Nazwa dydaktyka

pochodzi gr, gdzie didaktikos znaczy „pouczający”, a didasko - „uczę”. Według

„Słownika pedagogicznego” Wincentego Okonia

Dydaktyka

to jedna z podstawowych nauk pedagogicznych,

której przedmiotem jest

kształcenie ludzi, a

więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza
szkołą czy w codziennych sytuacjach życiowych. Dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób
nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również
badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa.

Dydaktyka dzieli się na dydaktykę ogólną i szczegółową.

1.Dydaktyka ogólna, zwana teorią nauczania bada problemy podstawowe, a przy tym wspólne dla
wszelkiego nauczania i uczenia się. Obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolenej.
2.Dydaktyka szczegółowa, zwana też metodyką nauczania, bada zagadnienia specyficzne dla jakiegoś
rodzaju nauczania, dla wybranego przedmiotu nauczania lub szebla szkoły.

Rodzaje dydaktyki szczegółowej to;
-szczeble kształcenia np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka
szkoły podstawowej
-dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa;
-dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.).
Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania.

Przedmiot i zadania dydaktyki

Dydaktyka ogólna bada przede wszystkim nauczanie-uczenie się systematyczne i zamierzone,
organizowane planowo tak w szkole, jak i poza jej murami. Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą
wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy.
Przedmiotem badań dydak. ogólnej jest proces nauczania-uczenia się wraz z czynnikami, które go
wywołują, warunkami w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi.
Przedmiot badań dydaktyki ogólnej stanowią: systemy, cele, treść, proces, zasady, metody, formy
organizacyjne oraz środki nauczania-uczenia się.

< SYSTEMY DYDAKTYCZNE >

System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania-uczenia
się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych
celów kształcenia.
systemy dydaktyczne:
1. system tradycyjny - m.in. koncepcje opracowane przez J.Sturma, J.A.Komeńskiego, A.Bella, J.Lancastra
i przede wszystkim przez J.F.Herbarta.
Typowym kierunkiem reprezentującym system dydaktyki tradycyjnej jest herbartyzm. – Jan Fryderyk
Herbart (1776 – 1841) stworzył system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka wyznaczała cel
wychowania – było to kształtowanie u ludzi silnych moralnie charakterów.
Uczenie się traktował jako gromadzenie wyobrażeń i ich usystematyzowanie. Dominującą osobą w szkole
herbartowskiej była osoba nauczyciela (decydował o przebiegu zajęć, o treści nauczania), uczeń
skierowany był na dalszy plan.

2.system nowego wychowania - szkoła pracy J.Deweya, szkoła na miarę dziecka, szkoła twórcza itd.
Rownież w obrębie współczesnego systemu dydaktycznego funkcjonują różne podsystemy, np.
C.Freineta, nauczanie programowane i inne.
Typowym kierunkiem reprezentującym system nowego wychowania jest progresywizm.
Prekursorem był John Dewey. Stworzył system pedagogiczny, którego głównym założeniem było
skoncentrowanie zasad doboru treści i metod kształcenia wokół psychicznych właściwości dziecka, jego
potrzeb i zainteresowań.

3.system współczesny - dydaktyka współczesna, tworząc programy nauczania dla dzieci i młodzieży,
kieruje się potrzebami społecznymi i indywidualnymi, przy czym eksponuje się konieczność zapewnienia
uczniom warunków sprzyjających wykonywaniu bogatego wachlarza czynności teoretycznych i
praktycznych.

< CELE KSZTAŁCENIA >

Cele kształcenia to planowe, zamierzone i długotrwałe założenia dydaktyczne co do tego jak kształcić,
jakie wartości wpajać i jakimi metodami.
Podział celów kształcenia:

1. cele kształcenia ogólnego

a) od strony rzeczowej: opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice,

kulturze i sztuce; udział w przekształcaniu przyrody, życia społecznego, w zajęciach artystycznych i
technicznych; kształtowanie humanistycznego stosunku do ogólnoludzkich wartości oraz związanych z
nimi postaw i przekonań światopoglądowych.

b) od strony podmiotowej: ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych - z

uwzględnieniem myślenia i twórczych uzdolnień; rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań
poznawczych, społecznych, estetycznych i technicznych; wdrożenie do samokształcenia i pracy nad sobą
przez całe życie człowieka.

