1. Dydaktyka jako nauka

Cele i zadania dydaktyki. Etymologia, geneza i określenie nazwy „dydaktyka”. Dydaktyka w systemie nauk. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe. Przedmiot i zadanie dydaktyki. Twórcy współczesnej dydak­tyki.

Studiowanie dydaktyki ma na celu:

- poznanie i zrozumienie przez studentów uczenia się i nauczania jako upodmiotowionego procesu pozna­nia (nauczyciel liczy się ze zdaniem ucznia);

- zrozumienie osobowych i rzeczowych uwarunkowań procesów kształcenia (czynniki osobowe - płynące od nauczyciela i ucznia - przygotowanie, kompetencje, osobowość);

- zrozumienie źródeł, celów kształcenia, zasad ich stanowienia i form realizacji w procesie kształcenia (za­poznanie się z celami, bo one ukierunkowują kształcenie);

- zapoznanie się z tradycją dydaktyczną zarówno narodową jak i zagraniczna;

- zapoznanie ze współczesnymi koncepcjami w rozwoju i modernizacji procesu kształcenia;

- poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela w organizacji i realizacji kształcenia

- rozwijanie i wzbogacanie własnych umiejętności uczenia się, studiowania i samokształcenia.

Zadaniem dydaktyki jest:

- poznanie przez studentów operatywnej i innowacyjnej wiedzy na temat takich zagadnień jak:

1) epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem cha­rakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.

2) Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich uwarunkowań i tendencji reform programowych.

3) Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych metod, form or­ganizacyjnych oraz środków dydaktycznych.

4) Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Etymologia, geneza i określenie nazwy „dydaktyka”.

Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy pouczający, a didaktika - uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność Wolfganga Radkego (językoznawcy i rzecznika nauczania) opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania. W po­dobny sposób rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński, autor dzieła „Wielka dydaktyka”, przedstawiającą uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Na początku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego. Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykę traktował jako teorię uczenia się. Współcześni traktują dydaktykę jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.

Dydaktyka w systemie nauk.

- nauka społeczna, pedagogiczna

- spełnia warunki dyscypliny naukowej:( posiada własną terminologię, posiada własna metodologię, po­siada własny przedmiot badań).

Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szcze­ble pracy szkolnej. Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to tzw. metodyki naucza­nia poszczególnych przedmiotów, np.: metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.

Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia np. dydaktyka szkoły wyższej, dydak­tyka nauczania początkowego.

Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania. Z jednej strony stanowi pod­stawę teoretyczną wszystkim metodom, z drugiej strony opiera się na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych.

Przedmiot i zadanie dydaktyki.

• Procesy: uczenie się i nauczanie - organizowane w sposób świadomy, systematyczny i planowy.

• Czynności nauczyciela i uczniów

• Cele kształcenia

• Treści kształcenia

• Zasady kształcenia (reguły, normy)

• Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)

• Środki dydaktyczne

• Formy organizacyjne kształcenia

• Osiągnięcia szkolne

• Systemy dydaktyczne

Zadania dydaktyki jako nauki:

• Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody, formy organizacyjne, środki dydaktyczne.

• Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania i uczenia się

• Ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm postępowania

• Analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

Funkcje dydaktyki ogólnej:

- teoretyczne o charakterze:

• Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa prawidłowości rządzące procesem)

• Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)

• Praktyczne - wskazuje metody, formy organizacyjne i środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.

Twórcy współczesnej dydaktyki.

- Kazimierz Denek - prof. Uniwersytetu w Poznaniu

- Franciszek Bereźnicki

- prof. Anna Karpińska - UwB

- prof. Zw. Jerzy Niemiec - UwB

- prof. Tadeusz Lewowicki

- prof. Półturzycki - UMK, UW

2. Cele kształcenia

Pojęcie celów kształcenia. Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym. Rodzaje celów kształce­nia. Cechy celów kształcenia. Klasyfikacja celów kształcenia. Operacjonalizacja celów kształcenia.

Pojęcie celów kształcenia.

Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształce­nia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.

Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym.

- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia. Są wy­znacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form organiza­cyjnych i środków dydaktycznych.

- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia

- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.

Rodzaje celów kształcenia:

I podział wg czasu:

• Potencjalne - funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać

• Aktualne - symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)

II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:

• Rzeczowe (przedmiotowe) - oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, umiejętnościach jej stosowa­nia w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.

• Podmiotowe - mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.

III podział wg stopnia ogólności:

• Ogólne - wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w kategoriach funk­cji).

• Pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.

• Szczegółowe - precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, pole­ceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lek­cji.

IV podział wg sfer osobowości:

• Poznawcze - dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości

• Emocjonalne (afektywne) - dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości

• Psychomotoryczne - dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości

Cechy celów kształcenia:

KONSTYTUTYWNE:

• Wykonalność (realność) - dające się zrealizować

• Logiczność - pozbawione wewnętrznych sprzeczności

• Dostrzegalność - określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania

• Wymierność - określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, czy nie

• Rzeczowość i precyzyjność - cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć.

SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:

• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia

• Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.

• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania

• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów kształcenia.

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:

Strona rzeczowa:

• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce

• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia

• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.

Strona osobowościowa (podmiotowa)

• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myśle­nia oraz uzdolnień twórczych.

• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, estetycznych i tech­nicznych.

• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.

TAKSONOMIA CELÓW W. OKONIA:

• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi

• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych

• Samodzielne dokonywanie oceny

• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA WG B. NIEMIERKI:

I. Wiadomości:

1) zapamiętywanie wiadomości

2) zrozumienie wiadomości

II. Umiejętności:

3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)

4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY POZNAWCZEJ:

I. Wiedza (wiadomości) - znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw

II. Rozumienie - transfer, interpretacja, ekstrapolacja - wnioskowanie o całej grupie na podstawie wyników badań dotyczących tylko części.

III. Zastosowanie - metod, reguł, pojęć ogólnych

IV. Analiza - umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi.

V. Synteza - tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie wła­snego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych.

VI. Ewaluacja - ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ WG TAKSONOMII BLOOMA:

• Recepcja - świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.

• Działanie (reagowanie) - akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania

• Wartościowanie - akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości wybrane

• Organizacja - pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości.

• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) - podporządkowanie postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat

KATEGORIA CELÓW W DZIEDZINIE PSYCHOMOTORYCZNEJ WG E. HARROW:

• Czynności odruchowe

• Ruchy podstawowe

• Umiejętności percepcyjne

• Umiejętności fizyczne

• Ruchy wyćwiczone

• Komunikowanie się bezsłowne

Operacjonalizacja celów kształcenia.

Operacjonalizacja celów kształcenia to zmiana postaci ogólnej celów na postać szczegółową (operacyjną).

3. Aparatura terminologiczna dydaktyki

Terminy: Uczenie się. Nauczanie. Kształcenie. Samokształcenie.

Uczenie się - To proces zamierzonego nabywania przez podmiot uczący się określonych wiadomo­ści, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywi­sto­ści. Zakładając, że czynnikiem wyzwalającym ów proces są dostatecznie silne motywy uczenia się, a jego rezultatem jest wzrost posiadanego zasobu wiedzy i sprawności, wywierający wpływ na poglądy, przekona­nia, postępowanie i ogólny rozwój jednostki.

ELEMENTY SKŁADOWE PROCESU UCZENIA SIĘ:

• Cechy - planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu, ukierunkowanie na wynik

• Przyczyny - dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych

• Skutki - wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji dotychczasowych form za­chowania lub ukształtowania form nowych.

• Podmiot - aktywny uczeń

• Przedmiot - rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.

Analiza procesu uczenia się w świetle wybranych dyscyplin naukowych:

FILOZOFIA (jako teoria poznania)

- proces uczenia się przebiega w 3 płaszczyznach:

• Zmysłowej - spostrzeganie

• Umysłowej - myślenie (różne operacje umysłowe)

• Praktycznej - przekształcanie rzeczywistości

SOCJOLOGIA

Uczenie się ma charakter społeczny (korzystanie z dorobku minionych pokoleń, uczenie się od innych).

CYBERNETYKA (nauka o sterowaniu)

Nauczyciel steruje procesem uczenia się:

Uczenie się polega na:

• Przyjmowaniu informacji

• Przetwarzaniu ich

• Regulacji (kontrola, ocena, korekta)

PSYCHOLOGIA

Ujęcia terminu wg różnych teorii psychologicznych:

a) TEORIE ASOCJACYJNE - uczenie się polega na kojarzeniu bodźca i reakcji, przyczyny i skutku itp.

• Apercepcjonizm (J. F. Herbart) - uczenie się to kojarzenie wiadomości z wyobrażeniami o nich, kojarze­nie nowych wiadomości ze starymi

• Koneksjonizm (E. L. Thorndike) - uczenie się przebiega metodą prób i błędów, procesem rządzą następu­jące prawa: prawo gotowości, prawo ćwiczenia i prawo efektu.

• Odruchów warunkowych (J. P. Pawłow) - uczenie się polega na powstawaniu odruchów.

b) TEORIE STRUKTURALNE - uczenie się rozumiane jako wnikanie w strukturę materiału. Należy brać pod uwagę związki i zależności między elementami struktury oraz związki między częścią i całością.

c) TEORIE FUNKCJONALNE - uczenie się przebiega wg schematu: zadanie - wynik. Uczeniu się towa­rzyszą: odpowiednia motywacja i aktywność podmiotu uczącego się.

Przedstawione teorie psychologiczne uczenia się mieszczą się w nurcie koncepcji behawioralnych, które zakładają, że człowiek jest istotą reaktywną, rozwija swą osobowość pod wpływem czynników zewnętrz­nych, środowiskowych.

d) TEORIE DYNAMICZNE - upatrują istotę osobowości w działaniu „sił napędowych” (popędów) aktywi­zujących człowieka i ukierunkowujących jego zachowanie.

Na gruncie poznawanych koncepcji osobowości człowiek charakteryzowany jest jako istota zdolna do świa­domego sterowania własnym rozwojem, kształtująca według przyjętych przez siebie wartości i pla­nów świat zewnętrzny i samą siebie.

PRAWIDŁOWOŚCI PROCESU UCZENIA SIĘ:

• Wielostronna aktywność (emocjonalna, intelektualna, sensoryczna, motoryczna, werbalna)

• Celowość i świadomość

• Etapowość i regulacja

• Proces indywidualny i społeczny

RODZAJE UCZENIA SIĘ WG W. OKONIA:

- uczenie się przez przyswajanie

- uczenie się przez odkrywanie

- uczenie się przez przeżywanie

- uczenie się przez działanie

Nauczanie - Należy rozumieć jako celową, planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami.

Czesław Kupisiewicz:

Nauczanie to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów, ma ono doprowadzić do pożąda­nych wyników.

