Microsoft Word - Technik_rolnik_321[05].Z3.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Zasady chowu i hodowli zwierząt w gospodarstwie ekologicznym

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające 9

4.1.3.

Ćwiczenia 10

4.1.4.

Sprawdzian postępów 10

4.2.

Planowanie ekologicznej produkcji zwierzęcej w gospodarstwie

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające 16

4.2.3.

Ćwiczenia 16

4.2.4.

Sprawdzian postępów 17

4.3.

Technologiczne podstawy ekologicznej produkcji zwierzęcej

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające 21

4.3.3.

Ćwiczenia 21

4.3.4.

Sprawdzian postępów 22

4.4.

Technologia produkcji mleka w gospodarstwie ekologicznym

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające 29

4.4.3.

Ćwiczenia 29

4.4.4.

Sprawdzian postępów 31

4.5.

Ekologiczna produkcja żywca wieprzowego

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające 44

4.5.3.

Ćwiczenia 44

4.5.4.

Sprawdzian postępów 46

4.6.

Ekologiczna produkcja jaj

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające 53

4.6.3.

Ćwiczenia 53

4.6.4.

Sprawdzian postępów 54

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z organizowaniem

produkcji zwierzęcej metodami ekologicznymi. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś
poznać kryteria rolnictwa ekologicznego, podstawy prawne rolnictwa ekologicznego,
możliwości doboru materiału hodowlanego dla gospodarstwa ekologicznego, rozwiązania
technologiczne dotyczące ekologicznej produkcji mleka, mięsa i jaj, zasady utrzymania
dobrego zdrowia zwierząt w gospodarstwie ekologicznym oraz podstawowe zasady
przetwórstwa i opłacalności ekologicznej produkcji żywności.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Schemat układu jednostek modułowych

321[05].Z3.01

Organizowanie i wykonywanie prac

związanych z żywieniem zwierząt

321[05].Z3.02

Organizowanie i prowadzenie

produkcji zwierzęcej

321[05].Z3

Produkcja zwierzęca

321[05].Z3.03

Organizowanie produkcji

zwierzęcej metodami

ekologicznymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,

−

wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,

−

wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,

−

posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,

−

zachować zasady bhp, ppoż.,

−

oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,

−

prezentować swoje prace i osiągnięcia,

−

oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,

−

podejmować decyzje,

−

wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w rolnictwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić różnice pomiędzy chowem i hodowlą zwierząt w gospodarstwie
konwencjonalnym i ekologicznym,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące rolnictwa ekologicznego,

–

określić wymagania dotyczące przestawiania gospodarstwa rolnego na ekologiczne
metody produkcji,

–

określić kryteria prowadzenia ekologicznej produkcji zwierzęcej,

–

zaplanować kierunek produkcji zwierzęcej w zależności od warunków przyrodniczych
i ekonomicznych gospodarstwa ekologicznego,

–

dobrać gatunki i rasy zwierząt do chowu i hodowli w gospodarstwie ekologicznym,

–

dobrać maszyny i narzędzia do prac związanych z produkcją zwierzęcą,

–

zorganizować i wykonać prace związane z technologią ekologicznej produkcji
zwierzęcej,

–

zaplanować metody ekologicznego przetwarzania surowców zwierzęcych,

−

zastosować zasady współpracy z organizacjami ekologicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Zasady chowu i hodowli zwierząt w gospodarstwie
ekologicznym

4.1.1.

Materiał nauczania

Kryteria prowadzenia ekologicznej produkcji zwierzęcej

Produkcja zwierzęca w gospodarstwie ekologicznym musi być prowadzona w warunkach

kontrolowanych w oparciu o szczegółowo określone kryteria. Ekologiczna produkcja
zwierzęca jest działalnością ściśle związaną z ziemią, w ten sposób podtrzymywany jest układ
wzajemnych zależności między glebą a roślinami, roślinami a zwierzętami i zwierzętami
i glebą. Zwierzęta powinny być chowane w warunkach możliwie bezstresowych, które
odpowiadają ich naturalnym potrzebom. Zaleca się je utrzymywać w grupach stadnych,
zróżnicowanych pod względem wieku i

płci, z

możliwością swobodnego ruchu na

ograniczonym terenie tzn. latem okólnik, pastwisko a zimą, obora wolnostanowiskowa
ściółkowana słomą. Liczba zwierząt na jednostkę powierzchni jest ograniczona w celu
zagwarantowania zintegrowanego zarządzania produkcją zwierzęcą i roślinną minimalizując
w ten sposób zanieczyszczenia gleby oraz wód powierzchniowych i gruntowych.

Aby uniknąć nadmiernego wypasu oraz umożliwić zagospodarowanie obornika

zwierzęcego liczba zwierząt musi być ściśle związana z wielkością dostępnego obszaru.
Całkowita ilość nawozów zwierzęcych nie może przekroczyć 170 kg azotu na 1ha użytków
rolnych. Obsada zwierząt gospodarskich w budynkach musi zapewnić im komfort i dobrostan
poprzez udostępnienie im wystarczającej przestrzeni do stania, kładzenia się, obracania,
czyszczenia, które zależy od gatunku, rasy i wieku zwierząt.
Załącznik VIII do Rozporządzenia Rady (EWG) 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 roku.

Tabela

.1.

Minimalna powierzchnia podłóg i wybiegów dla różnych gatunków zwierząt gospodarskich [11]

Gatunek i kategoria

Minimalna waga

[kg]

Dostępna powierzchnia

podłogi

/szt.]

Powierzchnia wybiegu

/szt.]

Bydło i koniowate

do 100
do 200
do 350

ponad 350

1,5
2,5
4,0

5 przy minimum

1 m

/100 kg

1,1
1,9

3,7 przy minimum

0,75m

/100 kg

Krowy mleczne

4,5

Buhaje do hodowli

Owce i kozy

1,5

owcy/kozy

0,35 jagnię/koźle

2,5

2,5 plus 0,5 jagnię/kózkę

Maciory prośne z prosiętami do
40 dnia życia

7,5 maciory

2,5

Trzoda chlewna na tucz

do 50
do 85

do 110

0,8
1,1
1,3

0,6
0,8

Prosięta

powyżej 40 dnia

życia i do 30 kg

0,6 0,4

Świnie hodowlane

2,5

płci

żeńskiej

6,0 płci męskiej

1,9
8,0

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Minimalna powierzchnia podłóg i wybiegów dla drobiu [11]

Dostępna powierzchnia podłogi [m

/szt.]

Kategoria

liczba szt./m

cm grzędy/szt. Gniazdo

Powierzchnia wybiegu

/szt.]

Nioski 6

8 niosek na gniazdo

lub w przypadku

wspólnego gniazda

120 cm

/ptaka

4 z zastrzeżeniem

nieprzekroczenia 170 kg

N/ha/rok

Drób mięsny
(w stacjonarnym
kurniku)

10 przy maksymalnie

21 kg

żywej wagi/m

(tylko perliczki)

4 – broilery, perliczki

4,5 – kaczek

10 – indyki

15 – gęsi

dla wszystkich tych gatunków,

z zastrzeżeniem

nieprzekroczenia 170 kg

N/ha/rok

Drób mięsny
w ruchomym kurniku

16 (*)

w ruchomych

kurnikach

przy maksymalnie

30 kg

żywej wagi/m

2,5 z zastrzeżeniem

nieprzekroczenia 170 kg

N/ha/rok

Pochodzenie zwierząt

Przy wyborze ras lub odmian należy brać pod uwagę zdolność zwierząt do

przystosowania się do miejscowych warunków (ich żywotność i odporność na choroby).
Pierwszeństwo należy dać rodzimym rasom i odmianom.

Żywienie

Żywienie zwierząt ma na celu utrzymanie dobrej ich kondycji oraz zapewnienie

odpowiedniego poziomu produkcji. Pasze dla zwierząt powinny być wyprodukowane we
własnym gospodarstwie, jednak dopuszcza się stosowanie do 30% pasz z gruntów w okresie
przestawiania. W żywieniu drobiu udział zbóż powinien wynosić co najmniej 65%. Do
dziennej dawki pokarmowej świń i drobiu należy dodawać pasze objętościowe, zielonkę, susz
paszowy lub kiszonkę. Zwierzęta po urodzeniu należy karmić mlekiem matki: Okres
karmienia powinien wynosić:

−

cieląt co najmniej 3 miesiące,

−

owiec i kóz 45 dni,

−

trzody chlewnej 40 dni.

Zabronione: stosowanie pasz zawierających GMO, antybiotyki, hormony.

Zapobieganie chorobom i leczenie weterynaryjne

Zapobieganie chorobom w ekologicznej produkcji zwierzęcej opiera się na następujących

zasadach:

−

dobór odpowiednich ras i odmian,

−

stosowanie wysokiej jakości paszy wraz z zapewnieniem regularnego ruchu i dostępu do
pastwiska, prowadzące do wzmocnienia naturalnej obrony immunologicznej zwierząt,

−

stosowanie praktyk hodowlanych odpowiednich do wymagań każdego gatunku,
wytwarzających silną odporność na choroby, zapobiegających infekcjom,

−

zapewnienie odpowiedniej obsady zwierząt gospodarskich, unikając w ten sposób zbyt
dużego zagęszczenia zwierząt w

gospodarstwie i

wynikających stąd problemów

zdrowotnych zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli pomimo powyższych. środków zapobiegawczych zwierzę zachoruje lub zostanie

zranione, należy je natychmiast leczyć. Dozwolone w rolnictwie ekologicznym weterynaryjne
środki lecznicze to:

−

ziołowe np. wyciągi i wywary roślinne (z wyłączeniem antybiotyków),

−

leki homeopatyczne,

−

mikroelementy.
Mają one pierwszeństwo przed syntetycznymi weterynaryjnymi środkami leczniczymi lub

antybiotykami, z zastrzeżeniem, że ich działanie terapeutyczne jest skuteczne dla danego
gatunku zwierząt. Jeżeli użycie opisanych powyżej środków jest nieskuteczne, a leczenie jest
koniczne dla ulżenia w cierpieniu lub ratowania życia zwierzęcia, dopuszcza się zastosowanie
syntetycznych środków leczniczych lub antybiotyków na odpowiedzialność lekarza
weterynarii.

Okres karencji dla zastosowanych syntetycznych weterynaryjnych środków leczniczych

jest dwukrotnie dłuższy niż prawnie obowiązujący okres karencji, a w przypadku gdy nie ma
określonego okresu karencji jest to 48 godzin. Zabronione: profilaktyczne stosowanie
syntetycznych weterynaryjnych środków leczniczych lub antybiotyków.