2. cele kształcenia zawodowego

a) od strony rzeczowej: opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wartościowe dla

danego zawodu; przygotowanie do pracy wytwórczej - praktyczne opanowanie metod, środków i form
działania, typowych dla danego zawodu i dla zawodów pokrewnych; kształtowanie postaw i przekonań
naukowych

b) od strony podmiotowej: rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego

zawodu; rozwój potrzeb, motywów i zainteresowań związanych z danym zawodem; wdrożenie do
ciągłego doskonalenia kwalifikacji poprzez samokształcenie.

< TREŚĆ KSZTAŁCENIA >

Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki,
techniki, ideologii, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów

podczas ich pobytu w szkole. Treść kształcenia musi być ponadto zgodna z wymaganiami naukowymi
oraz z przyjętą przez władze oświatowe koncepcją programową. Programy szkolne są formalną
wykładnią treści kształcenia. Przez pojęcie programu nauczania rozumie się jako zbiór tematów z
wybranych dziedzin wiedzy i życia, przydatny dla nauczania. Zadaniem nauczycieli jest zaznajamiać
uczniów kolejno z tymi tematami - a uczniów - przyswoić sobie ich treść.

< PROCES KSZTAŁCENIA >

Proces kształcenia należy rozumieć jako uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie
czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz
uwzględniający takie warunki i środki, jakie służą wywoływaniu pożądanych zmian w uczniach (wg
Wincentego Okonia)

Proces nauczania-uczenia się charakteryzuje się tym, że:

a) składa się z mniej lub bardziej obszernych zbiorów czynności nauczania-uczenia się (np. po

stronie uczniów: słuchanie opowiadań czy wykładów, lektura podręczników, obserwowanie rzeczy i
zjawisk, sporządzanie notatek, odpowiadanie na pytania, rozwiązywanie zadań, wykonywanie ćwiczeń,
formułowanie i rozwiązywanie problemów itp., a po stronie nauczyciela - wykład, opowiadanie,
odpytywanie, demonstrowanie, kontrolowanie, ocenianie,wyjaśnianie itd.);

b) uczenie się jest ściśle sprzężone z nauczaniem, co powoduje, że czynności uczenia się, będąc

inspirowane i oceniane przez nauczyciela, równocześnie same modyfikują jego postępowanie;

c) w przeciwieństwie do jednorazowych aktów proces nauczania-uczenia się jest systematyczny,

zamierzony i długotrwały;

d) zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów, postulowanych przez programy

nauczania.
W wyniku procesu nauczania-uczenia się uczniowie: osiągają cele kształcenia wyznaczone w
programie, tzn. przyswajają sobie określone wiadomości, umiejętności i nawyki, zdobywają podstawy
naukowego poglądu na świat, rozwijają swoje zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażają do
samokształcenia. Osiągnięcie tych celów zależy nie tylko od jakości samego procesu nauczania-uczenia
się, lecz również od wielu innych czynników, przede wszystkim od wieku uczniów, z którym wiąże się
poziom ich psychofizycznego rozwoju.

Ogniwa procesu kształcenia wg Okonia dotyczą motywów nauczania-uczenia się (uświadamianie
uczniom celów i zadań nauczania), przebiegu tego procesu (zaznajamianie ich z nowym materiałem i
utrwalanie go, kształtowanie uogólnień oraz umiejętności i nawyków, kontrola i ocena wyników
nauczania), a także jego pożądanych wyników (wiązanie teorii z praktyką).

< ZASADY KSZTAŁCENIA >

Zasady kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala
nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich
zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do
samokształcenia. Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia i
obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania.

< METODY NAUCZANIA >

Przez metodę nauczania należy rozumieć
systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie
wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i
zainteresowań umysłowych.

Metody uczenia sie
wg. Wincentego Okonia są to:
1. metody asymilacji wiedzy (uczenie się przez przyswajanie)
oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym. Występują tu następując
metody: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką
2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (uczenie się przez odkrywanie)
oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Zalicza się
klasyczną metodę problemową, metodę przypadków, metodę sytuacyjną, giełdę pomysłów (burzę
mózgów) i gry dydaktyczne.
3. metody waloryzacyjne (uczenie się przez przeżywanie)
o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej. Zalicza się metody impresyjne i ekspresyjne
4.metody praktyczne (uczenie się przez działanie)
cechujące się przewagą aktywności praktyczno-technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej
nowe jego formy. W skład wchodzą metody ćwiczebne i metody realizacji zadań wytwórczych.