W zakres czynności nauczyciela wchodzą następujące czynności:

• Inspirowanie uczniów do uczenia się

• Planowanie

• Organizowanie

• Kierowanie

• Kontrola, ocena, korekta

RODZAJE NAUCZANIA:

• Nauczanie podające

• Nauczanie problemowe

• Nauczanie eksponujące

• Nauczanie praktyczne

Kształcenie - To ogół czynności nauczyciela i uczniów, umożliwiających ludziom poznanie rzeczywistości, uczestnictwo w jej kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności, uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.

Kształcenie zawodowe - nabywanie pożądanych kwalifikacji zawodowych

Kształcenie paralelne (równoległe) - człon systemu oświatowo - wychowawczego obok systemu szkolnego (prasa, mass media itp.)

Kształcenie ustawiczne - ciągłe, permanentne; proces ciągłego doskonalenia przez całe życie.

Wykształcenie - stan finalny (efekt) procesu kształcenia.

Samokształcenie - Nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cle, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.

4. Treści kształcenia

Pojęcie treści kształcenia. Wymagania doboru treści kształcenia. Pedagogiczne teorie doboru treści kształ­cenia i ich charakterystyka. Krytyka dotychczasowych treści kształcenia. Kierunki zmian w treściach kształ­cenia. Dokumenty określające treści kształcenia.

Pojęcie treści kształcenia.

Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin rzeczywisto­ści przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.

Treści kształcenia to:

• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu

• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia

• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

Analizą treści kształcenia zajmuje się subdyscyplina dydaktyki zwana ontodydaktyką

Wymagania doboru treści kształcenia.

Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:

1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji - treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy roz­wojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.

2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem - przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno - obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.

3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki - treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie war­tości.

Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz. Kupisiewicz:

- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):

• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym

• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem

• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne

• Życia rodzinnego, wychowania dzieci

• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi

• Wykonywania określonego zawodu

• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr

- wymagania naukowe - treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia

- wymagania psychologiczne - dostosowanie treści kształcenia do psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju intelektualnego

• Młodszy wiek (6-11 lat)

• Wiek dorastania (12-15 lat)

• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)

- wymagania dydaktyczne - konieczność przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji; systema­tyczny układ treści - wykazuje zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa - eksponowanie związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo - skut­kowa - realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.

- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia)

Trzy układy treści kształcenia:

- liniowy - ważna jest systematyczność

- koncentryczny - powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie

- spiralny - cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia i ich charakterystyka.

a) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

b) Formalizm dydaktyczny klasyczne

c) Utylitaryzm dydaktyczny

d) Teoria problemowo-kompleksowa

e) Strukturalizm

f) Egzemplaryzm współczesne

g) Materializm funkcjonalny

Ad a).

Główne założenia materializmu dydaktycznego (encyklopedyzmu):

• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki

• Encyklopedyści uważali, że proporcjonalnie do ilości przyswojonego materiału przez ucznia rośnie sto­pień zrozumienia

• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny

Słabości i wady encyklopedyzmu:

- przeładowanie programów szkolnych

- niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia

- pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji treści

- uczniowie są bierni

Ad b).

Główne założenia formalizmu dydaktycznego:

• Treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów

• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie właśnie tych zdolności

• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki

• Zwolennicy tej teorii: Heraklit, Schmidt

Słabości formalizmu dydaktycznego:

- eksponowanie podmiotowej strony kształcenia

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie

- ignorowanie rozwijania umiejętności praktycznych

Ad c).

Główne założenia utylitaryzmu:

• Przedstawiciele: John Dewey, dotychczasowych. Kerschensteiner

• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości

• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej

• Układając program nauczania należy kierować się zasadami:

- problemowe podejście do treści kształcenia

- kształtowanie umiejętności praktycznych

- łączenie pracy z zabawą

- aktywizowanie uczniów

- włączanie uczniów dotychczasowych nurt życia środowiska lokalnego

Słabości utylitaryzmu dydaktycznego:

- nacisk na rozwój umiejętności i sprawności

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie

- subiektywne kryteria doboru treści kształcenia.

Ad d).

Główne założenia teorii problemowo - kompleksowej:

• Twórca: B. Suchodolski

• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki

• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno - systematycznego należy wprowadzić problemowo - kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby nie uczyć przedmiotów odrębnie, dotychczasowych inte­grować ich treść

• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata

• Przedmiotem działalności poznawczej uczniów należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedzą z różnych dziedzin

Ad e).

Główne założenia strukturalizmu:

Twórca: K. Sośnicki

• Włączenie do programów nauczania treści najważniejszych, stanowiących trwały dorobek nauki i nawią­zujące do jej najnowszych osiągnięć

• Podział treści nauczania na „elementy podstawowe” (o trwałej wartości kształcącej) i „elementy wtórne” (fakultatywne, nadobowiązkowe).

Ad f).

Główne założenia egzemplaryzmu:

Twórcy: M. Dagenschein, popularyzator - Hans Schekert

• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia

• Nauczanie paradygmatyczne - materiał nauczania ułożony dotychczasowych sposób wzorcowy, ogni­skowy (nie schematyczny)

• Zasada egzemplarycznego układu treści - wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tema­tycz­nych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu.

Ad g).

Główne założenia materializmu funkcjonalnego:

Twórca: W. Okoń:

• Podkreśla konieczność przekazywania uczniom dotychczasowych procesie kształcenia wiedzy, jak i roz­wijanie umiejętności posługiwania się nią

• Założenie dotychczasowych trwałym związku poznania z działaniem

• Dotychczasowych materiałach nauczania należy eksponować „idee przewodnie”

Krytyka dotychczasowych treści kształcenia.

1) Przestarzałość.

2) Werbalizm - w dokumentach są ujęte treści, które najlepiej wykorzystać w przekazie werbalnym

3) Historyzm - najwięcej treści dotyczących przeszłości a mało teraźniejszości i przyszłości

4) Addytywizm - dodawanie do dokumentów treści nowych, ale nie eliminowanie przestarzałych treści, powoduje to przeciążenie programów, na skutek niedostosowania się do wymagań naukowych

5) Uniformizm - jednolitość treści dla wszystkich uczniów

6) Dysharmonia - rozbieżność między stopniem trudności a możliwościami uczniów.

7) Jednostronność - eksponowanie tylko jednej strony procesu kształcenia

8) Akademizm - budowanie programów na wzór dyscypliny naukowej

9) Encyklopedyzm - w programach nauczania znajdują się treści encyklopedyczne typu: „Wiem, że…”

10) Izolacjonizm - brak związku treści kształcenia z życiem

Kierunki zmian w treściach kształcenia

• Dobierać treści tak, aby pomagały uczniom w rozwoju

• Treści, które dostarczają wiedzy typu: „wiem, że, wiem jak i wiem dlaczego”

• Zmiana proporcji między wiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości

• Tendencja do korelacji, koncentracji i integracji treści

• Podstawę doboru treści powinna stanowić koncepcja człowieka innowacyjnego, nastawionego na poszu­kiwanie problemów w świecie i ich rozwiązywanie

• Istotne zmiany w treściach kształcenia narzuca niepokój, jaki wywołują negatywne zjawisko cywilizacji (wychowanie do życia w pokoju, kształtowanie postaw tolerancji, zagrożenia ekologiczne).

Dokumenty określające treści kształcenia.

• Plany nauczania

• Programy nauczania

• Podstawy programowe

• Podręczniki

5- 6 temat. Proces kształcenia

Istota procesu kształcenia. Podstawy filozoficzne. Podstawy psychologiczne. Właściwości ucznia. Sytuacja uczenia się.

Istota procesu kształcenia.

Proces kształcenia - to związek nauczania i uczenia się, ogół czynności nauczyciela i czynności uczniów podporządkowany wspólnym celom kształcenia.

Podstawy filozoficzne.

- uwzględnianie w procesie kształcenia:

• Obserwacji

• Myślenia

• Praktyki

- zachowanie harmonii między poznaniem pośrednim i bezpośrednim

POZNANIE BEZPOŚREDNIE - dokonuje się na drodze samodzielnego dostrzegania, formułowanie i roz­wiązywania problemów poprzez obserwację, doświadczenie i czynności praktyczne (wymaga dużo wy­siłku i czasu, jest wysoko efektywne - wiedza trwała, przyczynia się do rozwijania sprawności umysło­wych i za­interesowań poznawczych).

POZNANIE POŚREDNIE - korzystanie z nagromadzonej przez ludzkość wiedzy, którą uczeń przyswaja za pomocą słowa drukowanego lub mówionego (dominuje w pracy szkolnej, pozwala uczniom w krótkim cza­sie zdobyć dużo zakres wiedzy, umiejętności i sprawności, które umożliwiają racjonalne poznanie bez­po­średnie).

Podstawy psychologiczne.

- uwzględnianie prawidłowości uczenia się

- uwzględnianie czynników wpływających:

• Właściwości ucznia

• Sytuacji uczenia się

Właściwości ucznia.

• Inteligencja

• Zdolności specjalne

• Zainteresowania

• Nastawienie (prawo gotowości)

• Poziom aspiracji

• Motywy uczenia się

Sytuacja uczenia się.

• Stan organizmu (kondycja fizyczna i psychiczna człowieka)

• Transfer (przekład)

• Powtórzenia

• Wzmocnienie (aprobata, pochwała, poglądowość, działania praktyczne)

• Nagrody i kary

• Informacja o wynikach

• Aktywność, samodzielność

Ogniwa procesu kształcenia W. Okonia

Modele kształcenia funkcjonujące w historii dydaktyki:

1. przewaga roli nauczyciela (encyklopedyzm)

2. przewaga roli ucznia (Dewey)

3. zrównoważenie roli uczenia i nauczyciela

Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów sta­nowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast ucznio­wie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspól­nych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształ­cenia:

• integracja procesu uczenia się z procesem nauczania

• integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań

• wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem

• indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, róż­nym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności

• organizacyjna i metodyczna elastyczność

Okoń jest autorem koncepcji siedmiu ogniw (czyli elementów wspólnych) procesu kształcenia, których łań­cuch jest rozerwalny. Elastyczność tej teorii wyraża się w tym, iż na jednej lekcji niekoniecznie należy sto­sować wszystkie te ogniwa, czasami nawet korzystniej jest pominąć któreś z nich (jednak nie więcej niż 2-3). Ponadto, niektóre z ogniw występują czasami jednocześnie w czasie lekcji, wchodzą w różne jakieś związki. Teoria siedmiu ogniw nie stanowi schematu pracy lecz pewną propozycję dla nauczyciela.