Formalno

prawne podstawy ekologicznej produkcji zwierzęcej

Podstawowe akty prawne regulujące produkcję ekologiczną to:

−

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 roku (Dz.U. nr 93, poz. 898),

−

Rozporządzenie Rady 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i

środków

spożywczych (Dz.U. L 198, 22.7.1991, s. 1),

−

Rozporządzenie komisji nr 94/92/EWG z dnia 14 stycznia 1992 roku ustanawiające
szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw
trzecich przewidzianych w Rozporządzeniu Rady 2092/91/EWG w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i

środków

spożywczych (Dz.Urz. WE L 011,17.01.1992 r., z późń. zm.).

Producent, który zamierza podjąć działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego powinien
zgłosić zamiar prowadzenia takiej działalności:

−

wybranej jednostce certyfikującej,

−

wojewódzkiemu inspektoratowi jakości handlowej artykułów rolno spożywczych
(WIJHAR

–

S).

Przestawianie gospodarstwa w zakresie chowu zwierząt

Aby można było rozpocząć gospodarowanie ekologiczne konieczne jest przygotowanie

gospodarstwa do tego rodzaju funkcjonowania. Czas potrzebny na takie przygotowanie
nazywa się okresem przestawiania. Kryteria rolnictwa ekologicznego na przestawienie całego
gospodarstwa ustalają okres 2 lat. Jednak gospodarstwa prowadzące wieloletnie uprawy –
z wyjątkiem pastwisk

–

stosuje 3-letni okres przestawiania. W indywidualnych przypadkach

jest możliwość skrócenia okresu przestawiania. Jako początek okresu przestawiania
gospodarstwa przyjmuje się datę złożenia wniosku przez rolnika w odpowiedniej jednostce
certyfikującej i zgłoszenie. Wojewódzkiemu Inspektoratowi Jakości Handlowej Artykułów
Rolno

Spożywczych. W produkcji zwierzęcej, w sytuacjach zakupu zwierząt do gospodarstwa

stosuje się indywidualne okresy przestawiania, wynoszące odpowiednio:

−

dla bydła i koniowatych – 12 miesięcy,

−

dla trzody chlewnej i małych przeżuwaczy – 6 miesięcy,

−

dla zwierząt produkujących mleko – 6 miesięcy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dla drobiu na ubój – 10 tygodni,

−

dla drobiu produkującego jaja – 6 tygodni.

Wprowadzenie nowych zwierząt z zakupu rolnik musi uzgodnić z jednostką certyfikującą
i uzyskać jej pozwolenie. Aby więc produkty ekologiczne zwierzęce mogły być wprowadzone
na rynek, najpierw powierzchnia paszowa powinna zostać przestawiona na gospodarowanie
ekologiczne, a następnie odpowiednio długo powinny z niej korzystać zwierzęta. Możliwe jest
jednoczesne rozpoczęcie przestawiania dla powierzchni paszowej i zwierząt.

Różnice pomiędzy gospodarstwem ekologicznym i konwencjonalnych

Gospodarstwa ekologiczne i konwencjonalne również w zakresie produkcji zwierzęcej

znacznie różnią się między sobą. Zasadnicze różnice obrazuje poniższa tabela.

Tabela 3. Rolnictwo ekologiczne i konwencjonalne – porównanie zasadniczych założeń [opracowanie własne]

Cecha systemu

rolnictwa

Gospodarstwo konwencjonalne

Gospodarstwo ekologiczne

Znaczenie
utrzymywania
zwierząt
w gospodarstwie

Osiągnięcie możliwie najwyższego
zysku

Obecność zwierząt:
jest konieczna dla zamknięcia obiegu
składników pokarmowych
przyczynia się do utrzymywania uprawy roślin
motylkowatych, ułatwia konstruowanie
właściwych płodozmianów, zwiększa
aktywność biologiczną gleby

Metody i warunki
chowu

Zaspokajanie potrzeb zwierząt,
które służą wzrostowi ich
wydajności

Potrzeby zwierząt traktuje kompleksowo i dąży
do zaspokajania wszystkich

Dobór materiału
hodowlanego (rasy,
odmiany)

Dobór materiału hodowlanego
podporządkowany jest
maksymalizacji wydajności

Materiał hodowlany dostosowywany jest do
warunków środowiska lokalnego:
Rasy i odmiany lokalne
Ich cechy pozwalają na pozytywne interakcje
ze środowiskiem naturalnym

Jakość surowca

Jest wypadkową zastosowanego
sposobu żywienia i warunków
utrzymania

Jest wysoka ze względu na stosowanie
wysokiej jakości pasz oraz uwzględniania
dbałości o stan środowiska, w którym
zwierzęta rosną i produkują

Znakowanie
produktów

Znaczna większość produktów
pochodzi z anonimowego źródła,
nie są znakowane identyfikatorem
producenta

Pełna identyfikowalność źródła pochodzenia
produktu Jest obowiązek znakowania
wszystkich produktów

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie warunki w odniesieniu do produkcji zwierzęcej musi spełnić gospodarstwo, aby
mogło być uznane gospodarstwem ekologicznym?

Co to jest okres przestawiania i ile powinien trwać?

Dlaczego w gospodarstwie ekologicznym konieczne jest zachowanie równowagi
paszowo

nawozowej?

Jakie są kryteria wyboru zwierząt dla gospodarstwa ekologicznego?

Jakie różnice występują pomiędzy konwencjonalną i ekologiczną produkcja zwierzęcą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń uwarunkowania rolnictwa ekologicznego jako systemu gospodarowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego w odniesieniu do warunków
przyrodniczych:

−

stan środowiska naturalnego,

−

wymagania dla ekosystemu,

−

warunki klimatyczne,

−

utrwalone tradycje w zakresie kultury rolnej, zwłaszcza w odniesieniu do zwierząt
gospodarskich,

przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego w odniesieniu do warunków
ekonomicznych i rynku:

−

kryteria dotyczące wydajności zwierząt,

−

kryteria dotyczące intensywności eksploatacji zwierząt,

−

kryteria i zasady znakowania produktów,

−

kryteria dotyczące okresów przestawiania,

przeanalizować możliwości wsparcia zewnętrznego ekologicznej produkcji zwierzęcej,

wskazać przynajmniej 4 przykłady korzystnych możliwości jakie stwarza prowadzenie
ekologicznej produkcji zwierzęcej i tyle samo zagrożeń,

sprawdzić, którą listę będzie Ci łatwiej rozszerzać.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

kryteria rolnictwa ekologicznego.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać, określić i odszukać przepisy prawne regulujące zasady
rolnictwa ekologicznego?

określić wymagania dotyczące chowu zwierząt w gospodarstwie
ekologicznym.?

wskazać kryteria przestawiania gospodarstwa na metody ekologiczne
w odniesieniu do chowu zwierząt?

ocenić możliwości ekosystemu w odniesieniu do zwierzęcej
produkcji ekologicznej?

określić kryteria doboru zwierząt odpowiednio do warunków
gospodarstwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Planowanie ekologicznej produkcji zwierzęcej
w gospodarstwie

4.2.1.

Materiał nauczania

Planowanie kierunku ekologicznej produkcji zwierzęcej

Zanim gospodarstwo ekologiczne rozpocznie produkcję, konieczne jest dokonanie kilku

podstawowych wyborów. Jednym z warunków jest posiadanie zwierząt o odpowiednim
zespole cech hodowlanych. Pod względem genetycznym, muszą one charakteryzować się nie
tylko cechami gwarantującymi odpowiednią jakość produktów czy plenność. Muszą także
zapewnić dobre przyrosty i wykorzystanie paszy w specyficznym środowisku chowu
ekologicznego, a więc przy mniejszej o ok. 20% koncentracji składników pokarmowych.
Muszą również dobrze reagować na surowsze warunki środowiska. Dobór odpowiedniego
genotypu ma pierwszorzędne znaczenie dla efektywności chowu. Samice winny cechować się
jednocześnie odpowiednim behawiorem (cechami związanymi z

zachowaniem) oraz

produkować potomstwo o wysokiej jakości tusz. Z kolei samce przekazujące przydatne
w systemie otwartym cechy, często nie nadają się do krycia naturalnego i źle dostosowują się
do samego systemu. Każdy gatunek powinien mieć zagwarantowany dostęp do elementów
swego pierwotnego środowiska. Zatem bydło, kozy i owce do paszy objętościowej, pastwisk,
świnie do rycia, drób wodny do wody, a pozostały do grzęd. Przy wyborze rasy zwierząt dla
gospodarstwa ekologicznego należy brać pod uwagę również takie cechy jak:

−

długowieczność zwierząt,

−

ich płodność,

−

czas użytkowania,

−

odporność na pasożyty,

−

odporność na choroby zakaźne,

−

łatwość porodów,

−

wydajność,

−

tempo brakowania,

−

właściwości technologiczne uzyskiwanych produktów.

Dobór gatunku, rasy i pochodzenie zwierząt

Dokonując wyboru jako gatunku bydła i określając kierunek produkcji należy rozważyć

wykorzystanie następujących ras.
Rasy holsztyńsko

fryzyjskiej (hf) – odmiany czarno

biała i czerwono

biała, mogą być

hodowane w

gospodarstwach ekologicznych posiadających pasze objętościowe dobrej

jakości wysokiej wartości pokarmowej. Możliwe jest wtedy uzyskanie od krów tej rasy
wydajności 5500

–

6000 kg mleka w ciągu roku.

Odmiana czerwono

biała jest dobrze przystosowana do utrzymania w warunkach gospodarstw

dysponujących trwałymi użytkami zielonymi.
Rasa simentalska

–

typ użytkowy mięsno

mleczny dużego kalibru, o bardzo dobrym

umięśnieniu, wydajności mleka 4000

–

5000 kg rocznie, 4,2% tłuszczu, 3,5% białka. Masa

ciała dorosłych krów wynosi 675 kg a wysokość w kłębie 136cm. Charakteryzuje się
odpornością na choroby, długowiecznością i zdrowotnością wymienia.
Rasa polska czerwona (pc) – zaliczana jest do bydła prymitywnego, prezentuje typ użytkowy
mleczno

mięsny o wydajności około 4000 kg mleka i zawartości 4,5% tłuszczu i 3,6% białka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Masa ciała dorosłej krowy wynosi około 500 kg, a wysokość w kłębie 126 cm. Bydło to
cechuje się długowiecznością, odpornością na choroby, dobrym wykorzystaniem paszy i dobrą
płodnością. Bydło pc może być użytkowane w trudnych warunkach środowiskowych przy
minimalnym zużyciu pasz treściwych.
Rasa Jersey

–

jest przedstawicielem typu jednostronnie mlecznego, dorosłe krowy ważą

około 370 kg i mają 120 cm wysokości w kłębie. Roczna wydajność mleka sięga 500 kg,
przy zawartości 6,2% tłuszczu, 4,0% białka oraz wysokiej zawartości suchej masy.
Charakteryzuje się zdolnością do pobierania i

wykorzystywania dużych ilości pasz

objętościowych.
Rasa Montbeliarde

–

jest kombinowanym typem mleczno-mięsnym, charakteryzuje się

wysoką wydajnością mleka (6000

–

7500 kg w

305

dniowej laktacji), regularnymi

wycieleniami, wysoką płodnością, długowiecznością, prawidłową budową wymienia
i kończyn. Do najważniejszych ras bydła przydatnego do użytkowania mięsnego w warunkach
produkcji ekologicznej można zaliczyć rasy: Simentalską, Charolaise, Limousine, Blonde
d.Aquitaine, Hereforfd, Aberden Angus, Piemontese i Salers. Rasy te tolerują trudniejsze
warunki utrzymania. Dobrze wykorzystują pastwisko.

