1

materiały dla rolników

Radom 2004

Dodruk wykonano w ramach zadania zleconego MRiRW

zgodnie z decyzją HORre-401-182/04

z dnia 25.06.2004 r.

ORGANIZACJA WYPASU

ZWIERZ¥T W GOSPODARSTWACH

EKOLOGICZNYCH

2

Autorzy:

1.

doc. dr hab. Zbigniew Wasilewski

Instytut Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach

Projekt ok³adki: Marek Rz¹sa, RCDRRiOW w Przysieku

© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Wydawca:
Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego
- Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

Realizacja i druk:

GP RCDRRiOW w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

ISBN 83-89060-51-5

Nak³ad: 5000 egz.

3

Spis treœci

1. Wstêp ................................................................................................................ 4
2. Pastwisko jako produkcyjny u¿ytek rolny.........................................................5
3. Zalety wypasu zwierz¹t .....................................................................................5
4. Klimatyczne i meteorologiczne uwarunkowania proekologicznej gospodarki

pastwiskowej .....................................................................................................7

5. Okres wegetacyjny i sezon pastwiskowy ..........................................................8
6. Naturalny potencja³ produkcyjny ró¿nych rodzajów u¿ytków zielonych

w Polsce oraz ich przydatnoœæ do wypasu ........................................................9

7. Wypas ró¿nych gatunków zwierz¹t – zalety i wady oraz wypas mieszany .... 11
8. Oddzia³ywanie zwierz¹t na darñ i glebê oraz skutki dla œrodowiska ..............12
9. Zachowania stadne zwierz¹t ............................................................................12
10. Wypas zwierz¹t a ró¿norodnoœæ botaniczna runi ..........................................13
11. Roœliny motylkowate na ekologicznych pastwiskach ...................................14
12. Systemy i sposoby wypasu – zalety i wady ..................................................15
13. Wypas dzienny i ca³odobowy ........................................................................19
14. Zmienne czyli pastwiskowo-koœne u¿ytkowanie ..........................................20
15. Odchody na pastwiskach – korzyœci i zagro¿enia oraz nawo¿enie ...............20
16. Infrastruktura pastwiskowa ..........................................................................22
17. Zaopatrzenie zwierz¹t w wodê ......................................................................22
19. Pielêgnowanie pastwisk ................................................................................22
20. Podsumowanie ...............................................................................................23
21. Definicje i pojêcia zwi¹zane z gospodark¹ pastwiskow¹..............................24
22. Za³¹cznik Nr 1 - Upowa¿nione jednostki certyfikuj¹ce rolnictwo

ekologiczne w roku 2003 ................................................................................ 31

4

1. Wstêp

Podstaw¹ rolnictwa ekologicznego jest zachowanie przyjaznych relacji miê-

dzy szeroko rozumianym rolnictwem (wp³yw na glebê, roœliny i zwierzêta oraz

iloœæ i jakoœæ produkowanej ¿ywnoœci), a œrodowiskiem. Rolnictwo ekologiczne

mo¿e siê zatem rozwijaæ tylko w regionach, obszarach wiejskich i na u¿ytkach

rolnych o ma³ym ska¿eniu œrodowiska, a takimi s¹ z natury trwa³e u¿ytki zielone.

Ze zwierz¹t gospodarskich, najczêœciej wypasa siê byd³o, owce i konie. Wypas

gêsi, trzody chlewnej czy strusi jest w Polsce incydentalny i nie ma praktycznego

znaczenia. Dla tych zwierz¹t nie urz¹dza siê pastwisk. Natomiast najpowszechniej

wypasan¹ grup¹ zwierz¹t jest byd³o (ró¿ne grupy wiekowe, od ciel¹t a¿ po krowy

mleczne) z uwagi na jej liczebnoœæ i powszechnoœæ utrzymywania.

Byd³o w najwiêkszym stopniu przystosowa³o siê do zjadania roœlin-

noœci trawiastej i zio³owej rosn¹cej na trwa³ych u¿ytkach zielonych. Jest

ono w stanie korzystaæ z u¿ytków po³o¿onych w ró¿nych warunkach sie-

dliskowych, od suchych i ubogich a¿ do podmok³ych, a nawet mokrych.

I odwrotnie, na skutek zgryzania, tratowania, selektywnego pobierania

okreœlonych gatunków roœlin, a nawet ich czêœci, udeptywania gleby oraz

pozostawiania odchodów, wytworzy³y siê specyficzne, czêsto o du¿ej war-

toœci przyrodniczej zbiorowiska roœlinne, dobrze znosz¹ce spasanie.

W ujêciu historycznym, od pojawienia siê na terenie obecnej Polski zwierz¹t

prze¿uwaj¹cych, wszystkie tereny poroœniête roœlinnoœci¹ trawiasto-zio³ow¹ czyli

obecne u¿ytki zielone stanowi³y pastwiska zarówno dla zwierz¹t dzikich jak i udo-

mowionych. Nie konserwowano pasz na okres zimowy. St¹d w rolnictwie ekolo-

gicznym, rola i znaczenie pastwisk tak w gospodarstwie jak i otaczaj¹cym nas œro-

dowisku jest nies³ychanie wa¿na.

Co to jest pastwisko? Jest to u¿ytek zielony odpowiednio urz¹dzony na którym

zwierzêta, swobodnie poruszaj¹c siê po okreœlonych czêœciach pastwiska, same

pobieraj¹ paszê (zielonkê).

Czym ró¿ni siê pastwisko ekologiczne od konwencjonalnego? Przede wszyst-

kim rodzajem i intensywnoœci¹ nawo¿enia. Nadrzêdnym celem pastwiska konwen-

cjonalnego jest produkowanie i dostarczanie zwierzêtom du¿ych iloœci paszy, sta-

nowi¹cej podstawê ich wysokiej wydajnoœci. Aspekty ochrony œrodowiska s¹ tutaj

drugorzêdne. Natomiast pastwisko ekologiczne opiera siê na maksymalnym wy-

korzystaniu naturalnych mo¿liwoœci produkcyjnych siedliska (¿yznoœci gleby, za-

opatrzenia roœlin w wodê) wspomaganych nawozami gospodarskimi i pozyskiwa-

nie mniejszych iloœci pasz lecz o wysokich walorach ¿ywieniowych wynikaj¹cych

g³ównie z du¿ej ró¿norodnoœci rosn¹cych gatunków roœlin. Aspekty ochrony œro-

dowiska stawiane s¹ na równi z aspektem produkcyjnym. Tak jest np. przy wypa-

sie owiec na górskich halach. Hale te stanowi¹ doskona³e paszowiska, ale równie¿

s¹ nieod³¹cznym elementem piêkna krajobrazu i bez u¿ytkowania, a zw³aszcza

5

wypasu poros³yby lasem. S¹ równie¿ miejscem rekreacji i uprawiania sportu (tra-

sy narciarskie) oraz zachowania unikatowych gatunków roœlin, specyficznych zbio-

rowisk roœlinnych itp. Zwierzêta, zw³aszcza trawo¿erne, w gospodarstwach ekolo-

gicznych musz¹ korzystaæ z pastwisk, a w przypadku ich braku co najmniej z roz-

leg³ego okólnika.

2.

Pastwisko jako produkcyjny u¿ytek rolny

Wypas zwierz¹t stanowi specyficzn¹ formê rolniczego u¿ytkowania ziemi. Spe-

cyfika ta wynika ze œcis³ego zwi¹zku jaki zachodzi miêdzy warunkami siedlisko-

wymi (charakterystycznymi dla powstawania zró¿nicowanych pod wzglêdem bo-

tanicznym i wartoœciowym zbiorowisk trawiastych i zio³owo-trawiastych), a wy-

pasanymi zwierzêtami.

Wypas zwierz¹t w Polsce wynika najczêœciej z korzyœci zarówno dla rolnika,

wypasanych zwierz¹t oraz œrodowiska przyrodniczego.

Na pastwiskach intensywnych, w ni¿owej czêœci kraju z 1 ha dobrego pastwi-

ska mo¿na uzyskaæ 9-10 t

suchej masy z 1 ha lub odpowiednio oko³o 45-50 t

zie-

lonki. S¹ to plony bardzo wysokie, a ich wartoœæ ¿ywieniowa znacznie przewy¿sza

inne uprawy paszowe. W tej wielkoœci plonu mo¿e znajdowaæ siê 2000-2500 kg

bia³ka, a jego wartoœæ energetyczna wynosiæ 55-60 tys. MJ. Na pastwisku u¿ytko-

wanym wg zasad ekologicznych wielkoœæ uzyskiwanych plonów jest z regu³y ni¿-

sza, co nie oznacza, ¿e taki sposób gospodarowania jest gorszy. Wprost przeciw-

nie, wzrastaj¹ce zapotrzebowanie na ¿ywnoœæ ekologiczn¹ sprawia, ¿e odbiorca

jest sk³onny zap³aciæ wy¿sz¹ cenê w zamian za otrzymanie produktu zdrowego,

czystego i wartoœci¹ zbli¿onego do produktu naturalnego, a taki mo¿na uzyskaæ

tylko na bogatych pod wzglêdem botanicznym pastwiskach.

3.

Zalety wypasu zwierz¹t

Korzyœci z wypasu zwierz¹t s¹ ewidentne. Mo¿na je uj¹æ w nastêpuj¹ce grupy:

gospodarcze, jakoœciowe paszy, zoohigieniczne i œrodowiskowe.

Z korzyœci gospodarczych na pierwszy plan wysuwaj¹ siê niskie koszty pozy-

skiwania zielonki pastwiskowej w stosunku do innych pasz. Jest to pasza najtañ-

sza ze wszystkich pasz objêtoœciowych soczystych. Potwierdzaj¹ to badania eko-

nomiczne, z których wynika, ¿e koszty produkcji pasz w przeliczeniu na jednostkê

owsian¹ (j.o) na gruntach ornych s¹ oko³o 2,5-krotnie wiêksze ni¿ na u¿ytkach

zielonych, a zw³aszcza na pastwiskach. Koszt produkcji 1 j. o. np. w kukurydzy

(ziarno) oraz burakach pó³cukrowych by³ 3-krotnie wiêkszy ni¿ w zielonce pa-

stwiskowej, w zbo¿ach 2-3-krotnie, w mieszance zbo¿owej, roœlinach str¹czko-

wych i zielonce z kukurydzy 2,5-krotnie.

Na korzyœci jakoœciowe sk³ada siê wielogatunkowoœæ spasanej runi bezpo-

œrednio przek³adaj¹cej siê na jej jakoœæ i wartoœæ paszow¹. Taka zielonka zawiera

6

niezbêdne dla zwierz¹t i w odpowiednich proporcjach sk³adniki ¿ywieniowe,

a zw³aszcza makro i mikroelementy, bia³ko (korzystny sk³ad aminokwasowy), cu-

kry, witaminy, zwi¹zki hormonalne i inne okreœlane mianem zwi¹zków czynnych.

Jej wartoœæ ¿ywieniowa oraz dzienne spo¿ycie na pastwiskach ekologicznych mo¿e

gwarantowaæ wydajnoœæ zwierz¹t na poziomie nawet 15 litrów mleka od 1 krowy

dziennie lub dobowe przyrosty masy cia³a byd³a opasowego i hodowlanego na

poziomie 0,5-0,7 kg od jednej sztuki dziennie.

Pastwiska maj¹ ogromne znaczenie zoohigieniczne, poniewa¿ stwierdzono

niezwykle korzystny wp³yw ruchu, œwie¿ego powietrza, czynników atmosferycz-

nych i s³oñca na zdrowie, kondycjê i odpornoœæ zwierz¹t na choroby. Sprzyjaj¹

temu równie¿ ró¿ne substancje dietetyczne i antyseptyczne znajduj¹ce siê w zja-

danych ¿ywych roœlinach, a zw³aszcza zio³ach, stanowi¹cych znacz¹cy kompo-

nent paszy pastwiskowej. Aby wychowaæ zdrow¹ i piêknie zbudowan¹ (o dobrym

pokroju) krowê nale¿y ju¿ od cielêcia utrzymywaæ j¹ na pastwisku, i to dobrym

pastwisku. To siê op³aci! Doœæ wspomnieæ, ¿e synteza witaminy D, tak wa¿nej

i niezbêdnej zw³aszcza dla m³odego organizmu, odbywa siê tylko w warunkach

dzia³ania promieni s³onecznych, a to zapewnia pastwisko a nie obora.

Pastwiska nie stanowi¹ zagro¿enia dla otaczaj¹cego nas œrodowiska. Wprost

przeciwnie, stwierdzono korzystny wp³yw zwierz¹t na glebê i darñ na skutek pozosta-

wiania odchodów, udeptywanie, sprzyjanie bytowaniu dzikim zwierzêtom zamieszku-

j¹cym tereny spasane a omijaj¹ce tereny koszone itp. Na pastwiskach zachodz¹ specy-

ficzne relacje, ukszta³towane przez tysi¹clecia, miêdzy zwierzêtami prze¿uwaj¹cymi

a zbiorowiskami trawiasto-zio³owymi (runi¹ pastwiskow¹) i odwrotnie.