Kryteria klasyfikacji metod nauczania

1. oparte na słowie
Do grupy metod opartych na słowie należą: pogadanka, opowiadanie, dyskusja, wykład i praca z książką
2. oparte na obserwacji (oglądowe)
Do grupy metod opartych na obserwacji należą: metoda pokazu oraz metoda pomiaru rzeczy, zjawisk i
procesów
3. oparte na działalności praktycznej uczniów.
Metoda zajęć laboratoryjnych oraz metoda zajęć praktycznych tworzy grupę metod opartych na
działalności praktycznej uczniów.

Podział gier dydaktycznych:
burza mózgów (giełda pomysłów), metoda sytuacyjna, metoda symulacyjna, metoda inscenizacji.

< FORMY ORGANIZACYJNE >

Formy organizacyjne nauczania są determinowane przez cele i zadania kształcenia, liczbę uczniów
objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystyczne właściwości przedmiotów nauki szkolnej,
miejsce i czas pracy dzieci i młodzieży, wyposażenie szkoły w pomoce naukowe. Formy nauczania
wskazują, jak organizować pracę dydaktyczną stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być
przedmiotem kształcenia.

Podstawą wyróżnienia form organizacyjnych nauczania są następujące kryteria:
-liczba uczniów (jednostkowe-korepetycje; zbiorowe- np.warsztaty)
- miejsce uczenia się dzieci i młodzieży,(zajęcia szkolne oraz pozaszkolne)
- czas trwania zajęć dydaktycznych. (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne)

Jedną z form nauczania zbiorowego jest system klasowo-lekcyjny. Charakteryzuje się tym, że pracą
uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia postępy w nauce; uczniowie w tym samym lub
zbliżonym wieku tworzą klasy; lekcja to podstawowa forma organizacyjna . Struktura lekcji powinna
być wyznaczana przez cele, treść, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i środki
nauczania

Głównymi elementami tego planu są: czynności przygotowawcze, np. sprawdzenie pracy domowej
lub kontrola i ocena wyników pracy niektórych uczniów; czynności podstawowe, zdeterminowane przez
dominującą funkcję dydaktyczną lekcji; czynności końcowe: utrwalenie nowego materiału, zadanie pracy
domowej.

Cztery główne typy lekcji:

1. Lekcja problemowa – ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu.
2.Lekcja podająca – ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści
były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów.
3. Lekcja ekspozycyjna – ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne.
4.Lekcja operacyjna – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków.
5. Lekcja mieszana – może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej
wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.

< ŚRODKI DYDAKTYCZNE >

środki dydaktyczne. Są to przedmioty, które, dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych
oddziałując na ich wzrok, słuch, dotyk itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie
rzeczywistości.

Funkce środków dydaktycznych:
1. służą bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości (funkcja
poznawcza);
2. są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli uczniów (funkcja kształcąca);
3. stanowią istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwiają utrwalanie
przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzanie stopnia opanowania wiedzy itp. (funkcja
dydaktyczna).
Na środki dydaktyczne składają się zarówno tzw. pomoce naukowe (przedmioty, którymi posługuje się
nauczyciel, aby skutecznie realizować cele i zadania kształcenia), jak i indywidualne wyposażenie uczniów
(podręczniki szkolne, zeszyty do ćwiczeń, przybory do pisania itp.). do środków dydaktycznych zalicza się
również urządzenia sportowe, działki botaniczne itp.

Podział środków dydaktycznych:
A) środki proste: 1) środki słowne (podręczniki i inne teksty drukowane), 2) proste środki wzrokowe
(wizualne; oryginalne przedmioty, modele, obrazy, wykresy, mapy);
B) środki złożone: 3)mechaniczne środki wzrokowe (aparat fotograficzny, rzutnik, diaskop), 4)środki
słuchowe ( magnetofon radio, instrumenty muzyczne), 5) środki słuchowo-wzrokowe (film dźwiękowy
czy telewizja, płyty DVD), 6) środki automatyzujące proces nauczani-uczenia się (maszyny dydaktyczne,
gabinety/laboratoria językowe, komputery).