Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

1. Choroby i stany zagrażające życiu w neurologii

1.1. Zaburzenia przytomności

1.2. Ostre zaburzenia świadomości
1.3. Udar mózgowy
1.4. Stan padaczkowy — padaczka

1.5. Ponapadowe porażenie Todda
1.6. Krwotok podpajęczynówkowy

1.7. Zapalenie mózgu i opon

1.8. Zespół Guillaina-Barre’go

1.9. Polineuropatia w ostrej przerywanej porfirii

1.10. Miastenia

1.11. Miopatie o ostrym przebiegu

2. Choroby naczyniowe mózgu i wybrane choroby rdzenia kręgowego

2.1. Schemat unaczynienia mózgowia
2.2. Udar mózgu
2.3. Krwotok mózgowy

2.4. Niedokrwienny udar mózgu
2.5. T.J.A. — przejściowe napady ischemiczne

2.6. Encefalopatia nadciśnieniowa
2.7. Tętniak mózgu

2.8. Krwotok podpajęczynówkowy

3. Padaczka — stan padaczkowy

4. Podstawowe choroby demielizacyjne i zwyrodnieniowe oraz guzy mózgu i rdzenia kręgowego

4.1. Choroby demielizacyjne

4.1.1. Stwardnienie rozsiane

4.2. Choroby zwyrodnieniowe mózgu

4.2.1. Choroba Alzheimera

4.2.2. Choroba Parkinsona (drżączka poraźna)
4.2.3. Parkinsonizm

4.2.4. Guzy mózgu
4.2.5. Guzy rdzenia kręgowego

5. Wady rozwojowe oraz urazy mózgu i rdzenia kręgowego. Uszkodzenia obwodowego układu

nerwowego

5.1. Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego

Bibliografia
Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

1

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

1. Choroby i stany zagrażające życiu w neurologii

Postępowanie z chorym w stanie zagrożenia życia w sposób zasadniczy różni się od zasad
działania z pacjentem niewymagającym nagłej pomocy. Kolejność naszego działania
w sytuacjach ratujących życie jest następująca:
⎯ udrożnienie dróg oddechowych,
⎯ wentylacja płuc,
⎯ masaż serca.

W neurologii do stanów zagrażających życiu należy zaliczyć:
⎯ zaburzenia przytomności,
⎯ ostre zaburzenia świadomości,
⎯ udar mózgu,
⎯ padaczka — stan padaczkowy,
⎯ ponapadowe porażenie Todda,
⎯ krwotok podpajęczynówkowy,
⎯ zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
⎯ zespół Guillaina-Barre’go,
⎯ polineuropatia w ostrej przerywanej porfirii,
⎯ miastenia,
⎯ miopatia o ostrym przebiegu.

1.1. Zaburzenia przytomności

Przytomność oznacza zachowanie prostych funkcji mózgu (postrzeganie, orientacja co do
czasu, miejsca, proste reakcje odruchowe, stan czuwania). Zaburzenia przytomności
mogą mieć charakter:
1. Piorunujący — mogą w krótkim czasie doprowadzić do zejścia śmiertelnego.

Przyczyny:

⎯ ciężki uraz mózgowo-czaszkowy,
⎯ ciężkie rażenie prądem elektrycznym,
⎯ zatrucie dużymi stężeniami związków toksycznych,
⎯ krwotok śródczaszkowy,
⎯ zatrzymanie czynności serca.

2

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

2. Przemijający — następuje samoistny powrót do przytomności.

Przyczyny:
⎯ omdlenie,
⎯ zespół zatoki szyjnej,
⎯ napad padaczkowy,
⎯ wstrząśnienie mózgu,
⎯ zaburzenia rytmu serca.

3. Stany śpiączkowe

Przyczyny:
⎯ udar mózgu,
⎯ krwotok podpajęczynówkowy,
⎯ zapalenie mózgu i opon,
⎯ urazy czaszkowo-mózgowe,
⎯ padaczka,
⎯ guzy mózgu.

1.2. Ostre zaburzenia świadomości

Świadomość to zespół procesów odbioru informacji i sterowania zachowaniem człowieka,
które pełnią funkcje nadrzędne wobec innych procesów regulacji zachodzących w mózgu.
Świadomość związana jest z czynnością tworu siatkowego pnia mózgu, który aktywuje
cały ośrodkowy układ nerwowy, utrzymując stan czuwania.

Do zaburzeń świadomości należą:
⎯ śpiączka — głębokie zaburzenie świadomości bez reakcji na bodźce, źrenice

rozszerzone lub wąskie, niereagujące na światło, odruchy zniesione, oddech
zachowany,

⎯ sopór półśpiączka — zachowana reakcja na silne bodźce,
⎯ senność — chory naprzemiennie odzyskuje świadomość i ponownie traci kontakt

z otoczeniem,

⎯ przedsenność (odurzenie) — lekkie przyćmienie świadomości,
⎯ stan pomroczny — znaczne zwężenie świadomości, brak orientacji co do otoczenia

i własnej osoby,

⎯ stan majaczeniowy (delirium) — niezbyt głębokie przymglenia świadomości

z omamami wzrokowymi, słuchowymi, pobudzeniem ruchowym,

3

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

⎯ stan splątania (amentywny) — głębsze zaburzenia świadomości, bez orientacji co do

otoczenia i własnej osoby, pobudzenie ruchowe, omamy,

⎯ stan snopodobny — halucynacje o typie marzeń sennych.

1.3. Udar mózgowy

Udar to nagłe wystąpienie objawów ogniskowych w konsekwencji zaburzeń krążenia
mózgowego. Udar może być krwotoczny lub niedokrwienny oraz tzw. T.J.A. (przejściowe
napady ischemiczne).

