3 1 zwyklad Epistemologia Prawd Nieznany (2)

background image

Wykład. 3.1. PRAWDA. SPÓR O ISTOTĘ PRAWDY.

I.

POJĘCIE PRAWDY.

W sporze o naturę prawdy filozofowie i uczeni pytają:

Czym jest prawda?

Czy nasze poznanie może mieć wartość?

Czy da się poznać i zdefiniować prawdę?

Czy są mierniki (kryteria) pozwalające odróżniać prawdę od fałszu?

Czy potrafimy wyeliminować błędy poznawcze?

Spór o naturę prawdy to po pierwsze spór między:

dogmatyzmem a sceptycyzmem,

absolutyzmem i relatywizmem.

Najbardziej niebezpiecznymi poglądami dla obrońców prawdy są sceptycyzm (poznaliśmy go

na poprzednim wykładzie) i relatywizm.

Relatywizm prawdy. Według wielu filozofów nasza prawda i wiedza jest zmienna, względna,

cząstkowa, niepewna, zmienna, subiektywna (Wielu ludzi potocznie uważa, że nasza prawda jest

stała, a ona jest zmienna i względna; podręczniki zawierające różne teorie naukowe trzeba ciągle

aktualizować). Uważamy, że prawda jest pełna, a ona jest cząstkowa, pewna i oczywista, a ona

jest niepewna, sądzimy, że jest obiektywna, a ona jest subiektywna (to co jest prawdą dla Iksa,

nie jest prawdą dla Ygreka).

Według relatywistów prawda ma ograniczony zakres:

dotyczy tylko zdań opisowych („Jan jest niski”),

nie dotyczy pytań („Kiedy jadłeś powietrze?”),

nie dotyczy ocen, ponieważ one wyrażają uczucia („Warszawa jest piękna, mieszkają w

niej mądrzy dobrzy ludzie”).

background image

Dzisiaj słońce świeci”. Czy takie zdanie jest bezwarunkowo prawdziwe bez względu na to, kto i

kiedy je wypowiada? Czy jest ono prawdziwe bezwzględnie (bezwarunkowo) dla wszystkich

ludzi i dla wszystkich czasów - zawsze i dla każdego? Czy prawda jest względna czy

bezwzględna?

Według prof. I. M. Bocheńskiego panuje dzisiaj moda, aby mówić, że wszystko jest

względne.

Jakie są argumenty przemawiające za względnością, czy relatywizm jest łatwy do obalenia?

Zdanie „Dzisiaj pada deszcz” jest względnie prawdziwe, bo w Warszawie pada, a w

Moskwie nie pada”. Trzeba – zdaniem Bocheńskiego - w wymienionym zdaniu

sformułować w sposób zupełny, co się miało na myśli i zrozumiemy, że nie mamy tu do

czynienia ze względnością.

Jeśli ktoś mówi: „Dzisiaj pada”, to ma na myśli, że pada „tu” w Warszawie, konkretnego dnia, o

konkretnej godzinie, że jest mżawka lub burza, lub jaka ilość wody spadła na metr sześcienny, a

nie, że pada wszędzie. Nieporozumienie w tym wypadku wynika z „niezupełnego”

sformułowania zdań. (zob. I. M. Bocheński)

Naukowiec w laboratorium zapisuje: „W takich to a takich okolicznościach, dnia takiego,

o godzinie dziesiątej, minut dwadzieścia, sekund piętnaście, wskazówka amperomierza

znajdowała się w takiej to a takiej pozycji”. Zdanie to jest prawdziwe, tylko wtedy, gdy

rzeczywiście „odpowiada” danemu „stanowi rzeczy”, gdy wskazówka amperomierza

rzeczywiście w danej chwili i w danych okolicznościach znajdowała się w tej a nie w innej

pozycji.

Dochodzenie do prawdy to proces – zmieniają się metody, techniki i narzędzia poznania.

Wielu filozofów uważa również, że prawda jest dobrem (wartością poznawczą i

życiową), więc trzeba o nią walczyć, można pod presją większości oddać za nią życie (jak G.