Decydując się na wybór owiec trzeba pamiętać, że w gospodarstwach ekologicznych

zaleca się wykorzystywać lokalne owce długowełniste (np. polska owca pogórza), a w drugiej
kolejności. nizinne (rasy te są mniej odporne). Dla gospodarstw ekologicznych można
również polecić mieszańce maciorek tych ras z trykami ras mięsnych. Dzięki udziałowi krwi
rasy mięsnej uzyskuje się poprawę cech tucznych i rzeźnych jagniąt.
Polska owca górska jest rasą występującą powszechnie na terenach gór i pogórza. Są to owce
niezwykle odporne i mało wymagające, a tym samym optymalnie dostosowane do chowu
w gospodarstwie ekologicznym. Polska owca górska to rasa późno dojrzewającą (18 miesięcy;
całkowity rozwój

–

3,5 roku) charakteryzująca się sezonowością rozrodu. Rasa ta odznacza się

mleczno

wełnistym kierunkiem użytkowania. Jej wełna, kwalifikuje się przede wszystkim do

wyrobu dywanów, tkanin artystycznych i ludowych. Ma ona słabo wykształcone cechy
mięsności, co czyni tę owcę mało przydatną do tuczu. Owce

–

matki charakteryzują się niską

plennością, wynoszącą 1,2 jagnięcia w miocie. Niska jest jej mleczność, wynosząca 50

–

60 l

mleka. Korzystniejsze parametry produkcyjne i reprodukcyjne pogłowia można uzyskać
wykorzystując w gospodarstwie ekologicznym mieszańce po matkach rasy polska owca
górska i trykach rasy wschodniofryzyjskiej.
Owca wschodniofryzyjska odznacza się wysoką, kształtującą się na poziomie 350

–

400

litrów, wydajnością mleczną oraz wczesną dojrzałością rozpłodową. Zarówno pod względem
plenności (około 200%), jak i masy ciała (tryk: 100

–

120 kg, maciorka: 65

–

80 kg) przewyższa

polską owcę górską. Jednak rasę tę cechuje mniejsza odporność na warunki środowiskowe,
przez co może być użytkowana w regionach o łagodniejszym klimacie. Mieszańce pierwszego
pokolenia charakteryzuje szybkie tempo wzrostu (przyrosty dzienne przekraczające 300 g)
osiągając w wieku 7 miesięcy masę ciała dorosłych tryków polskiej owcy górskiej. Plenność
kształtuje się na poziomie około 150%, a masa ciała potomstwa jest wyższa średnio o 10 kg
(20%) w porównaniu z polską owcą górską. Maciorki mieszańce można kryć w pierwszym
roku życia uzyskując ponad 80% skuteczność. Należy podkreślić, że użytkowanie mleczne
mieszańców zapewnia wystarczającą ilość mleka, jako surowca do przerobu na markowe
produkty

–

oscypek i bundz. Alternatywę dla przedstawionego powyżej schematu może

stanowić chów w gospodarstwie ekologicznym mieszańców importowanych alpejskich ras
owiec Bergschaf (rasa plenna, importowana z Austrii) i Weisse Alpenschaf (rasa mięsna,
importowana ze Szwajcarii) z rodzimą polską owcą górską.

Obydwie rasy charakteryzuje odporność na trudne warunki środowiskowe (wypas

powyżej górnej granicy lasów, do wysokości 3000 m n.p.m.) i predyspozycje do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ekstensywnego tuczu pastwiskowego (bez dokarmiania paszami treściwymi). Bergschaf
i Weisse Alpenschaf są zwierzętami niepłochliwymi, wykazującymi duży instynkt stadny, co
ułatwia wypas. Kocą się stosunkowo łatwo i tylko w nielicznych przypadkach konieczna jest
ingerencja człowieka.

Jedną z najstarszych i najliczniejszych, polskich ras jest wrzosówka. Rodzimym terenem

jej bytowania są północno

wschodnie kresy Polski, a obecnie rejon Polesia. Jest to owca

w typie kożuchowo

plennym. Bardzo łatwo przystosowuje się do zróżnicowanych warunków

klimatyczno

środowiskowych, będąc rasą bardzo mało wymagającą pod względem warunków

chowu i żywienia. Charakteryzuje się dużą witalnością i odpornością na choroby. Jest rasą
wcześnie dojrzewającą płciowo (około 7. miesiąca życia) i asezonalną. Przy jednym wykocie
w roku średnia plenność rasy jest wysoka i wynosi 140

–

200%, a przy dwóch wykotach w roku

osiąga niekiedy poziom 280%. Można stosować system 3 wykotów w ciągu 2 lat. Ze względu
na doskonały smak oraz bardzo specyficzny rodzaj mięsa (podobne do sarniny o ciemnym
odcieniu), małe, kilkunastokilogramowe jagnięta są bardzo chętnie skupowane jako materiał
rzeźny. Skóry pozyskiwane od wrzosówki są wysoko cenione. Najlepsze pochodzą od 6,5

–

7,5

–

miesięcznych tryczków. Jagnięta rodzą się czarne, a w późniejszym okresie rozpoczyna się

proces siwienia okrywy wełnistej. Zazwyczaj ma to miejsce w wieku 2

–

3 miesięcy i trwa do

–

9 miesiąca życia. Masa ciała dorosłych owiec matek: 35

–

40 kg, dorosłych tryków: 45

–

kg. Jedyną z ras mięsnych, którą można polecić do chowu w gospodarstwie ekologicznym jest
czarnogłówka. Owca odporna, o niezbyt wysokich wymaganiach żywieniowych. Jeżeli wybór
gatunku będzie dotyczył kóz to uzasadnione będzie przeanalizowanie poniższych ras.
Koza biała uszlachetniona

–

wywodzi się od kóz miejscowych uszlachetnianych kozłami

rasy saaneńskiej i białej szlachetnej niemieckiej. Produkcyjność kóz białych uszlachetnionych
jest dobra. średnia plenność

–

183%,średnia wydajność mleka

–

610 kg, średnia zawartość

białka

–

2,9%, średnia zawartość tłuszczu

–

3,7%.

Koza barwna uszlachetniona

–

jest to niewielka liczebnie populacja kóz, wywodząca się od

kóz miejscowych uszlachetnianych kozłami rasy barwnej alpejskiej. Typowym umaszczeniem
jest brązowe z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu i czarnymi końcami nóg oraz czarnym
zabarwieniem przy oczach i pysku. Sierść mają krótką, uszy stojące. Produkcja mleka jest na
dobrym poziomie

–

zbliżona do kóz białych uszlachetnionych, średnia plenność – 161%,

średnia wydajność mleka

–

629 kg, średnia zawartość białka

–

3,0%, średnia zawartość

tłuszczu

–

3,7%.

Saaneńska – rasa o szerokim oddziaływaniu na liczne rasy w świecie. Zwierzęta tej rasy
są dość wysokie smukłe i długie. Umaszczenie białe. Wydajność mleczna jest wysoka i waha
się od 600 do1200 kg. Rekordzistki kóz saaneńskich wyprodukowały około 1965 kg mleka
w ciągu jednej laktacji. Średnia plenność

–

152,2%, średnia wydajność mleczna

–

694 kg,

średnia zawartość białka

–

3,2%, średnia zawartość tłuszczu

–

3,3%.

Alpejska

–

jest to rasa średniej wielkości. Zwierzęta te bardzo dobrze aklimatyzują się

w różnych warunkach środowiskowych, włosy mają krótkie, umaszczenie od jasnopłowego
do ciemnobrunatnego z czarnymi końcówkami nóg, czarną pręgą wzdłuż kręgosłupa
i czarnym zabarwieniem przy oczach i pysku. Wydajność mleczna jest wysoka, zbliżona
do produkcyjności kóz saaneńskich. Średnia plenność

–

150,6%, średnia wydajność mleczna –

575,5 kg, średnia zawartość białka

–

3,3%, średnia zawartość tłuszczu

–

3,5%.

Reprezentantem kóz ogólnoużytkowych jest koza rasy anglo

nubijskiej. Rasa ta powstała

z krzyżowania kóz brytyjskich z

kozami egipskimi (nubijskimi). Cechuje się dobrą

wydajnością mleczną, a duże przyrosty dobowe tuczonych koźląt zapewniają opłacalność
produkcji koźlęciny.

Mięsne rasy kóz reprezentuje rasa burska. Wywodzi się ona z południowej Afryki.

Umaszczenie tej rasy jest charakterystyczne

–

głowa i szyja czerwono

ruda, a reszta ciała

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

biała. Uszy długie, obwisłe. W warunkach produkcyjnych można otrzymywać trzy koźlęta
w ciągu dwóch lat. Koźlęta przyrastają około 200 g dziennie.

W chowie drobnotowarowym występują też kozy bezrasowe, choć dobrze przystosowane

do istniejących warunków klimatycznych nie produkują dużej ilości mleka. Poprawić to
można kojarząc kozy miejscowe z

kozłami ras charakteryzujących się wysokimi

ustabilizowanymi cechami produkcyjnymi. Z

takich kojarzeń można otrzymać kozy

mieszańce o

walorach produkcyjnych podnoszących opłacalność chowu dobrze

przystosowanych do warunków klimatycznych naszego kraju.