Udar krwotoczny (krwotok mózgowy) — choroba zaczyna się nagle —
z poprzedzającym bólem głowy pojawiają się objawy ogniskowe zależne od miejsca
krwawienia.

Udar niedokrwienny — przyczyną jest zwężenie lub całkowite zamknięcie światła
naczyń tętniczych mózgowia, najczęściej wskutek zmian miażdżycowych, zakrzepów,
zatorów i procesów zapalnych. Następstwem niedokrwienia jest zawał mózgu.

T.J.A. — przejściowe napady ischemiczne
Mianem tym określa się stany krótkotrwałego niedokrwienia różnych okolic mózgu
z przemijającymi objawami ogniskowymi z różnych okolic ośrodkowego układu
nerwowego.

1.4. Stan padaczkowy — padaczka

W stanie padaczkowym duże napady padaczkowe powtarzają się jeden za drugim,
a chory w przerwach nie odzyskuje przytomności. Jest stanem bardzo groźnym dla życia,
gdyż może prowadzić do obrzęku mózgu i płuc.

1.5. Ponapadowe porażenie Todda

Po napadzie padaczkowym niedowład połowiczy utrzymuje się do 24 godzin. Mogą
wystąpić zaburzenia mowy lub połykania, które wymagają szczególnej opieki
i staranności ze strony średniego personelu medycznego.

4

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

1.6. Krwotok podpajęczynówkowy

Istota krwawienia podpajęczynówkowego polega najczęściej na pęknięciu tętniaka którejś
z tętnic mózgu i wynaczynieniu się krwi do jamy podpajęczynówkowej. Występuje nagły
silny ból głowy, najczęściej zlokalizowany w okolicy potylicy i karku, wymioty, utrata
przytomności lub drgawki. Po wyprowadzeniu chorego z ostrego stanu bardzo ważną rolę
odgrywa opieka pielęgniarska.

1.7. Zapalenie mózgu i opon

Najczęstszą przyczyną zapalenia mózgu są zakażenia wirusowe (arbowirusy —
przenoszone przez kleszcze, enterowirusy, wirus opryszczki).

Do typowych objawów zapalenia mózgu należą:
⎯ poprzedzające ogólne objawy zakażenia — gorączka,
⎯ wymioty,
⎯ światłowstręt,
⎯ bóle kończyn,
⎯ zaburzenia świadomości,
⎯ drgawki,
⎯ objawy oponowe i ogniskowe.

Bardzo istotną rolę w przebiegu choroby odgrywa staranna opieka pielęgniarska.

Zapalenie opon
Najczęściej przebiega dwuetapowo. Początkowo występują objawy nieżytowe i jelitowe,
a następnie dołączają bóle głowy, wzrost temperatury ciała oraz objawy oponowe
i ogniskowe.

1.8. Zespół Guillaina-Barre’go

Objawy choroby pojawiają się w ciągu kilku, kilkunastu dni pod postacią porażeń
bliższych odcinków kończyn, często połączone są z bólami i parastezjami. Może wystąpić
porażenie czterokończynowe, zaburzenia czynności zwieraczy, niemożność połykania,
mówienia i oddychania.

5

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

1.9. Polineuropatia w ostrej przerywanej porfirii

Porfirie są chorobami metabolicznymi, w których występują zaburzenia syntezy hemu.
Występuje obraz „ostrego brzucha”, następnie objawy uszkodzenia korzeni nerwowych
mogące prowadzić do porażeń czterokończynowych oraz mięśni oddechowych i porażeń
nerwów okoruchowego i przedsionkowo-ślimakowego.

1.10. Miastenia

Miastenia należy do chorób autoimmunizacyjnych. Prowadzi do zaburzeń przewodnictwa
nerwowo-mięśniowego, manifestującego się męczliwością i osłabieniem mięśni.
Zagrożenie życia stanowi ewentualność wystąpienia przełomu miastenicznego, co
wyraża się nagłym nasileniem objawów miastenicznych, które mogą doprowadzić do
osłabienia mięśni oddechowych i niewydolności oddechowej.

1.11. Miopatie o ostrym przebiegu

Istotą miopatii jest pierwotne uszkodzenie włókien mięśniowych, uwarunkowane
genetycznie. Do miopatii, których objawy zagrażające życiu narastają lawinowo, należą:
1. Porażenie okresowe — istota choroby polega na zniesieniu pobudliwości elektrycznej

błony mięśniowej.

2. Mioglobinuria — przebiega napadowo, wywołując bolesne kurcze mięśni z następowym

niedowładem lub porażenia mięśni — niekiedy też mięśni oddechowych.

3. Hipertermia złośliwa — manifestuje się szybkim wzrostem temperatury, sztywnością

mięśni, niewydolnością oddechową i krążenia. Nieleczona prowadzi do śmierci.

6

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

2. Choroby naczyniowe mózgu i wybrane choroby rdzenia

kręgowego

2.1. Schemat unaczynienia mózgowia

Mózgowie — jako narząd kierujący każdym przejawem życia i charakteryzujący się
bardzo intensywną przemianą materii, jak też dużą wrażliwością na niedotlenienie —
posiada bogate unaczynienie tętnicze. Przepływ krwi w mózgowiu wynosi 45 ml na 100 g
tkanki mózgowej na minutę. Dopływ krwi do mózgowia zapewniają 4 tętnice: 2 tętnice
szyjne wewnętrzne i 2 tętnice kręgowe. Ich odgałęzienia wewnątrzczaszkowe wytwarzają
tzw. koło tętnicze mózgu (Willisa), utworzone przez tętnice:
⎯ tylne mózgu,
⎯ szyjne wewnętrzne,
⎯ łączące tylne,
⎯ zespalające tętnice szyjne z tylnymi mózgu,
⎯ przednie mózgu zespalającą je tętnicą łączącą przednią.