Wypas zwierz¹t, podobnie jak ka¿da inna forma ¿ywienia sprawia, ¿e czêœæ paszy

nie jest zjadana. Aby ograniczyæ straty do minimum (nie wiêcej jak 20% plonu), na

pastwiskach dla byd³a i koni nale¿y spasaæ ruñ w momencie jej dojrza³oœci pastwisko-

wej tj. po uzyskaniu wysokoœci 15-18 cm, a dla owiec 10-12 cm (tab. 1). Tak wyroœniê-

t¹ ruñ zwierzêta chêtnie pobieraj¹ i w stosunkowo krótkim czasie s¹ w stanie zaspoko-

iæ swoje potrzeby pokarmowe. W takiej runi zawartoœæ sk³adników pokarmowych jest

optymalna, a wzajemne proporcje zawartoœci bia³ka do cukrów najbardziej korzystne.

Spasanie runi ni¿szej (odpowiednio 10-12 cm i 6-8 cm) zaleca siê tylko w okresie wio-

sennym w momencie przejœcia z ¿ywienia zimowego na letnie zielonk¹.

Tabela 1.

Spo¿ycie zielonki przez krowê w zale¿noœci od wysokoœci g³ównej masy runi

Wysokość runi cm

Dobowe spożycie kg z. m.

Dobowe spożycie kg s. m.

20
41
68
32

2 – 8
8 – 12
12 – 20
20 – 40

4,5
9,0
14,5
7,8

7

Spasanie runi zbyt niskiej jak i zbyt wysokiej sprawia ¿e zwierzêta

pobieraj¹ jej ma³o, co niekorzystnie odbija siê na ich wydajnoœci. Prak-

tykowane wówczas wyd³u¿anie czasu pasienia nie sprzyja zwiêkszeniu

pobrania paszy. Na dobrym pastwisku ekologicznym czas pasienia nie

powinien przekraczaæ 10-12 godz. na dobê.

Zbieranie paszy przez krowê w ci¹gu doby trwa œrednio oko³o 10-12 godzin.

Czas prze¿uwania zebranej paszy trwa oko³o 7 godz. D³ugoœæ czasu prze¿uwania

zielonki pastwiskowej mo¿e byæ bardzo zró¿nicowana w zale¿noœci od jej jakoœci

(zawartoœci w³ókna i strawnoœci). Ponadto, im wiêcej w³ókna w paszy tym jej po-

branie jest mniejsze (d³u¿sze zaleganie w przewodzie pokarmowym), d³u¿szy czas

prze¿uwania i mniejsza wydajnoœæ zwierz¹t. W pozosta³ym czasie zwierzê pije

wodê i odpoczywa. W ci¹gu doby krowa le¿y (odpoczywa) oko³o 12 godz. Przy

czym czas le¿enia sk³ada siê z oko³o 9 ró¿nej d³ugoœci okresów spoczynku. Droga

przebyta przez krowê na pastwisku w ci¹gu doby wynosi oko³o 4 km, z czego na

dzieñ przypada oko³o 3 km, a na noc 1 km.

4. Klimatyczne i meteorologiczne uwarunkowania proekologicznej

gospodarki pastwiskowej

Polska le¿y w strefie klimatu przejœciowego umiarkowanego. D³ugoœæ trwa-

nia pór roku oraz wystêpuj¹ce warunki meteorologiczne s¹ znacznie zró¿nico-

wane, zw³aszcza w zale¿noœci od regionu kraju.

Warunki klimatyczne maj¹ bezpoœredni wp³yw na intensywnoœæ i równomier-

noœæ przyrastania plonu na pastwiskach. Tempo przyrastania plonu, zw³aszcza

na naturalnych i pó³naturalnych pastwiskach, nie jest równomierne. Jego prze-

bieg mo¿na scharakteryzowaæ nastêpuj¹co: od momentu ruszenia wegetacji za-

czyna powoli wzrastaæ i w okresie od oko³o po³owy maja do po³owy czerwca

osi¹ga tempo najwy¿sze, a nastêpnie stopniowo maleje a¿ do zakoñczenia wege-

tacji roœlin (do zimy).

Mo¿na powiedzieæ, ¿e na ekologicznych u¿ytkach zielonych od pocz¹tku we-

getacji roœlin a¿ do lata przyrost plonu zwiêksza siê lecz jego wartoœæ ¿ywienio-

wa (paszowa) znacznie siê pogarsza. Najwiêksze dobowe przyrastanie plonu

stwierdza siê w maju i czerwcu (tabela 2). Œwiadczy to o du¿ej zmiennoœci wiel-

koœci poda¿y paszy (zmniejszenie) z up³ywem sezonu pastwiskowego i dlatego

do utrzymania okreœlonego stada zwierz¹t nale¿y przeznaczaæ coraz wiêksz¹

powierzchniê do spasania.

Aby utrzymaæ ci¹g³oœæ ¿ywienia zielonk¹ pastwiskow¹ przez ca³y sezon,

powierzchniê pastwiska najlepiej ustalaæ na podstawie wielkoœci dobowego

przyrastania plonu lub d³ugoœci czasu odrastania runi notowanego w sierpniu,

a nawet wrzeœniu.

8

Najbardziej niekorzystnym okresem dla gospodarki pastwiskowej,

szczególnie na ni¿u, jest w naszych warunkach lipiec-sierpieñ, kiedy na

skutek wystêpuj¹cych w tym czasie wysokich temperatur powietrza w po-

³¹czeniu z niedostateczn¹ iloœci¹ opadów oraz s³abn¹cym naturalnym ryt-

mem rozwoju, zw³aszcza traw, przyrost zielonki jest ma³y, a jej wartoœæ

¿ywieniowa obni¿ona.

Tabela 2.

Œredni dobowy przyrost suchej masy plonu, w poszczególnych miesi¹cach

Pastwisko ekologiczne – siedlisko

Miesiące / kolejne odrosty runi (rotacje)

suche
okresowo suche
umiarkowanie wilgotne
wilgotne

VIII – IX / 3

15

x/

20
25
30

9
9
11
18

IV - V / 1

VI – VII / 2

12
16
12
32

x/

- liczony od momentu ruszenia wegetacji roœlin

Podobnie jak tempo przyrastania masy plonu kszta³tuje siê tempo przyrastania

wysokoœci runi. Najkorzystniej jest spasaæ zielonkê w momencie jej tzw. dojrza³o-

œci pastwiskowej albo inaczej dojrza³oœci do wypasu. Kryterium tej przydatnoœci

jest plon ok. 6-10 t×ha

-1

zielonki (1-2 t s.m.) lub wysokoœæ g³ównej masy runi

15-18 cm dla byd³a i 10-12 cm dla owiec. W praktyce, zdecydowanie prostszym

sposobem oceny wielkoœci aktualnego plonu jest zmierzenie jej wysokoœci. Do

tego celu z powodzeniem mo¿na u¿yæ ka¿d¹ miarkê z herbometrem w³¹cznie.

Czynnik wodny na pastwiskach odgrywa pierwszorzêdn¹ rolê. Sprzyja pozyski-

waniu wysokich plonów, dobremu rozk³adowi poda¿y paszy w sezonie pastwisko-

wym oraz jej jakoœci okreœlanej na podstawie sk³adu botanicznego i chemicznego.

Na wyprodukowanie 1 kg suchej masy, pastwisko ekologiczne zu¿ywa 800-1000

litrów wody podczas gdy konwencjonalne 500-600 litrów. Potrzeby wodne pastwisk,

zw³aszcza po³o¿onych na glebach lekkich z niskim poziomem zalegania lustra wody

gruntowej (siedliska gr¹dowe), wyra¿one w mm opadu wynosz¹: w kwietniu 65 mm,

w maju 120, czerwcu 115, lipcu 100, sierpniu 80 i wrzeœniu 70, czyli razem w okre-

sie IV-IX oko³o 550 mm. Jest to wielkoœæ czêsto przekraczaj¹ca opady ca³oroczne.

Œwiadczy to dobitnie o potrzebie, tam gdzie jest to mo¿liwe, stosowania nawodnieñ

oraz zatrzymywania wody, zw³aszcza pozimowej w systemach melioracyjnych (rowy,

zbiorniki) i wykorzystywania w okresach suszy.

5. Okres wegetacyjny i sezon pastwiskowy

Warunki klimatyczne oraz meteorologiczne wystêpuj¹ce w okreœlonych regio-

nach kraju maj¹ równie¿ bezpoœredni wp³yw na d³ugoœæ okresu wegetacyjnego

oraz sezonu pastwiskowego.

9

W naszej strefie klimatycznej z 365 dni w roku roœlinnoœæ „roœnie” przez

210-220 dni, czyli najczêœciej od koñca marca do koñca paŸdziernika. W czasie po-

zosta³ych 140-150 dni pozostaje w staniu spoczynku (zima - utajone procesy ¿ycio-

we). W okresie wegetacji, a wiêc wzrostu roœlin, jednym z najbardziej efektywnych

i przyjaznych zwierzêtom sposobów wykorzystania trwa³ych u¿ytków zielonych jest

ich spasanie. Trwa ono najczêœciej oko³o 160-170 dni w roku (od pierwszej dekady

maja do po³owy paŸdziernika), a wiêc jest krótsze od ¿ywienia zimowego (alkierzo-

wego), w zale¿noœci od regionu, od 30 do 60 dni. Dla przyk³adu, w regionie pó³noc-

no-wschodniej Polski okresy te s¹ istotnie krótsze i wynosz¹ oko³o 180-190 dni okres

wegetacji roœlin oraz 130-140 dni okres pastwiskowy. Sprawia to, ¿e okres ¿ywienia

alkierzowego trwa ok. 235-225, a nawet wiêcej dni. Zachodzi wiêc potrzeba groma-

dzenia du¿ych iloœci pasz konserwowanych na okres ¿ywienia zimowego.

W warunkach klimatycznych Polski, koniec sezonu pastwiskowego przypada

oko³o po³owy paŸdziernika.

6. Naturalny potencja³ produkcyjny ró¿nych rodzajów u¿ytków

zielonych w Polsce oraz ich przydatnoœæ do wypasu

W Polsce wszystkie ³¹ki i pastwiska poklasyfikowano w grupy a nastêpnie w ro-

dzaje i ujêto w tzw. „Typologiczny podzia³ ³¹k”. Kryteriami podzia³u na poszcze-

gólne grupy i rodzaje by³y: rodzaje gleb, warunki wilgotnoœciowe oraz po³o¿enie

u¿ytku w terenie. Natomiast ich wyró¿nianie w terenie oparto na szacie roœlinnej

tzn. roœlinnoœci porastaj¹cej dany u¿ytek. Typologiczny podzia³ dobrze i precyzyj-

nie kwalifikuje siedliska ³¹kowe równie¿ pod wzglêdem ich przydatnoœci do rolni-

czego lub poza rolniczego u¿ytkowania oraz jako u¿ytki ekologiczne. Podzia³ ten

wyró¿nia 4 grupy siedlisk i 16 ich rodzajów (tabela 3).

Tabela 3.

Grupy i rodzaje u¿ytków zielonych wg typologicznego ich podzia³u

Grupy

Rodzaje

(kierunek zwiększającego się uwilgotnienia

Þ)

3. rozlewiskowe
3. popławne
3. właściwe
3. właściwe

A. Uż. ziel. łęgowe
B. Uż. ziel. grądowe
C. Uż. ziel. bagienne
D. Uż. ziel. pobagienne

1. zgrądowiałe
1. zubożałe
1. podtopione
1. grądowiejące

4. zastoiskowe
4. podmokłe
4. zalewne
4. łęgowiejące

2. właściwe
2. właściwe
2. wododziałowe
2. zdegradowane

Nie wszystkie wykazane w tabeli 3 rodzaje u¿ytków zielonych mo¿na spasaæ.

G³ówn¹ przeszkod¹ s¹ warunki wilgotnoœciowe gleb, ich rodzaj oraz po³o¿enie

u¿ytku w topografii terenu.

Dane zawarte w tabeli 4 wskazuj¹, ¿e poszczególne rodzaje u¿ytków zielonych

charakteryzuj¹ siê ró¿n¹ przydatnoœci¹ do wypasu. Przede wszystkim, do wypasu

nie nadaj¹ siê u¿ytki zielone stale mokre (zw³aszcza bagna) na których wykszta³ci-

10

³y siê nieprzydatne na paszê zbiorowiska roœlinne z dominacj¹ takich grup roœlin jak

turzyce, sity, skrzypy, pa³ki, tatarak pospolity, trzcina pospolita, itp. Podany we wspo-

mnianej tabeli naturalny i mo¿liwy do uzyskania, w warunkach ekologicznej produk-

cji, potencja³ produkcyjny ró¿nych rodzajów u¿ytków zielonych pozwoli³ na wylicze-

nie dopuszczalnej obsady zwierz¹t czyli mo¿liwoœci pokrycia potrzeb pokarmowych

okreœlonej liczby zwierz¹t na 1 ha przez ca³y sezon pastwiskowy. Wynika z niej, ¿e

dopuszczalna obsada obliczana na podstawie naturalnego potencja³u produkcyjnego,

w zasadzie nie przekracza 1 DJP i mieœci siê w ustawowo dopuszczalnej, a na podsta-

wie mo¿liwego do uzyskania w warunkach ekologicznej produkcji nawet 2 – 2,8 DJP

i jest zdecydowanie wiêksza. Wg „ustawy ekologicznej” dopuszczalna obsada zwie-

rz¹t wynosi od 0,5 do 1,5 DJP na 1 ha. Uzyskanie tak wysokich plonów z pastwisk

w warunkach ekologicznej produkcji wi¹¿e siê z du¿¹ dba³oœci¹ o pastwisko, a zw³asz-

cza o urz¹dzenia melioracyjne, w³aœciwe nawo¿enie i pielêgnowanie.