W gospodarstwach ekologicznych mogą być również hodowane świnie. Jednak jest to

jeden z gatunków wymagających bardzo szczególnego traktowania, również pod względem
analizy cech materiału hodowlanego. Pod względem genetycznym, świnie do chowu
ekologicznego, muszą cechować się nie tylko odpowiednią jakością produktów czy
plennością. Muszą także zapewnić dobre przyrosty i wykorzystanie paszy w specyficznym
środowisku, a więc przy mniejszej koncentracji składników pokarmowych i surowszych
warunkach środowiska. Zgodnie z ogólną zasadą w chowie ekologicznym wykorzystywać
należy w pierwszej kolejności rasy i linie krajowe. Gwarantuje to lepsze dostosowanie
zwierząt do miejscowych warunków środowiskowych. Na szczególną uwagę zasługują przede
wszystkim rasy polska biała zwisłoucha, puławska, złotnicka pstra. Linie ojcowskie muszą
charakteryzować się odpowiednimi przyrostami dziennymi masy ciała, należytym
wykorzystaniem paszy oraz wysoką mięsnością. Linie matczyne winny cechować się
wysokimi przyrostami dziennymi masy ciała, odpowiednim wykorzystaniem paszy, dobrą
mięsnością, wysoką użytkowością rozpłodową oraz odpornością na stres. W tej chwili fermy
i

gospodarstwa ekologiczne skazane są na materiał hodowlany uzyskany dla potrzeb

intensywnego chowu.

Prowadząc dobór zwierząt do hodowli ekologicznej przyjąć należy pewne dodatkowe

założenia. Najważniejszą jest odporność na choroby i

wolność od niektórych

odziedziczalnych anomalii zdrowotnych (PSE, nagłe padnięcia, ronienia, trudne porody itp.).
Reproduktory stosowane w takiej hodowli powinny posiadać następujące cechy:

−

młode lochy powinny mieć kończyny silniejsze i być nieco wyższe niż zwierzęta dla
hodowli intensywnej, aby nie miały trudności w poruszaniu się w terenie,

−

lochy powinny mieć większą zdolność pobierania paszy w okresie laktacji i bardzo
dobrze rozwinięty instynkt macierzyński,

−

knury powinny być lekkie, mieć bardzo wysokie libido, niezbyt duże umięśnienie i mocne
kończyny tylne,

−

skóra reproduktorów powinna być pigmentowana, aby zmniejszyć ryzyko oparzeń
słonecznych w systemach otwartych i na wybiegach.

Dobór odpowiedniego genotypu świń do utrzymywania w

systemie otwartym, ma

pierwszorzędne znaczenie dla jego efektywności.

Do chowu w gospodarstwach ekologicznych dobrze nadaje się drób, a zwłaszcza kury.

ekologicznej produkcji jaj wylęgowych i

spożywczych można z powodzeniem

wykorzystywać rodzime rasy kur, tj. zielononóżka kuropatwiana i rasy pochodne,
tj. żółtonóżka kuropatwiana i Polbar. Rasy te są szczególnie dobrze przystosowane do
żerowania na wolnym wybiegu, mają atrakcyjne ubarwienie piór, charakteryzują się dobrą
zdrowotnością, smacznymi jajami i mięsem.
Zielononóżka kuropatwiana ma w 20 tygodniu masę ciała wynoszącą: kogut 1,7

–

2,2 kg,

kura 1,5

–

1,8 kg oraz daje rocznie 180

–

190 jaj w kremowej skorupie o masie 55

–

58 g.

Upierzenie koguta jest błyszczące, metaliczno-zielone a

kury koloru kuropatwianego

z grzbietem koloru beżowo-brązowego. Skóra ptaków jest ciemno zabarwiona, a cechą
charakterystyczną jest jasno-zielone ubarwienie skoków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W wyniku krzyżowania kur z kogutami rasy New Hempshire uzyskano żółtonóżkę

kuropatwianą, kurę nadającą się lepiej do chowu w

stadzie. Kogut o

piórach barwy

ciemnobrązowej, czarno-zielonej i rudo pomarańczowej ma przeciętną masę 2600 g. Kura
o grzbiecie barwy dropiatej, skrzydła barwy ciemno

brązowej, a skoki i skóra żółte. Masa

w 20 tygodniu wynosi przeciętnie u kogutów 1,8 kg, a u kur 1,6 kg przy nieśności 184 jaj
o skorupie kremowej i masie 56

–

60 g.

Kierując się potrzebą uzyskania piskląt o ubarwieniu puchu zależnym od płci w wyniku

krzyżowania kury Zielononóżka kuropatwiana z jastrzębiatym kogutem Plymouth Rock
uzyskano rasę Polbar. Dorosłe koguty i kury mają upierzenie jastrzębiaste, masa kur wynosi
1600

–

1700 g, jaja barwy kremowej znoszone w ilości 190

–

210 szt. o masie 56 g.

Do chowu w warunkach ekologicznych nadają się bardzo dobrze krajowe krzyżówki kur

ogólnoużytkowych (tzw. podwórkowych) typu Astra. Masa Astra W, kogutów i kur w 20
tygodniu życia wynosi odpowiednio 2,0

–

2,10 kg oraz 1,9 do 2,05 kg umożliwiając pozyskanie

250 jaj spożywczych.

Do grupy kur przydatnych w produkcji ekologicznej jaj wylęgowych i spożywczych

zalicza się także rasy będące wprawdzie obcego pochodzenia, ale tradycyjnie chowane
w gospodarstwach, takie jak karmazyn (Rhode Island Red), Sussex i Leghorn. Kury tych ras
znoszą rocznie, odpowiednio 170 do 190 jaj o masie 53

–

62 g.

W produkcji ekologicznych jaj spożywczych możliwe jest również wykorzystanie kur

z towarowych krzyżówek przeznaczonych do intensywnej produkcji nieśnej. Wymienione
wcześniej rasy Zielononóżka i żółtonóżka kuropatwiana oraz rasy przysposobione: karmazyn
(Rhode Island Red) i Sussex nadają się również do ekologicznej produkcji kurcząt rzeźnych.
Bardzo dobrze nadają się do tego celu mieszańce typu Astra (kura podwórkowa). Ptaki te
charakteryzują się umiarkowanym tempem wzrostu oraz odpornością na warunki utrzymania
i żywienia. W 20 tygodniu życia kurczęta kogutki ras rodzimych osiągają masę od 1,7 do
1,9 kg, kogutki Astra 2,0

–

2,1 kg, a kogutki karmazyny i rasy Sussex 2

–

2,2 kg. Kurki ras

rodzimych osiągają w tym okresie masę 1,6

–

1,8 kg, kurki Astra W 1,9

–

2,0 kg, kurki

karmazyny i rasy Sussex 1,6

–

1,7 kg.

Do ekologicznej produkcji mięsa nadają się także zagraniczne, towarowe krzyżówki typu

brojler, a w szczególności wolniej rosnące mieszańce przeznaczone do tego typu chowu.
W gospodarstwie ekologicznym możliwy jest też chów drobiu wodnego. Tym ptakom należy
jednak zapewnić możliwość korzystania ze zbiorników wodnych. Do chowu w warunkach
rolnictwa ekologicznego wskazywane są krajowe rasy gęsi. Gęsi pomorskie, kartuskie,
rypińskie, suwalskie, lubelskie, kieleckie i podkarpackie nie utraciły zdolności do
wysiadywania jaj. Cechuje je dobra żerność w warunkach naturalnych i odporność na
niekorzystne warunki środowiska. Gęsi wyróżnia bardzo dobre umięśnienie i małe
otłuszczenie tuszek. Posiadają dobrą jakość pierza i dużą ilość puchu w podskubie.

Aby w gospodarstwie ekologicznym znalazły się właściwe zwierzęta należy pamiętać,

że mogą one pochodzić z gospodarstw ekologicznych. Gdy gospodarstwo rozpoczyna chów
danego gatunku lub zakup ekologicznie utrzymywanych zwierząt nie jest możliwy
w wystarczającej ilości, dopuszcza się zakup z gospodarstw konwencjonalnych:

−

kurcząt z przeznaczeniem na nioski do wieku 18 tygodni,

−

piskląt mięsnych do 3-ciego dnia życia,

−

bydła do 6-go miesiąca, pod warunkiem, że zwierzęta były chowane w zgodzie
z kryteriami rolnictwa ekologicznego od chwili odstawienia,

−

jagniąt i koźląt do 45-go dnia życia, pod warunkiem, że były chowane w zgodzie
z kryteriami rolnictwa ekologicznego od chwili odstawienia,

−

prosiąt do wagi 25 kg i pod warunkiem, że

były chowane kryteriami

zgodzie

ekologicznego z kryteriami rolnictwa ekologicznego od chwili odsadzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zasady należy zachować dobierając rasy zwierząt do chowu w warunkach
gospodarstwa ekologicznego?

Jakie rasy bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz, i drobiu można polecić do chowu
w gospodarstwie ekologicznym?

Na jakich zasadach możliwy jest zakup zwierząt do gospodarstwa ekologicznego?

Jakie czynniki zdecydują o wyborze kierunku ekologicznej produkcji zwierzęcej
w gospodarstwie?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj najodpowiedniejszy kierunek lub kierunki produkcji zwierzęcej dla wybranego

gospodarstwa rolniczego w aspekcie zorganizowania tam produkcji ekologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować warunki przyrodnicze gospodarstwa:

−

stan środowiska naturalnego w okolicy, w której położone jest gospodarstwo,
szczególnie w aspekcie zagrożeń,

−

rodzaj gleb,

−

warunki klimatyczne,

−

utrwalone tradycje w zakresie kultury rolnej, zwłaszcza w odniesieniu do zwierząt
gospodarskich,

−

możliwości gospodarstwa w zakresie zapewnienia odpowiedniej ilości i rodzaju pasz,

−

możliwości gospodarstwa w zakresie zorganizowania wymaganych wybiegów.

przeanalizować warunki ekonomiczne gospodarstwa:

−

dostępność lub możliwość dostosowania budynków inwentarskich do wymagań
rolnictwa ekologicznego,

−

ocena kondycji finansowej gospodarstwa w aspekcie przetrwania okresu
przestawiania,

−

możliwości w zakresie zbytu produktów ekologicznych – dostępność rynku,

−

możliwości dotyczące wykorzystania własnej lub zatrudnienia siły roboczej,

−

możliwości dostosowania wyposażenia technicznego gospodarstwa do wymagań
rolnictwa ekologicznego,

przeanalizować możliwości zabezpieczenia technologicznego:

−

określenie odpowiedniego dla gospodarstwa profilu produkcji zwierzęcej i określenie
produktu (produktów),

−

wybór właściwych gatunków, ras i odmian zwierząt,

−

wybór odpowiedniego dla gospodarstwa systemu chowu,

−

wskazanie możliwości zbycia produktów.

wskazać najodpowiedniejszy/najodpowiedniejsze kierunki ekologicznej produkcji
zwierzęcej dla analizowanego gospodarstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

opis warunków przyrodniczych i technologicznych analizowanego gospodarstwa,

−

kryteria rolnictwa ekologicznego.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać ogólne zasady doboru zwierząt dla gospodarstwa
ekologicznego?

dobrać rasy odpowiednie dla gospodarstwa ekologicznego?

określić zasady i warunki zakupu zwierząt dla gospodarstwa
ekologicznego?

wskazać uwarunkowania, które należy przeanalizować dokonując
wyboru kierunku produkcji zwierzęcej dla gospodarstwa
ekologicznego?

wybrać najodpowiedniejszy kierunek produkcji zwierzęcej dla
gospodarstwa ekologicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Technologiczne podstawy ekologicznej produkcji zwierzęcej

4.3.1.