Koło tętnicze mózgu zapewnia stały, równomierny dopływ krwi do całego mózgowia,
a w sytuacjach upośledzenia przepływu krwi — w którejś z tętnic zabezpiecza krążenie
oboczne. Większość chorób naczyniowych mózgu wiąże się z postępującą miażdżycą
naczyń mózgowych.

W rozwoju miażdżycy naczyń mózgu można wyodrębnić 3 stadia:
⎯ upośledzenie krążenia mózgowego powodujące zaburzenia czynnościowe,
⎯ przemijające incydenty niedokrwienne (T.J.A.),
⎯ stałe zmiany organiczne (rozmiękanie, krwotoki).

Leczenie:
⎯ uregulowany tryb życia,
⎯ likwidacja używek,
⎯ podjęcie ćwiczeń,
⎯ spacery,
⎯ okresowe leczenie sanatoryjne.

Leki: witaminy PP, E, B6, B15, Cinnerazin, Cavinton, Sermion itd.
Leki nortropowe: Nootropil, Enerbol, Memotropil, Lucetam.

7

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

2.2. Udar mózgu

Do czynników ryzyka w udarach mózgu (który został częściowo omówiony w temacie
Choroby i stany zagrażające życiu) należą:
⎯ nadciśnienie tętnicze,
⎯ zawał serca,
⎯ zaburzenia rytmu,
⎯ zapalenie wsierdzia,
⎯ cukrzyca,
⎯ doustne środki antykoncepcyjne,
⎯ zakrzepica,
⎯ choroby krwi (skazy krwotoczne i białaczki),
⎯ używki (narkotyki, nikotyna, alkohol),
⎯ otyłość,
⎯ hipercholesterolemia.

2.3. Krwotok mózgowy

Przyczyny:
⎯ miażdżyca z towarzyszącym nadciśnieniem,
⎯ wady rozwojowe naczyń mózgowych,
⎯ choroby krwi,
⎯ urazy czaszki.

Objawy:
⎯ nagły początek,
⎯ ból głowy,
⎯ objawy ogniskowe zależne od miejsca krwawienia,
⎯ ewentualna utrata przytomności z wymiotami i drgawkami,
⎯ porażenie nerwu twarzowego i przeciwstronne porażenie mięśni kończyn.

Leczenie
Leczenie polega na utrzymaniu właściwych parametrów krążenia i oddychania, stosuje się
leczenie objawowe w przypadku wymiotów (np. Aviomarin), drgawek (np. Relanium),
niepokoju (np. Promazin), regulacji ciśnienia tętniczego (np.: Serpasil) — obniżone (np.
Fortil), zwalcza się również obrzęk mózgu (np. Decadron, Manitol).

8

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

2.4. Niedokrwienny udar mózgu

Konsekwencją niedokrwienia tkanki mózgowej jest zawał mózgu.

Zawały mózgu dzielimy na:
1. Zator mózgu — materiałem zatorowym najczęściej jest skrzeplina, rzadziej bakterie,

komórki nowotworowe, tłuszcz, powietrze.

Objawy
Występują nagle, pojawia się ból głowy, a u 25% chorych utrata przytomności
i śpiączka. Zawsze występują objawy ogniskowe.

Leczenie
Leczenie jest podobne jak w krwotoku mózgowym. Zapobiegawczo stosuje się leczenie
przeciwzakrzepowe, lecz dopiero po 3 tygodniach od ustąpienia zatoru.

2. Zawał mózgu niezatorowy — jego przyczyną najczęściej jest miażdżyca — i to

zarówno tętnic doprowadzających krew do mózgu (tętnic szyjnych wewnętrznych
i tętnic kręgowych), jak i tętnic mózgu (środkowej, przedniej i tylnej).

Objawy i leczenie podobne jak w innych udarach.

2.5. T.J.A. — przejściowe napady ischemiczne

Są to stany krótkotrwałego niedokrwienia różnych okolic mózgu z przejściowo
pojawiającymi się objawami ogniskowymi, których charakter zależy od miejsca
niedokrwienia (czy w dorzeczu tętnicy szyjnej wewnętrznej, czy w obrębie tętnicy
kregowo-podstawnej).

Objawy
Objawy pojawiają się nagle. Jeżeli pochodzą z dorzecza tętnicy szyjnej wewnętrznej —
występuje niedowład połowiczy, afazja, połowicze zaburzenia czucia, ślepota jednego
oka.

Jeżeli natomiast z dorzecza kręgowo-podstawnego — może wystąpić upośledzenie
widzenia, układowe zawroty głowy, dyzartria, objawy móżdżkowe, niedowłady
obustronne i połowicze, chwilowe utraty przytomności.

9

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Leczenie:
⎯ kilkudniowy reżim łóżkowy,
⎯ leczenie miażdżycy (według przyjętych zasad),
⎯ uregulowanie ciśnienia tętniczego krwi,
⎯ leki zapobiegające agregacji płytek krwi.

W udokumentowanych przypadkach (angiografia) niedrożności w tętnicy szyjnej zaleca
się leczenie operacyjne (endarterektomia).

2.6. Encefalopatia nadciśnieniowa

Encefalopatia nadciśnieniowa stanowi zespół ostrych lub podostrych objawów mózgowych
w przebiegu nadciśnienia tętniczego, będącego konsekwencją ostrego kłębowego
zapalenia nerek w nadciśnieniu złośliwym.

Objawy:
⎯ bóle głowy,
⎯ wymioty,
⎯ drgawki,
⎯ zaburzenia widzenia i świadomości.