Tabela 4.

Rodzaj wypasu, potencja³ produkcyjny naturalny i w warunkach ekologicznego

gospodarowania oraz dopuszczalna obsada zwierz¹t

Siedlisko

Potencjał produkcyjny (t×ha

-1

s.m.)

Dopuszczalna obsada (DJP×ha

-1

)

naturalny

ekologicznie

możliwy

przy

potencjale

naturalnym

przy potencjale

ekologicznie

możliwym

A - 1
B - 2
B - 3
D - 1
D - 3

B - 1
D - 2

A - 2
A - 3
B - 4
C - 1
D - 4

A - 4
C -2
C - 3
C - 4

3 - 4
1,5 - 2,5
3 - 5
1,5 - 2
1,5 - 2,5

2 - 2,5
2 - 3,5

4 - 5
3,5 - 10
2 - 2,5
1 - 2
2 - 3,5

3 - 3,5
1 - 2
1,5 - 2,5
2 - 3

ok. 8
ok. 6
ok. 8
ok. 6
ok. 6

ok. 3
ok. 6

ok. 8
ok. 8
ok. 5

ok. 8

0,8 - 1,1

x/

0,4 - 0,7
0,8 - 1,4
0,4 - 0,5
0,4 - 0,7

0,5 - 0,7

x/

0,5 - 0,9

wg dostępności paszy

ok. 2,8

xx/

ok. 2,1
ok. 2,8
ok. 2,1
ok. 2,1

ok. 1,1

xx/

ok. 2,1

Typowe siedliska pastwiskowe przydatne do każdego rodzaju wypasu

Siedliska na których możliwy jest tylko wypas ekologiczny (ekstensywny)

Siedliska na których możliwy jest tylko wypas ekologiczny okresowy

Siedliska ekologiczne (wypas niemożliwy)

x/

niezbêdna poda¿ paszy dla 1 DJP w sezonie pastwiskowym trwaj¹cym oko³o 160 dni przy

wykorzystaniu runi 60% wynosi oko³o 3,7 t s.m.

xx/

niezbêdna poda¿ paszy dla 1 DJP w sezonie pastwiskowym trwaj¹cym oko³o 160 dni przy

wykorzystaniu runi 80% wynosi oko³o 2,8 t s.m.

11

7. Wypas ró¿nych gatunków zwierz¹t – zalety i wady oraz

wypas mieszany

Na polskiej wsi utrwali³a siê tradycja wypasu wszystkich znajduj¹cych siê w go-

spodarstwie zwierz¹t prze¿uwaj¹cych na jednym pastwisku (byd³a, owiec, koni).

W systemie rolnictwa ekologicznego taki wypas jest bardzo polecany. Co daje wy-

pas mieszany w stosunku do wypasu jednego gatunku? Lepsze paszowe wykorzy-

stanie runi, mniejsze jej niszczenie, lepsza jakoϾ spasanej runi, ograniczenie inwazji

paso¿ytów, zwiêkszenie atrakcyjnoœci krajobrazowej tak spasanych terenów.

Wypas mieszany, na skutek selektywnego zgryzania przez poszczególne

gatunki zwierz¹t ró¿nych gatunków roœlin oraz ró¿nych piêter runi (np.

krowy piêtro wysokie a owce niskie) sprzyja jej zagêszczeniu oraz two-

rzenia sprê¿ystej i odpornej na mechaniczne uszkodzenia darni (np. raci-

cami czy kopytami zwierz¹t).

W wypasie mieszanym wiêksze korzyœci uzyskuje ten gatunek zwierz¹t, które-

go udzia³ w stadzie jest mniejszy. Aby wypas mieszany by³ efektywny i korzystny

dla runi pastwiskowej musi kierowaæ siê potrzeb¹ wytworzenia tzw. wiêzi spo-

³ecznych miêdzygatunkowych, np. byd³a i owiec. Je¿eli takich wiêzi nie ma, wów-

czas tworz¹ siê odrêbne stada jednogatunkowe pas¹ce siê oddzielnie, nawet w du-

¿ych odleg³oœciach. Natomiast tam gdzie przed rozpoczêciem wypasu trzymano je

razem lub w s¹siednich kojcach (czêœciach obór) przez oko³o 2 miesi¹ce, wówczas

pas³y siê one razem w rozproszeniu pojedynczym a nie grupowym.

Na pograniczu wypasu jednogatunkowego i mieszanego jest nastêpczy wypas

okreœlonych gatunków zwierz¹t po sobie na tych samych czêœciach pastwiska lub

pastwiskach. Wypas nastêpczy owiec po bydle sprzyja³ lepszemu rozwojowi i wiêk-

szemu udzia³owi koniczyny bia³ej w runi oraz lepszego jej odnawiania z samosie-

wów nasion nie strawionych przez byd³o i owce. Ponadto, wypas nastêpczy sprzy-

ja³ lepszemu plonowaniu pastwiska, w tym zw³aszcza koniczyny bia³ej.

W Polsce wypas takich gatunków zwierz¹t jak trzoda chlewna, gêsi czy strusie

odbywa siê sporadycznie. Nie organizuje siê dla nich pastwisk, chocia¿ spotyka

siê spasanie ³¹k stadami gêsi. Nie s¹ to jednak pastwiska trwa³e. Gêsi bardzo inten-

sywnie i nisko wyskubuj¹ roœlinnoœæ, a¿ do skubania wêz³ów krzewienia w³¹cz-

nie. W takich warunkach szybko gin¹ gatunki wartoœciowe pod wzglêdem paszo-

wym i ekologicznym, a w ich miejsce rozwijaj¹ siê chwasty np. piêciornik gêsi.

Trzoda chlewna z uwagi na sposób zachowania siê (intensywne rycie i niszczenie

darni) czêœciej utrzymywana bywa na okólnikach ni¿ na pastwisku. Natomiast wypas

strusi, zarówno z punktu widzenia ekonomicznego jak i stwarzanych zagro¿eñ dla

ludzi jest bardzo ryzykowny. Pastwiska takie wymagaj¹ bardzo solidnych i kosz-

townych ogrodzeñ. Efekty gospodarcze takiego wypasu s¹ co najmniej w¹tpliwe.

Najlepiej dowoziæ zielonkê na wygrodzone okólniki.

12

8. Oddzia³ywanie zwierz¹t na darñ i glebê oraz skutki dla

œrodowiska

Wypasane zwierzêta bardzo intensywnie wp³ywaj¹ na zbiorowiska roœlin-

ne. Wp³yw ten wyra¿a siê m.in. nierównomiernym zgryzaniem runi na ca³ej

spasanej powierzchni. Zawsze wystêpuj¹ miejsca gdzie roœlinnoœæ jest inten-

sywnie zjadana i miejsca gdzie jest wrêcz omijana. Zjawisko to zale¿y od ro-

dzaju wypasanych zwierz¹t, warunków siedliskowych, a przede wszystkim od

sk³adu botanicznego runi. W poszukiwaniu lepszej paszy, zwierzêta poruszaj¹

siê po pastwisku tym intensywniej im wiêksza jest ró¿norodnoœæ gatunkowa

runi. Na œredniej jakoœci pastwiskach krowa pokonuje odleg³oœæ oko³o 3 km

nie licz¹c dojœcia z obory do pastwiska i z powrotem. Sprawa intensywnoœci

poruszania siê zwierz¹t po pastwisku nie jest bagatelna, bowiem stwierdzono,

¿e iloœæ energii zu¿ytej na przejœcie 1,3 km jest równa iloœci potrzebnej na

wyprodukowanie 1 litra mleka. Intensywnoœæ oraz sposób poruszania siê zwie-

rz¹t po pastwisku zale¿y równie¿ od kszta³tu powierzchni spasanych, a szcze-

gólnie kwater w warunkach kwaterowego wypasu. Kiedy ich kszta³t jest zbli-

¿ony do kwadratu, krowy poruszaj¹ siê w ko³o, najpierw wzd³u¿ ogrodzeñ.

W przypadku prostok¹ta poruszaj¹ siê wydeptanymi œcie¿kami wzd³u¿ d³u¿-

szych boków ogrodzenia.

Intensywnoœæ poruszania siê zwierz¹t po pastwisku ma du¿y wp³yw na gle-

bê. Mo¿e byæ on zarówno dodatni jak i ujemny. Na glebach mineralnych, in-

tensywne poruszanie siê zwierz¹t nie jest po¿¹dane, bowiem ugniatanie i tak

mocno zbitej wierzchniej warstwy gleby wp³ywa ujemnie na jej w³aœciwoœci

fizyko-chemiczne (zmniejszenie porowatoœci, a tym samym intensywnoœci wsi¹-

kania i zatrzymywania wody oraz napowietrzenia). Sprawia to, ¿e w miejsce

wartoœciowych gatunków runi rozwijaj¹ siê gatunki mniej wartoœciowe

(np. sity), a nawet niepo¿¹dane, którym takie warunki sprzyjaj¹. Natomiast na

glebach organicznych, a zw³aszcza mocno odwodnionych, gdzie na skutek sil-

nego napowietrzenia zachodzi intensywny proces rozk³adu substancji organicz-

nej oraz jej mineralizacji, wypas jest jednym z czynników ograniczaj¹cych te

procesy. Ci¹g³e udeptywanie i zagêszczanie wierzchniej warstwy gleby sprzy-

ja utrzymywaniu siê bardziej zwartej oraz elastycznej i o wiêkszej noœnoœci

darni oraz sprzyja ograniczeniu rozwoju roœlinnoœci inwazyjnej (zakrzaczeñ

i zadrzewieñ). Na elastycznoœæ i noœnoœæ darni niew¹tpliwy wp³yw ma uwil-

gotnienie gleby. Im gleba i darñ wilgotniejsze tym bardziej staj¹ siê wra¿liwe

na uszkodzenia przez pas¹ce siê zwierzêta.

9.

Zachowania stadne zwierz¹t

Krowa na pastwisku ekologicznym pasie siê efektywnie oko³o 10 do 12 godz.

na dobê. Jest to czas niewiele zmieniaj¹cy siê w zale¿noœci od dostêpnoœci czy

13

smakowitoœci paszy. Nawet na pastwiskach bardzo ubogich i nisko wydajnych,

gdzie przez wspomniany czas zwierzêta nie mog¹ zebraæ dostatecznej iloœci paszy

i s¹ g³odne, te¿ nie obserwujemy przed³u¿ania czasu jej pobierania.

Krowy i owce nale¿¹ce do jednego stada maj¹ sk³onnoœæ do zachowania wspól-

nych nawyków ujmowanych w okreœlenie „prawa stadnego” obowi¹zuj¹cego

ka¿de wypasane zwierzê. Uwidacznia siê to np. w równoczesnym, stadnym

pobieraniu paszy, prze¿uwaniu, piciu wody czy odpoczywaniu. Istniej¹ dowo-

dy na to, ¿e okreœlone sztuki w stadzie pe³ni¹ rolê przywódców i niejako na-

rzucaj¹ swoj¹ wolê ca³emu stadu.

Nie bez znaczenia jest równie¿ temperatura powietrza. W dni ch³odne zwie-

rzêta skupiaj¹ siê bardziej ni¿ w ciep³e. Ale np. w czasie burzy zwierzêta sku-

piaj¹ siê blisko siebie prawie siê dotykaj¹c.

10. Wypas zwierz¹t a ró¿norodnoœæ botaniczna runi

Aby pastwisko by³o w stanie wy¿ywiæ pas¹ce siê zwierzêta, musz¹ na nim

rosn¹æ roœliny przede wszystkim chêtnie zjadane. Jakimi zmys³ami kieruje

siê zwierzê przy wyborze paszy ? Z ró¿nych obserwacji wynika, ¿e najwa¿-

niejszym zmys³em jest powonienie. Inne zmys³y takie jak smak, dotyk czy

wzrok odgrywaj¹ mniejsz¹ rolê. Jednym z czynników wp³ywaj¹cych na chêæ

pobierania paszy przez zwierzêta jest d¹¿enie do przyjemnego prze¿uwania.