Wyróżnione przez Okonia ogniwa procesu nauczania i uczenia się stanowią pewne momenty wspólne wy­stępujące w każdym procesie kształcenia. Ogniwa te wyodrębnione zostały w oparciu o informacje doty­czące różnych działań szkolnych (matematyka, fizyka, biologia itd.), na podstawie których wywniosko­wano siedem najważniejszych momentów procesu dydaktycznego:

1. uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

2. poznawanie nowych faktów

3. nabywanie pojęć

4. utrwalanie wiadomości

5. przechodzenie od teorii do praktyki

6. wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych

7. kontrola i ocena wyników nauczania

1. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

cechy tego etapu kształcenia:

• celem jest wytworzenie u uczniów pewnej pozytywnej motywacji do nauki, która może warun­kować jej końcowy efekt

• nauczyciel w oparciu o uprzednio skonstruowany plan lub konspekt lekcji zapoznaje uczniów z ich zadaniami związanymi z celem lekcji oraz założonym efektem końcowym lub planem

• jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni sposób my­śle­nia uczniów oraz ukształtowanie w nich woli poprzez uświadomienie im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć

• świadomość uczniów (działających pod kierownictwem nauczyciela) danej trudności teoretycz­nej lub praktycznej stanowi punkt wyjścia dla ich samodzielnego formułowania problemów, jakie mają oni rozwiązać głównie poprzez bezpośrednie poznanie

• następuje tutaj inicjacja poszukującego toku pracy dydaktycznej co posiada istotne znaczenie w proce­sie kształtowania się pozytywnej motywacji do nauki oraz w wyznaczeniu kierunku dalszej pracy

• celem tego etapu pracy jest stworzenie wewnętrznego i zewnętrznego ładu:

• ład wewnętrzny - nauczyciel stara się poprzez stawiane uczniom zadania uświadomić im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć; ład wewnętrzny polega zatem na wytworzeniu u uczniów pewnej wewnętrznej perspektywy nadającej jego wysiłkom określonej wartości, czyli wzbudzenie motywacji

• ład zewnętrzny - nauczyciela stara się zapewnić spokojny przebieg lekcji, co wiązane jest z za­prowa­dzoną przez niego dyscypliną, wykorzystywanymi sposobami zaczynania oraz koń­czenia zajęć; brak tego rodzaju ładu zaburza koncentrację uczniów

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji wymaga:

• wprowadzenia określonych reguł i procedur

• przedstawiania zasad w pozytywnej formie

• tworzenia zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

• podkreślania znaczenia zasad

• egzekwowania przestrzegania zasad

• czujności nauczyciela

• odpowiedniego tempa i rytmu pracy

• płynnego przebiegu zajęć

• podzielności uwagi nauczyciela

• trafnej interpretacji zachowań uczniów o charakterze werbalnym i niewerbalnym

• wielu strategii i technik sprawdzających czujność i skupienie uczniów na lekcji

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza się:

• brak uświadamiania uczniom celów lekcji

• zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

• podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

• brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

• brak świadomości celów lekcji

• stosunek rodziców do szkoły - aspiracje rodziców

• wpływ ich starszego rodzeństwa

• przejawiana postawa w sytuacji zmuszającej go do samodzielnej nauki prowadzącej do ujrze­nia jej celu

• brak motywacji

• niezrozumienie tematu zajęć

• chaos - brak porządku w jego umyśle

2. Poznawanie nowych faktów

Proces ten opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i praktycznych, które są dostosowane do wieku oraz zdolności uczniów, co umożliwia przyswojenie przez nich określonych wiadomości, umiejętno­ści i nawyków. Spostrzeganie - uczeń patrząc na pewne przedmioty zauważa to, co się "rzuca w oczy"; ob­serwacja - od spostrzegania różni się w ten sposób, iż pozwala ona dochodzić do pewnych sądów spostrze­żeniowych umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie. Obserwacja zazwyczaj jest poprzedzana przygotowaniem wszelkich niezbędnych dla przeprowadzenia pokazu lub zajęć laboratoryjnych - pomocy naukowych. Istnieją następujące sposoby poznania:

• empiryczne sposoby poznania:

• poznanie bezpośrednie (na przykład spostrzeganie, obserwacja lub eksperyment)

• poznanie pośrednie (na przykład mapy, strategie, schematy czy modele)

• werbalne sposoby poznania:

• słowo mówione (na przykład opowiadanie, pogadanka, opis, wykład, dyskusja)

• słowo drukowane (na przykład opowiadanie, opis czy praca z książką)

Do popełnianych na tym etapie kształcenia błędów nauczycieli zaliczyć można:

• zmuszanie uczniów do podawania szybkich wypowiedzi oraz formułowania wniosków czy uogól­nień

• odpowiadanie za uczniów, samodzielne formułowanie wniosków (tzw. "niecierpliwy nauczyciel")

• nieodpowiedni dobór obiektów do przeprowadzanej obserwacji oraz warunków w jakich ona prze­biega

Wykazywane na tym etapie trudności uczniów to:

• brak koncentracji na najważniejszych cechach

• problemy wynikające ze słabego wzroku

• problemy wynikające z trójwymiarowości

• problemy związane z używaniem pojęć w ich właściwym znaczeniu

• problemy związane z rozumieniem i przyswajaniem treści typowo teoretycznych

• trudności wiążące się z wyciąganiem odpowiednich wniosków

• trudności związane z umiejętnością uchwycenia wszystkich elementów

• brak zainteresowania tematem lekcji

3. Nabywanie pojęć

Proces ten ma dość złożony charakter - formowanie się określonego pojęcia w świadomości uczniów po­lega na "odkrywaniu" przez nich cech, a więc na abstrahowaniu. Pojęcie - stanowi podstawową jednostkę organi­zacyjną procesu myślenia, komunikacji międzyludzkiej. Pojęcia są wytworami poznawania otaczają­cej nas rzeczywistości, które posiadają cechy opisujące ją oraz umożliwiające jej definiowanie. Odróżnienie danego pojęcia od pozostałych jest możliwe dzięki jego cechom istotnym.

Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujących przebieg:

a. skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem

b. stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub zjawiska)

c. nabywanie pojęcia naukowego

Arends wyróżnił następujące metody nauczania pojęć na podstawie ich cech istotnych i nieistotnych (po­stuluje on uczenie się pojęć na podstawie podziału na przykłady i nieprzykłady):

• metoda dedukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy ogólnych do szczegółowych, czyli od danej reguły do przykładu (jest to nauczanie bezpośrednie)

• metoda indukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy szczegółowych do rzeczy ogól­nych, zatem od danego przykładu do reguły

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia to:

• brak uwzględniania wszystkich etapów

• podawanie gotowych definicji nie powiązanych z ich analizą

• nieodpowiednia realizacja kolejnych etapów kształtowania się pojęć

• próba zestawiania nieporównywalnych przedmiotów

• zbyt duża liczba pojęć

• źle dobrane przykłady pojęć

• uogólnienie cech przedmiotów w oparciu o zbyt małą liczbę przykładów

• egzekwowanie definicji i pojęć od uczniów nie sprawdzając uprzednio rozumienia przez nich ich tre­ści

• wdrażanie uczniów do posługiwania się pojęciami w nowych sytuacjach

Trudności przejawiane przez uczniów to:

• błędne wnioskowanie

• zbyt wiele pojęć

• przekazywanie gotowych pojęć bez uprzedniego ich kształtowania

4. Utrwalanie wiadomości

Do warunków skuteczności utrwalania zdobytych przez uczniów wiadomości zalicza się:

• występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie

• właściwe rozumienie utrwalanego materiału przez uczniów

• zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania

Metody utrwalania wiadomości według Poplucza:

• bierne polegające na powtarzaniu i przypominaniu; jest to uczenie się pamięciowe ze zrozumie­niem

• aktywne (czynne) polega na systematyzowaniu oraz klasyfikowaniu wiadomości, kształtowaniu umie­jętności i nawyków w toku ćwiczeń i samodzielnej pracy

Utrwalanie materiału powinno polegać w ten sposób, że zaraz po wprowadzeniu nowych treści należy je powtarzać w kolejności ich uprzedniego podawania; najważniejsze i najtrudniejsze treści należy powtarzać w trakcie lekcji powtórzeniowych co wytwarza systematyczną wiedzę. Istnieją następujące sposoby powta­rzania:

• pogadanka, czyli tradycyjne odpytywanie

• praca z tekstem

• uczenie się pamięciowe

• pytanie jednocześnie kilku uczniów oraz konfrontowanie ich odpowiedzi

• stosowanie różnych sposobów uporządkowania określonego materiału

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia:

• utrwalanie wiadomości bez ich rozumienia

• brak postawy u uczniów nastawienia na trwałe zapamiętywanie

• niestosowanie systematycznej kontroli uzyskiwanych wyników nauczania

• zapamiętywanie błędnych skojarzeń

• utrwalanie treści niezrozumiałych dla uczniów

• pomijanie najistotniejszych faktów i uogólnień

• utrwalanie wiadomości w sytuacji, gdy uczeń już nie pamięta poprzednio przerobionego materiału

• stosowanie tylko jednej metody utrwalania wiadomości

Trudności przejawiane przez uczniów:

• problemy związane z zapamiętywaniem wiadomości

• trudności w zapamiętywaniu nazw, dat lub wzorów

• problemy z zapamiętywaniem treści, które nie interesują uczniów

• problemy związane z warunkami zapamiętywania nowych wiadomości

• mieszanie podobnych do siebie pojęć, które zostały wprowadzone w krótkim okresie czasu

5. Przechodzenie od teorii do praktyki

Łączenie teorii z praktyką polega na wiązaniu bezpośredniego poznania (czyli praktyki) z pośrednim (czyli teorią), oraz na łączeniu nabywanych wiadomości z posługiwaniem się nimi w działaniu. Podstawowe poję­cia tego etapu stanowi teoria oraz praktyka. Teoria to zbiór twierdzeń z danej dziedziny nauki, prawa i za­sady, natomiast praktyka stanowi najlepszy sprawdzian wiedzy, dzięki niej wiadomości stają się głębsze oraz pełniejsze. Praktyka pobudza uczniów do aktywności myślowej oraz sprzyja rozwojowi ich samodziel­ności

Do błędów popełnianych przez nauczycieli na tym etapie zalicza się:

• oddzielanie teorii i praktyki

• samodzielne wykonywanie ćwiczeń przez nauczyciela

• nieodpowiednie przygotowanie do lekcji przez nauczyciela

Do trudności uczniów zaliczyć tutaj można:

• problemy związane z wykorzystaniem wcześniej przyswojonych wiadomości do opracowywanego ma­teriału