Materiał nauczania

Ogólne zasady utrzymania zwierząt w gospodarstwie ekologicznym

W gospodarstwie ekologicznym zaleca się utrzymywanie przynajmniej kilku gatunków

zwierząt gospodarskich. W takich warunkach łatwiej zachować równowagę
paszowo-nawozową i harmonijne funkcjonowanie gospodarstwa jako ekosystemu. Jednak
oprócz tych ewidentnych korzyści ekologicznych, stwarza to pewne problemy technologiczne
i ekonomiczne.  Do  utrzymania produkcji kilku gatunków zwierząt potrzebna jest większa
różnorodność  środków produkcji, bardziej zróżnicowane zaplecze w postaci budynków
inwentarskich i towarzyszących oraz większe zapotrzebowanie na pracę. Z drugiej strony
większa różnorodność produktów opuszcza gospodarstwo.

Rys. 1. Model obiegu materii w gospodarstwie ekologicznym [opracowanie własne]

W związku z tym, trzeba zauważyć, że z biologicznego punktu widzenia, wyprowadzanie
(sprzedaż) z gospodarstwa produktów zwierzęcych pozwala minimalizować wyprowadzanie
materii organicznej z ekosystemu i zachować jego wydolność, czyli stan równowagi w obiegu
materii. Oprócz właściwego materiału hodowlanego w gospodarstwie ekologicznym należy
zadbać o

zapewnienie odpowiedniego żywienia, utrzymania zwierząt, zastosowania

dozwolonych metod rozrodu, zapewnienia zdrowia zwierząt. Gospodarowanie ekologiczne
jest również podporządkowane regułom ekonomicznym. Zatem produkcja zwierzęcą musi
także dostarczać określonych dochodów. Należy więc zadbać o dostosowanie wielkości stad
do warunków gospodarstwa, ale i zapewnienia możliwie realnego poziomu dochodów.
Gospodarstwa takie, mogą korzystać ze zwiększonej pomocy zewnętrznej (dopłaty, programy
rolno-środowiskowe). Należy to również wziąć pod uwagę prowadząc ekologiczna produkcję
zwierzęcą.

Produkcja materii

organicznej zawartej

w produktach roślinnych

i paszach

Wyprowadzanie materii organicznej

z gospodarstwa w produktach

roślinnych

Wyprowadzanie materii

organicznej z produktami

zwierzęcymi

Wykorzystywanie produktów

roślinnych jako pasz dla zwierząt

Zagospodarowanie

odpadowej materii

organicznej do produkcji

nawozów

Dostarczanie materii
organicznej do gleby

Obieg materii

organicznej

w agroekosystemie

Zakup nawozów

mineralnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Dopuszczalna obsada zwierząt w gospodarstwie ekologicznym [opracowanie własne]

Gatunek i kategoria zwierząt

Dopuszczalna obsada [szt./ha/rok]

Koniowate powyżej 6 miesięcy

Cielęta

Inne bydło poniżej 1 roku

Byczki, buhaje wolce od 1 roku do 2 lat

3,3

Jałówki od 1 roku do 2 lat

3,3

Byczki, buhaje wolce od 2 lat i starsze

Jałówki do hodowli

2,5

Jałówki na mięso 2,5
Krowy mleczne

Krowy mleczne wycofane ze stada

Inne krowy

2,5

Króliki płci żeńskiej do hodowli

100

Owce

13,3

Kozy

13,3

Prosięta 74
Maciory hodowlane

6,5

Trzoda chlewna na tucz

Inna trzoda chlewna

Kurczaki mięsne 580
Kury nioski

230

W tym opracowaniu znajdziesz, istotne technologicznie informacje dotyczące produkcji

zwierzęcej w odniesieniu do bydła w aspekcie produkcji mleka, trzody chlewnej w aspekcie
produkcji żywca wieprzowego i kur w aspekcie produkcji jaj. Wiadomości dotyczących
szczegółowych rozwiązań technologicznych innych gatunków zwierząt należy szukać,
korzystając z innych źródeł.

Pozyskiwanie surowców zwierzęcych i metody ich przetwarzania

Pozyskiwanie produktów zwierzęcych musi odbywać się z zachowaniem zasad

stanowiących wymagania dla rolnictwa ekologicznego. Zatem istotne jest ubijanie zwierząt,
które osiągnęły określony wiek. Poniższa tabela informuje o wymaganiach dotyczących
minimalnego wieku zwierząt podczas uboju.

Tabela 5. Minimalny wiek zwierząt mięsnych podczas uboju [opracowanie własne]

Kategoria zwierząt

Minimalny wiek podczas

uboju (dni)

Kurczęta

Kapłony

150

Kaczki pekińskie 49
Kaczki piżmowe – samice

Kaczki piżmowe – samce

Kaczki mulard

Perliczki

Indyki i gęsi

140

Uboju zwierząt dokonuje się zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. Ważne jest to aby

zadbać o zaoszczędzenie zwierzętom fizycznego cierpienia związanego z zastosowaną metodą
uboju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rolnictwo ekologiczne w

krajach Unii Europejskiej zostało uregulowane

Rozporządzeniem Rady Ministerialnej Wspólnoty Europejskiej Nr 2092/91 z 24 czerwca
1991 r. ogłoszonym w

oficjalnym dzienniku Nr L–198/9 w

dniu 22 lipca 1991 r.

Rozporządzenie to obowiązuje także w naszym kraju. Zostało wprowadzone w nasz system
prawny ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. [Dz.U. nr 93, poz. 898].

Rozporządzenie 2092/91 dotyczy ekologicznej produkcji rolnej i przetwórstwa artykułów

spożywczych. Artykuł 2 podaje, że dla potrzeb określenia produktu wytworzonego zgodnie
z zasadami rozporządzenia 2092/91 zastrzeżona zostaje w Polsce nazwa systemu: rolnictwo
ekologiczne. Także produkty spożywcze oznakowane przymiotnikiem ekologiczne odnoszą
się wyłącznie do wytworzonych zgodnie z rozporządzeniem 2092/91.

Rozporządzenie definiuje przetworzony produkt ekologiczny. Stwierdza się, że za

wieloskładnikowy produkt ekologiczny uznaje się tylko taki, który zawiera co najmniej 95%
składników pochodzenia rolniczego, wytworzonych według zasad rolnictwa ekologicznego.
Pozostałe 5% składników pochodzenia rolniczego może być nie ekologiczne, jeżeli
wymieniono je na liście załącznika VI, rozdział C. Zawartość procentowa odnosi się do
produktów rolniczych, w przeliczeniu na powietrznie suchą masę. Z tego zapisu wynika,
że jeżeli produkt zawiera mniej niż 95% składników rolniczych, wytworzonych ekologicznie,
to nie można go nazwać produktem ekologicznym. W przetworzonym produkcie
ekologicznym mogą znaleźć się dodatki, nie będące produktami rolniczymi, ale jedynie
wymienione w załączniku VI, rozdział A.

W trakcie przetwarzania mogą zostać użyte w procesie technologicznym substancje,

wymienione w załączniku VI, rozdział B, nie wchodzące w końcowy skład produktu.
Zabrania się promieniowania jonizującego w obróbce produktu ekologicznego lub składników
wchodzących w skład przetworzonego produktu oraz używania jakichkolwiek substancji
pochodzących z organizmów modyfikowanych genetycznie.

Produkcja ekologicznego produktu spożywczego musi podlegać kontroli upoważnionej

jednostki certyfikującej. Rozporządzenie 2092/91 wyklucza sprzedaż produktów
ekologicznych, bez potwierdzenia nadanego przez jednostkę certyfikującą. Jeżeli producent
spełnia wymogi rozporządzenia ale nie zostanie poddany kontroli upoważnionej jednostki, to
nie może wprowadzać do obrotu, wytworzonych przez siebie ekologicznych produktów.

Jakość żywności ekologicznej jest potwierdzana przez producenta i

organizację

kontrolującą proces produkcji. Rozporządzenie 2092/91 kładzie duży nacisk na system
kontroli, przenosząc odpowiedzialność za wiarygodność ekologicznego produktu na dwie
strony producenta i jednostkę kontrolującą. Całość procesu produkcyjnego podlega ocenie
jednostki kontrolującej. Właściciel zakładu przetwórczego podejmujący decyzję
o przetwarzaniu surowców ekologicznych, zgłasza się do jednostki kontrolującej, dostarczając
dokumenty potrzebne do oceny zakładu i procesu przetwórstwa. Wstępna dokumentacja
obejmuje:
1)

pełny opis zakładu, z podaniem:

−

obiektów używanych do przyjmowania surowca,

−

linii technologicznych służących przetwarzaniu surowców ekologicznych,

−

pomieszczeń do pakowania przetworzonych produktów ekologicznych,

−

magazynów do przechowywania gotowych produktów,

−

jeżeli surowiec nie jest przetwarzany w jednym zakładzie, to do opisu zakładu
dołącza się opis sposobu transportu pomiędzy obiektami, biorącymi udział
w procesie przetwórstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wstępna dokumentacja zawiera także:

−

opis procesu przetwarzania, zgodny z wymogami przetwórstwa ekologicznego,

−

źródła pozyskiwania surowców ekologicznych,

−

dodatki biorące udział w procesach przetwórczych,

−

opakowania produktów ekologicznych.

Na podstawie dostarczonych dokumentów jednostka kontrolna przeprowadza wstępną
kontrolę. Jeżeli jednostka kontrolna zaakceptuje obiekty i procesy technologiczne oraz
zatwierdzi nabór surowców ekologicznych, to właściciel przetwórni uzyskuje certyfikat
i może z dniem jego dostarczenia, zacząć przetwórstwo produktów ekologicznych.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zasady należy zachować aby zabezpieczyć równowagę paszowo-nawozową
w gospodarstwie?

Jakie normy obsady zwierząt należy zachować w gospodarstwie ekologicznym?

W jaki sposób należy zadbać o utrzymanie dobrego stanu zdrowia zwierząt hodowanych
w gospodarstwie ekologicznym?