Bruno) lub utracić wolność (jak Galileusz i wielu innych). W rozumieniu potocznym dla wielu

ludzi prawda może być zła, bolesna, gorzka, może zagrażać interesowi zbiorowości i ludzi

przesądnych lub przyjemna (słodkie kłamstwa, komplementy, niektóre mity historyczne i

narodowe, złudzenia). Prawdy o świecie są przeżywane przez wielu ludzi jako bolesne i trudne

background image

do przyjęcia, np. „Wszyscy ludzie umrą”. Czy wolno mówić choremu, że wkrótce umrze, czy też

lepsze jest „kłamstwo użyteczne”? lub „Jesteśmy spokrewnieni ze zwierzętami” (posiadamy kły,

kość ogonową, owłosienie itp.).

II. FILOZOFICZNE KONCEPCJE (TEORIE) PRAWDY

1

.

W filozofii wyróżnia się: 1) klasyczną i 2) nieklasyczne koncepcje prawdy. Wśród teorii

nieklasycznych najważniejsze to: a) koncepcja konwencjonalistyczna, b) koherencji, c)

pragmatyczna, d) socjologiczna (zgody wszystkich lub większości), e) subiektywistyczna.

1) Klasyczna koncepcja prawdy. Według tej teorii prawda to zgodność myśli z rzeczywistością.

Twórcą klasycznej teorii prawdy jest Arystoteles.

„Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem.

Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a

o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą”. (Arystoteles)

.

„To nie dlatego jesteś biały, iż myślimy w sposób prawdziwy, że ty jesteś biały, lecz ponieważ
jesteś biały, stwierdzając to, mówimy prawdę
”. (Arystoteles)

W filozofii scholastycznej (św. Tomasz) definicja prawdy brzmi:

Prawda jest zgodnością umysłu i rzeczy. Umysł mówi o tym co jest, że istnieje, a o tym czego nie
ma orzeka, że nie istnieje
”. (św. Tomasz z Akwinu)

„Veritas est adaequatio intellectus et rei, secundum quod intellectus dicit esse, quod est, et non
esse, quod non est”.

1

Zob.. W. Chudy, Filozofia kłamstwa, op. cit.

background image

Problem ze sformułowaniem klasycznej definicji prawdy. Na czym polega zgodność myśli

z rzeczywistością? Myśli nie są tym samym co rzeczywistość. Czym jest to, z czym myśl musi

się zgadzać, jeżeli ma być prawdziwa? Czy to znaczy, że musi ona jakoś pokrywać się z

rzeczywistością, czyli ze Światem? Rzeczą? Rzeczami? Stanem rzeczy? Faktem? Faktami?

Zdarzeniem? Wydarzeniem? Jak stwierdzać taką zgodność? Jak odróżniać mysli prawdziwe od

fałszywych? Trudności z określeniem pojęcia „zgodności” doprowadziły do sformułowania w

historii filozofii wielu konkurencyjnych, nieklasycznych koncepcji prawdy, zakładających, że

prawda musi spełniać jakieś określone kryterium. Przedstawmy je poniżej.

2) Konwencjonalistyczna koncepcja prawdy.

Według konwencjonalistów prawdziwe są takie twierdzenia, które są uznawane przez

specjalistów w danej dziedzinie wiedzy na drodze umowy między nimi (porozumienia,

konwencji).

Dla konwencjonalistów (H. Poincare, P. Duhem, H. Bergson, K. Ajdukiewicz) miernikiem

prawdy jest zgoda specjalistów, którzy uznają dla wygody wzajemnie tezy w oparciu o przyjęte

umowy (konwencje, wspólnie przyjęte założenia). Koncepcja ta zakłada zmienność prawdy.

3) Koherencjonistyczna koncepcja prawdy.

Według zwolenników teorii koherencji (neohegliści brytyjscy, O. Neurath), prawda to

niesprzeczność zdań w kontekście innych zdań. Prawdziwe są zdania, które są składnikiem

koherentnego zbioru twierdzeń. Prawdziwe są zdania, które nie są wewnętrznie sprzeczne w

jakiejś teorii i wzajemnie się uzasadniają (w systemie lub układzie wypowiedzi).

Koncepcja ta jest głoszona i wykorzystywana w naukach szczegółowych; w geometrii,

matematyce, fizyce teoretycznej, biologii molekularnej, informatyce i pozwala zrozumieć pojęcie

prawdziwości w tych naukach. Także w praktyce sadowej sędziowie na podstawie kryterium

koherencji, decydują, które zeznania świadków uznać za prawdziwe (‘gdy świadek nie plącze się

w zeznaniach, gdy jego wypowiedzi trzymają się ‘kupy”). Jej wadą jest to, że często nie widzi

background image

się potrzeby sprawdzania prawdziwości poszczególnych zdań innymi metodami, chociaż jest to

konieczne, ponieważ sędzia nie może dobrowolnie Wierzyc we wszystko, co mówi świadek.

Ponadto spójność jest cechą stopniowalną, co oznacza, że sędzia opiera się na informacjach

niepewnych, opartych na prawdopodobieństwie.

Prawdy naukowe w geometrii: obok geometrii Euklidesowej istnieją inne (Riemanna,

Łobaczewskiego itp., które inaczej definiują przestrzeń). Jakieś twierdzenia są prawdziwe w

jednej z nich a fałszywe w innej. Gdy pytamy współczesnego geometrę czy jakieś twierdzenie

geometrii jest prawdziwe, to odpowiadając musi on zapytać najpierw: „w jakim systemie?” W

klasycznej geometrii Euklidesa, prosta jest tzw. pojęciem pierwotnym, niedefiniowanym. Można

ją jednak określać za pomocą pojęć wykraczających poza geometrię, np. jako zbiór punktów

spełniających równanie. W matematyce rozważane są także inne geometrie, takie jak geometria

powierzchni kuli. Pojęcie prostej można uogólnić (geometrie nieeuklidesowe). Jeszcze inaczej

można określać prostą w geometrii hiperbolicznej.

4) Koncepcja subiektywistyczna (indywidualna).

W ujęciu tej teorii, prawdą jest to, co prawdziwe dla mnie, dla mojej osoby, jako

konkretnego indywiduum (jednostki).

Jest to subiektywna „prawda naszego przeświadczenia”, „naszego jednostkowego przekonania”

przeciwstawiona prawdzie obiektywnej, naukowej. Mówimy wtedy: „To jest zgodne z moim

sumieniem”, „Lekarze mówią, że wkrótce umrę, ale ja w to nie wierzę”, „Jestem przeświadczony,

że mam rację”.

5) Koncepcja zgody większości (socjologiczna).

Teoria zgody większości głosi, że coś (twierdzenie, myśl) jest prawdziwe, ponieważ

uznaje to większość; prawdą jest to, co uznaje opinia większości (Cicero, T. Reid, E. Durkheim).

background image

Problem. Jeśli „prawdą jest zgoda wszystkich lub większości”, to czy może być ona np.

przedmiotem głosowania w parlamencie lub presji grupy silniejszej (np. ustalenia Kopernika,

Pasteura, Einsteina)?

Jest to teoria akcentująca prawdę grupy, masy, silniejszych, głośniejszych. Ale zdanie opinii

publicznej może być nieobiektywne, nieużyteczne i szkodliwe. Jednostka może mieć rację, a nie

grupa.

Jednak za koncepcją zgody większości opowiadają się przedstawiciele wielu nauk, np.

historycy, socjolodzy, psycholodzy, teoretycy sztuki. Wada tej teorii jest o, że prawda najpierw

musi stać się prawdą jakiejś jednostki w sensie klasycznym, zanim stanie się prawdą jakiejś

wspólnoty, prawdą ogólnospołeczną.

Ludzie nawet w małych grupach są konformistami. Zrobiono kiedyś eksperyment –

poproszono uczestników by mówili o 2 odcinkach, który z nich jest krótszy?

20% odpowiadało, że pierwszy jest dłuższy; kolejne osoby mówiły, iż nie jest dłuższy; następne

osoby (ok. 30%) mówiły już, że jest krótszy.

Prawda autorytetu (odmiana socjologicznej): Przeprowadzono eksperyment socjologiczny:.

praca o tej samej treści, ale podpisana przez różne osoby, była różnie oceniana; lepiej była

oceniana praca podpisana przez osobę cieszącą się uznaniem.

6) Pragmatystyczna koncepcja prawdy.

W rozumieniu wielu pragmatystów prawda to użyteczność. Prawdziwość myśli polega na

jej „użyteczności” w działaniu naukowym lub praktycznym. Prawdziwa jest taka myśl, która jest

środkiem skutecznego i sprawnego działania. (J. Dewey, W. James). Człowiek nie ogłada biernie

świata, lecz działa w nim, a jego myśl nie odzwierciedla wiernie rzeczywistości.

Prawdziwe jest zdanie p, wtedy i tylko wtedy, gdy jest ono skutecznym i zadowalającym środkiem

do osiągnięcia jakiegoś celu. Jeżeli jakieś zdanie nie jest zasadą prowadzącą do celu, to nie jest

skuteczne, czyli jest nieprawdziwe. Myśl nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa. Dopiero działanie

background image

ludzkie powoduje, że myśl staje się prawdziwa lub fałszywa (sprawdza ją: wykazuje jej

prawdziwość lub wykazuje jej fałsz).

Myśl jest prawdziwa, gdy daje nam wskazówki jak skutecznie działać i gdy działanie podjęte na

jej podstawie jest skuteczne. Jeżeli działanie podjęte na jej podstawie okaże się nieskuteczne,

myśl jest fałszywa i bezsensowna.

Koncepcja pragmatystyczna to koncepcja prawdy wykorzystywana przez nauki humanistyczne,

teorie socjologiczne, filozofię i psychologię społeczną, filozofię praktyki, teorie socjotechniczne;

pozwalają one wyjaśnić lepiej, choć zawsze cząstkowo, zachowanie się większych grup

społecznych czy tłumu.

Według słynnego przedstawiciela filozofii pragmatyzmu – Amerykanina Williama

Jamesa (1842-1910) nie istnieje jedno ogólne kryterium prawdy. Interesy i okoliczności życiowe

ludzi są różne (relatywizm). Istnieje obok siebie wiele różnych prawd (pluralizm). O

prawdziwości jakiejś teorii decyduje test praktyczny, tzn. stopień, w jakim jednostka osiągnęła

zadowalający ją kontakt z rzeczywistością. Na poznanie i działanie naukowe wpływają

przekonania subiektywne (subiektywizm). Przekonania teoretyczne są wyrazem praktycznych

zainteresowań badacza (praktycyzm).

Osiem wersji pragmatystycznej koncepcji prawdy

2

.

a) Niektóre twierdzenia (poglądy, przekonania, przesądy) przyjmowane w praktyce „na wiarę”

są prawdziwe „dla nas” dlatego, ponieważ są „dla nas” indywidualnie przydatne i użyteczne w

działaniu i w życiu. Bronią nas przed czymś lub dostarczają poczucia pewności i bezpieczeństwa

(prawda jest praktyczna, subiektywna, indywidualna - S. Peirce, W. James)

b) Zdanie (teoria) jest prawdziwe, jeżeli da się dokonać operacji (czynności) naukowej

potwierdzającej jego prawdziwość (wersja operacjonalistyczna - Bridgemann) Np. zdanie: „Sól

jest rozpuszczalna w wodzie” trzeba spróbować rozpuścić sól w wodzie; jeśli uzyskamy roztwór

przezroczysty, to zdanie jest prawdziwe.

2

Zob.. W. Chudy, Filozofia kłamstwa, op. cit.

background image

c) Prawdziwe jest to, co podobne do prawdy (wersja probabilistyczna, statystyczna),

d) Prawdziwe jest to, co użyteczne, tj. wygoda, korzyść i opłacalność społeczna w działaniu

praktycznym, moralnym i społecznym (wersja utylitarystyczna).

e) Prawdziwe jest to, co skuteczne w życiu praktycznym (co posiada dające się obserwować i

badać efekty, wymierne skutki praktyczne twierdzeń). Jednak tylko niektóre zdania posiadają

skutki praktyczne. „Ja mam duszę”, „Ja nie mam duszy”,Ja mam serce”, „Ja mam żołądek” –

trzeba zbadać czy i jakie skutki wywołuje przyjęcie danego twierdzenia.

