1.

Poglądy na naturę świata i bytu – jońscy filozofowie przyrody.

a)

Tales. Woda jako zasada świata. Przedmiotem jego dociekań była przyroda i pytania z

jakiego rodzaju ciał powstała. Szukał materii, która istniała, ale uległa przetworzeniu

w inne rodzaje materii. Obserwując, że wszystko, co żyje jest wilgotne, a wszystko, co

wysycha – umiera, sformułował pogląd, że wszystko jest z wody. Pierwsi filozofowie

przyrody nie znali abstrakcyjnego pojęcia materii, która miałaby być jednym ze

składników ciała. Uważali, że ożywienie – zdolność poruszania się jest podstawową

właściwością materii. Nieoddzielanie materii od siły, życia, duszy było tak

charakterystyczne, że nazywano ich hilozoistami.

b)

Anaksymenes. Powietrze jako zasada świata. Zachowywał poglądy Anaksymandra o

bezkresie i wiecznym ruchu. W przeciwieństwie jednak do niego utożsamił bezkresną

materię z powietrzem, analogicznie jak Tales z wodą. Wydawało się ono

Anaksymenesowi ilościowo nieskończone. Rozumiał, że może mieć ono różną

gęstość i zależnie od tego przechodzić w różne stany skupienia, a te powiązał w

końcu z ciepłem.

c)

Anaksymander. Bezkres jako zasada świata. Zaczął używać terminu „początek” – arche.

Stal się on dla filozofa czymś więcej niż pierwszym momentem rozwoju rzeczy. W

przeciwieństwie do Talesa uważał, że to, co istniało na początku nie przestaje istnieć,

lecz przybiera inne kształty. Arche stała się więc już nie potocznym początkiem ale

zasada rzeczy, jej pierwotną i właściwa naturą. Owej zasady nie poszukiwał w

rzeczach obserwowanych czy żywiołach. Znalazł ją w „bezkresie” – aperion. Z

bezkresu, jakby z rezerwuaru materii stale powstaje przyroda. Bezkres istniał na

początku i nadal istnieje, ale traci swa nieokreśloność w miarę jak kształtuje się z

niego przyroda. Przyczyną tego kształtowania się jest ruch. Anaksymander stworzył

pierwszą niemitologiczną kosmogonię. Bezkres musi być niewyczerpalny w związku z

nieograniczonym rozrostem przyrody; nie poddaje się obserwacji, ale dochodzi się do

niego na drodze dedukcji.

d)

Heraklit. Ogień jako faza wiecznej przemiany świata – zasadą. Obok rozważań nad

początkiem przyrody szukał jej własności. Podstawową własnością okazała się

zmienność. Wszystko jest jak rzeka – wszystko płynie (panta rhei). Nie możemy

powiedzieć, że jesteśmy, tak jak nie da się wejść do tej samej rzeki. Pewne jest tylko,

że wszystko się zmienia. W stałym upływaniu rzeczy zacierają się granice między

przeciwnościami. Dzień i nos, młodość i starość, życie i śmierć są tym samym.

Dociekania nad zasadą świata tracą na znaczeniu. Nie ma mowy o początku świata –

wszystko odwiecznie się przekształca. Wszechświatem musi rządzić zatem jakiś

kosmiczny rozum.

e)

Parmenides. Teoria bytu. Podzielał poglądy Heraklita o przeciwieństwach, ale uważał,

że skoro zjawiska są tak pełne sprzeczności, to znaczy, że nie są prawdziwym

obrazem bytu. O niczym w przyrodzie nie można rzec, że jest, tylko, że staje się. Z

konieczności trzeba powiedzieć, że tylko to, co jest istnieje. Byt jest a niebytu nie ma

(ontologiczna zasada tożsamości). Byt nie ma początku, bo z czego miałby powstać?

f)

Demokryt. Atomizm. Materia składa się z atomów, które są niepodzielnymi

cząstkami, niezmiennymi, ale dzięki ruchowi w przestrzeni stwarzają stale nowy układ

świata. Atomy poruszają się w próżni, która jest konieczna by umożliwić im

przemieszczanie się. Atomy Są bytem, a próżnia niebytem. Byt nie bardziej istnieje od

niebytu. Uznając próżnię atomiści pojmowali materie jako nieciągłą. Naprawdę

istnieją tylko atomy i próżnia, a własności zmysłowe są umowne (subiektywne).

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii