Broń biologiczna i bioterroryzm

1

Broń biologiczna i bioterroryzm

Wstęp
1. Charakterystyka broni biologicznej

2. Schemat postępowania i współpracy w przypadku zagrożenia bioterroryzmem

2.1. Kolejność instytucji powiadamianych w przypadku podejrzenia ataku bioterrorystycznego
2.2. Rola i zadania służb w przypadku podejrzenia ataku bioterrorystycznego

2.3. Postępowanie z nieuszkodzonymi i uszkodzonymi przesyłkami

oraz z odpadami niebezpiecznymi

2.4. Wykaz sytuacji stanowiących epidemiologiczne oznaki ukrytego ataku bioterrorystycznego

(przystosowane do aktualnej sytuacji w Polsce)

Słownik
Bibliografia

Literatura dla studentów

Broń biologiczna i bioterroryzm

2

Wstęp

Obecna sytuacja, zwłaszcza po ataku z 11 września 2001 r. oraz zagrożenie bronią
biologiczna ze strony terrorystów spowodowały, że informacje na temat broni tego typu
odbiły się szerokim echem na całym świecie. Z tego powodu personel medyczny i każdy
cywil powinien posiadać informacje o sposobach rozprzestrzeniania broni biologicznej, jej
rodzajach i sposobie działania na organizm ludzki.

Moduł ten zawiera informacje o rodzajach broni biologicznej, o objawach zachorowań
oraz o postępowaniu z przesyłkami niewiadomego pochodzenia.

Broń biologiczna i bioterroryzm

3

1. Charakterystyka broni biologicznej

W ostatnim okresie wzrosło ryzyko użycia broni biologicznej przez zorganizowane grupy
terrorystyczne. Źródła historyczne dostarczają wielu przykładów zastosowania broni
biologicznej, zwanej bronią B, jednak XX wiek zaznaczył się jako okres wzmożonej
produkcji i częstszego wykorzystywania broni biologicznej jako arsenału wojennego.

Po drugiej wojnie światowej prowadzono prace nad ulepszoną konwencją o zakazie
prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia i używania broni biologicznej, które
doprowadziły do uchwalenia Konwencja z 10 kwietnia 1972 r. o zakazie prowadzenia
badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej)
i toksycznej oraz o ich zniszczeniu, którą ratyfikowały 22 państwa, w tym Polska, USA,
ZSRR, Wielka Brytania. Do 1998 roku podpisało ją 160 państw, a jedynie 18
(m.in. Egipt, Syria, Somalia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Birma i Izrael) nie dokonało
tego.

Państwa-strony konwencji zobowiązały się do:
1) zaprzestania badań, produkcji, gromadzenia, nabywania i przechowywania

mikrobiologicznych lub innych środków oraz toksyn,

2) zniszczenia lub przekształcenia na cele pokojowe, możliwie jak najwcześniej, ale nie

później niż w terminie 9 miesięcy od wejścia w życie konwencji, wszelkich środków
toksycznych, broni, urządzeń i środków do przenoszenia broni biologicznej,

3) ustanowienia wewnętrznych sankcji.

Mimo tych zobowiązań widomo, że w byłym ZSRR produkowano masowo wirusa ospy,
zarazki dżumy płucnej oraz wąglika na użytek broni biologicznej, a także prowadzano
doświadczenia z wirusami Ebola i Marburg, wywołującymi gorączki krwotoczne. W latach
80-tych XX wieku Irak rozpoczął badania nad bronią biologiczną, którą testował nie tylko
na zwierzętach, ale i na jeńcach wojennych wziętych do niewoli w czasie ośmioletniej
wojny z Iranem (wojna w Zatoce Perskiej). W tworzeniu arsenału broni biologicznej Iraku
brały udział inne państwa (świadomie bądź nieświadomie), m.in. USA, Wielka Brytania,
Rosja. Przypuszczano, że na początku lat 80-tych Irak zakupił ogromne ilości pożywki do
hodowli wąglika od brytyjskiej firmy. Dopiero w 1995 roku władze irackie przyznały się
do posiadania broni biologicznej, a w 1996 roku tajny ośrodek w Al-Hakam, produkujący
broń biologiczną, został zniszczony. W Japonii sekta Najwyższa Prawda uwolniła do metra
przetrwalnik bakterii wąglika i bakterii z rodzaju Clostridium, produkujących jad
kiełbasiany. Wysłannicy sekty w 1992 roku udali się do Afryki po śmiercionośnego wirusa

Broń biologiczna i bioterroryzm

4

Ebola. Prawdopodobnie 10–12 krajów na świecie zaangażowanych jest w produkcję broni
biologicznej.
Broń biologiczna postrzegana jest przez terrorystów jako broń, która posiada pewną
przewagę nad innymi rodzajami broni, a charakteryzuje się:
1) możliwością wywołania dużych strat osobowych,
2) relatywnie niskim kosztem produkcji,
3) zdolnością autoreprodukcji niektórych czynników biologicznych u zainfekowanych

osób, a przez to szybkim rozprzestrzenianiem się na nowe ofiary,

4) trudnością wykrywania wkrótce po użyciu,
5) podobieństwem objawów początkowych do pospolitych chorób endemicznych,
6) możliwością łatwego i efektywnego uwalniania czynników biologicznych

z zastosowaniem prostego sprzętu rozpylającego.

Czynniki biologiczne, mogące zostać użyte w trakcie wojny bądź ataku
terrorystycznego
Czynniki biologiczne uważane za obecnie najbardziej prawdopodobne do zastosowania
podczas ataku terrorystycznego lub wojny, to:
1. Wirusy — organizmy, które do rozmnażania potrzebują żywych komórek. Są one ściśle

uzależnione od komórek żywiciela, które zakażają. Wywołują choroby, które
generalnie nie reagują na antybiotyki, ale są zwalczane związkami antywirusowymi
o ograniczonym zastosowaniu. Wyróżniamy:

a) wirus ospy prawdziwej (ospa prawdziwa),
b) wirusy gorączki krwotocznej (wirusowa gorączka krwotoczna),
c) wirusy zapalenia mózgu (wirusowe zapalenia mózgu).

2. Bakterie — małe, wolno żyjące organizmy, z których większość może być hodowana

na stałej lub ciekłej pożywce. Organizmy te zbudowane są z jądra komórkowego,
cytoplazmy i błony komórkowej. Rozmnażają się przez podział prosty. Choroby, które
wywołują często są wrażliwe na specyficzną terapię antybiotykową. Wyróżniamy:
a) Bacillus anthracis (wąglik),
b) Yersinia pestis (dżuma),
c) Francisella tularensis (tularemia),
d) Brucella species (bruceloza),
e) Coxiella burnetti (gorączka Q).

3. Toksyny — substancje chemiczne otrzymywane z roślin, zwierząt lub

mikroorganizmów. Niektóre toksyny mogą być otrzymane na drodze chemicznej.
Toksyny mogą być zwalczane przez specyficzne przeciwciała i wybrane środki
farmakologiczne. Wyróżniamy:
a) gronkowcową enterotoksynę B,

Broń biologiczna i bioterroryzm

5

b) toksynę botulinową,
c) rycynę,
d) mikotoksyny trichocetenowe.

1. Wirus ospy prawdziwej

Ostatni przypadek ospy odnotowano w roku 1977, a w roku 1980 choroba ta została
uznana przez Światową Organizację Zdrowia za wyeliminowaną. Od tego czasu
rutynowa immunizacja przeciwko ospie nie jest już zalecana. Sytuacja ta sprawiła, że
obecna światowa populacja jest podatna na tę niebezpieczną chorobę.

Ospa prawdziwa jest wysoce zakaźną chorobą, łatwą do rozpylenia. Tylko niewielka
liczba wirionów jest potrzebna do wywołania choroby. Większy atak z użyciem wirusów
ospy jako broni biologicznej mógłby wywołać światową pandemię.

Sygnały zagrożenia
Nawet pojawienie się jednego potwierdzonego przypadku ospy prawdziwej powinno
postawić służby medyczne i stacje epidemiologiczne w stan najwyższego pogotowia.

Źródło zakażenia w trakcie ataku bioterrorystycznego
W trakcie ataku bioterrorystycznego bezpośrednim źródłem zakażenia są wirusy ospy
zawarte w rozpylonym aerozolu, a wtórnie osoby zakażone, w okresie wysypkowym.
Ospa przenosi się drogą powietrzną, a także przez kontakt z surowiczą zawartością
pęcherzy na skórze.

Kliniczne objawy zakażenia wirusem ospy prawdziwej:
1) niecharakterystyczne objawy okresu zwiastunowego, tzw. prodromalnego w postaci

gorączki i bólu mięśni, trwające 2–4 dni,

2) wysypka pęcherzowa na kończynach, łącznie z dłońmi i stopami, oraz na twarzy

pojawiająca się w tym samym czasie,

3) ropienie pęcherzy w przeciągu 1–2 tygodni,
4) zakażanie ospą prawdziwą trwa do momentu odpadnięcia

strupa,

5) okres inkubacji trwa 7–17 dni.

Profilaktyka i postępowanie z zakażonymi wirusem ospy prawdziwej
Szczepionka zawierająca żywe wirusy uodparnia całkowicie na około 5 lat, a częściowa
na 10 lat bądź więcej. Osoby zakażone powinny być objęte nadzorem
epidemiologicznym. Chorzy ci wymagają izolacji zarówno oddechowej, jak
i kontaktowej, natomiast personel medyczny, mający do czynienia z chorym, powinien

Broń biologiczna i bioterroryzm

6

mieć zapewnioną ochronę oddechową z użyciem filtrów HEPA. W trakcie przebywania
w salach chorych obowiązkowe jest noszenie odzieży ochronnej i rękawiczek,
natomiast po opuszczeniu strefy zakażenia należy pozostawiać odzież wierzchnią
(np. fartuch) w śluzie.

Sale, w których przebywają chorzy powinny mieć zapewnione ujemne, niższe niż na
zewnątrz ciśnienie powietrza atmosferycznego, które wymusza jednokierunkowy
przepływ powietrza do wewnątrz, natomiast powietrze, które jest usuwane
z pomieszczeń musi być filtrowane za pomocą filtrów HEPA.

Wypisanie pacjenta ze szpitala następuje po całkowitym ustąpieniu objawów skórnych
— wówczas jest on uodporniony i niezaraźliwy.

2. Wirusy gorączki krwotocznej

Wirusowa gorączka krwotoczna wywoływana jest przez wirusy należące do czterech
głównych rodzin:
1) arenawirusy (Lassa, Junin, Machupo, Guanarito, Sabia),
2) bunyawirusy (Doliny Rift, Congo-Crimean),
3) filowirusy (Marburg, Ebola),
4) flawowirusy (żółtej febry, Denga).

Epidemie wywołane przez powyższe wirusy związane były z dużą umieralnością,
a szczególnie przez wirusy z rodziny filowirusów (do 90%). Większość wirusów jest
wysoce infekcyjna aerozolowo (dawka od 1 do 10 cząsteczek).

Wspólną cechą wirusów tej grupy jest możliwość wywołania gorączki krwotocznej
z towarzyszącymi zmianami naczyniowymi. Okres inkubacji wynosi od 4 do 21 dni.
Początkowy okres choroby charakteryzuje się gorączką, bólami mięśniowymi,
dreszczami i wyczerpaniem. W późniejszym stadium dochodzi do koagulopatii (wzrost
przepuszczalności naczyń), dysfunkcji wątroby i nerek oraz do zaburzeń
neurologicznych i wstrząsu hemodynamicznego.

Obecnie nie ma skutecznego leczenia, chociaż ribavirina jest użyteczna przy leczeniu
gorączki Lassa, Congo-Crimean, doliny Rift i gorączki boliwijskiej. Pacjenci powinni być
hospitalizowani z maksymalnie ograniczonym ich przemieszczaniem, w celu
zapobiegania dalszym urazom uszkodzonych naczyń obwodowych. Transport
powietrzny jest przeciwwskazany ze względu na potencjalny ujemny wpływ szybkich
zmian ciśnienia na łamliwe ściany kapilarów płucnych. Powinno się unikać iniekcji

Broń biologiczna i bioterroryzm

7

dożylnych, a przy rozsianej wewnątrznaczyniowej koagulacji wskazana jest terapia
antykoagulacyjna. Niezawodna i wiarygodna szczepionka jest obecnie niedostępna,
chociaż wcześniej stosowane szczepionki znacznie zredukowały liczbę zachorowań na
żółtą febrę czy argentyńską gorączkę krwotoczną.

3. Wirusy zapalenia mózgu

Wirusy z rodzaju alfawirusów mogą wywoływać:
1) wenezuelskie

końskie zapalenie mózgu,

2) wschodnie

końskie zapalenie mózgu,

3) zachodnie

końskie zapalenie mózgu.

Wymienione wirusy cechują się wysoką infekcyjnością i mogą zostać łatwo rozpylone.
Zakażenie tymi wirusami powoduje w początkowym okresie wystąpienie gorączki,
bólów głowy i mięśni. W późniejszym stadium choroby pojawiają się zaburzenia ze
strony układu nerwowego w postaci otępienia, dezorientacji, niedowładów, klonicznych
skurczów mięśni i porażeń nerwów czaszkowych. Odsetek śmiertelności wynosi od
50 do 75%, a 30% uratowanych osób ma zaburzenia neurologiczne. Nie ma obecnie
skutecznego leczenia wirusowego zapalenia mózgu. Powinno się prowadzić terapię
wspomagającą — leczenie objawowe, polegające na zwalczaniu gorączki, objawów
neurologicznych i mięśniowych, przy zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej
i elektrolitowej. Profilaktyka polega na podawaniu specyficznych szczepionek przeciw
wirusowemu zapaleniu mózgu.

4. Wąglik (Bacillus anthracis)

Wąglik jest bakteryjną chorobą wywoływaną przez bakterie Bacillus anthracis.
W naturalnych warunkach człowiek zaraża się przez kontakt z zarażonymi zwierzętami
lub z zarażonymi produktami pochodzenia zwierzęcego.

Sygnały zagrożenia:
a) wystąpienie zidentyfikowanej postaci płucnej lub jelitowej wąglika lub

występowanie niezidentyfikowanej bakteriologicznie i nieuzasadnionych
epidemiologicznie przypadków zachorowań, które sugerowałyby postać płucną lub
jelitową wąglika,

b) zachorowania wśród zwierząt gospodarskich na obszarach nieendemicznych,
c) pojawienie się sytuacji potencjalnego zagrożenia, jeszcze niezidentyfikowanego,

w postaci np. przesyłek niewiadomego pochodzenia o niezwykłej zawartości.

Broń biologiczna i bioterroryzm

8

Źródło zakażenia w trakcie ataku bioterrorystycznego
Głównym źródłem zakażenia są zarodniki wąglika zawarte w rozpylonym aerozolu bądź
sproszkowana postać zarodników wąglika, a także żywność zakażona zarodnikami
wąglika.

Kliniczne objawy zakażenia wąglikiem
Laseczka wąglika może wywoływać trzy postacie choroby:
1) skórną, którą wywołuje kontakt z zarażonym mięsem, okres inkubacji wynosi w tym

przypadku 1–7 dni od momentu zakażenia,

2) żołądkowo-jelitową, którą wywołuje spożycie zakażonego pożywienia, okres

inkubacji wynosi 1–7 dni od momentu zakażenia,

3) płucną, którą wywołuje zakażenie przez wdychanie rozpylonych celowo zarodników

i form wegetatywnych, objawy mogą pojawić się po około 5 dniach, po okresie
utajenia trwającym od 2 do 60 dni.

Objawy kliniczne płucnej postaci wąglika:
1) niecharakterystyczne objawy zapowiadające (prodromalne) pod postacią zespołu

grypopodobnego, trwające od 2–4 dni, czyli gorączka, złe samopoczucie, bóle
mięśniowe, niewykrztuśny kaszel,

2) wystąpienie objawów ostrej niewydolności oddechowej i niewydolności krążenia

z poszerzeniem śródpiersia na zdjęciu rentgenowskim płuc, sugerujące
limfadenopatię śródpiersia i krwotoczne zapalenie śródpiersia w 2–4 dni po
objawach wstępnych,

3) pojawienie się Gram-dodatnich bakterii w posiewie krwi po 2–3 dniach trwania

choroby.

Objawy kliniczne postaci żołądkowo-jelitowej:
1) bóle brzucha, nudności, wymioty, a także gorączka po zjedzeniu zakażonego

pokarmu,

2) krwawa biegunka, krwawe wymioty,
3) posocznica i toksemia, prowadzące do wstrząsu i zgonu.

Objawy skórne w zakażeniu wąglikiem:
1) krosta złośliwa — po okresie wylęgania, czyli od godziny do 7 dni pojawia się lekko

swędząca grudka, która po kilku godzinach formuje się w pęcherzyk wypełniony
żółtawym lub brunatnym płynem. Po jego samoistnym pęknięciu bądź wyschnięciu
powstaje po 3–4 dnia tzw. czarna krosta. To płaski, okrągły, czarny, wysuszony
strup, który otoczony jest „wianuszkiem” pęcherzyków — podlegający podobnym

Broń biologiczna i bioterroryzm

9

przeobrażeniom jak postać główna, tym samym powiększając wielkość strupa.
Czarna krosta znajduje się na nacieczonym (nacieczenie jest twarde i niebolesne,
tylko czasami dołącza się zapalenie węzłów chłonnych i naczyń, które może dawać
objawy gorączki, ból głowy i dreszcze) i nabrzmiałym podłożu;

2) obrzęk złośliwy — rozwija się głównie po wniknięciu drobnoustrojów w okolice

twarzy, najczęściej okolice błon śluzowych. W tym przypadku rozwija się blady,
miękki obrzęk. Skóra w okolicy nad nim przybiera kolor fioletowo-niebieski i czasem
mogą tworzyć się pęcherzyki z płynem w kolorze złocisto-cytrynowym. Nie
występuje tu, jak w przypadku krosty złośliwej, strup, a stan chorego jest
zazwyczaj znacznie cięższy. W niektórych przypadkach może dojść do posocznicy ze
wszystkimi jej konsekwencjami.

Profilaktyka i postępowanie z zakażonymi wąglikiem
Szczepionki przeciw wąglikowi są trudno dostępne i obecnie nie są zalecane dla
ludności cywilnej. Dostępne są głównie dla żołnierzy, weterynarzy i osób zajmujących
się handlem zwierzętami (podawane są w 6 kolejnych dawkach).

W leczeniu stosuje się cyprofloksacynę lub inny fluorochinolon u każdej dorosłej osoby
z podejrzeniem wziewnej postaci wąglika. Po biologicznym ataku terrorystycznym
należy zakładać (do czasu przeprowadzenia laboratoryjnej oceny lekowrażliwości), że
zastosowane szczepy są oporne na penicyliny i tetracykliny. Po ustaleniu wrażliwości
izolatu B. anthracis w badanym przypadku wszystkim chorym oraz osobom
wymagającym zastosowania profilaktyki po narażeniu na zakażenie należy podać
najłatwiej dostępny, najskuteczniejszy antybiotyk.

Wstępne leczenie: cyprofloksacyna — 500 mg p.o. co 12 godzin. Leczenie optymalne
po udowodnieniu wrażliwości szczepu:
1) amokcycylina — 500 mg p.o. co 8 godzin,
2) doksycyklina — 100 mg p.o. co 12 godzin.

Czas leczenia wynosi 60 dni.

Osoby zarażone wąglikiem podlegają obowiązkowi przymusowej hospitalizacji.
Wymagane jest stosowanie ogólnych środków bezpieczeństwa biologicznego:
1) zarażeni wąglikiem nie wymagają izolacji ani osobnych pokoi w szpitalu,
2) środki sporobójcze (niszczące spory — przetrwalniki grzyba) stosowane do

dezynfekcji pomieszczeń, sprzętu i odzieży są wystarczające,

3) transport pacjentów zarażonych wąglikiem nie wymaga szczególnych zabezpieczeń,

Broń biologiczna i bioterroryzm

10

4) po wypisaniu ze szpitala pacjenci wracają do swojego środowiska, bez dodatkowych

zaleceń epidemiologiczno-sanitarnych,

5) w postaci skórnej wąglika możliwe jest zakażenie w wyniku kontaktu

bezpośredniego; zabezpieczeniem są rękawiczki gumowe, zaliczane do
uniwersalnych środków zapobiegawczych.

5. Dżuma (Yersinia pestis)

Dżuma jest ostrą chorobą zakaźną, najczęściej szerzącą się wśród gryzoni
i przenoszoną na człowieka przez pchły.

Źródło zakażenia w warunkach naturalnych i w trakcie ataku
bioterrorystycznego
W warunkach naturalnych ludzie zarażają się przez kontakt z gryzoniami — zarazki
przenoszone są przez ukąszenia pcheł. W warunkach naturalnych występują trzy
odmiany dżumy:
1) dymieniczna,
2) zakażenia krwi — septyczna,
3) płucna.

Przy zastosowaniu zarazka dżumy jako broni biologicznej, zarazki będą przenoszone
przez zakażonych przenosicieli (pchły), powodując dżumę dymieniczą. Pchła zaraża się
krwią chorego zwierzęcia i przenosi zakażenie przez ukłucie na następnego żywiciela,
np. człowieka. Bardzo silnie mnożące się zarazki dżumy, wraz z wchłoniętą przez pchłę
krwią, mogą w jej przedżołądku utworzyć czop, który utrudniając odżywianie
powoduje częstą zmianę żywiciela. Takiego typu pchły stanowią bardzo groźne źródło
zakażenia. W przypadku zakażenia pierwotną postacią płucną dżumy, źródłem
zakażenia jest człowiek zakażony, a „wejściem” zakażenia jest układ oddechowy. Do
zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub — co bardziej prawdopodobne — zarazki
rozpylane są w formie aerozolu, wywołując również dżumę płucną.

Kliniczne objawy zakażenia dżumą

Dla dymieniczej postaci dżumy:

1) początkowy okres przebiega w sposób gwałtowny, z wysoką gorączką, osłabieniem

i bolesnym obrzękiem węzłów chłonnych, dreszczami i nudnościami,

2) może wystąpić również senność, zamroczenie lub podniecenie,
3) wątroba i śledziona podczas badania palpacyjnego jest powiększona,
4) dochodzić może do podwyższenia leukocytozy, Aspat, Altab, bilirubiny,
5) okres inkubacji wynosi od 2–10 dni.

Broń biologiczna i bioterroryzm

11

Dla pierwotnej postaci płucnej:
1) wysoka gorączka,
2) osłabienie, bóle mięśni,
3) dreszcze,
4) niewydolność oddechowa,
5) sinica, tachykardia, kaszel produktywny z odkrztuszaniem dużej ilości płynnej

plwociny oraz obrzęk płuc, pojawia się w ciągu 24 godzin od zakażenia,

6) okres inkubacji wynosi 2–3 dni.

Profilaktyka i postępowanie z zakażonym dżumą
W przypadku dżumy płucnej na pierwszym miejscu trzeba uwzględnić zabezpieczenie
przeciwkropelkowe otoczenia, przynajmniej przez pierwsze 3 dni odpowiedniej
antybiotykoterapii. Dżuma w ustaleniach międzynarodowych jest uznawana za
chorobę, która wymaga kwarantanny i musi być zgłaszana do WHO.

Osoby, które miały kontakt z pacjentami chorymi na dżumę płucną bądź istnieje
podejrzenie, że były eksponowane na atak terrorystyczny z zastosowaniem Yersinia
pestis, powinny podlegać antybiotykowej profilaktyce poekspozycyjnej przez 6 dni.
Osoby uodpornione wcześniej licencjonowaną szczepionką również powinny być
poddane poekspozycyjnej profilaktyce antybiotykowej.

W leczeniu zalecana jest streptomycyna 30 mg/kg/24 godz. i.m. w 2 dawkach
podzielonych. Przy dżumowym zapaleniu opon mózgowych leczenie uzupełnia się
o chloramfenikol. Natomiast w ramach profilaktyki poekspozycyjnej stosuje się
ciprofloksacynę lub doksycyklinę przez 7 dni.

Licencjonowana szczepionka dostępna w USA produkowana z zabitych formaliną
Yersinia pestis była szeroko stosowana. Jej efektywność przeciw dżumie przenoszonej
przez pchły została potwierdzona w praktyce, natomiast jej skuteczność w stosunku
do aerozolu jest nieznana. Skuteczność szczepionki jest umiarkowanie wysoka,
a uodpornienie osiąga się po 3 szczepieniach: 0, 1 i 4–7 miesięcy. W celu zachowania
odporności wymagana jest dawka przypominająca co 1–2 lata. Zachorowanie na
dżumę wymaga zastosowania kwarantanny.

Broń biologiczna i bioterroryzm

12

6. Tularemia (Francisella tularensis)

Tularemia jest chorobą odzwierzęcą, wywoływaną przez Francisella tularensis.

Źródła zakażenia w warunkach naturalnych i podczas ataku
bioterrorystycznego
Człowiek w warunkach naturalnych zaraża się przez kontakt błon śluzowych z krwią
lub płynami tkankowymi zakażonych zwierząt lub przez ukąszenia zakażonych
komarów i kleszczy. Mniej pospolity sposób wywoływania choroby to wdychanie
zakażonego pyłu lub spożycie zakażonej wody lub żywności. Atak F. tularensis — jako
bronią biologiczną w postaci aerozolu — wywoła tularemię trzewną, a śmiertelność
może być wyższa niż 5–10% w stosunku do choroby pojawiającej się naturalnie.

Zakażenie może wywołać 50 komórek bakteryjnych, które przeniknęły przez skórę,
błony śluzowe lub wskutek wdychania. Bakteria jest stabilna, łatwa do rozpylenia.

Kliniczne objawy zakażenia tularemią
Istnieje kilka postaci tularemii:
1) postać wrzodziejąco–węzłowa (ok. 75–85% przypadków),
2) postać węzłowa,
3) postać trzewna (durowata),
4) postać oczno-węzłowa,
5) postać ustno-gardłowa (anginowa),
6) postać płucna.

W początkowym okresie choroby występuje: gorączka, złe samopoczucie, osłabienie,
ból okolicznych węzłów chłonnych, później dołącza się kaszel, krwioplucie, bóle klatki
piersiowej, duszność, może rozwinąć się niewydolność oddechowa, okres inkubacji
wynosi 1–10 dni, czasami nawet dłużej.

Profilaktyka i postępowanie z chorym na tularemię
Bez odpowiedniego leczenia chorzy mogą przez długi okres zgłaszać złe
samopoczucie i wyczerpanie. Pacjenci mogą być leczeni w warunkach standardowych
zabezpieczeń. W leczeniu stosuje się streptomycynę (alternatywnie gentamycynę),
która jest podawana parenteralnie przez okres od 10 do 14 dni. W ramach
profilaktyki poekspozycyjnej zaleca się podawanie doksycykliny lub tetracykliny przez
2 tygodnie (użycie osłabionych zarazków znacznie zmniejsza groźne skutki ataku
i może zapobiec infekcji). Tularemia nie przenosi się drogą kontaktową. Epidemie
mogą pojawić się u dużej liczby zwierząt — nosicieli choroby, które rozprzestrzeniają

Broń biologiczna i bioterroryzm

13

ją na dużym obszarze wiejskim oraz w systemie kanalizacyjnym gęsto zaludnionych
obszarów. Częste są przypadki epidemii tej choroby w Europie. Zarazki pozostają
w glebie, wodzie, szkieletach i przeżywają wiele tygodni.

7. Bruceloza (Brucella)

Brucelozę wywołują różne gatunki Brucella. Cztery gatunki są patogenne dla
człowieka:
1) Brucella melitensis,
2) Brucella suis,
3) Brucella abortus,
4) Brucella canis.

Źródło zakażenia w warunkach naturalnych i w trakcie ataku
terrorystycznego
Bakterie te są drobnymi gram-ujemnymi pałeczkami bez rzęsek i otoczek. Rozwijają
się w warunkach tlenowych. Występują w tkance i szpiku kostnym i są niezwykle
trudne do usunięcia nawet przy antybiotykoterapii.

Ich naturalnym gniazdem są zwierzęta domowe:
1) kozy, owce i wielbłądy (Brucella melitensis),
2) bydło (Brucella abortus),
3) świnie (Brucella suis),
4) psy (Brucella canis), ten rodzaj wywołuje chorobę głównie u psów i tylko niekiedy

może wywoływać rozwój choroby u człowieka.

Człowiek zaraża się przez wdychanie rozpylonego aerozolu, spożycie surowego
(niepasteryzowanego) skażonego mleka, zakażonego mięsa. Do zakażenia może dojść
również przez kontakt uszkodzonej skóry lub spojówki oka z bakteriami. Bakterie
Brucella od dawna uznawano za potencjalny bojowy środek biologiczny. Organizmy te
łatwo poddają się liofilizacji, co zwiększa ich zdolność zakażania. W szczególnych
warunkach środowiska (np. ciemność, niskie temperatury, wysokie stężenie CO

2

)

udowodniono ich trwałość do 2 lat. Jako bojowe środki biologiczne bakterie mogą być
stosowane w formie aerozolu. Skutki zakażenia będą wówczas takie same jak przy
zakażeniach naturalnych.

Kliniczne objawy zakażenia brucelozą
Objawy brucelozy ostrej:
1) osłabienie, gorączka, bóle głowy,

Broń biologiczna i bioterroryzm

14

2) bóle mięśni i stawów; w około 60% przypadków są to bóle okolicy

lędźwiowo-krzyżowej,

3) obfite, zlewne poty,
4) niekiedy bóle jąder u mężczyzn, powiększona wątroba i śledziona,
5) zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu (rzadkie),
6) kaszel,
7) zapalenie opłucnej,
8) objawy z przewodu pokarmowego, takie jak: bóle brzucha, biegunka, nudności,

wymioty, zaparcia, brak apetytu,

9) ropnie okolicy kręgosłupa i płuc.

Objawy brucelozy przewlekłej:
1) uszkodzenie układu kostno-stawowego o charakterze zwyrodnieniowym,
2) uszkodzenie wątroby,
3) nieswoiste objawy neurologiczne,
4) okres inkubacji od 5–60 dni.

Profilaktyka i postępowanie z chorym
W wielu krajach dostępne są szczepionki oparte na martwych lub osłabionych
bakteriach pochodzących od chorych ludzi, ale nie są one do końca przetestowane.
Brak jest informacji o stosowaniu antybiotyków w profilaktyce przeciwko ludzkiej
brucelozie.

W leczeniu zaleca się kojarzenie doksycykliny i rifampiny, podawanych przez
6 tygodni. Pacjenci mogą być przetrzymywani w standardowych zabezpieczeniach
(bez izolacji), jeśli nie ma otwartych zmian chorobowych.

8. Gorączka Q (Coxiella burnetti)

Coxiella burnetti jest wewnątrzkomórkowym drobnoustrojem o wysokiej infekcyjności.
Jest on łatwy do zastosowania w potencjalnym ataku bioterrorystycznym. Dawka
infekcyjna wynosi od 1 do 10 komórek. Drobnoustrój ten może pozostawać infekcyjny
na obiektach nieożywionych i w powietrzu przez długi czas. Umieralność ogólna jest
niska.

Sygnały zagrożenia
W trakcie ataku bioterrorystycznego sposób rozprzestrzeniania zarazków gorączki Q
będzie prawdopodobnie taki sam jak naturalny sposób rozprzestrzeniania się choroby.

Broń biologiczna i bioterroryzm

15

Źródło zakażenia gorączką Q
Najpopularniejszym źródłem zarazków są owce, bydło i kozy. Ludzie zarażają się przez
wdychanie cząstek zakażonych riketsjami. Może również dochodzić do zakażenia drogą
kontaktową i pokarmową.
Kliniczne objawy zarażenia gorączką Q:
1) gorączka trwająca 2–2 tygodnie,
2) bóle głowy, mięśni,
3) dreszcze, brak łaknienia i wyczerpanie,
4) kaszel, bóle klatki piersiowej,
5) poza zapaleniem płuc, może wystąpić zapalenie wątroby i endocarditis (zapalenie

mięśnia sercowego),

6) okres inkubacji wynosi od 14–26 dni.

Profilaktyka i postępowanie z chorym zakażonym gorączką Q
Szczepienie pojedynczą dawką zawiesiny martwych Coxiella burnetii zapewnia
całkowitą ochronę przeciw naturalnie występującej gorączce Q i ponad 90% ochronę
przeciwko aerozolowi (sprawdzone eksperymentalnie na ochotnikach). Ochrona trwa
co najmniej 5 lat. Możliwe są zróżnicowane reakcje organizmów szczepionych
(w okolicach ukłucia). W ramach profilaktyki poekspozycyjnej stosuje się doksycyklinę
lub tetracyklinę przez 5 dni.

Leczenie gorączki Q polega na antybiotykoterapii (tetracykliny, makrolidy lub
chloramfenikol). Pacjenci mogą być hospitalizowani z uwzględnieniem standardowych
środkach ostrożności. Dostępna jest licencjonowana szczepionka.

9. Enterotoksyna gronkowcowa B

Jest to egzotoksyna wytwarzana przez Staphylococcus aureus. Jest jedną z wielu
toksyn gronkowcowych i pospolicie wywołuje zatrucia pokarmowe. Jest bardzo
stabilna, a przez to łatwa do wyprodukowania i rozpylenia. Aerozolowa dawka letalna
ma wielkość 1,7 mikrograma na osobę. Umieralność z powodu intoksykacji
enterotoksyną jest niska.

Pierwsze dolegliwości pojawiają się po 3–4 godzinach od inhalacji toksyny, a są to:
gorączka, ból głowy, nudności, wymioty, biegunka oraz zaburzenia ze strony układu
oddechowego. Wyżej wymienione objawy mogą utrzymywać się przez kilka dni.
Leczenie zwykle jest objawowe i polega głównie na obniżaniu temperatury ciała
i wyrównywaniu gospodarki płynowej. Pacjent może być hospitalizowany
w standardowych warunkach leczniczych. Szczepionka jest niedostępna, chociaż

Broń biologiczna i bioterroryzm

16

w USA opracowano kilka rekombinowanych szczepionek, jednak na razie znajdują się
one w fazie doświadczalnej.

10. Toksyna botulinowa

Toksyna ta wytwarzana jest przez bakterie Clostridium botulinum i jest jedną
z najgroźniejszych toksyn znanych człowiekowi. Dawka toksyczna wynosi tylko
0,001 mg/kg masy ciała. Mechanizm działania toksyny polega na blokowaniu
przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Toksyna botulinowa, zwana również jadem
kiełbasianym, jest łatwa w produkcji, aczkolwiek ma małą stabilność w środowisku.

W pierwszym okresie (po 24 godzinach lub kilku dniach po ekspozycji) występują:
zamazane, podwójne widzenie, zaburzenia mowy, trudności w przełykaniu i opadanie
powiek. Rozwija się porażenie wiotkie, prowadzące do zgonu wywołanego
niewydolnością oddechową. Osoby, u których stwierdzono lub podejrzewa się
zatrucie jadem kiełbasianym, podlegają przymusowej hospitalizacji.

Wymagane jest stosowanie uniwersalnych środków bezpieczeństwa biologicznego,
chorzy nie wymagają izolacji ani osobnych pokoi w szpitalu. Transport chorych
również nie wymaga szczególnych zabezpieczeń.

Po wypisaniu ze szpitala pacjenci wracają do swojego środowiska bez dodatkowych
zaleceń epidemiologiczno-sanitarnych.

Leczenie botulinizmu jest leczeniem wspomagającym i ogranicza się do intensywnej
opieki medycznej. Wspomaganie oddechowe (intubacja i wentylacja) jest
najważniejsze. Dostępna jest końska antytoksyna — jest ona skuteczna, jeśli
zostanie podana przed wystąpieniem objawów klinicznych.

11. Toksyna rycynowa

Toksyna ta otrzymywana jest z ziaren rącznika (Ricinus communis). Jest ona chętnie
wykorzystywana jako broń biologiczna z powodu dostępności surowca i łatwej
produkcji. Przyczyną śmierci w wyniku ekspozycji inhalacyjnej jest uszkodzenie
i obrzęk tkanki płucnej oraz zajęcie pęcherzyków płucnych. Dawka śmiertelna przy
iniekcji domięśniowej wynosi około 500 mg.

Początkowe objawy mają postać nudności, wymiotów, bólów brzucha i biegunki.
Później dołącza się gorączka, tachykardia, koagulopatia, krwawienie z układu
pokarmowego, obrzęk płuc i zapaść naczyniowa prowadząca do wstrząsu i zgonu,

Broń biologiczna i bioterroryzm

17

który następuje zwykle po 3–7 dniach po ekspozycji. Przy intoksykacji rycyną nie ma
leczenia specyficznego, bezpośredniego, terapia sprowadza się do leczenia
objawowego. Licencjonowana szczepionka jest niedostępna.

12. Mikotoksyna trichocetenowa

Toksyna ta wytwarzana jest przez różne gatunki grzybów. Toksyczność na drodze
inhalacyjnej jest mała, droga przezskórna jest dużo bardziej niebezpieczna. Jest to
toksyna bardzo stabilna, łatwa do wyprodukowania w warunkach niskiej technologii.

Przy skórnej ekspozycji pojawia się rumień, obrzęk, a nawet nekroza. Oczna
ekspozycja powoduje ostre podrażnienie oka i uszkodzenie rogówki, natomiast
intoksykacja drogą doustną wywołuje złe samopoczucie i biegunkę. Większa
ekspozycja powoduje osłabienie, krwawienie z układu pokarmowego, wymioty,
śpiączkę i zapaść sercowo-naczyniową.

Obecnie nie ma leczenia specyficznego. W przypadku ekspozycji skórnej zalecana
jest jak najszybsza dekontaminacja. Licencjonowana szczepionka nie jest dostępna.

Broń biologiczna i bioterroryzm

18

2. Schemat postępowania i współpracy

w przypadku zagrożenia bioterroryzmem

2.1. Kolejność instytucji powiadamianych w przypadku podejrzenia ataku

bioterrorystycznego

1. Zgłoszenia przypadku zachorowania lub podejrzenia o zachorowanie dokonują:

a) lekarz pierwszego kontaktu,
b) lekarz pogotowia ratunkowego,
c) lekarz w szpitalu.

2. Lekarz podejrzewający zakażenie niebezpieczną chorobą zakaźną powiadamia

telefonicznie Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PIS).

3. PIS powiadamia telefonicznie Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, Powiatowe

Centrum Zarządzania Kryzysowego, Policję, Państwową Straż Pożarną (PSP) oraz
dyrektora właściwego terenowo szpitala. Służby te powiadamiają przedstawicieli
kolejnych ogniw.

4. Wojewódzki Inspektor Sanitarny powiadamia Głównego Inspektora Sanitarnego,

Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody, Komendę Wojewódzką Policji
i Państwową Straż Pożarną.

5. Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody powiadamia Krajowe Centrum

Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności.

6. Główny Inspektor Sanitarny powiadamia ministra zdrowia oraz Państwowy Zakład

Higieny lub inny instytut naukowo-badawczy i Krajowe Centrum Koordynacji
Ratownictwa i Ochrony Ludności.

7. Minister zdrowia i szef Obrony Cywilnej Kraju (OCK) powiadamiają ministra spraw

wewnętrznych i administracji.

8. Minister spraw wewnętrznych i administracji powiadamia przewodniczącego Komitetu

Rady Ministrów do spraw Zarządzania w Sytuacjach Kryzysowych.

9. Postępowanie w szpitalu z chorym, podejrzanym o szczególnie niebezpieczną chorobę

lub osobami z kontaktu regulują wytyczne konsultanta krajowego w zakresie chorób
zakaźnych.

10. Postępowanie ze zwłokami regulują odpowiednie przepisy sanitarne.

Broń biologiczna i bioterroryzm

19

2.2. Rola i zadania służb w przypadku podejrzenia ataku bioterrorystycznego

Policja
1. Przyjęcie zgłoszenia o wystąpieniu przypadku bioterroryzmu (np. podłożeniu

proszku).

2. Działania Policji reguluje Zarządzenie nr 36 Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie

współdziałania organów Policji z organami społecznej służby zdrowia w zakresie
zwalczania niektórych chorób zakaźnych, które stanowią szczególne zagrożenie dla
zdrowia ludności. Dotyczy to m.in.:
a) izolacji i ochrony miejsca (obiektów) i terenu,
b) pilotowania pojazdów,
c) asysty wykonujących zadanie,
d) kontroli przestrzegania przez ludność wprowadzonych zarządzeń,
e) ustalenie miejsca pobytu osób podejrzanych o zakażenie lub z kontaktu.

Państwowa Straż Pożarna
1. Przyjęcie zgłoszenia o wystąpieniu przypadku bioterroryzmu (np. podłożeniu

proszku).

2. Zabezpieczenie materiałów potencjalnie niebezpiecznych. Sposoby zabezpieczenia

ratowników:
a) w przypadku przedmiotów nieuszkodzonych (listów, paczek, innych) — stosowanie

ochrony osobistej w postaci gogli, rękawiczek lateksowych, maski chroniącej drogi
oddechowe,

b) w przypadku przedmiotów uszkodzonych (otwartych paczek, listów, innych)

— stosowanie pełnej ochrony specjalistycznej (ubrania gazoszczelne).

3. Pakowanie przedmiotów.
4. Zdejmowanie i dezynfekcja kombinezonów.
5. Zabezpieczenie terenu przed rozprzestrzenianiem się zagrożenia — ograniczenie

i dezynfekcja miejsca skażenia.

Obszar potencjalnego skażenia określi właściwy terytorialnie Inspektor Sanitarny.

Broń biologiczna i bioterroryzm

20

2.3. Postępowanie z nieuszkodzonymi i uszkodzonymi przesyłkami

oraz z odpadami niebezpiecznymi

Postępowanie w przypadku otrzymania przesyłki niewiadomego pochodzenia
W sytuacji otrzymania przesyłki, która budzi jakiekolwiek podejrzenia, że może zawierać
substancje szkodliwe i nie zawiera: nadawcy, adresu nadawcy, pochodzi od nadawcy lub
z miejsca, z którego nie spodziewamy się przesyłki, należy:
1) nie otwierać tej przesyłki,
2) umieścić przesyłkę w grubym worku plastikowym i szczelnie zamknąć,
3) worek należy umieścić w drugim grubym plastikowym worku, szczelnie zamknąć,

zawiązać supeł i zakleić taśmą klejącą,

4) paczki nie należy przemieszczać, należy pozostawić ją na miejscu,
5) bezzwłocznie po wykonaniu powyższych czynności powiadomić lokalny posterunek

policji lub straż pożarną.

Postępowanie w przypadku otrzymania uszkodzonej przesyłki
W przypadku, gdy podejrzana przesyłka została otwarta i zawiera jakąkolwiek podejrzaną
zawartość w formie stałej lub płynnej (np. pył, kawałki, blok, galareta, piana), należy:
1) jeśli to możliwe nie naruszać tej zawartości: nie rozsypywać, nie przenosić, nie

dotykać, nie wąchać, nie powodować ruchu powietrza w pomieszczeniu (wyłączyć
systemy wentylacji i klimatyzacji, zamknąć okna),

2) całą zawartość umieścić w worku plastikowym, zamknąć go i zakleić taśmą klejącą

lub plastrem,

3) dokładnie umyć ręce,
4) worek umieścić w drugim worku, zamknąć go i zakleić,
5) ponownie dokładnie umyć ręce,
6) bezzwłocznie powiadomić lokalny posterunek policji lub straż pożarną i stosować się

do ich wskazówek.

Po przybyciu właściwych służb należy bezwzględnie stosować się do ich zaleceń.

Broń biologiczna i bioterroryzm

21

Tabela 1. Preparaty o działaniu sporobójcznym

Preparat

Stężenie

[%]

Czas

działanie

Zakres działania Związki aktywne

Producent

NU-Cidex

1

stężenie

10 min

B, Tbc, F, V, S

pojemnik A —
nadtlenek wodoru,
pojemnik B — kwas

nadoctowy

Johnson &
Johnson
Medical, Wielka

Brytania

PeraSafe

2

1,62

20 min

B, Tbc, F, V, S

nadboran sodu,
TAED

Antec
International,

Wielka Brytania

Aldesan E

+
aktywator

3

stężenie 10

godz.

B, Tbc, F, V, S

AG

Septoma,

Polska

Cidex Long
Life +

aktywator

3

stężenie 10

godz.

B, Tbc, F, V, S

AG

Johnson &
Johnson

Medical, Wielka
Brytania

Cidex
Solution +
aktywator

3

stężenie

10 godz.

B, Tbc, F, V, S

AG

Johnson &
Johnson
Medical, Wielka

Brytania

Gigasept FF 12,0

18 godz.

B, Tbc, F, V, S

aldehyd bursztynowy

Schülke & Mayr,
Niemcy

Perform

2,0

1 godz.

B, Tbc, F, V, S

mononadsiarczan
potasu,

beznoesan sodu

Schülke & Mayr,
Niemcy

Sekusept
Pulver +
0,5%

aktywatora

3

2,0

6 godz.

B, Tbc, F, V, S

nadboran sodu,
TAED

Henkel-Ecolab,
Niemcy
Henkel-Ecolab,

Słowenia

Renalina

3,5

11 godz.

B, Tbc, F, V, S

Kwas nadoctowy

Renal Systems,
USA

1

Roztwór roboczy należy przygotować, dodając zawartość pojemnika B do pojemnika A. Preparat zachowuje

pełne spektrum działania przy stężeniu kwasu octowego, nie mniejszym niż 2650 ppm.

2

Preparat rozpuścić w temp. 35°C – 38°C i zużyć bezpośrednio po przygotowaniu.

3

Do roztworu roboczego dodać podaną ilość odpowiedniego aktywatora.

Źródło: Wykaz preparatów dezynfekcyjnych przeznaczonych do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej,

pozytywnie zaopiniowanych przez Państwowy Zakład Higieny, stan z 16.10.2001 r.

Broń biologiczna i bioterroryzm

22

Objaśnienia skrótów zawartych w tabeli:

B — bakteriobójczy (bez Tbc)
Tbc — prątkobójczy (prątki gruźlicy)
F — grzybobójczy
V — wirusobójczy
S — sporobójczy
AG — aldehyd glutarowy
TAED — tetraacetyloetylenodiamina


Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi
Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi i ich unieszkodliwianie regulują:
1) Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU nr 62, poz. 628),
2) Ustawa z 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy — Prawo Ochrony Środowiska,

ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU nr 100, poz. 1085),

3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 października 1998 r. (DzU nr 145,

poz. 942, z późn. zm. Dz. U. 2001 r. nr 22, poz. 251).

W świetle powyższych aktów prawnych optymalnym sposobem unieszkodliwiania
odpadów niebezpiecznych jest ich przekształcenie termiczne. Odpady (przesyłki)
niewiadomego pochodzenia powinny być poddane kontroli pirotechnicznej, a następnie
— jeśli nie zawierają materiałów wybuchowych — przetransportowane w odpowiednich
opakowaniach i środkach transportu do spalarni wyznaczonych przez odpowiednie władze
właściwe do zarządzania powyższymi sprawami.

2.4. Wykaz sytuacji stanowiących epidemiologiczne oznaki ukrytego ataku

bioterrorystycznego (przystosowane do aktualnej sytuacji w Polsce)

Sytuacje, które mogą stanowić podejrzenie ukrytego ataku:
1. Duża liczba niewyjaśnionych zachorowań, zespołów chorobowych lub zgonów

w zbliżonym czasie, o podobnym obrazie klinicznym, dotyczących w szczególności:
a) występowania zmian na skórze i błonach śluzowych,
b) objawów uszkodzenia układu nerwowego i układu oddechowego,
c) przewodu pokarmowego,
d) uszkodzeń wieloukładowych.

2. Pojawienie się niezwykłych chorób wśród ludności.

Broń biologiczna i bioterroryzm

23

3. Nagły, nieoczekiwany wzrost zachorowalności i umieralności z powodu znanych

chorób lub zespołów chorobowych.