Wybieraj¹ wiêc gatunki miêkkie. Ale nie tylko. Zawsze d¹¿¹ do zebrania paszy

zbilansowanej pod ka¿dym wzglêdem: zawartoœci bia³ka i w³ókna, strawno-

œci, sk³adu botanicznego i chemicznego i wielu innych cech takich jak np.

faza rozwojowa roœlin.

Podstawow¹ grup¹ roœlin na ka¿dym dobrym pastwisku, zawsze powinny

byæ trawy (tab. 5). Do po¿¹danych gatunków traw, w zale¿noœci od rodzaju

i ¿yznoœci gleby oraz zaopatrzenia roœlin w wodê, a tak¿e pod wzglêdem trwa-

³oœci, uniwersalnoœci u¿ytkowania, mo¿liwoœci tworzenia wysokich plonów,

chêtnego zjadania przez zwierzêta (dobra smakowitoœæ), dobrego odrastania,

znoszenia czêstego przygryzania oraz tworzenia gêstej runi i zwartej darni

nale¿¹: ¿ycica trwa³a (rajgras angielski), wiechlina ³¹kowa, kostrzewa ³¹ko-

wa, tymotka ³¹kowa, kupkówka pospolita, mietlica bia³awa, kostrzewa czer-

wona, grzebienica pospolita oraz dopuszczalny mo¿e byæ niewielki udzia³

perzu w³aœciwego.

Pozosta³e gatunki traw, a zw³aszcza takie jak stok³osa bezostna, wyczy-

niec ³¹kowy, mozga trzcinowata mog¹ wystêpowaæ na pastwiskach ekolo-

gicznych, lecz ich przydatnoœæ do pastwiskowego u¿ytkowania nie jest du¿a.

W siedliskach mokrych i bardzo mokrych zwierzêta mog¹ zjadaæ nawet mannê

mielec i mannê jadaln¹.

14

Tabela 5.

Po¿¹dany sk³ad botaniczny runi u¿ytkowanej wy³¹cznie pastwiskowo

i zmiennie (grupy roœlin)

Grupa roślin

udział w plonie (%)

użytkowanie
pastwiskowe

użytkowanie

zmienne

Trawy

w tym: niskie i œrednio wysokie,

wysokie

Roœliny motylkowate

Zio³a i chwasty

60 – 70

30 – 40

20 – 30

20 – 30

do 20

60 – 70

30 – 35

30 – 35

20 – 30

do 20

Specyficzn¹ i bardzo liczn¹ grupê roœlin na pastwiskach, zw³aszcza w warun-

kach ekologicznego gospodarowania, stanowi¹ zio³a i chwasty. Obecnoœæ tych ro-

œlin w runi jest niezast¹piona. Ich specyfika polega m. in. na wystêpowaniu tylko

w okreœlonych warunkach siedliskowych staj¹c siê tzw. roœlinami wskaŸnikowy-

mi ró¿nie uwilgotnionych i o ró¿nej ¿yznoœci siedlisk, ró¿nie spasanych pastwisk,

itp. Wystêpuj¹c zarówno pojedynczo, w zwartych grupach albo p³atach, kwitn¹c

ró¿nymi barwami oraz w ró¿nych terminach okresu wegetacyjnego nadaj¹ tym

u¿ytkom wyj¹tkowego piêkna. Oprócz wartoœci paszowej, stanowi¹ m. in. Ÿród³o

pokarmu dla licznych doros³ych owadów i ich g¹sienic, dzikich zwierz¹t roœlino-

¿ernych, a po wydaniu nasion równie¿ dla ptaków.

Z grupy zió³, na pastwiskach ekologicznych po¿¹dane s¹ i najpowszech-

niej wystêpuj¹:

mniszek pospolity, powszechnie zwany mleczem, krwawnik pospolity, bro-

dawnik jesienny, piêciornik gêsi, przywrotnik pasterski, babka lancetowata,

kminek zwyczajny, marchew zwyczajna. Niektóre chwasty na pastwiskach to:

stokrotka pospolita, jastrzêbiec kosmaczek, jaskier ostry, jaskier roz³ogowy,

szczaw zwyczajny, pokrzywa zwyczajna, szczaw têpolistny i kêdzierzawy,

œmia³ek darniowy, turzyce, sity (najczêœciej rozpierzch³y i skupiony), skrzyp

polny i b³otny, ostro¿enie.

11. Roœliny motylkowate na ekologicznych pastwiskach

Z roœlin motylkowatych, do pastwiskowego u¿ytkowania bezkonkurencyjnie

najlepsza jest koniczyna bia³a. Jest to gatunek bardzo chêtnie zjadany przez zwie-

rzêta, doœæ dobrze plonuj¹cy, a przede wszystkim znosz¹cy czêste przygryzanie

i udeptywanie. Praktycznie, dobre pastwiska ekologiczne bez koniczyny bia³ej nie

mog¹ istnieæ. Jej jedynym mankamentem jest nietrwa³oœæ w zbiorowisku roœlin-

nym, szczególnie na glebach podlegaj¹cych procesowi zakwaszania i podsychaj¹-

cych. Koniczyna bia³a jest roœlin¹ plonuj¹c¹ na œrednim poziomie lecz wyraŸnie

poprawia wartoœæ ¿ywieniow¹ zielonki pastwiskowej.

15

Szczególne znaczenie roœlin motylkowatych w tym koniczyny bia³ej,

wynika m. in. z mo¿liwoœci wi¹zania azotu atmosferycznego przez bakte-

rie brodawkowe Rhizobium. Sprawia to, ¿e mo¿liwe jest ograniczenie zu-

¿ycia nawozów gospodarskich, poniewa¿ trawy s¹ w stanie wykorzysty-

waæ ten azot prawie na równi z dostarczanym w nawozie. Nale¿y d¹¿yæ

aby jej udzia³ w runi wynosi³ oko³o 20-30% (tab. 5). Powszechnie przyj-

muje siê, ¿e 1% udzia³ koniczyny w runi równowa¿y 2 a nawet 3 kg azotu

nawozowego, co daje rolnikowi wymierne korzyœci ekonomiczne, orga-

nizacyjne i korzystny wp³yw na œrodowisko.

Na pastwiskach po³o¿onych w siedliskach za suchych dla koniczyny bia³ej,

dopuszczalna mo¿e byæ komonica zwyczajna, która jednak nie jest chêtnie zjada-

na przez zwierzêta. Na pastwiskach po³o¿onych w siedliskach wilgotnych mo¿e

wystêpowaæ koniczyna bia³o-ró¿owa (koniczyna szwedzka), doœæ chêtnie zjadana

przez zwierzêta i znosz¹ca zgryzanie.

12. Systemy i sposoby wypasu – zalety i wady

Aby efekty wypasu by³y jak najwiêksze, pastwisko powinno byæ zlokalizowane

jak najbli¿ej zabudowañ inwentarskich. Jego usytuowanie wzglêdem np. obór dla

krów mlecznych i byd³a opasowego nie powinno byæ dalsze ni¿ 1 a maksymalnie

1,5 km, a dla m³odzie¿y hodowlanej 1,5 do, maksymalnie 2 km.

Do ustalenia wielkoœci powierzchni pastwiska w gospodarstwie potrzebne s¹

nastêpuj¹ce dane: liczebnoœæ stada (DJP), d³ugoœæ sezonu pastwiskowego (dni),

przewidywane plony (t z ha) oraz, o ile to mo¿liwe, rozk³ad poda¿y paszy w sezo-

nie w przeciêtnym pod wzglêdem pogodowym roku.

W przypadku stosowania zmiennego systemu u¿ytkowania (pastwiskowo-koœne-

go) podane w tabeli 6 powierzchnie pastwisk nale¿y powiêkszyæ o 50-100%.

Ze wzglêdu na zagro¿enia dla ludzi i zwierz¹t nie powinno siê lokalizo-

waæ pastwisk przy drogach szybkiego ruchu (zanieczyszczenia paszy),

torach kolejowych (ha³as) oraz w bezpoœrednim s¹siedztwie zak³adów

przemys³owych (zapylenia, zanieczyszczenia).

Tabela 6.

Orientacyjna powierzchnia pastwiska i obsada zwierz¹t w zale¿noœci od

wielkoœci plonu przy za³o¿eniu równomiernej poda¿y paszy w sezonie

1,5
2,3
3,1

Plon zielonej

masy, t z ha

20
30
40

Sezon

pastwiskowy

dni

Zapotrzebowanie zielonej

masy dla 1 DJP dziennie

(kg) i w sezonie (t)

Powierzchnia
pastwiska dla

1 DJP, ha

0,65
0,43
0,32

160
160
160

ok. 13
ok. 13
ok. 13

Dopuszczalna

obsada

DJP×ha

-1

80
80
80

16

W Polsce wyró¿nia siê dwa systemy wypasu tj. wypas rotacyjny oraz wypas ci¹g³y,

wœród których stosowane s¹ ró¿ne sposoby w zale¿noœci od ró¿nych czynników. Do

najczêœciej stosowanych sposobów przydatnych w warunkach gospodarstw ekologicz-

nych nale¿¹: wypas kwaterowy, dawkowania paszy, zagonowy i wypas ci¹g³y.

Ka¿dy z wymienionych systemów i sposobów wypasu ma swoje zastosowa-

nie. Ka¿dy ma okreœlone zalety ale i wady. Nie ma rozwi¹zañ idealnych. Co naj-

wy¿ej mog¹ byæ bardziej lub mniej racjonalne czy efektywne.

Najpowszechniej stosowanym i najbardziej efektywnym jest system rotacyjny,

polegaj¹cy na systematycznym spasaniu runi z okreœlonych czêœci pastwiska sposo-

bem kwaterowym lub dawkowania paszy.

Kwaterowy sposób wypasu (klasyczny) polega na podzieleniu pastwiska na kwa-

tery (czêœci) i kolejnym ich spasaniu. Ma on szereg zalet, a najwa¿niejsze z nich to:

•

zapewnienie zwierzêtom potrzebnych iloœci paszy o wysokiej wartoœci ¿y-
wieniowej,

•

zapewnienie ci¹g³oœci ¿ywienia zielonk¹ nawet w okresach niedostateczne-
go tempa przyrastania runi,

•

mo¿liwoœæ efektywnego nawo¿enia,

•

stworzenie korzystnych warunków do intensywnego odrastania runi,

•

mo¿liwoœæ terminowego wykonywania takich zabiegów jak nawo¿enie, u¿yt-
kowanie (spasanie) i pielêgnowanie.

Liczba kwater, których mo¿e byæ od 4 do 14, ustalana jest na podstawie d³ugo-

œci czasu potrzebnego roœlinom do odroœniêcia na po¿¹dan¹ wysokoœæ (w warun-

kach ni¿owej czêœci Polski w okresie jesiennym nie d³u¿ej jak ok. 35 dni = 5 tygo-

dni) oraz liczby dni wypasu zwierz¹t na jednej kwaterze w rotacji (zwykle 3-5 dni)

i liczby stad wypasanych zwierz¹t (najczêœciej jedno). W œrednich warunkach gle-

bowych i klimatycznych, na dobrych pastwiskach czas odrastania runi wynosi:

w I  rotacji (kwiecieñ-maj) ok. 18-21 dni,

w II rotacji (czerwiec) ok. 20-24 dni,

w III rotacji (lipiec) ok. 22-30 dni,

w IV rotacji (sierpieñ) ok. 28-35 dni,

w V rotacji (wrzesieñ) ok. 35-42 dni.

A zatem liczbê kwater wylicza siê z nastêpuj¹cego wzoru:

Czas odrastania runi (dni)

Liczba kwater = —————————————— + Liczba wypasanych stad,

Czas spasania kwatery w rotacji (dni).

Przyk³ad:

35 dni

———— + 1 = 12 + 1 = 13 kwater,

3 dni

17

Po ustaleniu niezbêdnej wielkoœci powierzchni pastwiska, liczby kwater oraz

ich wielkoœci (powierzchni), nale¿y je ogrodziæ. Do grodzenia pastwisk stosuje siê

ró¿ne materia³y (przewody naelektryzowane, drut g³adki, kolczasty, ¿erdzie itp.).

Na obwodnicy i przy drogach trzeba stosowaæ ogrodzenia sta³e, a kwatery mo¿na

wygrodziæ za pomoc¹ przenoœnego ogrodzenia elektrycznego lub pó³sta³ego. W za-

le¿noœci od lokalnych warunków mo¿na z powodzeniem stosowaæ ogrodzenia pó³-

sta³e, tj. na trwale wkopanych s³upkach mocuje siê 1-2 rzêdy naelektryzowanych

przewodów albo ogrodzenia kombinowane tj. na trwale wkopanych s³upkach za-

wieszony jeden rz¹d drutu, najlepiej g³adkiego, chocia¿ dopuszczalny jest drut

kolczasty, oraz jeden przewód naelektryzowany.

Najlepsze i najtañsze, a równoczeœnie uniwersalne w stosowaniu (jako ogro-

dzenia sta³e lub przenoœne) s¹ ogrodzenia elektryczne. Zalecan¹ liczbê drutów lub

¿erdzi oraz naelektryzowanych przewodów, wysokoœæ ich zawieszenia oraz roz-

stawê s³upków dla ró¿nych rodzajów zwierz¹t i  grup byd³a podano w tabeli 7.