f) Prawdziwe są zdania, które sprawdzamy w działaniu drogą osobistych prób i błędów,

sukcesów i porażek, zadowolenia i przykrości (wersja behawioralna); np. zdanie „Wkładanie

palca do ognia powoduje poparzenie i ból”.

g) Prawdziwe są zdania lepsze i dogodniejsze życiowo od innych zdań; jeżeli jakieś twierdzenia

nie są dogodne życiowo, to trzeba je zamieniać na lepsze; zmieniamy jedynie twierdzenia o

życiu, a nie życie (wersja praktycystyczna sofistów). Kryterium prawdy jest praktyka

życiowa). W życiu nie liczy się prawda, tylko skuteczność przekonywania i działania.„Zmieniasz

poglądy jak kurek na wietrze”, „Tylko krowa nie zmienia poglądów”.

h) Dopiero realizacja teorii (światopoglądu) w praktyce społecznej wykazuje jej prawdziwość

lub fałszywość (wersja kolektywistyczna, np. marksistowska). Kryterium prawdy jest

praktyka społeczna. Z tego okresu pochodzi pogląd na temat ideologii marksistowskiej i

komunistycznej, że jest ona dobra, a tylko jej realizacja w praktyce jeszcze niedoskonała, zła;

trzeba jednak zmieniać świat, tak, żeby pasował do niezmiennej dogmatycznej teorii).

Wady pragmatycznej koncepcji prawdy.

Koncepcja pragmatyczna (w wersji indywidualistycznej kolektywistycznej i innych)

zakłada milcząco koncepcję klasyczną,

Użyteczność prawdziwości zdania i skuteczność opartego na niej działania, czyli

wykonanie jakiegoś działania trzeba stwierdzić w poznaniu teoretycznym (i wykazać

prawdziwość i fałszywość tych stwierdzeń),

background image

O wartości poznania, czyli o tym, czy jest ono prawdziwe informuje nas nie użyteczność,

gdyż musielibyśmy posuwać się w nieskończoność (błąd regressus ad infinitum), lecz

stosunek tego poznania do rzeczywistości, czyli „stwierdzenie” w granicach klasycznej

koncepcji prawdy.

Trzeba wypowiedzieć jakieś zdania: „To twierdzenie jest użyteczne”, „Realizacja tego

działania przyniosła takie a takie efekty”, „Realizacja tego działania przyniosła wygodę,

przyjemność i wymierne korzyści”, a następnie zdania te trzeba sprawdzić przez zbadanie, czy

rzeczywiście jest tak, jak one twierdzą.

Fizyk np. dlatego wybiera jakąś geometrię nieeuklidesową, ponieważ za jej pomocą

łatwiej, lepiej prowadzić dalsze badania, a nawet jedynie dzięki niej może budować (stworzyć)

swą teorię i wyjaśnić lepiej rzeczywistość. Prawda zgodnie z powyższym to „przydatność”

(pragmatyczne ujęcie prawdy). Ale mamy dalej wątpliwości - nie wiemy czy dane twierdzenia są

prawdziwe czy fałszywe. Są one jedynie przydatne ( i nie wiadomo dlaczego mielibyśmy

przydatność nazywać prawdą i mówić o względności prawdy;

Jak fizyk, który stworzył jakąś teorię, może uzasadniać, że jest przydatna? Wypróbowuje ją na

np. „faktach”, tzn. formułuje jakieś twierdzenie, które maja potwierdzić obserwacje. (Zob. W.

Chudy, Filozofia kłamstwa, op. cit.)

Współcześnie teorie prawdy dzieli się na teorie realistyczne, epistemiczne i pragmatyczne

3

:

teorie realistyczne - uzależniają prawdziwość zdań od rzeczywistości, do której się odnoszą

(klasyczna koncepcja prawdy jest koncepcją realistyczną),

teorie epistemiczne - uzależniają prawdziwość zdania od możliwości rozpoznania, czy zdanie

nadaje się do zaakceptowania na podstawie obserwacji, dowodu, oczywistości itp.,

teorie pragmatyczne - uzależniają prawdziwość zdania od możliwości skutecznego działania na

jego podstawie.