4. Zaobserwowanie nieskuteczności leczenia w rutynowej terapii występujących

powszechnie chorób.

5. Wystąpienie nawet pojedynczego przypadku choroby spowodowanego egzotycznym

czynnikiem, u osoby, która nie opuszczała Polski w ostatnim okresie.

6. Wystąpienie zachorowań w nietypowym dla nich sezonie i na nietypowym terenie

geograficznym.

7. Wystąpienie licznych nietypowych dla danego czynnika zakaźnego objawów

chorobowych.

8. Podobne genetycznie typy czynników etiologicznych wyizolowanych z różnych,

odległych w czasie i terenie źródeł.

9. Niezwykły, atypowy czynnik zakaźny genetycznie, zmodyfikowany lub uzyskany

z nieczynnych źródeł.

10. Niewyjaśniony wzrost zachorowań na chorobę endemiczną.
11. Jednoczesne wystąpienie zachorowań na podobne choroby w ogniskach

niepołączonych terytorialnie w kraju lub zagranicą.

12. Nietypowy sposób transmisji chorób (aerozol, woda, żywność).

Broń biologiczna i bioterroryzm

24

Słownik

Bojowe środki trujące (BST) — toksyczne związki chemiczne, które ze względu na
swoje właściwości — zarówno fizyczne, jak i chemiczne — stanowią doskonałą podstawę
broni chemicznej. Środki te charakteryzują się szkodliwym, a nawet śmiertelnym
działaniem na ludzi i zwierzęta. Głównym celem użycia BST jest zazwyczaj skażenie
atmosfery, terenu, szlaków komunikacyjnych, budynków czy upraw.
Broń biologiczna, broń B — broń, której ładunkiem bojowym są środki umożliwiające
dyspersję lub dysyminację (rozsiewanie) czynnika biologicznego.
Broń chemiczna, broń C — chemiczne substancje toksyczne stosowane w konfliktach
zbrojnych, nazywane inaczej bojowymi środkami trującymi. Ze względu na zmasowane
efekty bojowe należy zaliczyć je do broni masowego rażenia.
Dawka — ilość substancji trującej, niezbędna do wywołania widocznych objawów
zatrucia.
Dekontaminacja (dezaktywacja, odkażanie) — czynność polegająca na usunięciu
z powierzchni ciała człowieka, z jego błon śluzowych, oczu, nosa, ust środków trujących
i biologicznych. Celem zabiegu jest zmniejszenie absorpcji trucizn przez ofiary, a także
zapobiegnięcie wtórnemu skażeniu służb ratowniczych.
Katastrofa (ang. disaster) — zdarzenie powodujące śmierć, obrażenia i zniszczenie
mienia o takim nasileniu, że dla ograniczenia jego skutków nie wystarczają działania
podejmowane rutynowo.
Niebezpieczne substancje chemiczne (TSP) — substancje, które ze względu na
swoje właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne mogą spowodować śmierć,
pogorszenie zdrowia lub uszkodzenie ciała ludzkiego, zniszczenie lub uszkodzenie dóbr
materialnych, zagrożenie środowiska.
Ochrony osobiste — indywidualne wyposażenia ratownika, ograniczające do wartości
dopuszczalnych lub całkowicie eliminujące oddziaływanie na organizm ludzki czynnika
bądź czynników szkodliwych lub niebezpiecznych.
Segregacja (ang. triage) — podział poszkodowanych na grupy z uwzględnieniem
stopnia ciężkości obrażeń, oszacowaniem szans przeżycia, a także oceną pilności
udzielenia pomocy i ewakuacji.
Toksyny — trujące substancje produkowane lub otrzymywane z żywych roślin, zwierząt
lub mikroorganizmów. Niektóre toksyny mogą być również produkowane lub różnicowane
metodami chemicznymi. Toksyny mają stosunkowo prostą kompozycję biochemiczną.
Pod wieloma względami są one porównywalne do środków chemicznych.

Broń biologiczna i bioterroryzm

25

Wypadek masowy — zdarzenie, w wyniku którego powstaje nagle bardzo duża liczba
poszkodowanych i mimo stosowanych procedur ratowniczych, na miejscu zdarzenia
ratownicy nie są w stanie udzielić pomocy wszystkim ofiarom.
Wypadek mnogi — nagłe zdarzenie, w wyniku którego powstaje grupa
poszkodowanych, którą można zaopatrzyć na miejscu zdarzenia w sposób rutynowy, przy
wykorzystaniu dostępnych na miejscu sił i środków.

Broń biologiczna i bioterroryzm

26

Bibliografia

1. Franz D. R., Jahrling P. B., Friedlander A. M. et al, 1997: Clinical recognition and

management of patients exposed to biological warfare agents, JAMA, 281 (19), s. 50.

2. Inglesby T. V., Henderson D. A..Bartlett J. G. et al., 1999: Anthrax as a biological

weapon, JAMA, 281(18).

3. Mierzejewski J., Franz D. R., Zajtchuck R., 2001: Bioterroryzm (zarys zagrożeń

i przeciwdziałań), Skalpel, nr 5, s. 25.

4. Richards C. F., Burstein J. L., Waeckerle J. F. et al., 1999: Emergency physicians and

biological terrorism, Ann.Emerg.Med., s. 128.

5. Wytyczne ekspertów amerykańskich: Wąglik jako broń biologiczna — rozpoznawanie,

leczenie i aspekty zdrowia publicznego, 2001: Medycyna Praktyczna, 11(129).

Broń biologiczna i bioterroryzm

27

Literatura dla studentów

1. Henderson D. A., Inglesby T. V., Bartlett J.G. et al., 1999: Smallpox as a biological

weapon: medical and public health management, JAMA, 281 (19), p. 50.

2. Inglesby T. V., Henderson D. A., Bartlett J. G. et al., 1999: Anthrax as a biological

weapon, JAMA, 281(18). p. 23.

3. Januszkiewicz J., 1992: Zarys kliniki chorób zakaźnych, PZWL, Warszawa.
4. Mierzejewski J., Franz D. R., Zajtchuck R., 2001: Bioterroryzm (zarys zagrożeń

i przeciwdziałań), Skalpel, nr 5, s. 25.

5. Pusty

T.,

1999:

Przewóz materiałów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy,

Wydawnictwo komunikacji i łączności, Warszawa.

6. Richards C. F., Burstein J. L., Waeckerle J. F. et al., 1999: Emergency physicians and

biological terrorism, Ann.Emerg.Med., p. 128.

7. Rybicki

Z.,

1994:

Intensywna terapia dorosłych, Wydawnictwo Novus Orbis,

Gdańsk.Toksykologia, 1994: (red.) W. Seńczuk, PZWL, Warszawa.

9. Wojnarowski A., Obolewicz A., 2001: Podstawy ratownictwa chemicznego,

Wydawnictwo Firex, Warszawa.

10. Wytyczne ekspertów amerykańskich: Wąglik jako broń biologiczna

— rozpoznawanie, leczenie i aspekty zdrowia publicznego, 2001: Medycyna
Praktyczna, 11(129), s. 10.