany jako „free ware”. Fir-
ma SPINPOL H.T. udostêpni go
bezp³atnie na stronie www.
spinpol.com.pl/. Obecnie w wer-
sji testowej mo¿na go otrzymaæ
przez internet, zg³aszaj¹c zapo-
trzebowanie na adres spinpol
@spinpol.com.pl/.

Specjaliœci spodziewaj¹ siê

równie¿ wiele po uruchopmieniu
w Polsce nowego systemu mo-
nitoringu wy³adowañ. Francus-
ki system „SAFIR” jest w³aœnie
montowany i testowany, a s k ³ a-
da siê z dziewiêciu stanowisk
wyposa¿onych w anteny, które
na podstawie pomiarów impul-
sów pola elektromagnetycznego
okreœl¹ miejsce wy³adowania
z dok³adnoœci¹ do 500 m, da-
j¹c jednoczeœnie wgl¹d w sze-
reg innych parametrów wy³ado-
wania. Dok³adnoœæ taka jest
niestety zbyt ma³a, aby mo¿na
j¹ by³o wykorzystywaæ w pod-
obnych przypadkach, jak opisa-
ne zosta³o wy¿ej, gdy trzeba
udokumentowaæ firmie ubezpie-
czeniowej dok³adny czas i miej-
sce wy³adowania. Szkoda! Sys-
tem bêdzie jednak przydatny do
pog³êbienia zarówno wiedzy na
temat samych wy³adowañ, jak
i statystyk, bowiem mapy burzo-
we, z których obecnie korzysta-
my, pochodz¹ z lat 1891-1930 i
1946-1955. Jego przeznaczenie
zosta³o odgórnie okreœlone do
prognozowania pogody – st¹d
wybór takich w³aœciwoœci sys-
temu, którym bêdzie zarz¹dza³
Instytut Meteorologii i Gospodar-
ki Wodnej.

Nowoœci¹ na rynku s¹ tzw.

„piorunochrony aktywne”, pro-
mowane przez dwie polskie fir-
my GALMAR i MEGATECH. Bu-
dz¹ one wiele kontrowersji
i sprzecznych opinii. W materia-
³ach reklamowych przedstawia-
ne s¹ jako panaceum na wszel-
kie problemy z prowadzeniem
zwodów zarówno na nowoczes-
nych wysokoœciowcach, jak
i w ma³ych domach jednoro-
dzinnych. Okreœlane futurystycz-
nie jako „Instalacje odgromowe
XXI wieku” s¹ na tyle tajemni-
czymi urz¹dzeniami, ¿e nawet
sami ich promotorzy nie potrafi¹
opowiedzieæ, jak dzia³aj¹.
Chêtnie zaœ opowiadaj¹ o tym,
¿e kszta³ty geometryczne pro-
jektowa³y zaawansowane kom-
putery, ¿e sterowanie zapewnia
skomplikowana elektronika.
Ogólnie mamy odnieœæ wra¿e-
nie, ¿e jest to produkt powsta³y
w wyniku u¿ycia najnowoczeœ-
niejszych technologii. A ¿e tak
prawdopodobnie nie jest, posta-
ramy siê udowodniæ w nastêp-
nym artykule.

W naszej strefie klimatycznej

okres nasilenia burzowego wys-
têpuje na prze³omie wiosny i la-
ta. Oczywiœcie, niejednokrotnie
zdarza nam siê s³yszeæ wy³a-
dowania równie¿ podczas luto-
wej burzy œnie¿nej. W wyniku
du¿ej ró¿nicy potencja³u, jaka
wystêpuje miêdzy chmurami
burzowymi a ziemi¹, nastêpuje
wy³adowanie elektryczne obja-
wiaj¹ce siê w postaci œwiec¹-
cej nieregularnej krzywej, czês-
to z odga³êzieniami, o skumulo-
wanej energii roz³adowuj¹cej
siê w bardzo krótkim czasie –
rzêdu milisekund. Tyle w³aœnie
trwa proces niszczenia naszego
wieloletniego dorobku. Czy war-
to ryzykowaæ?

q