W leczeniu należy zdecydowanie — lecz niezbyt gwałtownie — dążyć do obniżenia
ciśnienia tętniczego. Nakłucie lędźwiowe jest przeciwwskazane.

2.7. Tętniak mózgu

Jest to miejscowe rozszerzenie tętnicy spowodowane różnymi przyczynami, m.in.
osłabieniem jej ściany. Wyróżniamy 2 rodzaje tętniaków:
⎯ workowate (wrodzone) — lokalizują się w obrębie tętnic tworzących koło tętnicze

mózgu,

⎯ wrzecionowate (nabyte) — powstają w miażdżycy.

Tętniaki mogą być bezobjawowe przez wiele lat. Tętniak daje objawy kliniczne
w momencie, gdy zaczyna uciskać na określone struktury ośrodkowego układu
nerwowego. Niestety, pierwszym objawem tętniaka może być krwotok
podpajęczynówkowy.

10

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

2.8. Krwotok podpajęczynówkowy

Krwotok ten jest konsekwencją tętniaka, powoduje wynaczynienie krwi do jamy
podpajęczynówkowej (między oponą pajęczą a miękką). W tej sytuacji płyn mózgowo-
rdzeniowy krążący w jamie podpajęczynówkowej staje się krwisty, co łatwo
zdiagnozować rutynowym badaniem, jakim jest nakłucie lędźwiowe.

Objawy
Objawem jest nagły, silny ból głowy w okolicy potylicy i karku, połączony z wymiotami,
czemu incydentalnie towarzyszy utrata przytomności lub drgawki. Badaniem sprawdzamy
objawy oponowe i niekiedy objawy ogniskowe, np.: niedowład połowiczy czy afazję.
Często występuje porażenie nerwów gałkoruchowych — III, IV, VI, głównie
okoruchowego III. Przebieg choroby może być piorunujący (śmierć), śmiertelny (pacjent
umiera po kilku dniach lub tygodniach), ciężki (objawy pomału, ale sukcesywnie się
cofają), łagodny (wyjściowe objawy mało nasilone i szybko się cofają).

Leczenie
Należy bezwzględne przebywać w bezruchu przez 6 tygodni.
W przypadku krwotoku podpajęczynówkowego stosuje się leczenie zachowawcze (środki
uspokajające, przeciwbólowe, ewentualnie przeciwdrgawkowe i przeciwkrwotoczne).
Należy zapobiegać powstaniu obrzęku mózgu (Dextran, Mannitol, kortykosteroidy),
ewentualnie leczenie antyfibrynolityczne. Po wyprowadzeniu chorego z bezpośredniego
zagrożenia życia stosuje się leczenie operacyjne (najlepiej w ciągu 3 dni od wystąpienia
krwawienia).

11

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

3. Padaczka — stan padaczkowy

Padaczka jest chorobą, której istota polega na gwałtownym, nagłym, patologicznym
wyładowaniu grup komórek nerwowych z różnych okolic mózgu.

Uproszczona klasyfikacja napadów padaczkowych:
I Napady pierwotne uogólnione:

1. Napady duże (toniczno-kloniczne).
2. Napady małe:

⎯ napady nieświadomości,
⎯ napady małe miokloniczne,
⎯ napady atoniczne.

II Napady częściowe:

1. Proste (napady jacksonowskie).
2. Złożone (skroniowe).

III Napady wtórne uogólnione (częściowe, przechodzące w napad duży).

Duży napad padaczkowy (toniczno-kloniczny)
I faza napadu:
⎯ aura (np.: dzwonienie w uszach, zmiana koloru w otoczeniu, błyski, przykry zapach),
⎯ parestezja,
⎯ drżenie mięśniowe,
⎯ zaburzenia rytmu serca (tachykardia, bradykardia),
⎯ lęk.

II faza napadu:
⎯ utrata przytomności,
⎯ upadek,
⎯ gwałtowny krzyk,
⎯ drgawki toniczne.

III faza napadu:
⎯ drgawki kloniczne, piana na ustach,
⎯ przygryzienie języka,
⎯ bezwiedne oddanie moczu i ewentualnie stolca.

12

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Tym objawom towarzyszy rozszerzenie źrenic i brak reakcji na światło oraz obustronny
objaw Babińskiego.

IV faza napadu:
⎯ ponapadowy sen lub stan pomroczny.

Mały napad padaczkowy
Klinicznie wyróżniamy 3 formy małych napadów:
1) częste napady nieświadomości,
2) małe napady miokloniczne,
3) napady atoniczne.

Wyżej wymienione formy małych napadów występują głównie u dzieci, u dorosłych
mówimy o padaczce skroniowej.

1. Napad nieświadomości — krótkotrwała utrata przytomności — dziecko

nieruchomieje, nie odpowiada na pytania, patrzy ku górze lub przed siebie, popada
w chwilowy bezruch. EEG wykazuje zespół iglica z falą wolną.

2. Mały napad mioklioniczny — występują kilkusekundowe mioklonie (zrywanie

mięśniowe). EEG wykazuje fale wieloiglicowe.

3. Napady atoniczne — kilkuminutowa utrata przytomności, upadek na ziemię,

zwiotczenie mięśni — po czym dziecko natychmiast wstaje.

Napady skroniowe
Cechy charakterystyczne padaczkowych napadów skroniowych:
1. Elementy psychosensoryczne:

⎯ iluzje węchowe i smakowe,
⎯ napady hakowe,
⎯ halucynacje wzrokowe lub słuchowe.

2. Elementy psychomotoryczne:

⎯ automatyzmy ruchowe (wysuwanie języka, żucie, mlaskanie),
⎯ rozbieranie się, nadmierna gestykulacja.

3. Elementy autonomiczne:

⎯ zaburzenia rytmu serca,
⎯ oddawanie moczu,
⎯ parcie,
⎯ gorączka.

13

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

4. Objawy intelektualno-emocjonalne:

⎯ lęk,
⎯ złudzenia pamięciowe deja vu (już widziane), jamais vu (nigdy niewidziane),
⎯ automatyzmy pamięciowe pokryte niepamięcią.
Chorzy w trakcie napadu mogą być niebezpieczni dla siebie i otoczenia.

Napady Jacksona
Cechą charakterystyczną napadów Jacksona jest ograniczenie drgawek — początkowo do
grup mięśniowych, następnie rozprzestrzeniających się na całą połowę ciała, jednak
zawsze j e d n o s t r o n n i e .

Lokalizacja ogniska padaczkorodnego to okolica ruchowo-czuciowa kory (zakręt
przedśrodkowy płata czołowego oraz zakręt zaśrodkowy płata ciemieniowego). W związku
z tym napad może mieć charakter czuciowy bądź ruchowy. Napad ruchowy rozpoczyna
się drżeniem ręki, ust, następnie drgawki rozprzestrzeniają się na całą kończynę i połowę
ciała (tak zwany marsz jacksonowski).

Wśród przyczyn padaczki uwzględnia się:
⎯ uwarunkowania genetyczne,
⎯ ognisko padaczkorodne,
⎯ czynniki wyzwalające napad.

Leczenie
Obecnie w leczeniu padaczki mamy do dyspozycji kilkanaście leków klasycznych i taką
samą ilość leków nowej generacji. Opisanie i omówienie tych problemów wymagałoby
małej monografii. Aktualne dane można znaleźć w zalecanej literaturze podstawowej (5).

Stan padaczkowy
W stanie padaczkowym napady duże powtarzają się jeden za drugim, a w przerwach
chory nie odzyskuje przytomności. Jest to s t a n z a g r a ż a j ą c y ż y c i u , a śmiertelność
dochodzi do 10% nawet w warunkach szpitalnych.

Przyczyny
Wśród przyczyn należy wymienić nagłe odstawienie leczenia przeciwpadaczkowego
i padaczka objawowa (guzy, urazy czaszkowo-mózgowe, udar mózgu, delirium).

14

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Leczenie
Leczenie musi być prowadzone w warunkach oddziału intensywnej terapii. Należy
zapewnić wydolność krążenia i oddychania, stosuje się wlewy dożylne (Relanium lub
Rivotlir), ewentualnie fenytoina, zwalczanie objawów obrzęku mózgu (Manitol,
kortykosteroidy). W razie niepowodzenia chorego należy zaintubować i włączyć
znieczulenie ogólne.

15

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

4. Podstawowe choroby demielizacyjne i zwyrodnieniowe

oraz guzy mózgu i rdzenia kręgowego

4.1. Choroby demielizacyjne

Włókna nerwowe ośrodkowego układu nerwowego w 97% przypadków zawierają osłonkę
mielinową. Osłonka mielinowa odgrywa zasadniczą rolę w przewodzeniu bodźców
nerwowych. Jej uszkodzenie zaburza przewodnictwo nerwowe i jest zasadniczą przyczyną
występowania objawów ogniskowych i ubytkowych w układzie nerwowym. Stan taki
nazywamy demielizacją.

4.1.1. Stwardnienie rozsiane

Najczęstszą chorobą demielizacyjną (6 przypadków na 10 000 mieszkańców) jest
stwardnienie rozsiane.

Przyczyny
Etiologia stwardnienia rozsianego jest dotąd niewyjaśniona. Istnieje wiele teorii
(częściowo potwierdzonych) w badaniach biochemicznych i klinicznych, np. choroby
z autoagresji, zakaźne (wirusy), limfocyty T itd. Obecnie nadal nie wiemy (z całą
pewnością), co uszkadza osłonkę mielinową ośrodkowego układu nerwowego w sposób
wybiórczy z różnym nasileniem i w różnej lokalizacji.

Objawy
Choroba dotyka ludzi młodych (20–40 rok życia). Znamienne jest, że przebiega rzutami.
Objawy mogą się nasilać i cofać samoistnie lub pod wpływem leczenia (niestety
objawowego).

Do podstawowych objawów stwardnienia rozsianego należą:
⎯ pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego,
⎯ uszkodzenia nerwów gałkoruchowych (III okoruchowy, IV bloczkowy, VI odwodzący),
⎯ zaburzenia słuchowe (osłabienie słuchu, zaburzenia błędnikowe),
⎯ ośrodkowy niedowład nerwu twarzowego.
⎯ niedowład lub porażenie spastyczne,
⎯ zespół móżdżkowy,
⎯ zespoły pozapiramidowe,
⎯ objawy czuciowe (parastezje, uczucie rażenia, objaw Lhermitte’a, bóle),

16

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

⎯ napady padaczkowe (rzadko),
⎯ afazje ruchowe lub czuciowe (rzadko).

Leczenie
Jest zależne od aktualnej przyjmowanej koncepcji etiologii schorzenia. W okresach rzutu
choroby skuteczne są leki immunosupresyjne, np.: ACTH, Imuran, surowica
przeciwlimfocytowa, globuliny, plazmafareza, leukocytofereza, leki immunomodulacyjne
(transfer factor), leki antywirusowe (endogeny, interferon itd.)

4.2. Choroby zwyrodnieniowe mózgu

Hasło choroby zwyrodnieniowe nie odpowiada na zasadnicze pytanie, co jest przyczyną
choroby klasyfikowanej do tej grupy schorzeń. Do niedawna zaliczano tu również chorobę
Creutzfeldta-Jakoba (encefalopatia gąbczasta) i inne. Dziś wiadomo, jakie wirusy
wywołują tę chorobę, dlatego ograniczę się do omówienia najistotniejszych chorób
zwyrodnieniowych, czyli choroby Alzheimera i choroby Parkinsona.

4.2.1. Choroba Alzheimera

Jest to zwyrodnienie kory mózgu (rozlane i postępujące), charakteryzujące się
otępieniem i objawami ogniskowymi bez charakterystycznej lokalizacji. Od ok. 20 lat
przyjmuje się, że z chorobą Alzheimera mają związek czynniki zapalne i immunologiczne.
Jednak do chwili obecnej nie udowodniono tworzenia się pod wpływem tych czynników
ß-anyloidu.

Objawy:
⎯ osłabienie pamięci i krytycyzmu wobec siebie i otoczenia,
⎯ osłabienie aktywności zawodowej.

Dołączają się również objawy ogniskowe typu dysfazja, dyspraksja, agnozja.

Leczenie
Stosuje się leczenie objawowe — ostatecznie nieskuteczne.

4.2.2. Choroba Parkinsona (drżączka poraźna)

Jest jedną z najczęstszych chorób układu nerwowego. Istota choroby polega na
zwyrodnieniu końcówek — głównie istoty czarnej w śródmózgowiu — ale również innych
podkorowych ośrodków układu pozapiramidowego.

17

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Przyczyny
Przyczyna zwyrodnienia komórek układu pozapiramidowego jest nieznana. Wiadomo, że
występuje niedobór jednego z neurotransmiterów, tzn. dopaminy, ale również
zaangażowane są inne mediatory, takie jak GABA (kwas gamaminomasłowy), serotonina,
kwas glutaminowy czy enkefaliny.

Objawy
Wiek rozpoczęcia choroby to 50–60 r.ż.

Wśród pierwszych objawów wymienia się:
⎯ samoistne drżenie rąk — spoczynkowe,
⎯ spowolnienie ruchowe (amimiczność mięśni twarzy, spowolnienie mowy, brak

współruchów),

⎯ pochylona postawa ciała,
⎯ chód drobnymi kroczkami,
⎯ wzmożenie napięcia mięśniowego,
⎯ mikrografia,
⎯ ślinotok,
⎯ naoliwienie twarzy,
⎯ spowolnienie psychiczne.

Leczenie
Stosuje się leczenie objawowe. Leki syntetyczne uzupełniają niedobór głównie dopaminy.

4.2.3. Parkinsonizm

Uszkodzeniu ulegają te same struktury mózgu, co w chorobie Parkinsona, lecz wskutek
znanych czynników szkodliwych (zapalenie mózgu, miażdżyca, urazy głowy, porażenie
prądem elektrycznym, guzy, zatrucia np. lekami).

4.2.4. Guzy mózgu

Głównym objawem guzów wewnątrzczaszkowych jest wzmożone ciśnienie
wewnątrzczaszkowe. Ponieważ w kostnej puszce jamy czaszki znajduje się mózgowie,
płyn mózgowo-rdzeniowy i krew w naczyniach tętniczych i żylnych, to te 3 elementy i ich
wzajemny stosunek warunkują utrzymanie właściwego ciśnienia śródczaszkowego. Każdy
proces w mózgowiu będzie powodował wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co może
spowodować wklinowanie migdałków móżdżku do otworu wielkiego czaszki. Guz mózgu
to nie tylko nowotwór, lecz również ropień, kilak, gruźliczak, bąblowiec, wągier, krwiaki,
tętniaki — gdyż ich obecność powoduje ciasnotę śródczaszkową.

18

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Objawy
Objawy dzielą się na ogólne i ogniskowe.

Objawy ogólne:
⎯ ból głowy, rozsadzający, poranny,
⎯ wymioty, zwolnienie tętna,
⎯ tarcza zastoinowa na dnie oka,
⎯ drgawki z zaburzeniami świadomości,
⎯ zmiany w RTG czaszki i EEG.

Te objawy dają obraz wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Objawy ogniskowe są zależne od lokalizacji guza:
⎯ płat czołowy — zaburzenia psychiczne, otępienie, spowolnienie,
⎯ pogranicze płata czołowego i ciemieniowego (okolica ruchowo-czuciowa) — napady

Jacksona, niedowład połowiczy z zaburzeniami czucia, afazja ruchowa,

⎯ płat skroniowy — padaczka skroniowa, afazja czuciowa, zaburzenia psychiczne,

osłabienie pamięci,

⎯ płat ciemieniowy — zaburzenia czucia typu korowego, napady jacksonowskie,

apraksja i afazja czuciowa,

⎯ przysadka mózgowa — zaburzenia hormonalne,
⎯ móżdżek — zaburzenia chodu, równowagi,
⎯ kąt mostowo-móżdżkowy — zaburzenia słuchu, porażenie nerwu twarzowego, objawy

ze strony nerwu trójdzielnego i móżdżkowe.

Leczenie
Guzy mózgu leczy się operacyjnie, naświetleniami rentgenowskimi lub cytostatykami.

4.2.5. Guzy rdzenia kręgowego

Guzy te dzielimy na:
1. Guzy wewnątrzrdzeniowe — są to glejak lub naczyniak — charakteryzują się szybko

narastającym zespołem poprzecznego uszkodzenia rdzenia.

2. Guzy zewnątrzrdzeniowe — mogą być: podtwardówkowe (nerwiak, naczyniak,

tłuszczak) lub nadtwardówkowe (przerzuty) z oskrzeli, sutka, prostaty, mięsak,
szpiczak, wypuklina jądra miażdżystego, ropień.

Leczenie
Stosuje się leczenie operacyjne, ewentualnie naświetlania.