• trudności związane z rozwiązywaniem zadań tekstowych

• trudności związane ze znalezieniem związku pomiędzy wielkością daną i szukaną

• problemy w zastosowywaniu pojęć

6. Wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych

Umiejętności to sprawność posługiwania się odpowiednimi regułami w trakcie wykonywania określonych zadań. Dzięki systematycznemu powtarzaniu, czyli ćwiczeniu, umiejętności są stopniowo przekształcane w nawyk, czyli działanie wykonywane przy coraz mniejszym wysiłku i świadomości. Dzięki systematycz­nym ćwiczeniom, umiejętności stopniowo są przekształcane w przyzwyczajenie. Proces kształtowania się umie­jętności i nawyków obejmuje następujące etapy:

a. nauczyciel uświadamia uczniom nazwę i znaczenie danej umiejętności

b. uczniowie formułują w oparciu o przypomniane wiadomości jedną lub kilka reguł działania

c. nauczyciel pokazuje uczniom wzór danej czynności

d. uczniowie zaczynają wykonywać daną czynność pod stałą kontrolą nauczyciela

e. uczniowie wykonują systematyczne, samodzielne ćwiczenia przyswojonej umiejętności

Nauczyciele na tym etapie kształcenia popełniają następujące błędy:

• pomijanie jednego lub więcej etapów kształcenia umiejętności oraz nawyków

• nieodpowiednia dydaktyczna realizacja etapów kształcenia

• rezygnacja z kształcenia umiejętności i nawyków

• pokazywanie uczonej czynności tylko raz

• niekontrolowanie pierwszych samodzielnych czynności uczniów

• niewłaściwe rozłożenie ćwiczeń w czasie

• zadawanie do domu zbyt trudnych ćwiczeń w stosunku do tych realizowanych podczas lekcji

• za szybkie tempo realizacji ćwiczeń

• jedynie powtarzanie i pomijanie części ćwiczeń

• brak dostosowania ćwiczeń do wieku, zręczności oraz umiejętności uczniów

Trudności uczniów na tym etapie kształcenia:

• brak motywacji

• nuda i zniechęcenie

• niewłaściwe objaśnienie przydatności danej czynności

• brak adekwatności wykonywanych czynności z tempem uczniów

• nieodpowiedni sposób wyjaśniania

• braki uczniów w zakresie poprzedniego materiału

• zbyt skomplikowane umiejętności

• brak odpowiedniego wprowadzenia do wykonywania samodzielnej pracy

7. Kontrola i ocena wyników nauczania

Kontrola polega na sprawdzaniu osiągnięć uczniów, a więc czy opanowali oraz na w jakim stopniu opano­wali oni materiał nauczania (jakich pojęć, reguł i umiejętności nabyli). Ocena stanowi konieczny element pracy dydaktycznej, polegający na kontrolowaniu stanu wiadomości oraz umiejętności uczniów. Oceny mogą występować:

• w postaci stopni (cyfry)

• w postaci słownej (pochwała czy ocena opisowa)

• w postaci graficznej (kwiatki, serduszka)

Ocenianie obejmuje czynności nauczyciela według określonych kryteriów, które są oparte na systematycz­nej kontroli pracy uczniów. Wyprowadzane są następujące zarzuty wobec stopni:

• brak głębszego sensu:

• proces oceniania różni się w poszczególnych szkołach oraz u poszczególnych nauczycieli

• jeden symbol nie jest w stanie odpowiednio przedstawić skomplikowanych osiągnięć pedago­gicznych

• często stosuje się przypadkowe oceny

• często oceny są stosowane jako kara lub środek dyscyplinujący, zamiast jako miara osią­gnięć uczniów

• pedagogiczna błahość stopni:

• są to tylko symbole

• najbardziej istotne są wyniki nieuchwytne, których nie da się wycenić czy ustopniować

• oceny nauczycieli są mniej ważne dla uczniów niż ich własna samoocena

• stopnie nie umożliwiają na poprawne przewidzenie późniejszych osiągnięć

• stopnie są niepotrzebne:

• brak skuteczności w motywowaniu do prawdziwych osiągnięć

• opanowanie przez uczniów wszystkich założonych wiadomości powoduje, iż nie ma czego róż­nicować stopniami

• trwałość stosowania stopni wynika ze stosowania przez nauczycieli tradycyjnych sposobów działania

• szkodliwość stopni:

• niskie oceny zniechęcają często mało zdolnych uczniów do dalszego wysiłku

• powodują u pewnych uczniów ponoszenie nieuniknionych porażek

• często zdarza się, iż rodzice uczniów stosują kary za słabe oceny oraz nie stosują odpowied­nich nagród za oceny wysokie

• oceny stanowią uniwersalny wzór obowiązujący wszystkich uczniów pomimo wielu różnic mię­dzy nimi występujących

• oceny akcentują wspólne cele dla wszystkich uczniów zniechęcając do podejmowania indywi­du­alnych celów

• nagradzają one konformizm karząc twórczą postawę

• zamiast współpracy powodują rywalizację

• nacisk na osiąganie wysokich ocen może prowadzić do oszustw

Rodzaje sprawowanej kontroli:

• diagnostyczna (sprawdzanie)

• dydaktyczna (sprawdzenia, czy uczniowie opanowali dany materiał)

• motywująca

• prognostyczna

• wychowawcza (nauka samodzielności oraz samooceny)

Metody kontroli:

• kontrola ustna

• kontrola pisemna w postaci kartkówek, klasówek czy wypracowań

• ćwiczenia i działania praktyczne

• praca z książką

Błędy popełniane przez nauczycieli w trakcie kontroli:

• subiektywizm ocen

• wieloaspektowość stopni

• brak systematyczności w kontrolowaniu

• niejawność ocen oraz ich uzasadnienia

• nieodpowiednia atmosfera w trakcie kontroli

• stosowanie nieodpowiednich metod kontroli

• brak stosowania ocen lub ich nadmierne stosowanie

• ocenianie na podstawie ogólnego zachowania uczniów podczas lekcji

Trudności uczniów na tym etapie kształcenia:

• brak samokontroli u uczniów

• mechaniczna kontrola niezrozumiana przez uczniów przez co wywierająca na nich negatywny stosu­nek

• brak umiejętności koncentracji w trakcie podczas kontroli

• brak umiejętności wypowiadania swoich opinii przez uczniów

7. Zasady kształcenia

Trzy zasady kształcenia. Charakter zasad. Klasyfikacja zasad. Opisy wybranych zasad.

Trzy zasady kształcenia.

W. Okoń wyróżnia 3 zasady kształcenia:

- jako twierdzenie oparte na prawie naukowym

- jako teza wyprowadzona z jakiejś doktryny

- jako norma postępowania wynikająca z analizy prawidłowości celowo organizowanego procesu kształce­nia.

Zasady kształcenia wg Cz. Kupisiewicza:

- normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowanie i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Charakter zasad.

- uniwersalny tzn. obowiązuje każdego nauczyciela, bez względu na szczebel kształcenia, typ szkoły, czy przedmiot nauczania.

- zasady odpowiadają na pytanie „dlaczego?”

Opisy wybranych zasad.

Zasada poglądowości, czyli respektowania drogi między konkretem a abstrakcją i odwrotnie. Tę zasadę sformułował Wolfgang Ratke, nadając jej następujące brzmienie: „Naprzód rzecz poznana na niej samej, potem dopiero mówienie o rzeczy.”

Reguły dydaktyczne (Friedrich, Diesterweg, XIX w)

- przechodzić od tego, co uczniowi bliskie, do tego, co uczniowi dalekie

- zaczynaj nauczanie od znanego i dołączaj, co uczniowi nieznane

- pozwól dziecku poznawać świat za pomocą zmysłów; nauczaj poglądowo

- ujmuj treści nauczania w łatwe do ogarnięcia przez ucznia całości.

- najpierw zaznajamiaj dziecko z rzeczą, potem ze słowem

- w nauczaniu przechodź stopniowo od spraw konkretnych do abstrakcyjnych

- przystosowuj nauczanie do możliwości uczniów

W czasach nam współczesnych z zasady poglądowości wyprowadza się następujące reguły:

• Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na obserwacji, pomiarze i różnorod­nych czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozu­mienia przerabianego na lekcji tematu

• Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego poznawania okre­ślonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów, należy umiejętnie kierować jego działalnością poznaw­czą tzn. dostarczać odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawczego przed­miotu.

Zasada przystępności (stopniowania trudności), czyli pokazywania trudności uczniów w poznawaniu i prze­kształcaniu rzeczywistości - ta zasada wymaga uwzględnienia w pracy dydaktyczno - wychowawczej wła­ściwości rozwojowych uczniów.

Reguły dydaktyczne (J. A. Komeński):

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia łatwiejsze do tego, co trudniejsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane do tego, co jest nieznane i nowe.

Warunkiem respektowania tej zasady jest dobra znajomość wszystkich uczniów. Listę tradycyjnych reguł dydaktycznych uzupełnia obecnie bardzo ważna reguła:

- w procesie nauczania - uczenia się należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów

- konieczna jest dyferencjacja (różnicowanie, indywidualizacja) procesu kształcenia.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się, czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela.

Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia pracy, a uświadomienie uczniom celu i zadania ich działania jest podstawowym warunkiem osiągania pozytywnych wyników nauczania.

Reguły dydaktyczne:

- nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa.

- nauczyciel powinien stawiać uczniów sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą.

- nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.

Respektowanie powyższej zasady polega na wdrażaniu uczniów do samodzielnego działania i samodziel­nego myślenia (wg W. Okonia).

- Nauczyciel wdraża uczniów do samodzielnego działania wtedy, gdy wdraża do:

• Wyboru i planowania pracy

• Wykonywania pracy

• Sprawdzania wykonanej pracy

Samodzielne myślenie kształtuje się wtedy, gdy nauczyciel wdraża uczniów do:

• Spostrzegania i formułowania problemów

• Ich samodzielnego rozwiązywania

• Sprawdzania uzyskanych rozwiązań

Zasada systematyczności (systemowości), czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów.

- proces kształcenia przebiega tym płynniej i zapewnia lepsze wyniki, im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących go czynności.

- ważne jest, aby uczniowie poznając różne aspekty otaczającej rzeczywistości w ramach poszczególnych przedmiotów mieli na uwadze całość, swoistą jedność świata.

Reguły dydaktyczne:

- określić stan wiedzy wyjściowej oraz systematycznie nawiązywać do niej

- ustalić tzw. merytoryczny środek ciężkości lekcji oraz eksponować na jego tle i w powiązaniu z nim pod­rzędnych wobec niego wiadomości i umiejętności

- podzielić dany temat na punkty i podpunkty, które nauczyciel powinien kolejno analizować na lekcji

- systematycznie stosować streszczenia i syntetyzujące powtórzenia

- zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez uczniów

- wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości rozwiązywania zadań wymagają­cych dalszego i systematycznego wysiłku.

Zasada wiązania teorii z praktyką - wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Teoria bez praktyki straciłaby swój walor poznawczy i praktyczny, zaś praktyka bez teorii pozostałaby wąskim utylita­ryzmem.

Właściwa realizacja zasady łączenia teorii z praktyką zapewnia trwałość i operatywność wiedzy, pobudza aktywność, sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów, ukazuje użyteczność wiedzy, a przede wszystkim przygotowuje do przekształcania otaczającej rzeczywistości.