Z ró¿nych wzglêdów, a zw³aszcza obni¿enia kosztów inwestycyjnych

oraz wzglêdów ekologicznych, do grodzenia pastwisk zaleca siê maksy-

malnie wykorzystywaæ rosn¹ce drzewa oraz sadziæ ¿ywoko³y (wierzba,

topola), które oprócz utrzymywania ogrodzenia daj¹ zwierzêtom cieñ, stwa-

rzaj¹ miejsca do gniazdowania ptakom ¿eruj¹cym na owadach dokuczaj¹-

cych pas¹cym siê zwierzêtom, a ponadto „wychwytuj¹” sk³adniki nawo-

zowe wymywane poza strefê korzeniow¹ roœlinnoœci pastwiskowej

(zw³aszcza wokó³ wodopojów i miejsc odpoczynku zwierz¹t).

Tabela 7.

Orientacyjne dane budowy ogrodzeñ dla ró¿nych grup zwierz¹t

Grupa

zwierząt

Bydło
dorosłe
Bydło
dorosłe
i jałówki
Cielęta
Konie

Owce

Ogrodzenie stałe

Ogrodzenie elektryczne

Liczba rzędów

drutu albo

żerdzi lub rur

metalowych

szt.

2 - 3

3
3
3 - 4

4 - 5

Wysokość

mocowania

cm

60 i 100 albo
50, 75 i 100,

50, 75 i 100
40, 60 i 90
70, 110 i 150
albo 60, 90,
120 i 150,
20, 40 60
i 80 albo 20,
40, 60, 80
i 100

Rozstawa

słupków

m

4 - 5

4 - 5
4 - 5
4 - 5

4 - 5

Liczba

przewodów

szt.

1

2
1 - 2

2 - 3 albo
naelektry-
zowane
przewody
siatki

Wysokość

zawieszenia

cm

ok. 20

ok. 15 - 20
ok. 15 - 20

ok. 10 - 15

70 - 100

60 i 90
70 albo 50 i 80

30 i 60 albo
30, 50 i 70,

Rozstawa

słupków

m

18

Kierunek organizacji kwaterowego wypasu zmierza do maksymalnego (dopusz-

czalnego) ograniczania liczby kwater poniewa¿ trwa³e ogrodzenia s¹ kosztowne.

Pewn¹ odmian¹ kwaterowego wypasu, zwan¹ uproszczonym sposobem kwatero-

wym lub wielkokwaterowym, jest podzielenie pastwiska tylko na 4 - 6 kwater i ich

kolejnym spasaniu jak w sposobie kwaterowym klasycznym. Czas spasania jednej

kwatery w rotacji jest wówczas relatywnie d³u¿szy (ok. 7, a nawet 10 dni). Sposób

ten zalecany jest dla gospodarstw powierzchniowo niewielkich, gdzie wypasa siê

nieliczne stada (do kilku szt.), a zw³aszcza dla byd³a opasowego i przeznaczonego

do dalszej hodowli. Zalecany jest równie¿ do spasania u¿ytków zielonych po³o¿o-

nych w siedliskach wra¿liwych na intensywne wydeptywanie (niektóre gleby tor-

fowo-murszowe). Do zalet tego sposobu zalicza siê:

•

mniejszy, w porównaniu z systemem klasycznym, o oko³o 30% koszt urz¹-
dzenia pastwiska,

•

mniejsze o oko³o 30% nak³ady zwi¹zane z u¿ytkowaniem,

•

znaczne ograniczenie nak³adów si³y roboczej zwi¹zanych z nadzorem i prze-
pêdzaniem zwierz¹t.

Sposób dawkowania paszy polega na systematycznym, wg wczeœniej ustalo-

nego harmonogramu wypasu, wydzielaniu zwierzêtom (1-2 razy dziennie) œwie¿ej

paszy (czêœci pastwiska) za pomoc¹ przenoœnego ogrodzenia elektrycznego. Zale-

t¹ tego sposobu jest dobre wykorzystanie runi przez zwierzêta, zapewnienie im

zawsze œwie¿ej paszy, mo¿liwoœæ ci¹g³ego zbioru nadwy¿ek plonu, pozyskiwanie

wysokich plonów o du¿ej wartoœci ¿ywieniowej. Sposób ten wymaga od u¿ytkow-

nika dobrej znajomoœci potrzeb pokarmowych wypasanego stada zwierz¹t, jakoœci

paszy oraz wielkoœci aktualnego plonu. Wymaga równie¿ dobrej znajomoœci zasad

gospodarki pastwiskowej. Mankamentem tego sposobu jest du¿a pracoch³onnoœæ

zwi¹zana z koniecznoœci¹ czêstego nadzoru z uwagi na przestawianie p³otów (czo-

³owego i tylnego). Sposób ten z powodzeniem mo¿e byæ zalecany dla gospodarstw

ekologicznych specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka oraz opasie m³odego byd³a.

Ponadto dla gospodarstw wykorzystuj¹cych pastwiska o niewielkiej powierzchni.

Stosuj¹c wypas sposobem dawkowania paszy, nale¿y pamiêtaæ o pozostawianiu

zwierzêtom relatywnie du¿ej powierzchni (nie mniejszej od spasionej w czasie

ostatnich 3-5 dni) na której zwierzêta pobieraj¹ paszê (miêdzy p³otem czo³owym

a tylnym). Sposób ten jest przydatny i z powodzeniem mo¿e byæ stosowany w ró¿-

nych warunkach siedliskowych.

System wypasu ci¹g³ego polega na ci¹g³ym spasaniu ca³ej powierzchni pa-

stwiska od wiosny do jesieni. Na œwiecie wyró¿nia siê dwie odmiany tego systemu

tj. intensywny wypas ci¹g³y i ekstensywny wypas ci¹g³y, znany w Polsce jako wolny.

W gospodarstwach ekologicznych przydatny mo¿e byæ tylko wypas wolny.

Ekstensywny wypas ci¹g³y (wolny) polega na ci¹g³ym spasaniu runi od wio-

sny do jesieni na ca³ej powierzchni pastwiska. O ekstensywnym wypasie decyduj¹

tutaj nastêpuj¹ce czynniki: brak nawo¿enia poza okresem wczesnowiosennym

19

(w sezonie pastwiskowym), utrzymywanie jednakowej liczebnoœci stada, spora-

dyczne wykonywanie zabiegów pielêgnacyjnych. Przy tym sposobie wypasu obfi-

toœæ paszy wystêpuje w okresie maj-czerwiec, a nastêpnie siê zmniejsza a¿ do je-

sieni. Doœæ wspomnieæ, ¿e doros³a krowa o masie cia³a 500 kg (DJP) mo¿e zjeœæ

dziennie 50-70 kg zielonki (10-15 kg suchej masy). Dla zaspokojenia potrzeb po-

karmowych wypasanych zwierz¹t, np. przy obsadzie 1,5 DJP, dziennie powinno

przyrastaæ na 1 ha oko³o 70-100 kg zielonej masy. W warunkach ci¹g³ego zgryza-

nia roœlinnoœci przyrost zielonki stanowi zaledwie jedn¹ trzeci¹ iloœci mo¿liwej do

uzyskania po zastosowaniu systemu rotacyjnego. Prowadzi to jednoczeœnie do da-

leko id¹cej selekcji negatywnej roœlin, poniewa¿ zwierzêta jedne gatunki zjadaj¹

bardzo chêtnie i intensywnie, inne mniej a jeszcze inne omijaj¹.

Ten system wypasu mo¿e byæ zalecany na terenach trudnych (zbyt wilgotnych

i mokrych) okreœlanych czêsto jako grunty marginalne, z zachowaniem obsady nie

przekraczaj¹cej 1 DJP. Ekstensywny wypas ci¹g³y mo¿e mieæ zastosowanie na

terenach trudnych, okreœlanych jako grunty marginalne. Ten sposób wypasu jest

tani (wymaga tylko sporadycznego nadzoru nad stadem).

Inna form¹ ekstensywnego wypasu jest wypas strze¿ony. Jak sama nazwa wska-

zuje, stadem opiekuje siê pasterz nadzoruj¹cy i kieruj¹cy stadem zwierz¹t. Stosu-

j¹c taki sposób wypasu, ³atwo mo¿na kierowaæ stada zwierz¹t w okreœlone miej-

sca. Wypas ten praktykowany g³ównie przy wypasie owiec w górach oraz byd³a na

wspólnotach pastwiskowych, mo¿e byæ równie¿ sposobem wykorzystywania tere-

nów mokrych, a nawet bagiennych. Taki sposób wypasu ma zwykle wiêksze zna-

czenie w przypadku chowu byd³a typu miêsnego ni¿ mlecznego. Wypas strze¿ony

ma szereg zalet ale równie¿ du¿o wad, zw³aszcza ekstensyfikacjê produkcji. Du¿a

w tym rola pasterza. Powinien on regulowaæ rytm wypasu w oparciu o znajomoœæ

terenu, szaty roœlinnej oraz dostêpnoœci paszy.

13. Wypas dzienny i ca³odobowy

Czy lepszy jest wypas tylko dzienny czy ca³odobowy, zdania s¹ podzielone.

W naszych warunkach klimatycznych bardziej racjonalny wydaje siê byæ wypas

tylko dzienny. Przemawiaj¹ za tym aspekty ochrony œrodowiska oraz wydajnoœæ

zwierz¹t (tylko nieznacznie wiêksza ni¿ przy wypasie tylko dziennym oraz du¿e

marnotrawstwo paszy i du¿a iloœæ pozostawianych odchodów).

Zbieranie paszy przez krowê w ci¹gu doby, jak ju¿ wspomniano, trwa œrednio

oko³o 10-12 godzin. Czas prze¿uwania zebranej paszy trwa oko³o 7 godz. D³ugoœæ

czasu prze¿uwania zielonki pastwiskowej mo¿e byæ bardzo zró¿nicowana w za-

le¿noœci od jej jakoœci (zawartoœci w³ókna i strawnoœci). Ponadto, im wiêcej w³ók-

na w paszy tym jej pobranie jest mniejsze (d³u¿sze zaleganie w przewodzie pokar-

mowym), d³u¿szy czas prze¿uwania i mniejsza wydajnoœæ zwierz¹t. W pozosta-

³ym czasie zwierzê pije wodê i odpoczywa. W ci¹gu doby krowa le¿y (odpoczy-

wa) oko³o 12 godz. Przy czym czas le¿enia sk³ada siê z oko³o 9 ró¿nej d³ugoœci

20

okresów spoczynku. Droga przebyta przez krowê na pastwisku w ci¹gu doby wy-

nosi oko³o 4 km, z czego na dzieñ przypada oko³o 3 km, a na noc 1 km.

14. Zmienne czyli pastwiskowo-koœne u¿ytkowanie

Tam gdzie jest to mo¿liwe, tj. na u¿ytkach zielonych po³o¿onych do 1,5 km od

obór oraz w siedliskach przydatnych do wypasu (nie za mokrych) zaleca siê pa-

stwiskowo-koœne ich u¿ytkowanie, polegaj¹ce na zmiennym, w cyklach 1-3-let-

nich, u¿ytkowaniu pastwiskowym na przemian z koœnym (³¹kowym). U¿ytkowa-

nie pastwiskowo-koœne przyczynia siê do uzyskiwania wiêkszych o 5-10% plo-

nów oraz do utrzymania bardziej zrównowa¿onego sk³adu botanicznego runi, wy-

ra¿aj¹cego siê proporcjonalnym udzia³em w niej traw, roœlin motylkowatych oraz

roœlin zaliczanych do zió³ (ok. 10%). Przyczynia siê równie¿ do tworzenia, a zw³asz-

cza utrzymania mocnej i sprê¿ystej darni, która warunkuje prawid³owe gospoda-

rowanie. Zwarta darñ jest skutkiem du¿ej gêstoœci runi, odpowiadaj¹cej plonowi

oko³o 0,5 – 0,6 t zielonki z 1 ha na ka¿dy 1 cm wysokoœci jej g³ównej masy.

Zmienne u¿ytkowanie poprawia wykorzystanie paszy przez zwierzêta w okre-

sie u¿ytkowania pastwiskowego (mniej niedojadów) nawet o oko³o 10%, wier-

noœæ plonowania w latach i rozk³ad plonowania w sezonie pastwiskowym (bar-

dziej równomierna poda¿) oraz jej jakoœæ.