Na jakich warunkach można prowadzić antybiotyczne leczenie zwierząt?

Jakie zasady należy zachować w sytuacji szczepienia zwierząt w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady należy zachować podczas uboju zwierząt?

Jakie metody mogą być wykorzystywane w przetwórstwie surowców pochodzących
z gospodarstw ekologicznych?

Jakie substancje celowo dodawane do żywności można stosować w ekologicznym jej
przetwarzaniu?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj uwarunkowania ekologicznej produkcji rolniczej i określ, z którymi

produktami z gospodarstwa ekologicznego wyprowadzana jest największą ilość materii
organicznej. Zaproponuj w punktach, w jaki sposób najbardziej racjonalnie gospodarować
materią organiczną w ekogospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować rys. 1 z podrozdziału 4.3.1 z poradnika dla ucznia i informacje na temat
zachowania równowagi paszowo nawozowej w gospodarstwie,

określić jakie produkty mogą być sprzedawane z gospodarstwa i jaką mogą stanowić
masę,

porównać masy sprzedawanych z gospodarstwa produktów roślinnych i zwierzęcych,

określić szacunkowo posługując się ogólnymi wskaźnikami ilość odchodów zwierzęcych,

wykonać uproszczony bilans masy wyprowadzanej z gospodarstwa materii organicznej
z produktami tylko roślinnymi i tylko zwierzęcymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

lub kalkulator,

−

tabela przeliczania sztuk fizycznych zwierząt na DJP.

Ćwiczenie 2
Określ następujące pojęcia:

−

produkt ekologiczny,

−

przetworzony produkt ekologiczny,

−

kryteria wyboru metod przetwarzania produktów ekologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać opracowanie w tabeli zgodnie z wzorem:

Definicja pojęcia lub opis określenia

Źródło regulacji formalnej (prawnej)

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

kryteria rolnictwa ekologicznego.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

ocenić gospodarstwo w kontekście zachowania zasad równowagi
paszowo nawozowej?

dobrać odpowiednią obsadę zwierząt dla gospodarstwa
ekologicznego?

określić zasady i warunki utrzymania dobrego stanu zdrowia zwierząt
w gospodarstwie ekologicznym?

wskazać uwarunkowania, które należy zachować decydując się na
konwencjonalne leczenie zwierząt w ekogospodarstwie?

wskazać wiek i warunki uboju zwierząt rzeźnych zgodnie z regułami
rolnictwa ekologicznego?

określić warunki formalne dla przetwarzania surowców
ekologicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4 Technologia produkcji mleka w gospodarstwie ekologicznym

4.4.1

Materiał nauczania

Utrzymanie bydła, zwłaszcza mlecznego, jest jednym z ważniejszych czynników

zachowania równowagi ekologicznej w gospodarstwie. Stąd obecność krów mlecznych
w ekogospodarstwie jest bardzo pożądana. Aby produkcja mleka była opłacalna i stała się
źródłem utrzymania musi być prowadzona na odpowiednią skalę:

−

minimalna wielkość stada krów mlecznych powinna wynosić od około 15 do 30 krów
w zależności od wydajności jednostkowej,

−

w warunkach produkcji ekologicznej optymalne jest utrzymywanie krów o wydajności
w granicach 5000–6000 kg mleka rocznie.
Aby zaplanować odpowiednią liczbę stanowisk dla zwierząt w poszczególnych

kategoriach, niezbędne jest sporządzenie przez hodowcę rocznego obrotu stada. Istotny wpływ
na efekty chowu bydła w gospodarstwie ekologicznym mają czynniki wpływające na
wydajność rozrodczą krów. Pomyślny rozród krów jest głównym wyznacznikiem opłacalności
produkcji w stadach bydła mlecznego. Ważna jest tu znajomość zmian, jakie zachodzą
w organizmie krowy w okresie międzywycieleniowym.

U krów, które we wczesnym okresie laktacji spożywają niewystarczającą ilość paszy

(suchej masy) dochodzi do zmniejszenia wydajności mleka, opóźnienia wystąpienia pierwszej
owulacji i pierwszej rui po porodzie oraz obniżenia płodności. Krowy o większym apetycie,
które wyróżniają się większym pobraniem suchej masy:

−

wcześniej wychodzą z deficytu energetycznego,

−

produkują więcej mleka,

−

mają mniejsze straty masy ciała,

−

wcześniej rozpoczynają owulację po porodzie.

Znajomość i zapobieganie czynnikom wpływającym ujemnie na rozrodczość może być

ważnym elementem poprawy efektów ekonomicznych gospodarstwa ekologicznego.

Wydajność mleczna i rozrodcza krów zależy również od komfortu bytowania zwierząt

określanego jako dobrostan. Aby zapewnić odpowiedni komfort bytowania należy zadbać
o to, żeby krowy podczas jedzenia i doju mogły zająć wygodną pozycję stojąca, natomiast
podczas przeżuwania i odpoczynku mogły wygodnie leżeć.

Jakość i funkcjonalność pomieszczeń oraz higieniczne warunki utrzymania wywierają

duży wpływ na zdrowie i uzyskiwane wyniki produkcyjne. W powietrzu pomieszczeń dla
bydła nie powinny znajdować się nadmierne zanieczyszczenia chemiczne, których źródłem są
zwierzęta i ich odchody, pasze oraz związane z tym różne procesy biochemiczne. Wartości
tych zanieczyszczeń nie powinny przekraczać poziomów zamieszczonych w kryteriach.

Dój stanowi bardzo ważną czynność w obsłudze krów mlecznych. Przypada na niego

około 50% ogólnych nakładów pracy w oborze, a sposób przeprowadzenia wpływa na ilość
i jakość pozyskiwanego mleka oraz stan zdrowotny wymienia. Od prawidłowego wykonania
doju w dużym stopniu zależy wydajność krowy, zdrowotność wymienia i jakość higieniczna
udojonego mleka.

W ekologicznym chowie bydła mlecznego bardzo duże znaczenie hodowlane

i ekonomiczne ma profilaktyka. W hodowli ekologicznej można zapobiegać chorobom za
pomocą zabiegów prowadzonych przez stosowanie preparatów homeopatycznych w okresie
ciąży. Także niektóre preparaty pochodzenia roślinnego mają działanie przeciwzapalne.
Pobudzają one intensywne wydzielanie śluzu potrzebnego do wytworzenia mechanizmów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obronnych organizmu przed wnikaniem czynników chorobotwórczych powodujących
zakażania i infekcje np. preparat Radivet oraz wyciągi z korzeni i bulw niektórych roślin.

Przy zalecanym (w ekologicznym chowie bydła mlecznego) alkierzowo-pastwiskowym

systemie utrzymania zwierząt, wzrost racic jest szybszy niż ich ścieranie. Aby temu
przeciwdziałać należy zwracać uwagę na pielęgnowanie racic i ich regularne przycinanie dwa
razy do roku (przed i po okresie pastwiskowym). U młodego bydła, pierwszy raz należy
dokonać korekcji racic w wieku 6–9 miesięcy.
Budynek inwentarski w gospodarstwie ekologicznym ma zapewnić zwierzętom odpowiedni
komfort bytowania (dobrostan), czyli warunki umożliwiające im harmonijny rozwój
(eliminujący stres, ból i uszkodzenia ciała) bez szkody dla środowiska naturalnego.
W zdecydowanej większości gospodarstw, preferowane jest utrzymanie na ściółce. Według
najnowszych przepisów Unii Europejskiej, ekologiczna produkcja mleka wymaga
wolnostanowiskowego utrzymania bydła. W świetle tych przepisów, aby gospodarstwo można
było uznać za produkujące metodami ekologicznymi, konieczne jest więc przejście
z utrzymania uwięziowego na

wolnostanowiskowe oraz z

bezściołowego na

ściołowe.

W budynkach już istniejących prawo unijne przewiduje okres przejściowy, w którym
dopuszczalne będzie utrzymanie była na uwięzi, do 31 grudnia 2010 r.

Utrzymanie wolnostanowiskowe ma wiele zalet w porównaniu z utrzymaniem na uwięzi.

Pierwsza i najważniejsza to zapewnienie komfortowych warunków bytowania zwierząt
odpowiadających ich naturalnym potrzebom, a przede wszystkim swobody poruszania się,
będącej jednym z podstawowych warunków komfortu bytowania i zdrowia. Młodzież
hodowlaną zalecane jest utrzymywać w budynkach półotwartych. Zalecane pomieszczenia dla
młodzieży hodowlanej:

−

klatki indywidualne,

−

klatki indywidualne i grupowe,

kojce grupowe:

−

z głęboką ściółką,

−

z pochyłymi podłogami,

−

z boksami legowiskowymi.

Krowy w gospodarstwie ekologicznym powinny być utrzymywane wolnostanowiskowo.
Obory wolnostanowiskowe, ze względu na rodzaj i sposób usytuowania legowiska
w budynku, można podzielić na:

−

obory boksowe,

−

obory kombiboksowe,

−

obory z głęboką ściółką,

−

obory z pochyłą podłogą.
Spośród wymienionych rodzajów obór wolnostanowiskowych najlepszym rozwiązaniem

dla krów wysokowydajnych, są obory boksowe.

W chowie krów w oborze uwięziowej jednym z najważniejszych problemów jest

dobranie właściwych wymiarów stanowisk.

Tabela 6. Minimalne wymiary stanowisk krótkich według norm CIGR (1994) dla krów ras mlecznych

[opracowanie własne]

Masa ciała

(kg)

Długość tułowia

(cm)

Wysokość w kłębie

(cm)

Długość legowiska

(cm)

Szerokość

legowiska (cm)

550 161 135 178 116
650 169 139 186 120
750 175 142 191 122

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwa konstrukcja stanowiska daje zwierzęciu możliwość nieograniczonego dostępu do
paszy i wody, a jednocześnie sprzyja utrzymaniu czystości na stanowisku.
Mikroklimat budynku współtworzy warunki bytowania zwierząt wpływające bezpośrednio
na ich zdrowie i samopoczucie, a tym samym na produkcyjność. Przydatność budynku pod
względem warunków mikroklimatycznych określają głównie dwa parametry tj. temperatura
i wilgotność powietrza. Temperatura i wilgotność względna powietrza w

budynkach

inwentarskich zależy od kategorii i wieku zwierząt. Ruch powietrza w oborze powstaje na
skutek działania wentylacji oraz jego przepływu przez otwarte wrota i okna (przeciągi), co jest
związane z nasileniem wiatru na zewnątrz. W budynkach inwentarskich należy również brać
pod uwagę prędkość ruchu powietrza, koncentrację szkodliwych domieszek gazowych,
oświetlenie i natężenie hałasu.