- Formy realizacji tej zasady w procesie kształcenia mogą być różne, gdyż w procesie poznawczym prak­tyka spełnia rózne funkcje:

• Poznawczą - praktyka może być źródłem wiedzy o świecie

• Weryfikacyjną - jako kryterium prawdy tej wiedzy

• Instrumentalną - jako działalność przekształcająca rzeczywistość.

Zasada trwałości wiedzy

- postuluje stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie, usystematyzowane i użyteczne.

Reguły dydaktyczne:

- kształtować u uczniów nastawienia na zapamiętanie

- zaznajamianie z nowym materiałem powinno odbywać się przy wielostronnym aktywowaniu uczniów

- przy wprowadzaniu nowych informacji należy dążyć do nadania im określonej struktury, to odpadają te treści, które nie weszły w skład żadnych struktur

- ćwiczenia mające na celu utrwalenie nowego materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ten materiał

- częstotliwość powtórzeń - największa bezpośrednio po zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, po­winno stopniowo maleć, ale nie znikać całkowicie

- utrwaleniu wiedzy sprzyja systematyzowanie, łączenie wiadomości istotnych w odpowiednie całości, przeprowadzenie klasyfikacji

- trwałość informacji jest większa, gdy przedmiotem utrwalania czyni się struktury merytorycznie spójne

- systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną oceną pracy uczniów, wpływa ko­rzystnie na trwałość wiedzy

- powtarzanie i uczenie się na pamięć nie zapewniają na ogół tak trwałej wiedzy, jak samodzielne rozwią­zywanie dostępnych uczniom problemów.

Zasada operatywności wiedzy

• Operatywność wiedzy zapewniają specjalne zabiegi nauczyciela, polegające na wdrożeniu uczniów do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Uczniowie po sformułowaniu problemu, poszukują pomysłów jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy, wybierając najlepsze, opracowują go, a następnie sprawdzają i oceniają uzyskane rezul­taty

• Tak więc w rozwoju umiejętności operowania wiedzą pomaga nauczanie problemowe (uczenie się przez odkrywanie)

Zasada efektywności, czyli związku między celami a wynikami kształcenia. Do czynników, które warun­kują wysoką efektywność nauczyciela - uczniów, należy zaliczyć:

- czas pracy na lekcji

- zdolności i możliwości uczniów

- środowisko rówieśnicze, rodzinne

- czynniki związane z nauczycielem: wykształcenie, przygotowanie metodyczne, identyfikacja z zawodem, talent pedagogiczny itp.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia:

- nauczyciel powinien stosować indywidualizację procesu kształcenia ze względu na możliwości uczniów, zdolności, tempo uczenia się, zapewniając każdemu uczniowi optymalny rozwój

- powinien również dbać o uspołecznienie uczniów, tzn. uczyć współpracy, wzajemnej pomocy, odpowie­dzialności itp.

8. Metody kształcenia

Istota terminu „metoda kształcenia”. Kryteria doboru metod kształcenia. Historyczny rozwój metod kształ­cenia. Wybrane klasyfikacje metod. Charakterystyka klasycznych metod.

Istota terminu „metoda kształcenia”.

Metoda kształcenia wg W. Okonia:

Methodos - to po grecku droga, sposób postępowania. Stąd też metodą kształcenia nazywamy systematycz­nie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształce­nia, inaczej jest to wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

Kryteria doboru metod kształcenia.

- cele i zadania dydaktyczne, które mamy zrealizować w ciągu danej lekcji lub jednostki metodycznej

- treści: charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania

- wiek uczniów, faza ich rozwoju

- przygotowanie nauczyciela (przygotowanie metodyczne, jakie zna metody nauczania)

- baza materialna szkoły (wyposażenie)

Historyczny rozwój metod kształcenia

- metody oparte na naśladownictwie

- metody słowne - dominowały w średniowieczu

+ m. akroamatyczne (monologowe) np. wykład

+ m. erotematyczne (dialogowe) np. pogadanka

- metody oglądowe - oparcie nauki szkolnej na obserwacji rzeczywistości (J. A. Komeński, H. Pestalozzi)

- metody praktyczne - przełom XIX i XX wieku - organizowanie i kierowanie działalnością praktyczną uczniów

Wybrane klasyfikacje metod

K. Sośnicki wyróżnia metody:

• Podające - sztuczne, uczeń przyswaja gotową wiedzę od nauczyciela

• Poszukujące - uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów

B. Nawroczyński wyróżnia metody:

- podające

- poszukujące

- laboratoryjne - poprzez doświadczenia uczeń dochodzi do nowej wiedzy

Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:

• Metody oparte na obserwacji (oglądowe), do których zalicza pokaz i pomiar

• Metody oparte na słowie (werbalne), do których zalicza pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dysku­sję, pracę z książką

• Metody oparte na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć prak­tycznych

Klasyfikacja metod we W. Okonia:

• Metoda asymilacji wiedzy - pogadanka, wykład, dyskusja, praca z książką, uczenie się programowe - uczniowie przyswajają gotową wiedzę, podaną przez nauczyciela

• Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy - klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjne, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne

• Metody waloryzacyjne (eksponujące) - metody impresyjne i ekspresyjne

• Metody praktyczne - metody ćwiczebne i realizacji zadań wytwórczych.

Charakterystyka klasycznych metod

- metody oglądowe

- metody słowne

- metody praktyczne

POKAZ - to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.

Pokaz może przybierać różną postać:

• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku

• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku

• Pomoce naukowe jako środki zastępcze - modele, obrazy (ruchome i nieruchome)

• Wykresy, schematy, symbole

• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela

POMIAR - to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

POGADANKA - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.

Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3 rodzaje pogadanki:

- wstępna - przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości

- wprowadzająca nowy materiał - pogadanka heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu rozwiązy­wania różnych zagadnień

- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna - występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia.

DYSKUSJA - jest to wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie sprawy, rozmowa, dysputa

Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat.

Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i formalnym

- przygotowanie merytoryczne - polega na wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do prowadze­nia dyskusji

- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania (umiejętność formułowania problemów, pytań, prezento­wania własnego punktu widzenia w uzasadniony i logiczny sposób, operowanie argumentami dla obale­nia kontro­wersyjnych poglądów)

WYKŁAD - służy do słownego przekazania określonych treści kształcenia w postaci ciągłej, w przystępnej formie, w porządku chronologicznym i logicznym

Podział wykładów:

- kursowe - ogólny przegląd danej dyscypliny w ujęciu syntetycznym

- monograficzne - przedstawienie wybranych problemów badawczych

W. Okoń biorąc za podstawę aktywność uczniów i sposób przekazu treści wyróżnia:

• Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przedstawiana przez wykładowcę w gotowej do zapa­miętania postaci

• Wykład problemowy - oparty na postawieniu jakiegoś zagadnienia i ukazaniu dróg prowadzących do jego rozwiązania

• Wykład konwersatoryjny - w którym stopień aktywności uczniów jest największy, wykład jest bowiem przeplatanką słów nauczyciela i uczniów, wykonujących odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w stosowaniu przekazywanej wiedzy.

OPIS - w dydaktyce należy go rozumieć jako charakterystykę przedmiotów, zjawisk, procesów a nawet osób.

- znajduje zastosowanie we wszystkich klasach (od szkoły podstawowej do wyższej)

- opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, co podnosi walory kształcące

- aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów, powinien być jasny i zrozumiały, barwny, żywy i plastyczny.

OPOWIADANIE - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi wydarzeniami w formie ich słownego opisu, na przedstawieniu określonej akcji, która rozwija się w czasie.

- znajduje zastosowanie w klasach niższych szkoły podstawowej

-spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe i wywołuje w świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia, postawy osób, których dotyczy. Dobre opowiadanie pobudza uczucia słuchających i trzyma w napięciu.

PRACA Z KSIĄŻKĄ - jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość utrwalenia, rozszerzenia i pogłębie­nia wiadomości, jak też wdraża do opanowania metod i technik samokształcenia. Ważną umiejętnością jest odpowiedni wybór książki oraz kolejne stadia lektury jak:

- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści)

- pobieżne przeglądanie

- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzanie notatek.

METODA LABORATORYJNA - polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.

Może wystąpić w dwóch wersjach:

- tradycyjnej - nauczyciel gromadzi niezbędne pomoce oraz odpowiednio przygotowuje lekcję, umożliwia­jąc uczniom wykonanie określonych eksperymentów

- problemowej - która polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania okre­ślonych problemów teoretycznych i praktycznych.

METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH - polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.

Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:

- w zakresie matematyki - zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie

- w zakresie j. polskiego - wypracowania pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia teatralne itp.

- w zakresie nauk przyrodniczych - prace graficzne, wytwarzanie gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace społecznie użyteczne, itp.

9. Teoria nowoczesnych metod kształcenia

Klasyczna metoda problemowa. Gry dydaktyczne: istota, rodzaje, zastosowanie i znaczenie.

Klasyczna metoda problemowa.

Podstawą klasycznej metody problemowej stała się Deweyowska analiza problemowa. Uwzględnia się w niej 4 istotne momenty:

- wytwarzanie sytuacji problemowej

- formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania

- weryfikacja pomysłów rozwiązania

- porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach praktycznych i teoretycznych.

Walory metody problemowej:

- dominacja uczenia się nad nauczaniem

- uruchomienie sił aktywności i samodzielności ucznia

- wzbudzanie jego wiary w siebie i nabycie przekonania, że jest on w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy.

Gry dydaktyczne: istota, rodzaje, zastosowanie i znaczenie.

Wg K. Kraszewskiego to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizują­cych treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu po­znawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Rodzaje gier dydaktycznych:

- burza mózgów

- metoda sytuacyjna

- metoda biograficzna

- metoda symulacyjna

BURZA MÓZGÓW - polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś problemu.

Etapy burzy mózgów:

- postawienie przed uczniami określonego problemu

- zgłaszanie przez uczniów pomysłu rozwiązania problemu i ich notowanie

- wartościowanie pomysłów oraz wybór pomysłów najlepszych

W metodzie tej konieczne jest przestrzeganie następujących zasad:

- pomysły powinny być konkretne

- zgłasza się je bez zachowania kolejności, spontanicznie

- jednorazowo można zgłaszać tylko jeden pomysł

- nie wolno krytykować pomysłów w trakcie ich zgłaszania

- wolno zmieniać, modyfikować, rozwijać pomysły już zgłoszone

METODA SYTUACYJNA

- wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację, które posiada swoje za i przeciw

- zadaniem uczniów jest zrozumienie sytuacji i podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania.

Etapy metody sytuacyjnej.