19

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

5. Wady rozwojowe oraz urazy mózgu i rdzenia kręgowego.

Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego

Wady rozwojowe są przekazywane dziedzicznie lub wiążą się z anomaliami
chromosomalnymi.

Przyczyny:
1. Czynniki egzogenne:

⎯ niedotlenienie i niedokrwienie jaja płodowego,
⎯ zakażenia (np. różyczką czy zakażenie matki wirusem opryszczki),
⎯ czynniki fizyczne i chemiczne (np. matka w okresie ciąży narażona była na

promieniowanie jonizujące, cierpiała na nieleczoną cukrzycę),

⎯ czynniki toksyczne (np. alkohol, nikotyna).

Wśród wad rozwojowych mózgu, rdzenia, opon mózgowych i czaszki należy wymienić:
bezmózgowie, przepukliny oponowo-mózgowe, małogłowie, przedwczesne zrośnięcie
szwów czaszki, wgniecenie podstawy czaszki, hiperteloryzm, tarń dwudzielną,
przepuklinę oponowo-rdzeniową, zespół Arnolda-Chiariego, dziurowatość mózgu,
zaburzenia rozwojowe kory mózgu.

5.1. Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego

Obwodowy układ nerwowy tworzy 12 par nerwów czaszkowych oraz 31–33 par nerwów
rdzeniowych.

Nerwy rdzeniowe powstają w rdzeniu kręgowym z połączenia 2 korzeni (brzusznego —
ruchomego i grzbietowo-czuciowego), tworząc pień nerwu rdzeniowego, który wychodzi
z kanału kręgowego, przez otwory międzykręgowe przedłuża się w pień nerwu
rdzeniowego — ten z kolei dzieli się na 4 gałęzie (brzuszną, grzbietową, oponową
i łączącą). Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych tworzą sploty (szyjny, ramienny, nerwy
międzyżebrowe, lędźwiowy i krzyżowy). Od splotów odchodzą samodzielne nerwy,
unerwiające wszystkie mięśnie tułowia oraz kończyn górnych i dolnych.

Nerwy czaszkowe — począwszy od III pary do XIII wychodzą z jąder tych nerwów
rozlokowanych w pniu mózgu, mostu i rdzenia przedłużonego (tworzą samodzielne nerwy

20

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

unerwiające większość narządów i mięśni w obrębie głowy. Uszkodzenia obwodowego
układu nerwowego mogą dotyczyć wyżej wymienionych struktur i powodować powstanie
określonych zespołów chorobowych.

Objawy uszkodzenia obwodowego układu nerwowego:
⎯ niedowład lub porażenie wiotkich odpowiednich grup mięśniowych,
⎯ osłabienie lub zniesienie odruchów,
⎯ zanik i drżenie pęczkowe mięśni,
⎯ zaburzenie lub zniesienie przewodnictwa nerwowego,
⎯ bóle i parastezje,
⎯ zaburzenia troficzne i potowydzielnicze.

Przyczynami uszkodzenia korzeni, splotów czy też pojedynczych nerwów mogą być:
⎯ urazy mechaniczne, kumulacja mikrourazów i ucisk,
⎯ zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa,
⎯ wypadanie (wypuklina) krążka międzykręgowego,
⎯ choroby typu półpasiec,
⎯ kolagenozy itd.

Polineuropatie — czyli uszkodzenia wielonerwowe — mogą wystąpić po stanach
toksycznych, zakaźnych, metabolicznych i genetycznych.

Najważniejsze z e s p o ł y u s z k o d z e ń w o b w o d o w y m u k ł a d z i e n e r w o w y m :
1. Porażenie nerwu twarzowego (VII para nerwów czaszkowych) manifestujące się

porażeniem mięśni mimicznych twarzy po stronie uszkodzenia.

2. Uszkodzenie splotu ramiennego, co wywoła niedowład lub porażenie mięśni obręczy

i części wolnej kończyny górnej. Uszkodzone mogą być wybiórczo pojedyncze nerwy
splotu, dając niedowłady poszczególnych grup mięśniowych lub pojedynczych mięśni.

3. Uszkodzenie splotu lędźwiowo-krzyżowego — tu obraz kliniczny znamionuje się

niedowładem wiotkim mięśni kończyny dolnej, zaburzeniami czucia.

4. Zespoły korzeniowe — występujące, kiedy dochodzi do drażnienia i ucisku korzeni

tworzących nerw rdzeniowy.

Najczęstszymi z tych zespołów są rwa ramienna (barkowa) i rwa kulszowa.

Do objawów rwy ramiennej należą nagłe poranne bóle i parestezje, do których czasem
dołączają niedowłady mięśni.

21

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Wśród objawów rwy kulszowej należy wymienić ból rozpoczynający się w okolicy
lędźwiowo-krzyżowej oraz — początkowo tępe, nasilające się przy zmianie pozycji ciała —
bóle nocne. Wskutek wzmożonego napięcia mięśni przykręgosłupowych dochodzi do
zablokowania w stawach międzykręgowych i przykurczu mięśni (tzw. postrzał —
lumbago). Może dojść np. do sytuacji, kiedy przyczyną rwy kulszowej jest wypuklina
jądra miażdżystego, prowadząca do niedowładu lub porażenia grup mięśniowych
z zaburzeniami czucia oraz zwieraczy.

Zespoły wielonerwowe — polineuropatie
Polineuropatia jest uszkodzeniem z różnych przyczyn samego włókna nerwowego czy
otoczki i tkanki łącznej w obrębie wielu nerwów jednocześnie.