Tabela 7.Temperatura i wilgotność względna powietrza w budynkach dla bydła [opracowanie własne]

Temperatura (

Kategoria zwierząt

minimalna optymalna

Wilgotność względna w%

optymalna

Krowy w oborze

8–16

60–80

Krowy w porodówce

16–20

60–80

Cielęta w profilaktorium

16–20

60–80

Cielęta do 3 miesięcy 8

12–20

60–80

Cielęta powyżej 3 miesięcy 6

12–16

60–80

Jałówki 6

10–18

60–80

Zadaniem wentylacji jest usuniecie na zewnątrz zużytego powietrza (w tym pary wodnej,

szkodliwych gazów), a w lecie także nadmiaru ciepła i doprowadzenie świeżego powietrza.
Wymiana powietrza powiązana jest ściśle z utrzymaniem odpowiedniej temperatury
i wilgotności w oborze.

Tabela 8. Wymiana powietrza [opracowanie własne]

Wymiana powietrza (m

/1szt./h)

Kategoria zwierząt

Okres zimowy

Okres letni

Krowy 90

350–400

Cielęta w wieku do 2 tygodni

Cielęta w wieku powyżej 2 tygodni do 6 miesięcy 30

90–120

Jałówki i młode bydło opasowe do 18 miesięcy 60

250

Jałówki w wieku 18 miesięcy 70

280–300

Wyróżnia się dwa systemy wentylacji:

−

grawitacyjną (naturalna),

−

mechaniczną (wymuszona).
W budynkach inwentarskich dla bydła stosuje się przeważnie wentylację grawitacyjną

tańszą i bardziej trwałą niż mechaniczna (szybka korozja i niszczenie elementów metalowych
na skutek działania agresywnego środowiska wnętrza budynku).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bardzo ważna jest znajomość zaleceń dotyczących budowy ścian i podłóg

w pomieszczeniach inwentarskich. Ściany powinny być odporne na oddziaływanie środowiska
wnętrza budynku o dużej wilgotności, a także na zawilgocenie spowodowane kondensacją
pary wodnej. Przy doborze materiałów do ścian murowanych należy zwrócić uwagę na ich
izolacyjność termiczną. Stosowane są też ściany ze stalowych blach fałdowanych i roletowe,
zwane też kurtynowymi. W gospodarstwach ekologicznych jednak najbardziej wskazane jest
wykorzystywanie budynków drewnianych. Znanych jest wiele dobrych przykładów obór
wolnostanowiskowych, gdzie krowy utrzymywane są na głębokiej ściółce, a ściany i stropy są
drewniane. Podłoga, a szczególnie jej właściwości cieplne, ma duży wpływ na kształtowanie
środowiska wewnętrznego w budynku inwentarskim. Dotyczy to przede wszystkim części
legowiskowej. Podłoga powinna być ułożona na gruncie suchym, zagęszczonym. W oborach
wolnostanowiskowych głębokich podłoga powinna być szczelna, aby uniemożliwić
niekontrolowany wypływ gnojówki. W oborach płytkich najlepsze są podłogi z udziałem
drewna. Dobrym materiałem jest także cegła. W pomieszczeniu powinny znajdować się
kanały sprawnie odprowadzające płynne odchody zwierząt do zbiornika.
Odchody zwierząt nie są obojętne dla środowiska naturalnego. Dlatego szczególnie
skrupulatnie należy zabezpieczyć i zagospodarować wydaliny w postaci stałej, płynnej
i gazowej. Minimalny okres przechowywania odchodów płynnych wynosi 6 miesięcy. Ilość
gnojówki w ciągu doby od 1DJP przy utrzymaniu na płytkiej ściółce wynosi ok. 12 dm

. Na

podstawie tych danych można obliczyć niezbędną pojemność zbiornika na gnojówkę.
Wymagane wielkości płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową dla
zwierząt utrzymywanych na ściółce według Dziennika Ustaw 2002, nr 102, poz. 928:

−

płyta obornikowa o powierzchni 3,5 m

/DJP,

−

zbiornik na gnojówkę i wodę gnojową o pojemności 3,0 m

/DJP.

Żywienie bydła w gospodarstwie ekologicznym
Wychów i żywienie cieląt

Prawidłowy odchów cieląt zapewnia dobrą zdrowotność oraz odpowiedni wzrost i rozwój

zwierząt, decydujący o późniejszej wartości użytkowej, a także o kosztach wychowu
i użytkowania mlecznego krów. W pierwszym tygodniu życia wyłącznym pokarmem cielęcia
jest siara matki. Pokrywa ona całkowicie zapotrzebowanie noworodka na wszystkie składniki
odżywcze oraz zapewnia dostarczenie ciał odpornościowych (immunoglobulin). Najlepszą
paszą płynną po okresie żywienia siarą jest mleko pełne, które dostarcza:

−

wysokostrawnego białka,

−

tłuszczu,

−

węglowodanów,

−

składników mineralnych,

−

witamin,

−

substancji biologicznie aktywnych.

Tabela 9. Zalecane dawki mleka w poszczególnych tygodniach życia cielęcia [opracowanie własne]

Tygodnie życia Ilość mleka (l/dzień)

2–6 8

7 6

8–9 3

10–12 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do 6 tygodnia życia mleko powinno być podawane dwa razy dziennie, a począwszy od

7 tygodnia jeden raz dziennie. Ilość zużytego mleka na 1 cielę wynosi ogółem 406 kg. Przy
takim systemie żywienia cielęta w 8–9 tygodniu życia powinny podwoić masę ciała, jaką
miały przy urodzeniu. Wczesne, nawet od 1 dnia po urodzeniu zapewnienie cielętom dostępu
do pasz stałych, takich jak siano łąkowe i pasze treściwe, znacznie przyśpiesza rozwój
żwacza, zwiększa liczbę cykli przeżuwania i czas trwania tego procesu. Pod koniec odchowu
cielęta mogą pobierać 3 kg paszy treściwej/dzień. Większemu spożyciu paszy treściwej
sprzyja stosowanie gniecionego ziarna zbóż, grubej śruty lub całego ziarna. Siano łąkowe
powinno być bardzo dobrej jakości. Od 2 miesiąca życia można podawać cielętom dobrej
jakości zielonkę lub kiszonką z kukurydzy lub podsuszonej trawy. W okresie odchowu cielęta
powinny mieć stały dostęp do dobrej wody pitnej (najlepiej z poideł).

Wychów i żywienie jałówek

Głównym celem wychowu jałówek hodowlanych powinno być wprowadzenie ich do

stada krów mlecznych przy minimalnych kosztach, zapewniając im rozwój odziedziczonych
zdolności do produkcji mleka. Należy zwrócić uwagę na te jałówki, które charakteryzują się
dobrą żernością. Zalecane jest umiarkowane żywienie energetyczne, ponieważ nadmiar
energii w dawce pokarmowej skarmianej powoduje zwiększone otłuszczenie gruczołu
mlekowego i ogranicza rozwój tkanki wydzielniczej.

Żywienie jałówek hodowlanych powinno opierać się na paszach objętościowych dobrej

jakości. Najbardziej odpowiednią z ekonomicznego i żywieniowego punktu widzenia paszą
jest zielonka pastwiskowa w okresie letnim oraz kiszonka z traw i siano w okresie zimowym.
Niewielki dodatek paszy treściwej stosuje się w celu przyśpieszenia tempa wzrostu przy
skarmianiu paszy objętościowej gorszej jakości, w okresie od 2 do 3 tygodnia po kryciu dla
polepszenia płodności w stadzie, a także w okresie 3 tygodni przed planowanym wycieleniem.

Żywienie krów mlecznych

Zapotrzebowanie krowy na składniki pokarmowe zależy od zmian zachodzących

w produkcji mleka w ciągu cyklu produkcyjnego. Na początku laktacji wzrost produkcji
mleka jest wynikiem możliwości produkcyjnych zwierzęcia uwarunkowanych genetycznie. Po
szczycie laktacji wytrwałość produkcji mlecznej zależy przede wszystkim od żywienia
i

warunków utrzymania. W początkowym okresie laktacji, gdy szybko zwiększa się

wydajność mleczna, podaż paszy nie może pokryć zapotrzebowania na składniki pokarmowe,
gdyż możliwość pobrania paszy przez zwierzęta jest w tym okresie stosunkowo niewielka.
Aby pokryć niedobór energii i białka, krowy wykorzystują rezerwy tłuszczowe ciała.
Prowadzi to do spadku masy ciała. Odnowienie rezerw następuje w środkowym okresie
laktacji i powinno zakończyć się w ciągu dwóch miesięcy.

Bilansowanie dawek pokarmowych dla krów mlecznych:

W żywieniu krów mlecznych co najmniej 60% suchej masy dziennej dawki pokarmowej

powinny stanowić pasze pochodzące z użytków zielonych (zielonki, kiszonki, siano).W skład
dawki pokarmowej dla krów będących w pierwszych trzech miesiącach laktacji może
wchodzić nie więcej niż 40% pasz treściwych, natomiast w późniejszym okresie laktacji nie
więcej niż 20% sm. dawki. Przy bilansowaniu dawek pokarmowych dla krów mlecznych
w gospodarstwach ekologicznych należy przyjąć pewne zasady:

−

zawartość składników pokarmowych w dawce powinna pokryć zapotrzebowanie krów
w poszczególnych stadiach produkcji, dopuszczając tolerowany w początkowym okresie
laktacji deficyt energii i białka poniżej optymalnego,

−

nie wolno skarmiać półproduktów pochodzących z roślin oleistych, z których olej
pozyskiwano na drodze chemicznej (np. poekstrakcyjnej śruty sojowej lub i rzepakowej),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zakłada się, że w warunkach gospodarstwa organicznego podaż składników
pokarmowych powinna pokryć zapotrzebowanie zwierząt w poszczególnych stadiach
produkcji,

−

przy bilansowaniu dawek pokarmowych dla krów, należy zwracać uwagę nie tylko na ich
produkcyjność, ale także na jakość skarmianej paszy objętościowej, skład i strukturę
dawki, uwzględniając ograniczenia w stosowaniu niektórych rodzajów pasz wynikające
z uregulowań prawnych.

W gospodarstwach ekologicznych niebezpiecznym zaburzeniem metabolicznym może być
tężyczka pastwiskowa, która pojawia się przy braku magnezu w czasie wypasu krów.

Pasze objętościowe stosowane w gospodarstwach ekologicznych.

Produkcja mleka na trwałych użytkach zielonych (TUZ) jest od 1,5 do 2,6 razy tańsza niż

na gruntach ornych. Jednak ze względu na zasadę samowystarczalności paszowej gospodarstw
ekologicznych, w których zarówno pasze objętościowe, jak i przeważająca ilość pasz
treściwych (w tym zbożowych) powinna pochodzić z własnej produkcji, konieczne jest, aby
w strukturze uprawy roślin pastewnych był odpowiedni areał gruntów ornych.