15. Odchody na pastwiskach – korzyœci i zagro¿enia oraz

nawo¿enie

Codziennie, w ca³ym okresie pastwiskowym nastêpuje nawo¿enie pastwiska

poniewa¿ pas¹ce siê zwierzêta pozostawiaj¹ swoje odchody sta³e (³ajniaki) i p³yn-

ne (plamy moczu). Ich iloœæ uzale¿niona jest od czasu trwania wypasu w ci¹gu

doby, wielkoœci (masy) zwierzêcia i jakoœci spasanej paszy. Na pastwiskach inten-

sywnych iloœæ odchodów, zw³aszcza sta³ych, jest mniejsza ni¿ na pastwiskach eko-

logicznych, co wynika g³ównie z lepszej strawnoœci paszy (mniejsza zawartoœæ

w³ókna). Czas zalegania pobranej paszy w przewodzie pokarmowym zale¿y przede

wszystkim od jej jakoœci, a zw³aszcza strawnoœci. Im zielonka jest m³odsza, bogat-

sza w liœcie i delikatniejsza tym szybciej jest trawiona, a iloœæ wydalanych odcho-

dów niewielka.

Krowa pozostawia na pastwisku, je¿eli wypas trwa oko³o 8-10 godz. na dobê,

œrednio oko³o 8-10, a nawet 20 kg œwie¿ych ³ajniaków oraz oko³o 8, a nawet do

20 l moczu. Zatem w sezonie pastwiskowym trwaj¹cym 160 dni iloœci te wynosz¹

oko³o 1,3-1,6 t ³ajniaków oraz 1,3 m

3

moczu. Pokryte nimi powierzchnie w ci¹gu

doby mog¹ dochodziæ do 1,5 m

2

w przypadku ³ajniaków i do 4 m

2

w przypadku

plam moczu. W takiej iloœci odchodów mo¿e znajdowaæ siê oko³o: 40-50 kg N/ha,

10-15 kg P

2

O

5

i 20 kg K

2

O. Ró¿na jest zawartoœæ poszczególnych sk³adników

w poszczególnych odchodach oraz ich wykorzystanie przez roœlinnoœæ. Np. w mo-

21

czu mo¿e znajdowaæ siê nawet 80% wydalanego przez organizm azotu, potasu czy

siarki, natomiast w ³ajniakach fosforu, wapnia i magnezu. Wykorzystanie tych sk³ad-

ników jest ró¿ne i np. azotu wynosi oko³o 20-30%, a w najlepszym przypadku

oko³o 70% (œrednio ok. 50%).

Aby rosn¹ca na pastwisku ruñ mog³a w³aœciwie siê rozwijaæ i dawaæ

dobry i wartoœciowy plon powinna byæ nawo¿ona. Na pastwiskach ekolo-

gicznych, najbardziej przydatnym nawozem jest kompost obornikowy oraz

inne komposty produkowane w gospodarstwie.

Dopuszczalne jest stosowanie nawozów mineralnych np. wapniowych i ma-

gnezowych produkowanych z naturalnych surowców (ska³a bazaltowa, dolomito-

wa, kreda pojeziorna, wapno defekacyjne) dodawanych do kompostów, a tylko

w razie koniecznoœci do gleby. Dopuszczalne jest stosowanie doglebowo siarcza-

nu potasu zawieraj¹cego sole magnezowe, siarczanu magnezu, siarczanu wapnia

pochodzenia naturalnego, fosforytów (glinowo-wapniowych i wapniowych), ko-

palnianego chlorku sodu (soli kamiennej).

Kompost obornikowy mo¿na produkowaæ na p³ytach gnojowych lub specjal-

nie do tego celu przygotowanym miejscu, gdzie nie ma obawy wystêpowania prze-

si¹kania do gleby i sp³ywów powierzchniowych. Kompost obornikowy dojrzewa

oko³o 1 roku w warunkach dwu-trzykrotnego przerobienia. Mo¿na go stosowaæ

w iloœci do 10 t raz w roku lub co 2 lata najlepiej w okresie jesiennym albo wcze-

sn¹ wiosn¹. Na pastwiska w siedliskach wilgotniejszych najlepsz¹ por¹ jest wcze-

sna wiosna. Podobnie postêpuje siê w przypadku stosowania kompostów z innych

materia³ów. Poza kompostem obornikowym bardzo dobrym jest kompost torfowy,

najczêœciej z torfów niskich, wzbogacony takimi materia³ami jak obornik, gno-

jówka i ró¿ne inne materia³y roœlinne. Dobre komposty, przydatne do nawo¿enia

pastwisk, mo¿na równie¿ produkowaæ z ró¿nych innych materia³ów organicznych

takich jak s³oma i plewy z ¿yta, pszenicy, jêczmienia i owsa, s³oma i ³uszczyny

rzepaku i innych roœlin oleistych z rodziny krzy¿owych, s³oma kukurydzy nasien-

nej, liœcie buraków, marchwi, kapusty, ³êty ziemniaczane, zebrane niedojady pa-

stwiskowe, poplony czy odpady technologiczne z roœlin uprawnych. Na pastwiska

nie nadaj¹ siê komposty w których sk³adzie znajduj¹ siê odpady pochodzenia zwie-

rzêcego np. sierœæ, pióra, koœci, itp.! Aby utrzymaæ dobr¹ ¿yznoœæ gleby oraz od-

powiedni udzia³ roœlin motylkowatych w runi, konieczne jest utrzymanie, a w wa-

runkach Polski bardzo czêsto podniesienie pH gleby do poziomu co najmniej obo-

jêtnego. W tym celu dopuszczalne jest stosowanie doglebowo mielonych ska³ na-

turalnych takich jak dolomit, m¹czka bazaltowa czy kreda pojeziorna.

Komposty w gospodarce pastwiskowej s¹ nie do przecenienia. Oprócz dostar-

czania roœlinom niezbêdnych sk³adników pokarmowych, maj¹ tê zaletê, ¿e nie po-

garszaj¹ jakoœci zielonki pastwiskowej na skutek nieprzyjemnego zapachu, co wy-

stêpuje w przypadku stosowania obornika tylko przefermentowanego czy przefer-

mentowanej gnojówki.

22

16. Infrastruktura pastwiskowa

Nieodzownym elementem pastwisk s¹ drogi s³u¿¹ce do przepêdzania zwierz¹t

oraz przejazdu maszyn i œrodków transportowych zwi¹zanych z funkcjonowaniem

pastwiska. Drogi pastwiskowe powinny byæ tak zaprojektowane, aby by³y mo¿li-

wie najkrótsze i proste, a ich szerokoœæ powinna byæ dostosowana do szerokoœci

roboczych ci¹gników i maszyn. Powszechnie stosuje siê 6-metrow¹ szerokoœæ dróg

(wyj¹tki: minimum 4 m i maksimum 8 m). Szerokoœæ dróg nale¿y uzale¿niaæ od

szerokoœci maszyn i œrodków transportu, a nie liczebnoœci wypasanych stad zwie-

rz¹t. O jednym trzeba pamiêtaæ szczególnie. Szerokoœæ bram pastwiskowych musi

byæ taka sama jak szerokoœæ drogi poniewa¿ u³atwia to kierowanie stada zwierz¹t

na okreœlone kwatery czy czêœci pastwiska.

Najlepsze s¹ drogi gruntowe, suche i piaszczyste.

17. Zaopatrzenie zwierz¹t w wodê

Problem wody pitnej na pastwiskach ma ogromne znaczenie z uwagi na fakt,

¿e krowa wypija dziennie nawet 60 litrów wody, a m³ode byd³o, zale¿nie od masy

cia³a, 20-40 litrów. Najtañszym sposobem zaopatrzenia zwierz¹t w wodê jest wy-

korzystanie naturalnych cieków i zbiorników wodnych przylegaj¹cych do pastwisk,

lecz ze wzglêdu na zagro¿enia zanieczyszczeñ wody odchodami nie jest polecane.

Zamiast tego zaleca siê dowo¿enie wody pitnej z oœrodka gospodarskiego na spa-

sane kwatery czy czêœci pastwiska w beczkowozach lub wozach poid³owych. Jest

to sposób drogi ale konieczny ze wzglêdów higienicznych, ekologicznych i ochro-

ny œrodowiska.

Na ka¿dym pastwisku, niezale¿nie od zawartoœci sk³adników mi-

neralnych w zielonce nale¿y podawaæ zwierzêtom lizawki solne (naj-

lepiej z mikroelementami)..

19. Pielêgnowanie pastwisk

Prawid³owy sk³ad botaniczny runi i wysok¹ efektywnoœæ ¿ywienia pastwisko-

wego mo¿na uzyskaæ w warunkach ich w³aœciwego pielêgnowania. Nale¿y tutaj

wyró¿niæ pielêgnowanie runi i darni oraz dba³oœæ o urz¹dzenia melioracyjne, pa-

stwiskowe oraz drogi.

Pielêgnowanie darni i runi sprowadza siê do wiosennego (mo¿liwie najwcze-

œniej) rozrzucenia kretowisk oraz pozosta³ych z ubieg³ego roku ³ajniaków. Do tego

celu najlepiej u¿yæ ró¿nego rodzaju w³ók lub, co jest chyba najprostsze, odwróco-

n¹ ciê¿k¹ bronê zêbow¹.

Na glebach organicznych, w siedliskach pobagiennych (po zmeliorowaniu torfo-

wisk) niezbêdnym zabiegiem jest ponadto wiosenne wa³owanie wa³em ³¹kowym

23

o obci¹¿eniu, zale¿nie od warunków siedliskowych, od 500 nawet do 1000 kg na

1 m bie¿¹cy. Wiosenne wa³owanie jest w takich warunkach niezbêdne, poniewa¿ niskie

temperatury powoduj¹ przemarzanie wierzchniej warstwy gleby i jej rozluŸnienie, two-

rzenie siê pod darni¹ grubych warstw lodu, po rozmarzniêciu którego pozostaj¹ wolne

przestrzenie oddzielaj¹ce darñ od pod³o¿a gleby (brak podsi¹kania wody) i zasychanie

roœlin. Aby po³¹czyæ system korzeniowy roœlin z pod³o¿em konieczne jest jego dociœniê-

cie do pod³o¿a. Okreœlenie odpowiedniego terminu wa³owania jest doœæ trudne. Pomoc-

n¹ mo¿e byæ wskazówka, ¿e w³aœciwy termin wykonania tego zabiegu jest wówczas,

kiedy po przejœciu wa³u jest on zwil¿ony, ale nie œcieka po nim woda. Uchwycenie w³a-

œciwego terminu wa³owania jest niezwykle wa¿ne, poniewa¿ wykonanie tego zabiegu

zbyt wczeœnie jak i zbyt póŸno nie przyniesie spodziewanych efektów. W pierwszym

przypadku “wyciœnie” i tak niewielkie iloœci powietrza z gleby pogarszaj¹c warunki do

wzrostu traw i roœlin motylkowatych a stwarzaj¹c warunki do wzrostu roœlin niepo¿¹da-

nych (chwastów) takich jak sity czy turzyce. W przypadku drugim zabieg ten nie spowo-

duje w³aœciwego dociœniêcia oderwanej przez zjawiska mrozowe warstwy darniowej do

pod³o¿a i rozwój po¿¹danej roœlinnoœci zostanie ograniczony, stwarzaj¹c warunki do roz-

woju chwastów takich jak rdest wê¿ownik, kuklik zwis³y, wi¹zówka b³otna itp.

Na pastwiskach zwierzêta nie zjadaj¹c wszystkich na nich rosn¹cych roœlin

oraz na powierzchniach zanieczyszczonych odchodami i zdeptanych pozostaj¹ tzw.

niedojady. Najlepiej jest je skosiæ, przynajmniej raz w sezonie. Do tego celu najle-

piej nadaj¹ siê kosiarki listwowe lub rotacyjne z regulowan¹ wysokoœci¹ koszenia.

Wysokoœæ koszenia niedojadów powinna wynosiæ ok. 8-10 cm (nie ni¿ej jak

5-6 cm). Najkorzystniej jest wykosiæ niedojady raz w sezonie po II wypasie (czasa-

mi zachodzi potrzeba wykoszenia po I wypasie na kwaterach spasanych najpóŸniej),

a na pastwiskach doœæ mocno zachwaszczonych celowym mo¿e byæ dwukrotne przy-

koszenie po I i po III wypasie. Pojedyncze chwasty, zw³aszcza takie jak szczaw têpo-

listny i kêdzierzawy, ostro¿eñ czy nawet jaskier ostry, mo¿na skutecznie niszczyæ

przez wycinanie lub p³omieniem przy pomocy specjalistycznego sprzêtu.

Szczególnej troski wymagaj¹ drogi. Trzeba je naprawiaæ na bie¿¹co - zasypy-

waæ wyboje, umo¿liwiaæ szybkie sp³ywanie wody deszczowej z ka³u¿ oraz okre-

sowo równaæ i profilowaæ ich koronê.

Odrêbnym zagadnieniem, wykraczaj¹cym poza powszechne rozumienie pielê-

gnowania pastwisk jest przygotowanie zwierz¹t do wypasu (w okresie wiosen-

nym). Najwa¿niejsz¹ czynnoœci¹ jest przyciêcie i wyprofilowanie racic, przyciê-

cie zbyt ostrych lub zdeformowanych rogów. W warunkach gospodarstw ekolo-

gicznych dopuszczalne jest zapobiegawcze stosowanie preparatów przeciw gzom.