Przyczyny:
⎯ zatrucia związkami toksycznymi,
⎯ leki, używki (alkohol, leki narkotyczne),
⎯ zatrucia wewnątrzpochodne (np. mocznica),
⎯ infekcje (borelioza, błonica, grypa, odra),
⎯ niedobory pokarmowe (tiamina, witaminy, białka),
⎯ choroby metaboliczne (np. cukrzyca),
⎯ choroby krwi (białaczka),
⎯ kolagenozy (np. choroba reumatoidalna),
⎯ miażdżyca (zmiany w tętnicach unaczyniających nerwy),
⎯ choroby gruczołów dokrewnych (np. tarczycy).

Objawy
Objawy wykazują wspólne cechy, niezależnie od przyczyny wystąpienia polineuropatii.
⎯ objawy ruchowe,
⎯ objawy czuciowe,
⎯ objawy autonomiczne.

O b j a w y r u c h o w e występują symetrycznie w dystalnych odcinkach pod postacią
wiotkich niedowładów z zanikiem mięśni i odruchów głębokich. O b j a w y c z u c i o w e to
bóle i parestezje z charakterystycznymi ubytkami czucia na rękach i stopach — objaw
„rękawiczek i skarpetek”. Do ob j a w ó w a u t o n o m i c z n y c h należą zaburzenia
potliwości i objawy naczynioruchowe powodujące zmiany troficzne na skórze.

Leczenie
Leczenie jest zależne od przyczyny powodującej polineuropatię.

22

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Bibliografia

1. Ball S., 2003: Chemia szarych komórek, Medyk, Warszawa.
2. Bannister R., 1992: Neurologia kliniczna, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała.
3. Gołąb B., 2001: Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL,

Warszawa.

4. Gołąb B., 1998: Anatomia czynnościowa obwodowego układu nerwowego, PZWL,

Warszawa.

5. Ghoge H., 2004: Zaburzenia krążenia mózgowego a depresja, Medycyna

po Dyplomie, nr 3, 129.

6. Howard L., 2002: Neurologia, Urban & Partner, Wrocław.
7. Hermanowicz N., 2002: Sympozjum Choroba Parkinsona, Medycyna po Dyplomie,

nr 4, 40–63.

8. Ingall T. J., 2001: Sympozjum Udar mózgu, Medycyna po Dyplomie, nr 1, 32–79.
9. Jakimowicz W., 1994: Neurologia kliniczna w zarysie, PZWL, Warszawa.

10. Kamiński B., 1988: Anestezja i intensywna opieka medyczna dla pielęgniarek, PZWZ,

Warszawa.

11. Krauze M., 2004: Człowiek i jego układ nerwowy, Śląskie Wydawnictwo Naukowe.
12. Kuran W., 2003: Choroba Parkinsona, Terapia, 3.
13. Kokota F., 2004: Ostre stany zagrożenia życia, PZWL, Warszawa.
14. Kowalik S., 1999: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych,

BPS.

15. Lopez H., 2002: Sympozjum Padaczka, Medycyna po Dyplomie, nr 5, 60–95.
16. Lipton R.B, 2001: Sympozjum Bóle głowy, Medycyna po Dyplomie, nr 9.
17. Moryś J., 2002: Neuroanatomia, Urban & Partner, 2002.
18. Mika T., 1983: Fizykoterapia, PZWL, Warszawa.
19. Mondlas A. J., 1996: Postępowanie w nagłych przypadkach, PWN, Warszawa.
20. Malik K., 2002: Ocena chorego w śpiączce, Medycyna po Dyplomie, nr 6, 36.
21. Majkowski J., 1986: Padaczka, PZWL.
22. Prusiński A., 1998: Podstawy neurologii klinicznej, PZWL, Warszawa.
23. Prusiński A., 2003: Neurologia praktyczna, PZWL, Warszawa.
24. Rakowski A., 1994: Kręgosłup w stresie, GWP, Sopot.
25. Sylwanowicz W., Michajlik A., 1991: Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL,

Warszawa.

26. Strugalska J, Hansmanowa, 1994: Terapia w miastenii zespołach miastenicznych,

Neurologia Praktyczna, nr 2, 105.

23

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

27. Rangool W. A., 2004: Leczenie przeciwzapalne choroby Alzhaimera, Neurologia

Praktyczna, nr 3, 212.

28. Wald J., Członkowska A., 1997: Neurologia kliniczna, PZWL, Warszawa.
29. Walczyk T.S., 1995: Outcome after diagnosis of psychogenic nonepileptic seizures.

Epilepsis, nr 11, 1131–7.

30. Zientarski B., 1987: Ośrodkowy układ nerwowy, WAM.

24

Najpospolitsze choroby układu nerwowego

Literatura podstawowa

1. Jakimowicz W., 1994: Neurologia kliniczna w zarysie, PZWL, Warszawa.

2.

Krauze M., 2004: Człowiek i jego układ nerwowy, Śląskie Wydawnictwo Naukowe.

3. Kokota F., 2004: Ostre stany zagrożenia życia, PZWL, Warszawa.
4. Moryś J., 2002: Neuroanatomia, Urban & Partner, 2002.
5. Neurologia Praktyczna, 2004: nr III (18), t. 4.
6. Prusiński A., 1998: Podstawy neurologii klinicznej, PZWL, Warszawa
7. Sylwanowicz W., Michajlik A., 1991: Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa.

Literatura dodatkowa

1. Gołąb B., 2001: Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL,

Warszawa.

2. Gołąb B., 1998: Anatomia czynnościowa obwodowego układu nerwowego, PZWL,

Warszawa.

3. Howard L., 2002: Neurologia, Urban & Partner, Wrocław.
4. Ingall T. J., 2001: Sympozjum Udar mózgu, Medycyna po Dyplomie, nr 1, 32–79.
5. Majkowski J., 1986: Padaczka, PZWL.
6. Zientarski B., 1987: Ośrodkowy układ nerwowy, WAM.

25