- prezentacja opisu sytuacyjnego w formie słownej, pisemnej, za pomocą filmu, przeźroczy, magnetofonu, rysunku itp. oraz sformułowanie problemu do rozwiązania

- analiza sytuacji dydaktycznej i dyskusja nad jej treścią

- wyjaśnianie i ocenianie sytuacji podanej w opisie i podjęcie decyzji

- ocena zaproponowanych rozwiązań i podsumowanie wyników zajęć.

METODA BIOGRAFICZNA

- polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi, którzy mieli (bądź mają) do czynienia z podobnymi problemami.

Etapy:

- wybór postaci i przygotowanie biografii

- sformułowanie problemu i przygotowanie scenariusza gry

- symulacja wraz z rozwiązaniem problemu

- rozwiązanie problemu, podsumowanie i ocena pracy.

METODA SYMULACYJNA

- polega na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych

- wymaga samodzielnego rozwiązania problemu w trakcie symulacji

Walory:

- uczy obserwowania wzajemnych stosunków między ludźmi i krytycznie oceniać ich postępowanie

- wdraża do wczuwania się w motywy zachowania innych i wyciągania wniosków z ich postępowania.

10. Formy organizacyjne procesu kształcenia

Istota terminu „formy organizacyjne kształcenia”. Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia. Po­dział form organizacyjnych kształcenia. Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów (nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

Istota terminu „formy organizacyjne kształcenia”.

Formy organizacyjne - przesądzają o organizacyjnej stronie pracy dydaktycznej, wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia.

Dobór form organizacyjnych zależy od wielu czynników:

- cele i zadania kształcenia

- właściwości przedmiotu nauczania

- wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne

- liczba uczniów

- miejsce pracy

- czas pracy

Podział form organizacyjnych kształcenia.

Kryteria podziału:

- liczba uczniów

- miejsce pracy uczniów

- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie dydaktycznym wyróżnia się:

- nauczanie jednostkowe

- nauczanie grupowe

- nauczanie zbiorowe (frontalne)

Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:

- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium, warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)

- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach produkcyjnych itp.)

Stosownie do czasu pracy uczniów można mówić o zajęciach:

- lekcyjnych

- pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze, zajęcia kompensacyjno - ko­rekcyjne).

Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów (naucza­nie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

NAUCZANIE JEDNOSTKOWE

Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:

- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności dostosowany jest do poziomu ucznia) i tempa ucze­nia się

- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów pracy ucznia

- omówiona forma jest wysoko efektywna

Wady nauczania jednostkowego:

- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia

- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela

- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

NAUCZANIE ZESPOŁOWE

Nauczanie zespołowe wg koncepcji J. Barteckiego:

- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)

- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał takie same szanse jak inne)

- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania, wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy, kierowania przebiegiem pracy

- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy uczniów

- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza wszystkich do intensywnej pracy (słu­chania, analizy)

- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:

- praca jednolita - każdy zespół ma takie same zadanie do wykonania

- praca zróżnicowana - każdy zespół ma inne zadania do wykonania

- praca kombinowana - część zespołu pracuje nad jednym zadaniem, a część nad innym

- praca brygadowa

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania zespołowego:

- wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związaną z tematem lekcji

- grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i samodzielności uczniów

- wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału zadań, a także do racjonalnej organizacji pracy i współodpowiedzialności za jej efekty

NAUCZANIE ZBIOROWE

System klasowo-lekcyjny jako odmiana nauczania zbiorowego (J. Strum):

- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku

- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania

- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45 minut.

- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania

- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.

Zalety:

- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną

- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną grupą uczniów

- pozwala organizować zespołowy wysiłek uczniów i współzawodnictwo w nauce

- zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania

- zapewnia opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy z danego przedmiotu nauczania

Wady:

- „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia narzucanych wszystkim uczniom (treści są niezrozumiałe, jednakowe)

- brak warunków skutecznej indywidualizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami

- nadmierna sztywność organizacyjna

- brak warunków utrzymywania więzi ucznia ze szkołą

- przedmiotowe traktowanie uczniów.

11. Teoria kształcenia wielostronnego

Przesłanki fizjologiczne i psychologiczne. Cztery toki kształcenia.

Przesłanki fizjologiczne i psychologiczne.

Przesłanki fizjologiczne.

Harmonijne współdziałanie obu półkul mózgowych warunkiem wielostronnego rozwoju jednostki. Osobo­wość ucznia (człowieka) jest harmonijnie funkcjonującą całością (poznającą, czującą i działającą).

Funkcje obu półkul mózgowych:

LEWA PÓŁKULA: logiczna, akademicka, zimna

- do niedawna uznawano, że jest dominującą, jest odpowiedzialna za mowę

- ona kontroluje mowę i sprawia, że człowiek może pisać i czytać

- jest miejscem, gdzie dokonuje się analiza, poddaje się materiał logicznej, racjonalnej ocenie

- lewą półkulę charakteryzuje sekwencyjność (informacje są kodowane i przetwarzane etapowo, krok po kroku), matematyczność (w niej są kodowane numery i liczby), dosłowność (odbiera i rozumie dosłowne znaczenia)

- lewa półkula kontroluje ruchy prawej strony ciała.

PRAWA PÓŁKULA:

- intuicyjna, artystyczna, emocjonalna, gorąca

- jest charakteryzowana przez następujące cechy:

• Wizualizacja (informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń i obrazów)

• Holistyczność (zdolność postrzegania całości)

• Przestrzenność (zawiaduje funkcjami wizualno-przestrzennymi)

• Metaforyczność (pozwala zrozumieć język przenośni)

• Emocjonalność (emocje są transportowane przez tę półkulę)

• Uduchowienie (prawa półkula jest zatopiona w modlitwie i oddaniu Bogu).

• Muzykalność (talent do muzyki, umiejętność reagowania na muzykę)

• Uzdolnienia plastyczne (rysowanie, malowanie, rzeźba to naturalne talenty prawej półkuli)

• Seks

• Produkowanie snów

- prawa półkula kontroluje ruchy lewej strony ciała

Przesłanki psychologiczne.

Podstawowe funkcje osobowości - rodzaje aktywności człowieka:

Poznawanie świata i siebie - Aktywność intelektualna (poznawanie rzeczywistości przez przyswajanie go­towej wiedzy i przez jej odkrywanie

Przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości - Aktywność emocjonalna (polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu)

Zmienianie świata - Aktywność praktyczna (udział człowieka w przekształcaniu rzeczywistości, wykony­wanie zadań praktycznych przy wykorzystaniu zdobytej wiedzy)

Cztery toki kształcenia.

- poszukujący

- eksponujący

- podający

- operacyjny

PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Przygotowanie uczniów do pracy przez zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji.

2. Podawanie uczniom nowego materiału.

3. Synteza przekazywanych uczniom wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia.

4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i opera­cyjności wiedzy.

5. Zastosowanie, wyznaczenie zestawów ćwiczeń i zadań.

Czynności ucznia:

1. Powstanie u uczniów pozytywnej motywacji.

2. Poznawanie i przyswajanie nowych wiadomości.

3. Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, syntetyzowanie i utrwalanie.

4. Samokontrola i samoocena - likwidacja luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach.

5. Posługiwanie się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach.

Zalety i wady podającego toku kształcenia:

- zaletą jest szybkie przekazanie przez nauczyciela gotowej wiedzy

- wadą jest słabe aktywizowanie uczniów na lekcji oraz pamięciowy sposób przyswajania przez nich wie­dzy.

POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Organizowanie sytuacji problemowej.

2. Formowanie problemu (gdy uczniowie sami nie są w stanie sami tego uczynić).

3. Udzielanie uczniom pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania.

4. Kierowanie myśleniem i działaniem w fazie sprawdzania rozwiązań.

5. Kierowanie procesem systematyzowania i kierowania wiedzy.

6. Organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy.

Czynności ucznia:

1. Uświadomienie sobie trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

2. Formułowanie problemu oraz gromadzenie niezbędnych wiadomości.

3. Formułowanie i uzasadnianie hipotez.

4. Sprawdzanie słuszności przewidywań (eksperymenty, działania praktyczne, analizy porównawcze)

5. Formułowanie rozwiązań i wniosków oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości.

6. Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych zadań.

Walory poszukującego toku kształcenia:

- proces kształcenia przybiera postać działalności badawczej

- rozwija i kształci zdolności poznawcze (myślenie, spostrzeganie)

- rozwija aktywność intelektualną, postawę badawczą

- zapewnia uczniom wiedzę trwałą o operatywną (bo uczeń sam dochodzi do wiedzy).

EKSPONUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Ukierunkowanie kontaktu z dziełem (utworem)

2. Eksponowanie dzieła (utworu)

3. Wskazanie na istotne elementy utworu i ich objaśnienie.

4. Inspirowanie uczniów do wyrażania indywidualnych przeżyć.

5. Podsumowanie zajęć i kierowanie uogólnieniem.

Czynności ucznia:

1. Zetknięcie się z dziełem.

2. Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie.

3. Analiza i zrozumienie dzieła.

4. Wyrażanie indywidualnych uczuć.

5. Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych.

Walory eksponującego toku kształcenia:

- zapewnia poznanie kultury

- uczniowie rozbudzają uczucie, wrażliwość na wartości

- wyrabiają umiejętność wartościowania i oceny

OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Uświadomienie celu i znaczenia działania.

2. Ustalenie reguł i zasad działania.

3. Pokaz wzorowo wykonanego działania.

4. Kontrola i korekta.

5. Kontrola i ocena.

Czynności ucznia:

1. Poznanie celu działania - powstanie pozytywnej motywacji.

2. Przypomnienie reguł i zasad działania.

3. Obserwacja wzoru działania, kształtowanie się w świadomości modelu działania.

4. Pierwsze próby wykonania działania.

5. Ćwiczenia w samodzielnym wykonywaniu działania.

Walory operacyjnego toku kształcenia:

- uczniowie mają możliwość zastosowania wiedzy teoretycznej

- poznają związki i zależności dotyczące określonych zjawisk i procesów

- działania praktyczne uczniów pozwalają lepiej zrozumieć i na dłużej zapamiętać wiadomości.

- sprzyjają rozwojowi ich samodzielności

Znaczenie teorii kształcenia wielostronnego dla praktyki szkolnej:

- teoria kształcenia wielostronnego jest traktowana jako paradygmat współczesnej dydaktyki

- jeśli szkoła realizuje kształcenie wielostronne to realizuje naczelny cel edukacji

- mieści w sobie poznanie, wartościowanie i działanie - wielostronną aktywność uczniów

- proces kształcenia jest urozmaicony - są stosowane różnorodne metody, formy organizacyjne i środki dy­daktyczne.

12. Osiągnięcia szkolne

System oceniania i egzaminów wg projektu reformy systemu edukacji. Istota powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Rodzaje niepowodzeń dydaktycznych. Drugoroczność jako jeden z przejawów niepowodzeń dy­daktycznych. Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych. Dydaktyczne środki zwalczania niepowodzeń dy­daktycznych.