20. Podsumowanie

Wypas zwierz¹t stanowi najbardziej naturaln¹ formê ich letniego ¿ywienia

zw³aszcza w gospodarstwach ekologicznych. Dotyczy to ró¿nych gatunków zwie-

rz¹t. W Polsce najpowszechniej wypasa siê byd³o, owce i konie. Wypas trzody

24

chlewnej, gêsi, kur czy strusi jest incydentalny i w zasadzie nie ma praktycznego

znaczenia. Dla tych zwierz¹t nie urz¹dza siê pastwisk. W rolnictwie ekologicz-

nym, rola i znaczenie pastwisk tak w gospodarstwie jak i otaczaj¹cym nas œrodo-

wisku jest nies³ychanie wa¿na poniewa¿ pastwisko ekologiczne opiera siê na mak-

symalnym wykorzystaniu naturalnych mo¿liwoœci produkcyjnych siedliska (¿y-

znoœci gleby, zaopatrzenia roœlin w wodê) wspomaganych nawozami gospodar-

skimi. Pozyskiwana w takich warunkach pasza ma wysokie walory ¿ywieniowe

wynikaj¹ce g³ównie z du¿ej ró¿norodnoœci wystêpuj¹cych w runi gatunków ro-

œlin. Wypasane zwierzêta pozostaj¹c w œcis³ym zwi¹zku z warunkami siedlisko-

wymi, intensywnie wp³ywaj¹ na szatê roœlinn¹ oraz bytuj¹ce organizmy ¿ywe.

Przede wszystkim zielonka pastwiskowa jest pasz¹ najtañsz¹ i najwartoœciow-

sz¹. W swoim sk³adzie zawiera niezbêdne dla zwierz¹t i w odpowiednich propor-

cjach sk³adniki ¿ywieniowe, a zw³aszcza makro i mikroelementy, bia³ko, cukry,

witaminy i inne zwi¹zki. Jej wartoœæ ¿ywieniowa oraz dzienne spo¿ycie na pastwi-

skach ekologicznych mo¿e gwarantowaæ wydajnoœæ zwierz¹t na poziomie nawet

15 litrów mleka od 1 krowy dziennie lub dobowe przyrosty masy cia³a byd³a opa-

sowego i hodowlanego na poziomie 0,5-0,7 kg od jednej sztuki dziennie.

Aby z pastwiska odnosi³y korzyœci pas¹ce siê zwierzêta, rolnik oraz œrodowi-

sko przyrodnicze, musi byæ odpowiednio zorganizowane. Najlepiej je¿eli zostanie

podzielone na kwatery na których rosn¹ca roœlinnoœæ bêdzie kilkakrotnie spasana

(3-5 razy). Musi byæ odpowiednio nawo¿one ponad iloœci sk³adników dostarcza-

nych z pozostawianych codziennie odchodów. W tym celu trzeba d¹¿yæ do maksy-

malnego wykorzystania tanich nawozów gospodarskich takich jak obornik czy ró¿-

nego rodzaju komposty. Musi byæ równie¿ odpowiednio pielêgnowane.

DEFINICJE I POJÊCIA ZWI¥ZANE

Z GOSPODARK¥ PASTWISKOW¥

Brama pastwiskowa – ruchoma czêœæ ogrodzenia przez któr¹ zwierzêta wchodz¹

i wychodz¹ z kwater; mog¹ byæ bramy z ³añcuchów, linki stalowej, ¿erdzi,
drutu g³adkiego, cienkiego drutu g³adkiego lub linki ogrodzeniowej naelek-
tryzowanej; aby sprawnie kierowaæ stadem zwierz¹t, jej szerokoœæ powinna
byæ równa szerokoœci drogi pastwiskowej (najczêœciej 4-6

Czas spasania – liczba dni spasania np. jednej kwatery lub czêœci pastwiska

w rotacji.

Czas odrastania runi (czas spoczynku runi) – liczba dni od rozpoczêcia odrasta-

nia do jej spasania oraz miêdzy poszczególnymi spasaniami.

Dawkowanie paszy – wydzielanie zwierzêtom dziennych porcji paszy (zielonki

pastwiskowej) na okreœlonej pow. pastwiska za pomoc¹ przenoœnego ogro-
dzenia elektrycznego.

Dojrza³oœæ pastwiskowa runi – faza rozwojowa roœlin stanowi¹cych sk³adniki

25

runi, w której nale¿y rozpocz¹æ jej spasanie; okreœla j¹ zwykle wysokoœæ g³ów-
nej masy runi, w systemie rotacyjnym oko³o 15-18 cm dla byd³a i 10-12 cm
dla owiec, a w systemie ci¹g³ym 8-10 cm dla byd³a i 6-8 cm dla owiec.

Du¿a jednostka przeliczeniowa (DJP) – umowna jednostka odpowiadaj¹ca zwie-

rzêciu o masie cia³a 500 kg lub wielu zwierzêtom o ³¹cznej masie cia³a 500 kg;
równoznaczna ze sztuk¹ du¿¹ (SD).

Dzieñ pastwiskowy – wskazuje na mo¿liwoœæ zaspokojenia potrzeb pokarmo-

wych (pe³nego najedzenia siê) na pastwisku 1 du¿ej jednostki przeliczenio-
wej (DJP) przez 1 dzieñ; jest umownym miernikiem produkcyjnoœci pastwisk;
na dobrym pastwisku mo¿na uzyskaæ 500-550 dni pastwiskowych.

Efektywnoœæ wypasu – iloœæ produktu zwierzêcego (mleka, masy cia³a, we³ny) uzy-

skanego w sezonie pastwiskowym od 1 wypasanej sztuki lub z 1 ha pastwiska.

Giez bydlêcy – szczególnie niebezpieczny owad, którego larwy paso¿ytuj¹ w skó-

rze i warstwie podskórnej byd³a, zw³aszcza wypasanego na pastwiskach; doj-
rza³e owady sk³adaj¹ jaja na sierœci byd³a z których wiosn¹ wylêgaj¹ siê lar-
wy, nastêpnie przedostaj¹ siê pod skórê i tworz¹ w okolicy grzbietu charakte-
rystyczne guzy; walka z gzem polega na smarowaniu skóry zwierz¹t specjal-
nymi œrodkami.

G³ówna masa runi – piêtro runi, mierzone za pomoc¹ herbometru lub innych

miarek, zawieraj¹ce siê od poziomu gleby do wysokoœci zatrzymania siê opa-
daj¹cego z wysokoœci 1 m blaszanego kr¹¿ka herbometru o œrednicy 40 cm
i ciê¿arze 400 g.

Gospodarka pastwiskowa – dzia³ gospodarki rolnej obejmuj¹cy u¿ytki zielone

spasane lub u¿ytkowane zmiennie; obejmuje zespó³ zabiegów pratotechnicz-
nych i organizacyjnych (system wypasu, czas spasania, sezon pastwiskowy,
rozk³ad plonowania, itp.).

Harmonogram wypasu – roczny plan u¿ytkowania pastwiska, najczêœciej w for-

mie graficznej, rozpisany z dok³adnoœci¹ do jednego dnia, obejmuj¹cy: ter-
min rozpoczêcia i zakoñczenia wypasu, kolejnoœæ i czas spasania runi na po-
szczególnych kwaterach, wielkoœæ, rozk³ad, rodzaj i terminy nawo¿enia, za-
biegi pielêgnacyjne i inne czynnoœci niezbêdne dla prawid³owego ¿ywienia
zwierz¹t (np. dokarmianie zwierz¹t innymi paszami).

Herbometr – prosty przyrz¹d do pomiarów wysokoœci g³ównej masy runi (ro-

œlin); sk³ada siê z prowadnicy wykonanej z metalowej lub plastikowej rurki
o d³ugoœci 100 cm, zakoñczonej szpikulcem oraz ko³nierzem ograniczaj¹-
cym jej zbyt g³êbokie wbicie w glebê, wykalibrowanej co 1 cm oraz kr¹¿ka
metalowego o œrednicy 40 cm i ciê¿arze 400 g z otworem w œrodku o œredni-

26

cy nieco wiêkszej ni¿ gruboœæ rurki; pomiar wysokoœci odbywa siê przez
swobodne opuszczenie kr¹¿ka z wysokoœci 100 cm i odczytanie wysokoœci
jego zawieszenia na roœlinnoœci; wraz z ocen¹ stopnia zadarnienia s³u¿y do
obliczania aktualnego plonu zielonki na danym u¿ytku; nieprzydatny w wa-
runkach du¿ego zachwaszczenia roœlinami grubo³odygowymi.

Intensywnoœæ spasania – jest to stosunek biomasy spo¿ytej do ca³oœci biomasy

nadziemnej.

Kês – niewielka iloœæ paszy pobrana jednym zgryzieniem, np. kês zielonki pastwi-

skowej pobranej przez krowê wa¿y 0,5-1 g suchej masy.

Kolejnoœæ spasania – jest to ustalona w danym roku kolejnoœæ spasania poszcze-

gólnych kwater, nie zawsze zgodnie z przyjêt¹ ich numeracj¹ wg projektu
urz¹dzeniowego.

Koryto poid³owe – czêœæ wodopoju z której zwierzêta pij¹ wodê dowo¿on¹ becz-

kowozem na pastwisko; mo¿e byæ stacjonarne na okólniku lub przy studni na
pastwisku oraz ruchome, przeci¹gane na czêœci pastwiska aktualnie spasane.

Kwatera pastwiskowa – trwale wydzielona lub zaznaczona reperami czêœæ pa-

stwiska u¿ytkowanego sposobem kwaterowym, spasana w doœæ krótkim cza-
sie; po przejœciu zwierz¹t na nastêpn¹ kwaterê, wysiewane s¹ nawozy w celu
przyspieszenia odrastania roœlin do ponownego spasania.

Linka ogrodzeniowa (plecionka) - plecionka nitek plastikowych (¿y³ki) z cienki-

mi drutami miedzianymi w celu przewodzenia pr¹du; stosowana w przeno-
œnych ogrodzeniach elektrycznych pastwisk, ³atwa w rozwijaniu i zwijaniu.

£ajniaki – sta³e odchody byd³a, pozostawiane w czasie pasienia siê na pastwisku;

powoduj¹ u¿yŸnianie gleby a jednoczeœnie pogarszaj¹ stopieñ wykorzysta-
nia paszy, sprzyjaj¹ zachwaszczeniu; zalecane rozkruszenie wiosn¹ po ich
dostatecznym obeschniêciu, najczêœciej jednoczeœnie z rozrzucaniem kreto-
wisk.

Mega d¿ul (MJ) – jednostka energii równa 1000 d¿uli (J); jednostka wyra¿aj¹ca

wartoœæ energetyczn¹ pasz; 1 MJ = 0,17 j.o. lub 1 j.o. = 5,9 MJ.

Metody wyceny pastwisk - metody pozwalaj¹ce na okreœlanie wydajnoœci pa-

stwisk na podstawie: wielkoœci i jakoœci plonów suchej masy (metoda anali-
tyczna, zwana równie¿ Ró¿yckiego), wielkoœci produkcji zwierzêcej (meto-
da zootechniczna, zwana równie¿ skandynawsk¹), metoda na podstawie licz-
by dni pastwiskowych.

Metoda analityczna wyceny pastwisk – polega na okreœleniu plonu zielonki na

reprezentatywnych kwaterach w ka¿dej rotacji; plon zielonki oznaczany jest
tu¿ przed wpêdzeniem zwierz¹t na dan¹ kwaterê lub czêœæ pastwiska (plon

27

brutto) przez skoszenie i zwa¿enie runi z powierzchni co najmniej 28 m

2

oraz na

takiej samej powierzchni pozostawionych przez zwierzêta niedojadów po spasie-
niu runi na tej samej kwaterze w celu okreœlenia, z ró¿nicy ciê¿arów, plonu spo-
¿ytego przez zwierzêta (plon netto); po wykonaniu analiz chemicznych mo¿na
okreœliæ jakoœæ plonu i wyraziæ w jednostkach energetycznych (megad¿ulach lub
jednostkach owsianych); metoda pracoch³onna ale stosowana najczêœciej.

Metoda zootechniczna wyceny pastwisk – polega na okreœleniu efektu produk-

cyjnego z danego pastwiska wyra¿onego w jednostkach energetycznych (j.o.
lub MJ); na podstawie liczby wypasanych zwierz¹t oraz ich potrzeb byto-
wych i produkcyjnych (na produkcjê mleka, miêsa czy we³ny) okreœlane jest
zu¿ycie energii i przeliczenie na 1 ha; w przypadku dokarmiania zwierz¹t
innymi paszami, ich wartoœæ odejmuje siê od ogólnej produkcyjnoœci pastwi-
ska; wydajnoœæ pastwiska mierzona t¹ metod¹ przewa¿nie jest mniejsza ni¿
okreœlona metod¹ analityczn¹

Metoda na postawie liczby dni pastwiskowych – polega na wyliczeniu tzw. dni

pastwiskowych stanowi¹cych iloraz liczby wypasanych zwierz¹t w przeli-
czeniu na du¿e jednostki przeliczeniowe (DJP), dawne sztuki du¿e (SD) i licz-
by dni pasienia; jeden dzieñ pastwiskowy oznacza plon netto w iloœci
14 kg/DJP s.m. (60-70 kg/DJP zielonej masy); wydajnoϾ dobrych pastwisk
wynosi oko³o 500 dni pastwiskowych (3 DJP x 165-170 dni = 495-510 dni).