Inny podział teorii prawdy to podział na:

Teorie ewidencyjne (oparte na kryterium oczywistości),

3

Zob. A. Grobler, Wstęp do filozofii teoretycznej (wykład 6. Pojęcie prawdy), www.adamgrobler.pl

background image

Teorie weryfikacjonistyczne (oparte na kryterium możliwości sprawdzenia),

Teorie korespondencyjne (oparte na kryterium odpowiedniości).

Według wielu teorii prawdy kryterium prawdziwości zdania może być oczywistość:

Oczywistość przedmiotowa – zdanie jest oczywiście prawdziwe dzięki cechom
przedmiotu, np. zdanie „Woda zamarza”.

Oczywistość podmiotowa - zdanie jest oczywiście prawdziwe dzięki człowiekowi
(Kartezjusz), np. zdanie „Myślę, więc jestem”.

Jeżeli ujmujemy prawdę, jako prawdziwość, to wtedy prawda jest cechą naszych zdań i myśli
wyrażonych w zdaniach.

Zdanie p jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy p, to znaczy, gdy jest tak, jak ono mówi.

Zdanie p, jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stwierdza (opisuje) fakt, czyli stan rzeczy.

(np. zdanie „Róża jest czerwona”, jest prawdziwe, wtedy i tylko wtedy, gdy róża jest czerwona).

Jest to znana na całym świecie wersja definicji klasycznej sformułowana przez Alfreda Tarskiego

(1901-1983), która prowadzi do usunięcia paradoksu kłamcy. (tzw. semantyczna wersja

klasycznej definicji prawdy).

Paradoks kłamcy.

Czy kłamca, który mówi: „Ja zawsze kłamię” kłamie czy mówi prawdę?

Paradoks kłamcy ( paradoks Eubulidesa) pokazuje trudność zdefiniowania pojęcia prawdy w

języku, do którego odnosi się pojęcie prawdy.

Jan twierdzi: "Ja zawsze kłamię". Gdy zadamy pytanie, czy Jan jest kłamcą, czy też mówi

prawdę, to dojdziemy do dwóch myśli ze sobą sprzecznych.

Jeżeli Jan kłamie, to mówiąc "Ja zawsze kłamię" stwierdza prawdę, nie jest więc kłamcą.

Jeżeli Jan mówi prawdę, to znaczy, że kłamie, bo to głosi wypowiadane przez niego zdanie.

background image

Przyczyną powstania paradoksu kłamcy tkwi w naszym języku, wypowiadamy zdania dotyczące

tego samego języka, w których te zdania wypowiadamy (cecha samozwrotności, mówienie o

sobie samym).

Żeby tego uniknąć trzeba mówić w metajęzyku (języku wyższego, drugiego stopnia).

Ja zawsze kłamię (język 1 stopnia).

Zdanie ”Ja zawsze kłamię” jest prawdziwe (język 2 stopnia).

Zdanie nie może mówić (orzekać) o sobie samym. Samozwrotność jest źródłem paradoksów

językowych. Trzeba dokładnie odróżniać język i metajęzyk. W metajęzyku wypowiadamy się o

języku niższego stopnia i wtedy znika źródło nieporozumień.

Przykład samo zwrotności zdań:

Poniższe zdanie jest fałszywe.

Powyższe zdanie jest prawdziwe.

Zdanie: „Ja kłamię” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JA KŁAMIĘ.

Zdanie: „Ja kłamię” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JA NIE MÓWIĘ PRAWDY.

Zdanie: „Ja kłamię” jest fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy JA NIE KŁAMIĘ.

Zdanie: „Ja kłamię” jest fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy JA MÓWIĘ PRAWDĘ.

„Wtedy i tylko wtedy”, „prawdziwy”, „fałszywy” - są to zwroty metajęzyka.

III.