System oceniania i egzaminów wg projektu reformy systemu edukacji.

Osiągnięcia szkolne - wyniki procesu dydaktyczno-wychowawczego, który uczniowie zawdzięczają szkole, a więc stopień opanowania przez uczniów wiedzy i sprawności, rozwinięcia zdolności, zaintereso­wań i mo­tywacji, ukształtowanie przekonań i postaw; do osiągnięć szkolnych zalicza się również takie formy i efekty pracy szkolnej jak zdanie egzaminu, ukończenie klasy, szkoły, zdobycie zawodu.

Dwa nurty w systemie oceniania:

1) Ocenianie wewnątrzszkolne - ma dotyczyć bieżącego oceniania uczniów. Ma uświadomić stopień opa­nowania wiadomości i umiejętności, wdrażać do systematycznej pracy, a także dawać informację nauczy­cielowi o efektywności stosowanych metod organizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej.

2) Ocenianie zewnętrzne (organizowane przez OKE) - ma być aktem podsumowującym określony etap kształcenia. Ma zapewnić lepszą jakość kształcenia, ułatwić porównywalność świadectw szkolnych ( w na­szym kraju, jak również w innych), a także pozwolić na zdiagnozowanie osiągnięć edukacyjnych i braków uczniów, ułatwić ocenę oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli w poszczególnych szko­łach. Poza tym da szkołom potwierdzenie (lub nie) słuszności wybranej przez nie drogi kształcenia.

Egzaminy zostały zaplanowane po ukończeniu:

- szkoły podstawowej - sprawdzian wiedzy, umiejętności

- gimnazjum - egzamin preorientujący

- liceum profilowanego - egzamin maturalny

- dwuletniej szkoły zawodowej - egzamin zawodowy

- policealnej szkoły zawodowej - rózne formy potwierdzenia kwalifikacji zawodowych w zależności od szkoły.

SPRAWDZIAN WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI PO SZKOLE PODSTAWOWEJ:

- ma dostarczyć uczniom, rodzicom, i szkołom możliwie pełną informację o poziomie osiągnięć uczniów. Nie ma charakteru selekcyjnego. Polega na określeniu - w formie punktowej lub opisowej - na jakim po­ziomie uczeń osiągnął kompetencje, które zostały ustalone w podstawie programowej. Wyniki spraw­dzianu będą przekazane macierzystym szkołom oraz do gimnazjum, do którego przejdą uczniowie.

EGZAMIN PO GIMNAZJUM:

- ma charakter preorientujący. Wynik z egzaminu ma określić przyrost wiedzy, umiejętności w trakcie na­uki w gimnazjum oraz scharakteryzować predyspozycje ucznia. Jest on podstawą do starania się o przyję­cie do wybranej szkoły pogimnazjalnej. Tym samym zostały zlikwidowane egzaminy wstępne do tych szkół.

EGZAMIN MATURALNY:

- obejmuje przedmioty obowiązkowe i przedmioty do wyboru. Egzamin z każdego przedmiotu można zda­wać na jednym z dwóch (wybranych przez ucznia) poziomów: podstawowym lub rozszerzonym.

- podstawowym elementem egzaminu maturalnego jest egzamin pisemny, przygotowany i oceniany przez regionalną komisję egzaminacyjną.

- egzamin ustny przygotowuje i przeprowadza szkołą macierzysta wg regulaminu i pod nadzorem regio­nal­nej komisji egzaminacyjnej.

EGZAMIN ZAWODOWY:

- organizowany dla absolwentów pogimnazjalnych dwuletnich szkół zawodowych. Jego celem jest spraw­dzenie, czy absolwent posiada umiejętności określone w podstawie programowej dla danego zawodu.

Istota powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Powodzenia szkolne:

- to proces polegając na powstawaniu pełnej harmonii miedzy celami edukacji i wymaganiami szkoły, nie­powodzeń a osiągnięciami szkolnymi, rzeczywistymi możliwościami uczniów.

Niepowodzenia szkolne:

- to wyraźne rozbieżności miedzy wymaganiami dydaktyczno-wychowawczymi szkoły niepowodzeń za­chowaniami uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

Rodzaje niepowodzeń dydaktycznych.

a) Wychowawcze - w zakresie kształtowania postaw, cech charakteru

b) Dydaktyczne - niepowodzenia szkolne w zakresie nauczania i uczenia

Niepowodzenia dydaktyczne mogą mieć charakter ukryty lub jawny:

a) Niepowodzenia ukryte - występują wówczas, gdy nauczyciel nie dostrzega braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów mimo że braki z punktu widzenia wymagań programowych wystę­pują.

b) Niepowodzenia jawne - występują wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywa­nym przez ucznia materiale, w rezultacie ocenia wyniki tej pracy jako niezadowalające.

Opóźnienie przejściowe:

- występuje wtedy, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia np.: w ciągu pierwszego okresu nauki szkolnej lub w zakresie jednego (czy kilku) przedmiotu i po wczesnym wykryciu owych braków uda się je przezwyciężyć.

Odsiew:

- to całkowite przerwanie przez ucznia nauki szkolnej przez planowanym jej ukończeniem.

Drugoroczność jako jeden z przejawów niepowodzeń dydaktycznych.

Występuje wtedy, gdy ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia i przez to musi on powtarzać daną klasę.

Drugoroczność jako zjawisko niepożądane ze względów społecznych, ekonomicznych:

- w naszym szkolnictwie liczba uczniów drugorocznych kształtuje się w granicach kilkuset tysięcy uczniów rocznie.

Społeczeństwo ponosi rok rocznie znaczne straty finansowe z powodu dodatkowych nakładów na sprzęt szkolny, prace naukowe itp. (na kształcenie uczniów drugorocznych) oraz z powodu późniejszego rozpo­czynania pracy zawodowej. Braki w wykształceniu powodują, że ludzie ci są balastem dla społeczeństwa, opóźniają jego postęp techniczny, społeczny i kulturalny.

Drugoroczność jest zjawiskiem szkodliwym z pedagogicznego i psychologicznego punktu widzenia.

• Powtarzanie klasy powoduje obniżenie wysiłku niepowodzeń nauce, tłumi zainteresowanie nauką szkolna, wpływa niekorzystnie na stosunek ucznia do otoczenia, wywołuje różne zaburzenia i kompleksy, niepowo­dzeń często powoduje zahamowanie niepowodzeń prawidłowym rozwoju umysłowym ucznia. Badania do­wodzą, że niewielki odsetek drugorocznych poprawia swoje wyniki w nauce.

• Ponadto uczniowie drugoroczni wywierają niekorzystny wpływ na pozostałych uczniów i utrudniają na­uczycielowi normalną pracę dydaktyczno-wychowawczą z całą klasą. Repetenci tłumią niepowodzeń swo­ich kolegów zainteresowanie nauką i często poszerzają grupy młodzieży niedostosowanej społecznie.

Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych.

- społeczno-środowiskowe - miejsce zamieszkania, przynależność do rodziny, do określonej grupy spo­łeczno-zawodowej, poziom wykształcenia szkolnego rodziców, warunki materialne, warunki kulturalne oraz atmosfera wychowawcza rodziny.

- biopsychiczne - różnice w rozwoju umysłowym, różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami, zabu­rze­nia w zachowaniu, zły stan zdrowia

- dydaktyczne:

a) niezależne od nauczyciela (braki istniejącego systemu szkolnego, niedostateczne wyposażenie szkół, trudne warunki organizacyjne pracy szkół)

b) zależne od nauczyciela (nieznajomość współczesnej teorii pedagogicznej albo też nieumiejętność posłu­giwania się teorią w codziennej praktyce, niedostateczna znajomość uczniów, brak dostatecznej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce, nieprzygotowanie do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnosze­nia kwalifikacji.)

Dydaktyczne środki zwalczania niepowodzeń dydaktycznych.

a) profilaktyka pedagogiczna

b) diagnoza pedagogiczna

c) terapia pedagogiczna

PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:

Obejmuje czynności zamierzające do zapobiegania powstawaniu luk i braków w wiedzy uczniów.

Przykładowe czynności:

- nauczanie problemowo-zespołowe, systematyczna kontrola wykonywanych przez uczniów prac domo­wych

- racjonalne organizowanie lekcji powtórzeniowych

- jawne ocenianie wyników nauczania, koordynacja pracy nauczycieli uczących w danej klasie

- współpraca z rodzicami i opiekunami uczniów

- włączanie organizacji uczniowskich do walki z niepowodzeniami (samorząd uczniowski, organizacja do­brych uczniów)

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:

Czynności mające na celu możliwie wczesne wykrywanie powstających luk i zaległości. Może występować jako diagnoza:

- indywidualna

- zbiorowa

- wycinkowa

- całościowa.

Na zabiegi diagnostyczne składają się:

- indywidualne rozmowy nauczyciela z uczniami i rodzicami

- wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania ucznia

- obserwacja zachowania uczniów w różnych okolicznościach

- badanie wyników nauczania za pomocą sprawdzianów i testów

- systematyczna analiza błędów popełnianych przez uczniów

TERAPIA PEDAGOGICZNA:

Czynności zmierzające do likwidowania ujawnionych braków w opanowanych przez ucznia wiadomości i umiejętności.

Czynności terapeutyczne mogą przybierać rózne formy: szczegółową, ogólną, indywidualna, zbiorową.

Najczęstsze formy terapii indywidualnej to:

- częste odpytywanie uczniów

- indywidualne ćwiczenia oraz prace domowe o tematyce związanej z treściami słabiej opanowanymi przez uczniów

- specjalne dobieranie dla poszczególnych uczniów dodatkowych zestawów ćwiczeń o charakterze tera­peu­tycznym, opracowane przez nauczyciela na podstawie jest rozeznania w brakach uczniów, czy indy­widuali­zacja nauczania.

Do form terapii zbiorowej zalicza się:

- zajęcia grupowe mające charakter pomocy koleżeńskiej w nauce

- zajęcia w grupach wyrównawczych, prowadzone przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów naucza­nia w godzinach pozalekcyjnych.

13. Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela w procesie kształcenia

             Planowanie dydaktyczne  w procesie kształcenia jest podstawowym elementem profesjonalnego warsztatu pracy nauczyciela. Powinno ono sprostać przyjętym dzisiaj standardom programowym na wszyst­kich etapach kształcenia edukacyjnego. Istotne znaczenie ma takie planowanie, aby osiągać zamie­rzone cele etapowe w wyniku kształcenia umiejętności składowych. Należy więc zaplanować szereg czyn­ności opera­cyjnych, dzięki którym uczeń będzie znał i wiedział, umiał i potrafił, a więc zdobędzie okre­śloną wiedzę umiejętności i nawyki, czyli zrealizuje stawiane przed nim cele operacyjne. Cele te wyzna­czają kierunek działań nauczyciela w stosunku do ucznia na przestrzeni całego etapu kształcenia i są do nich dostosowane. Umiejętności składowe ucznia nauczyciel doskonali poprzez odpowiednią ilość i rodzaj treści programo­wych, o których sam decyduje. Dzięki posiadanym umiejętnościom składowym uczeń po­tem sam będzie w stanie rozwijać umiejętności kluczowe jako rezultat działań edukacyjnych szkoły. Tak więc nie ilość przero­bionego materiału, lecz jakość będzie decydować o końcowych efektach nauczania nauczyciela oraz szkoły. Nowoczesne planowanie powinno zapewnić nauczycielowi:

        rytmiczność osiągania celów i zadań,

        zwiększenie skuteczności nauczania i wychowania,

        zdolność do modyfikowania i unowocześniania kształcenia,

        ochronę przed rutyną i monotonią dydaktyczną,

        samowiedzę i samoocenę pracy dydaktycznej.

Proces planowania zajęć dydaktycznych może być rozdzielony na trzy etapy:

1.      Planowanie kierunkowe - dotyczy roku szkolnego lub semestru. Obejmuje cele poznawcze, wycho­wawcze i materiał nauczania; przeciwdziała materializmowi dydaktycznemu, a zwłaszcza ,,dopisywaniu” celów wychowawczych do gotowych konspektów lekcji. Wiąże cele poznawcze eduka­cji z celami motywacyjnymi (wychowawczymi) z materiałem kształcenia dobieranym odpowiednio do ce­lów.

2.      Planowanie wynikowe - dotyczy działu programowego lub dużej jednostki tematycznej. Planowanie to obejmuje materiał nauczania i wymagania programowe w układzie hierarchicznym, dostosowanym do obowiązującej skali stopni szkolnych. Polega również na określeniu i ustopniowaniu wymagań pro­gra­mowych, według których nauczyciel planuje zajęcia, ocenia uczniów i skuteczność własnej pracy.

3.      Planowanie metodyczne - dotyczy pojedynczych lekcji, jest najbardziej twórczym składnikiem warsz­tatu nauczyciela. Obejmuje wymagania programowe i przebieg lekcji; podporządkowuje zajęcia wyma­ganiom dydaktycznym i chroni nauczyciela przed formalizacją toku lekcji. Pozwala tak projek­tować przebieg zajęć, aby umożliwić uczniom uzyskanie zamierzonych osiągnięć.

Planowanie wynikowe

Lista czasowników wyrażających działania przydatne do formułowania celów operacyjnych

analizować badać decydować definiować diagnozować dobierać dostarczać ewaluować formułować identyfikować ilustrować informować ingerować izolować kierować komunikować się    konstruować kontrolować krytykować manipulować mierzyć

mobilizować modyfikować nazywać objaśniać obliczać oceniać oczyszczać odpowiadać odpowie­dzialność odróżniać określać opisywać opowiadać organizować oznaczać planować podkreślać podtrzymywać pogrupować połączyć pomagać

porównywać porządkować praktykować prognozować prowadzić przechowywać przeciwstawiać przedstawiać przekonać przeliczyć przetłumaczyć przygotować przyjmować przynosić przytaczać pytać redukować redagować rekonstruować rozdzielać rozkładać

rozróżniać rozwiązywać rozwijać sortować sprawdzać stawiać stwierdzać sugerować syntetyzować szacować śledzić trzymać tworzyć uczestniczyć ułatwiać umieszczać umiejscawiać unikać uogólniać upraszczać

ustalać usunąć utrzymywać uzasadniać uzyskiwać używać użytkować ważyć weryfikować włączać wnioskować wprowadzać wybrać wyciągać wykazywać wykonywać wykreślać

wykrywać wymieniać wytyczać wypełniać wyszczególniać wytyczać wyznaczać zachęcać zakładać zamknąć zapobiegać zaszczepiać zbudować zestawiać zmieniać zmniejszać zrobić

 

Plan wynikowy

Program ..............................................                                                              Klasa ........................

Dział programu ..................................                                            Liczba godzin ..........

Tematy jednostek metodycznych	Osiągnięcia edukacyjne		Ewaluacja osiągnięć	Umiejętności ponadprzed­miotowe / ścieżki
		Podstawowe Uczeń:			Ponadpodstawowe Uczeń

Struktura planu wynikowego

Przedmiot .....................................................................            Kl. ........................

Program ...................................................................

Dział programu	Tematy (lekcji/jedn. met.)	Wymagania programowe		Uwagi o trudności wymagań
					Podstawowe	Ponadpodstawowe
	Dział I	Temat 1	Czynności ucznia	Czynności ucznia
		Temat 2	Czynności ucznia	Czynności ucznia
		Temat 3	Czynności ucznia	Czynności ucznia
		Temat 4	Czynności ucznia	Czynności ucznia
		Temat 5	Czynności ucznia	Czynności ucznia
Dział II	Temat 6	Łatwe Niezbędne Praktyczne ........................... ...........................	Trudne Rozszerzające Teoretyczne ............................... ...............................
- - - Na rok szkolny	Temat 7 - - - Na okres

Na podst.: B. Niemierko oraz J. Ochenduszko

Planowanie metodyczne

Według ,,kreatorskiej” kompozycji lekcja składa się z pięciu następujących faz:

1.      Zaangażowanie

      nauczyciel przedstawia problem, który ma być zbadany lub rozwiązany przez uczniów,

      nauczyciel precyzuje cele i polecenia,

      nauczyciel stwarza ramy organizacyjne zajęć (czas, podział na grupy, materiały),

      nauczyciel organizuje i koordynuje pracę.

2.      Badanie

       uczniowie analizują otrzymane zadanie,

       uczniowie dyskutują, negocjują, ustalają sposoby rozwiązania zadania,

       uczniowie badają, poszukują, eksperymentują, wykonują,

       nauczyciel obserwuje przebieg pracy uczniów, może doradzać.

3.      Przekształcanie

      uczniowie porządkują zdobyta wiedzę,

      uczniowie interpretują otrzymane wyniki, wnioskują,

      uczniowie przygotowują raport (prezentację),

      nauczyciel obserwuje i doradza.

4.      Prezentacja

      sprawozdawcy przedstawiają efekty pracy zespołów,

      uczniowie dzielą się uwagami na temat pracy w grupie,

      nauczyciel koryguje błędy i ocenia pracę poszczególnych grup.

5.      Refleksja

      uczniowie dokonują samooceny wykonywanej pracy pod kątem: zdobytej wiedzy i umiejętności, przydatności i sposobów wykorzystania wiedzy,

      uczniowie krytycznie oceniają sposoby wykonywania pracy, tempo pracy, organizacja, wywiązy­wa­nie się z pełnionych ról,

      nauczyciel inspiruje do refleksji i sugeruje dalsze działania i problemy.

Schemat lekcji

Klasa ...........................................

Temat lekcji

Cele: ...........................................

Materiały: ...................................

Etapy lekcji	Przebieg lekcji	Umiejętności przed­miotowe	Umiejętności klu­czowe	Czynności na­uczyciela
Zaangażowanie (czas)
Badanie (czas)
Przetwarzanie (czas)
Prezentacja (czas)
Refleksja (czas)

Plan metodyczny

Lekcja nr .........      Przedmiot ...............................      Dział programu ..............................      Klasa ......

Temat: .................................................................................................................................................

Cele ogólne:

I poznawcze. .............................................................................................................................................

II wychowawcze .......................................................................................................................................

III praktyczne ............................................................................................................................................

Sekwencje lekcji	Czynności uczniów		Czynności nauczyciela/ metody pracy	Środki dydaktyczne
		Cele			Zadania
Wstępna Główna Końcowa
Praca domowa	Podstawowa Ponadpodstawowa
Samoocena lekcji	Sukcesy
		Niezbędne usprawnienia

Taksonomia celów poznania

Kategoria ce­lów poznania	Charakterystyka celów poznania	Czynności ucznia
A Znajomość i zrozumienie pojęć (słów)	Obejmuje wszystkie działania związane z: poznawaniem specyficznej terminologii, zdarzeń, fak­tów, czynności i rozumieniem słów, odwoływaniem się do pojęć, czytaniem (rozpoznawaniem) tekstów kulturowych (np.: tekstów literackich, użytkowych, map, znaków), stosowaniem algorytmów w zakresie czterech pod­stawowych działań.	rozpoznaje, rozróżnia, wy­mienia, na­zywa, podaje przykłady, oblicza, przy­bliża, dobiera, używa, definiuje, wskazuje
B Analiza i myślenie lo­giczne	Obejmuje wszystkie działania związane z: znajomością i rozumieniem związków oraz struktur, doskonaleniem sposobów rozumowania, czytaniem ze zrozumieniem tekstów kulturowych, tłumaczeniem, czyli przekładaniem treści jednego języka na  inny, klasyfikowaniem według pewnego kryterium.	analizuje, wyjaśnia, dowo­dzi, wnioskuje przeczy, opisuje, streszcza, przekształca, ilustruje, wy­szukuje, tłumaczy, szkicuje, dobiera, uzupełnia, rozróżnia, od­czytuje, informacje, okre­śla, odkrywa, dostrzega, po­rządkuje
C Synteza, rozwiązywanie zadań	Obejmuje wszystkie działania związane z: odtwarzaniem sposobów, metod, algorytmów do roz­wiązywania zadań w sytuacjach typowych, zastosowaniem wiedzy i umiejętności w różnych sytu­acjach o znaczeniu praktycznym.	dokonuje syntezy, łączy porównuje, oblicza, oma­wia, mierzy, wyjaśnia, rozwiązuje, przekształca, ustala zależność, buduje, sprawdza, stosuje, korzysta, przestrzega, charakteryzuje, konstruuje, strukturali­zuje
D Tworzenie rozwiązywanie pro­blemów	Obejmuje wszystkie działania, w których uczeń w sposób twórczy posługując się wyobraźnią, rozwiązuje problemy w sytuacjach nietypowych. Działania te zwią­zane są z: odkrywaniem złożonych algorytmów i nowych związ­ków, budową własnych przykładów, różniących się od wy­uczonych, przewidywaniem skutków zdarzeń, ocenianiem, uogólnianiem.	analizuje, dokonuje syntezy, ocenia, przewiduje, uzasadnia, planuje dowodzi, uogólnia, krytykuje, zaprzecza, wartościuje, interpretuje, bada.

14. E-lerning

Bożena JAKUBCZAK „KSZTAŁCENIE ZDALNE PRZEZ INTERNET JAKO URZECZYWISTNIENIE

IDEI EDUKACJI BEZ GRANIC”

15. Zagrożenia E-lerning

Tatiana KŁOSIŃSKA „DZIECKO W ŚWIECIE TECHNOLOGII INFORMACYJNYCH”

28

---