Nadmierne spasanie runi – zjawisko silnego przygryzienia przez zwierzêta runi

na skutek zachwiania równowagi miêdzy potrzebami pokarmowymi wypa-
sanego stada a wielkoœci¹ plonu (zapotrzebowanie znacznie wiêksze ni¿ mo¿-
liwoœci produkcyjne pastwiska); najczêœciej wystêpuje na pastwiskach eks-
tensywnych, spasanych sposobem wolnym.

Niedojady – niezjedzone przez pas¹ce siê zwierzêta resztki runi; powstaj¹ na skutek

omijania pojedynczych roœlin lub ich kêp albo p³atów przez zwierzêta (roœliny
nie zjadane, truj¹ce, roœliny zabrudzone odchodami, roœliny przestarza³e, itp.);
mo¿na wyró¿niæ niedojady sta³e powstaj¹ce w miejscach stale omijanych przez
pas¹ce siê zwierzêta oraz okresowe, zwane czêsto ”wêdruj¹cymi”, np. w miej-
scach pozostawianych odchodów; ich iloœæ zale¿y od sk³adu botanicznego runi,
fazy rozwojowej spasanych roœlin, sposobu wypasu, obsady, obci¹¿enia, itp.

Obci¹¿enie pastwiska – masa cia³a wszystkich wypasanych zwierz¹t, która w da-

nym momencie obci¹¿a dan¹ jednostkê powierzchni pastwiska; obci¹¿enie
podawane jest w dt lub t/ha albo DJP/ha; najczêœciej stosowane w przypadku
wypasu jednego gatunku zwierz¹t; obci¹¿enie pastwiska mo¿na wyra¿aæ za-
potrzebowaniem pokarmowym zwierz¹t lub wskaŸnikiem zapotrzebowania

28

na energiê metaboliczn¹ wyra¿an¹ ciê¿arem poszczególnych sztuk podnie-
sionym do potêgi 0,75; obci¹¿enie wyra¿a siê równie¿ stosunkiem dobowego
zapotrzebowania na zielonkê do iloœci zielonki dostêpnej w ci¹gu doby.

Obsada pastwiska – liczba sztuk zwierz¹t wyra¿ona w jednostkach przeliczenio-

wych (du¿ych jednostkach przeliczeniowych - DJP) przypadaj¹ca œrednio na
1 ha powierzchni pastwiska; na pastwiskach intensywnych obsada wynosi
oko³o 3 DJP/ha, a na ekstensywnych oko³o 1 DJP/ha.

Ogrodzenia pastwisk – stanowi¹ zabezpieczenie powierzchni pokrytej roœlinno-

œci¹ przeznaczan¹ do wypasu; mog¹ byæ sta³e (trwale wkopane lub wbite
s³upki wraz z  przytwierdzonymi na sta³e 1-4 rzêdami drutu g³adkiego, kol-
czastego, naelektryzowanyego przewodu ogrodzeniowego, ¿erdzi, siatki),
pó³sta³e (trwale wkopane lub wbite s³upki wraz ze zdejmowanym przewo-
dem naelektryzowanym), przenoœne (ogrodzenie elektryczne).

Organizacja wypasu – zestaw urz¹dzeñ oraz czynnoœci i zabiegów umo¿liwiaj¹-

cych wypas zwierz¹t; wyró¿nia siê wypas rotacyjny (kwaterowy, z dawko-
waniem paszy, palikowania zwierz¹t, strze¿ony) i ci¹g³y (wolny i intensyw-
ny wypas ci¹g³y).

Pastuch elektryczny – ogrodzenie wykonane z drutu, linki ogrodzeniowej, taœmy

lub siatki przez które przep³ywa pr¹d elektryczny z pulsatora zasilanego pr¹-
dem zmiennym lub sta³ym (z baterii lub akumulatora), o wysokim napiêciu
lecz niskim natê¿eniu; ich dotkniêcie powoduje nieszkodliwe ale odstrasza-
j¹ce pora¿enie pr¹dem; niezbêdny przy wypasie z dawkowaniem paszy.

Pastwisko – powierzchnia u¿ytków zielonych odpowiednio urz¹dzona na której odby-

wa siê wypas zwierz¹t; ze wzglêdu na usytuowanie oraz system i sposób organi-
zacji wypasu rozró¿niamy pastwiska: przydomowe, gromadzkie, górskie, trady-
cyjne, urz¹dzone, nie urz¹dzone, intensywne, ekstensywne, ekologiczne, itp.

Pastwisko dawkowane – pastwisko ogrodzone na sta³e tylko po obwodzie pastwi-

ska i wzd³u¿ dróg; przydzia³ powierzchni do wypasu (dawki paszy) odbywa
siê 1-2 razy w czasie dnia za pomoc¹ przenoœnego ogrodzenia elektrycznego.

Pastwisko kwaterowe – racjonalny i intensywny sposób wypasu w systemie rota-

cyjnym; polega na podzieleniu pastwiska za pomoc¹ ogrodzeñ na 4-14, a na-
wet wiêcej równych powierzchniowo kwater i kolejnym spasaniu na nich runi;
czas spasania runi na jednej kwaterze w rotacji trwa 3 dni w przypadku po-
dzielenia pastwiska na 10-14 kwater albo 6-9 dni w przypadku 4-6 kwater.

Pastewnik – ludowe i regionalne okreœlenie trwa³ego pastwiska, zazwyczaj przy-

domowego i spasanego ró¿nymi sposobami, najczêœciej bezplanowo lub pa-
likuj¹c zwierzêta.

29

Pasza pastwiskowa (zielonka pastwiskowa) – ruñ pastwiskowa o ró¿nym sk³a-

dzie botanicznym przeznaczona do spasania.

Pielêgnacja – zespó³ zabiegów mechanicznych i chemicznych wykonywanych

w celu zapewnienia: nowym zasiewom dobrych warunków rozwoju, runi w³a-
œciwy sk³ad botaniczny i gêstoœæ, a darni sprê¿ystoœæ i noœnoœæ; do zabiegów
pielêgnacyjnych na pastwiskach zalicza siê: rozrzucanie kretowisk, wa³owa-
nie na glebach organicznych, wykaszanie niedojadów, naprawa urz¹dzeñ pa-
stwiskowych, itp.

Plama moczu – miejsce na pastwisku pokryte moczem po jednorazowym jego

oddaniu przez zwierzê; jej wielkoœæ zale¿y od gatunku zwierz¹t, rasy, ukszta³-
towania terenu, gêstoœci runi i darni itp.

Pompa pastwiskowa – najczêœciej t³okowa pompa uruchamiana pyskiem przez

pas¹ce siê zwierzêta; pompowana z rowu, rzeki czy p³ytkich studni woda
zbiera siê w niewielkim zbiorniczku z którego zwierzêta j¹ pij¹.

Ruchomy ¿³ób – odmiana sposobu dawkowania paszy w rotacyjnym systemie

wypasu, polegaj¹ca na przesuwaniu p³otu w kierunku œwie¿ej paszy przez
pas¹ce siê krowy (s³upki ogrodzeniowe montowane s¹ na p³ozach); przy
wypasie innych zwierz¹t nie praktykowany.

Ruñ – ogó³ roœlin pokrywaj¹cy u¿ytek zielony; ze wzglêdu na jakoœæ okrywy ro-

œlinnej wyró¿nia siê ruñ wysok¹, nisk¹, zwart¹, luŸn¹, urozmaicon¹, uprosz-
czon¹, zdegradowan¹, bujn¹, ubog¹.

Sezon pastwiskowy (okres pastwiskowy) – okres w którym zwierzêta korzystaj¹

z pastwiska albo liczba dni przebywania (¿ywienia) zwierz¹t na pastwisku;
zale¿y od warunków siedliskowych, meteorologicznych, intensywnoœci od-
rastania runi, u¿ytkowania; w Polsce trwa najczêœciej od maja do paŸdzierni-
ka i nie przekracza 180 dni.

Selektywnoœæ spasania (selektywne pobieranie paszy) – zjadanie przez zwierzêta

(w pierwszej kolejnoœci) najwartoœciowszych gatunków i czêœci roœlin, a po-
zostawianie mniej wartoœciowych; na pastwiskach spasanych bezplanowo
prowadzi do zaniku wartoœciowych gatunków roœlin na skutek intensywnego
zgryzania, a nadmiernego rozwoju gatunków omijanych.

Sposoby wypasu – wypas zwierz¹t wynikaj¹cy z przes³anek oragnizacyjno-technicz-

nych gospodarstwa i spasanego u¿ytku oraz przyzwyczajeñ i tradycji; wyró¿nia
siê sposób kwaterowy, dawkowania paszy, na uwiêzi, wolny (ekstensywny ci¹-
g³y, bezplanowy), zagonowy, strze¿ony, ekspedycyjny, dzienny, ca³odobowy.

Systemy wypasu – systemy pastwiskowego ¿ywienia zwierz¹t wynikaj¹ce ze sposo-

bu spasania runi u¿ytków zielonych; wyró¿nia siê system rotacyjny oraz ci¹g³y.

30

Wodopój – trwa³a budowla stanowi¹ca ogrodzony odcinek cieku o umocnionych

³agodnych skarpach, s³u¿¹ca do pojenia zwierz¹t domowych; równie¿ trwa³a
budowla z zamontowanymi korytami i kranami wlewowymi na okólniku.

Wpêd – miejsce zejœcia zwierz¹t z drogi publicznej na pastwisko lub miejsce wejœcia

zwierz¹t przez bramê wpêdow¹ na okreœlone kwatery czy czêœci pastwiska.

Wspólnota pastwiskowa – pastwisko stanowi¹ce najczêœciej dobro wiejskie lub

gminne, spasane wspólnie przez zwierzêta nale¿¹ce do znacznej grupy rolni-
ków lub ca³ej wioski, na zasadach spó³dzielczych; najczêœciej u¿ytkowanie
ekstensywne.

Wypas kwaterowy – rotacyjny i najczêœciej intensywny sposób wypasu zwi¹zany

z podzia³em pastwiska na trwale wygrodzone kwatery.

Wypas wolny – ekstensywny i prymitywny sposób u¿ytkowania runi pastwisko-

wej, polegaj¹cy na swobodnym spasaniu inwentarzem ca³ego pastwiska jed-
noczeœnie; powoduje du¿e straty paszy i degradacjê runi.

Wypas z dawkowaniem paszy - rotacyjny i intensywny sposób wypasu zwi¹zany

z codziennym (1 – 2, a nawet 4 razy dziennie), wydzielaniem pas¹cym siê
zwierzêtom odpowiedniej powierzchni ze œwie¿¹ pasz¹ za pomoc¹ przeno-
œnego ogrodzenia elektrycznego (pastucha elektrycznego).

Wysokoœæ spasania – odleg³oœæ pomiêdzy powierzchni¹ pastwiska a pozostawio-

nymi resztkami roœlin po ich zgryzieniu przez zwierzêta; optymalna wyso-
koœæ runi po spasieniu powinna wynosiæ 5-6 cm, a w przypadku wypasu krów
wysoko mlecznych nawet 8-9 cm; zale¿y równie¿ od gatunków traw dominu-
j¹cych w runi.

Wypas – sposób ¿ywienia zwierz¹t w okresie letnim, polegaj¹cy na zbieraniu pa-

szy przez same zwierzêta na urz¹dzonym pastwisku lub odpowiednio przy-
gotowanej do wypasu ³¹ce czy polu, w warunkach zachowania zasad w³aœci-
wego u¿ytkowania pastwiskowego.

Wypas ca³odobowy – przebywanie zwierz¹t na pastwisku przez ca³¹ dobê.
Wypas mieszany – jednoczesny wypas kilku gatunków zwierz¹t razem; najczê-

œciej praktykowany jest wypas mieszany byd³a i owiec, byd³a i koni oraz by-
d³a, owiec i koni.

Wóz poid³owy – przyczepa jedno- lub dwuosiowa z cystern¹ o ró¿nej pojemnoœci

z zainstalowanymi po bokach automatycznymi poid³ami; przeznaczony do
pobierania wody i pojenia zwierz¹t na pastwiskach, okólnikach.

¯ywoko³ – gruby i d³ugi (ponad 1 m) odcinek pêdu lub ga³êzi drzew liœciastych (naj-

czêœciej wierzby lub topoli) maj¹cy zdolnoœæ wytwarzania korzeni przybyszo-
wych oraz pêdów z p¹czków œpi¹cych; stosowany np. w ogrodzeniach pastwisk.

31

Za³¹cznik Nr 1

UPOWA¯NIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ¥CE ROLNICTWO

EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */

32