PRAWDA W SENSIE ONTOLOGICZNYM, LOGICZNYM I ETYCZNYM

Należy odróżniać prawdę w znaczeniu:

ontologicznym,

logicznym,

etycznym

background image

1. Prawda w sensie ontologicznym. Według tej koncepcji prawdziwość to cecha

rzeczywistości, jest oparta na założeniu zgodności czegoś z czymś. Na przykład jakaś rzecz lub

osoba jest prawdziwa, gdy odpowiada jakiejś idei („Prawdziwy obraz”, „Nieprawdziwy obraz

(falsyfikat), Fałszywy (podrobiony) banknot”, „Autentyczny kolega” „Prawdziwa przyjaciółka”,

Fałszywy prorok”, „Prawdziwy news”. Mówiąc tak, uważamy, że coś jest prawdziwe, że zgadza

się z naszym wyobrażeniem, ideałem lub ideą prawdziwego obrazu, przyjaciela, informacji.

Prawdą jest to, co jest”. (Verum est id, quod est). Prawdziwe jest to, co istnieje. Każda rzecz,
jeżeli istnieje realnie jest prawdziwa. (św. Tomasz).

2. Prawda w sensie logicznym. Według tej koncepcji prawda (a raczej prawdziwość) to cecha

myśli lub zdania. Jakąś myśl lub sąd nazywamy prawdziwymi, gdy odpowiadają jakieś rzeczy

(zgadzają się z nią). Według tego ujęcia „prawdziwe” nie mogą być rzeczy istniejące w świecie,

lecz tylko nasze myśli, sądy. Dziś mówi się o prawdziwości zdań lub twierdzeń.

Dzisiaj słońce świeci” - to zdanie, a więc także odpowiadająca mu myśl (sąd) jest prawdziwe

dokładnie wtedy, kiedy dzisiaj słońce rzeczywiście świeci. Zdanie i zawarta w nim myśl są

logicznie prawdziwe wtedy, kiedy jest tak, jak one twierdzą. Jeżeli jest inaczej niż one twierdzą,

to są fałszywe. Wydaje się to oczywiste, ale nie dla wszystkich.

Prawda to pozytywna wartość logiczna zdania (np. „Ziemia krąży wokół Słońca”)

Fałsz to negatywna wartość logiczna zdania (np. „Ziemia nie krąży wokół Słońca”).

3. Prawda w znaczeniu etycznym

Należy też odróżniać fałsz logiczny o kłamstwa i braku prawdomówności.

Kłamstwo to negatywna wartość etyczna naszej wypowiedzi - znamy prawdę, lecz

twierdzimy świadomie coś przeciwnego (np.: „Jeżeli wypijesz kwas siarkowy, to

poczujesz się lepiej”).

background image

Prawdomówność to pozytywna etyczna wartość naszych wypowiedzi – znamy prawdę i

mówimy prawdę („Palenie papierosów jest szkodliwe dla zdrowia”).

Kłamstwo:

to wypowiedziane przez nas zdanie,

zawiera informacje niezgodne z naszą wiedzą o faktach,

to przekazanie innej osobie informacji niezgodnych z wiedzą o faktach,

musi zawierać zamiar wprowadzenia innej osoby w błąd (tak, aby byśmy uznała

przekazane w zdaniach informacje za prawdziwe).

Prawdomówność i kłamstwo mają sens etyczny a nie logiczny.

Nie ma kłamstwa bez intencji (zamiaru) wprowadzenia kogoś w błąd (i ewentualnie uzyskania

jakiejś korzyści własnej kosztem skrzywdzenia kogoś innego).

Zakłamanie to nieuświadamiane mówienie nieprawdy.

Hipokryzja (gr. ὑπόκρισις hypokrisis, udawanie) – fałszywość, dwulicowość, obłuda, sposób

myślenia i działania charakteryzujący się niespójnością stosowanych zasad moralnych; udawanie

serdeczności, szlachetności, religijności, zazwyczaj po to, by wprowadzić kogoś w błąd co do

swych rzeczywistych intencji i wyciągnąć z tego jakieś korzyści (źródło: Wikipedia).

Hipokryzja może się przejawiać na kilka sposobów: oficjalne głoszenie przestrzegania

określonych zasad moralnych i jednoczesne ich "ciche" łamanie, gdy nikt ważny tego nie widzi

(np. głoszenie przez polityka, że walczy z korupcją i jednoczesne branie przez tego polityka po

cichu łapówek), stosowanie różnych, sprzecznych wzajemnie zasad moralnych przy różnych

sytuacjach (np. wymaganie od dzieci, żeby nie piły alkoholu i jednoczesne upijanie się samemu),

· wymyślanie rozmaitych teorii, które w pokrętny sposób tłumaczą stosowanie różnych norm

moralnych przy różnych sytuacjach (np. głoszenie, że zabijanie dzieci wroga w czasie wojny jest

dobre dlatego, że wróg ten popełnił wcześniej zbrodnię mordując nasze dzieci),

background image

· tworzenie obszarów tabu czyli spraw, o których się nigdy nie rozmawia publicznie; zazwyczaj

są to sprawy, które w świadomości wielu ludzi są niemoralne, ale są lub były jednocześnie

masowo praktykowane. (źródło: Wikipedia).

Hipokryzja jest stałą cechą ludzkich społeczeństw; wynika z konfliktu między indywidualnym

interesem poszczególnych osób i normami moralnymi panującymi w danym społeczeństwie.

[źródło: Wikipedia]

Hipokryzja to hołd składany cnocie przez występek”. (De La Rochefoucalt)

"Czsaem moralista jest jak kominiarz - czyści kominy, a sam brudny." (Aleksander Fredro)

Uprzejmość to jedyna dopuszczalna forma hipokryzji”. (Ambrose Bierce)

Gdyby nie odrobina hipokryzji i odrobina ślepoty, nikt by nie mógł funkcjonować i nikt by nie

przeżył nikogo”. (Mrożek)

Ostentacja jest flagą sygnałową hipokryzji”. (Edwin Hubbel Chapin).

Ćwiczenia.

1. Pragmatystyczna teoria prawdy mówi, że prawda to:

Zgodność z rzeczywistością,

Umowa specjalistów w danej dziedzinie nauki,

Zgodność (niesprzeczność) twierdzeń ,

Zgodność z samym sobą, indywidualne przekonanie,

Zgoda większości lub wszystkich,

Użyteczność, skuteczność, korzyść, wygoda życiowa, przydatność społeczna.

2. Proszę powiedzieć, które składniki poniższych zdań są wyrażeniami języka drugiego

stopnia (metajęzyka)?

Zdanie „Jan kłamię” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN KŁAMIE.

Zdanie „Jan kłamie” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN NIE MÓWI PRAWDY.

background image

Zdanie „Jan kłamie” jest fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN NIE KŁAMIE.

Literatura:

Bocheński I. M., Drogi filozoficznego myślenia, op. cit.

Chudy W.,

Filozofia kłamstwa. Kłamstwo jako fenomen zła w świecie osób i społeczeństw,

Warszawa 2003.

Chwedeńczuk B., Spór o naturę prawdy, PIW, Warszawa 1984.

Grobler Adam, Wstęp do filozofii teoretycznej (wykład 6. Pojęcie prawdy),

www.adamgrobler.pl

Warburton Nigel, Filozofia od podstaw, Warszawa 1999.

Na stronach

http://www.hamlet.edu.pl/filozof/?id=tomasz1

oraz

http://www.tekstyfilozoficzne.za.pl

; fragmenty utworów: Arystoteles (Metafizyka), Św. Tomasz,

R. Descartes, Rozprawa o metodzie, Warszawa 1970, s. 21-26;

Jaspers K. (Rozum i egzystencja

rozdz. Prawda jako komunikowanie); Przełęcki Marian, Prawda; Kałuszyńska E., Horror
veritatis. Prawda i jej krytycy
).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Epistemologia03 IndukcjonizmSze Nieznany
Matematyka dyskretna prawd id 7 Nieznany
3 wyklad Epistemoogia id 34215 Nieznany (2)
31 NIEDZIELA ZWYKŁA B
11 NIEDZIELA ZWYKŁA B
24 NIEDZIELA ZWYKŁA A
Gor±czka o nieznanej etiologii
08 NIEDZIELA ZWYKŁA B
14 NIEDZIELA ZWYKŁA B
03 NIEDZIELA ZWYKŁA B
02 VIC 10 Days Cumulative A D O Nieznany (2)
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
45 sekundowa prezentacja w 4 ro Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
Mechanika Plynow Lab, Sitka Pro Nieznany
katechezy MB id 233498 Nieznany
2012 styczen OPEXid 27724 Nieznany

więcej podobnych podstron