Systemy zadawania pasz dla bydła w gospodarstwie ekologicznym

Biorąc pod uwagę wielkość stada i wydajność mleczną krów, uwarunkowania

organizacyjno-techniczne oraz możliwości ekonomiczne gospodarstwa, można wyróżnić
następujące systemy zadawania pasz dla bydła, które mogą być zalecane w gospodarstwach
ekologicznych specjalizujących się w chowie bydła mlecznego:
1)

System dawek częściowo (PMR) lub pełnoskładnikowych (TMR).

System dawek częściowo (PMR) lub pełnoskładnikowych (TMR) mogą być stosowane
w gospodarstwach ekologicznych w okresie zimowym pod warunkiem przestrzegania
przepisów dotyczących udziału pasz treściwych w dziennej dawce pokarmowej.

System trójczłonowy.

System trójczłonowy – polega on na skarmianiu paszy objętościowej do woli lub w ilości
ograniczonej, wyrównaniu produkcji mleka z energii i białka paszy objętościowej przy
pomocy paszy uzupełniającej (białkowej lub energetycznej) i skarmianiu treściwej
mieszanki produkcyjnej zgodnie z wydajnością krowy.

System żywienia „flat–rate”.

System żywienia „flat–rate”, w którym wszystkie krowy w stadzie, niezależnie od
produkcji mleka otrzymują w pierwszej połowie laktacji tę samą ilość paszy treściwej,
a pasza objętościowa jest skarmiana do woli. Ważne jest, aby skarmiana pasza
objętościowa była bardzo dobrej jakości, gdyż wysoka produkcja mleka w gospodarstwie
ekologicznym może być tylko wtedy osiągnięta, jeżeli krowa pobiera w dziennej dawce
pokarmowej co najmniej 60% suchej masy w paszy objętościowej.

Pozyskiwanie mleka gospodarstwie ekologicznym odbywa się na ogólnie przyjętych
zasadach, z wykorzystaniem dostępnych na rynku rozwiązań technologicznych. Należy jednak
pamiętać, że dla utrzymania higieny zarówno pomieszczeń, jak i zwierzęcia, a przede
wszystkim wymienia i sprzętu udojowego powinny być stosowane odpowiednie środki
i materiały. Podstawowym warunkiem wyboru środków i materiałów utrzymania higieny jest
ich wpływ na środowisko naturalne, zdrowie zwierzęcia i jakość produktu.
W ekogospodarstwie powinny być używane środki nieszkodliwe dla środowiska i materiały
ulegające szybkiej biodegradacji, nie zawierające szkodliwych dla środowiska składników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie normy obsady bydła należy zachować w gospodarstwie ekologicznym?

W jaki sposób należy zadbać o utrzymanie dobrostanu bydła w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady wychowu i żywienia cieląt należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady wychowu i żywienia młodzieży należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady i metody żywienia krów mlecznych powinno się stosować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie warunki decydują o wyborze środków i materiałów utrzymania higieny krów
mlecznych i sprzętu udojowego?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj obrót stada bydła wiedząc, że w gospodarstwie znajduje się 30 krów mlecznych

z przychówkiem, brakowanie krów wynosi 20%, remont stada następuje z własnego chowu,
wycielenia kształtują się na poziomie 90%, a byczki sprzedaje się w wieku do 3 miesięcy.
Reprodukcja w stadzie jest prosta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić grupy technologiczne bydła,

obliczyć przychody i rozchody,

ustalić pozostałe stany początkowe i końcowe,

obliczyć liczbę sztuk przelotowych,

obliczyć średnie stany roczne w grupach technologicznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator.

Ćwiczenie 2

Na podstawie wykonanego obrotu stada bydła oblicz ilość DJP bydła w tym

gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z tabeli przeliczania sztuk fizycznych na DJP i odczytać wskaźniki
przeliczeniowe,

obliczyć dla każdej grupy technologicznej ilość DJP,

zsumować ilości DJP z poszczególnych grup technologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

tabela przeliczania sztuk fizycznych zwierząt na DJP.

Ćwiczenie 3

Na podstawie wykonanego obrotu stada bydła zaplanuj odpowiednie pasze do

wyżywienia całego stada i oblicz ich ilości, które należy zabezpieczyć na rok

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować informacje dotyczące sposobów żywienia i zastosowanych pasz w chowie
bydła w gospodarstwie ekologicznym zamieszczone powyżej w tym poradniku,

sporządzić listę odpowiednich pasz,

zaplanować ich ilości (roczne lub dzienne) dla każdej grupy technologicznej, zgodnie
z normami żywienia zwierząt,

podsumować zapotrzebowanie każdej paszy obliczone na rok dla grupy technologicznej,

wykorzystać do obliczeń możesz następujący wzór tabeli.

Siano łąkowe

Śruta jęczmienna …..

Pasza

Grupa
technologiczna
bydła

Liczba

zwierząt

Liczba

dni

żywienia

Zapotrzebo-

wanie

dzienne

Zapotrzebo-

wanie

ogółem dla

grupy

Zapotrze-

bowanie

roczne

Zapotrze-

bowanie

ogółem

dla grupy

Krowy mleczne

Cielęta

….

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

normy żywienia bydła,

−

tekst z poradnika dotyczący żywienia bydła.

Ćwiczenie 4

Na podstawie sporządzonego obrotu stada bydła i obliczonych w ćw. 2 ilości DJP bydła,

zaprojektuj przechowywanie odchodów tego stada.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z tabeli przeliczania DJP na powierzchnię i kubaturę budowli do
przechowywania odchodów i odczytać wskaźniki przeliczeniowe,

obliczyć powierzchnię płyty obornikowej i kubaturę zbiornika na gnojówkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

tabela przeliczania DJP na powierzchnię i kubaturę budowli do przechowywania
odchodów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dobrać wielkość stada bydła do warunków gospodarstwa?

dobrać odpowiednie pasze dla różnych grup technologicznych bydła
w gospodarstwie ekologicznym?

zaprojektować technikę

żywienia bydła w gospodarstwie

ekologicznym?

określić zasady i warunki utrzymania dobrostanu bydła
w gospodarstwie ekologicznym?

wskazać warunki, jakie muszą spełniać środki i materiały utrzymania
higieny krowy i sprzętu udojowego zgodnie z regułami rolnictwa
ekologicznego?

zaplanować warunki i sposób przechowywania odchodów
zwierzęcych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Ekologiczna produkcja żywca wieprzowego

4.5.1.

Materiał nauczania

Skala i koncentracja produkcji trzody w gospodarstwach ekologicznych limitowana jest
wielkością posiadanego areału użytków rolniczych. Jest to bezpośrednio związane
z normatywami wprowadzonymi przez tzw. Dyrektywę azotanową UE i wielkością 170 kg
azotu jaką można wprowadzić bez ryzyka środowiskowego do gleby w ciągu roku (Dyrektywa
91/676/EWG, Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu). Poprzez przeliczenie
zawartości azotu w

odchodach świń ustalono dopuszczalną ich obsadę na jednostkę

powierzchni. Przyjmując średnie wyniki produkcyjne w chowie ekologicznym, na jedna lochę
i pozyskane od niej zwierzęta do tucznika łącznie, potrzeba przeciętnie 0,588 ha/rok. Dla
gospodarstwa o areale 5 ha możliwa zatem będzie produkcja w cyklu zamkniętym o stadzie
podstawowym 8 do 9 loch w zależności od wyników produkcyjnych.

Za produkcją w cyklu zamkniętym przemawia brak specjalistycznego materiału

hodowlanego oraz obostrzenia, co do remontu stada spoza gospodarstw ekologicznych,
zawężające pulę loch wprowadzanych do gospodarstwa z zewnątrz do 20% za zgodą jednostki
certyfikacyjnej. Wielkość ta dotyczy gospodarstw utrzymujących ponad 5 świń. Poniżej tej
liczebności odnowienie sięgać może 1 zwierzęcia. Dodatkowo w przypadku zmiany rasy,
podejmowania specjalizacji produkcji lub dużego powiększenia stada, wymienione wielkości
można zwiększyć do 40%. W niedalekiej przyszłości przewidzieć jednak należy rozwój
ekologicznych gospodarstw zarodowych, produkujących w cyklu otwartym, ze sprzedażą
warchlaków oraz wyspecjalizowanych w samym tuczu. Odpowiednie przepisy nie stawiają tu
bowiem innych obostrzeń, jak samo pochodzenie świń. Dodatkowo za produkt ekologiczny
uznaje się zwierzę trzymywane zgodnie z wymogami przez 6 miesięcy. Nie ma więc
przeszkód w

specjalizowaniu się ekologicznych gospodarstw utrzymujących trzodę.

Z dostępnych tradycyjnych cykli produkcyjnych w ekologicznym chowie stosowany winien
być ten siedmiodniowy. Zresztą przy stosunkowo małych fermach trudno nakłaniać do cykli
produkcyjnych, bo nie pozwala na to ilość zwierząt. Przeszkodą jest także zakaz stosowania
synchronizacji rui. Ustawowa konieczność karmienia prosiąt mlekiem, przez co najmniej
40 dni w zdecydowany sposób wpływa na cykl reprodukcyjny i obrót stada. Duże znaczenie
mają tu odmienne od tradycyjnych pasze i wolniejsze tempo wzrostu zwierząt. Cykl lochy
wahać może się od 159 do 169 dni, w czym duże znaczenie ma terminowość porodu oraz
szybkość wystąpienia rui. Można, zatem osiągnąć od lochy 2,1 do 2,2 miotu w roku.
Dozwolone jest obok naturalnego krycia wykonywanie inseminacji. Skuteczność krycia może
wahać się od 75 do 98%. Okres odchowu warchlaków wynosi standardowo 60 dni, jednak
sam tucz silnie podlega sezonowym wahaniom i jakości paszy. Jego długość oscyluje między
130 latem, a 200 dniami zimą.

Środowiskowe wymagania dla trzody chlewnej

Alkierzowe utrzymanie trzody u swych podstaw ma przede wszystkim uniezależnienie

procesów produkcji od zmiennych warunków środowiska przyrodniczego oraz zapewnienie
dobrostanu zwierząt. Tak, więc pomieszczenia inwentarskie powinna cechować odpowiednia
autonomia, zapewniająca optymalny i stabilny mikroklimat. Nie jest to zadanie łatwe
w chowie ekologicznym, gdyż świnie muszą mieć tu stały dostęp do wybiegów, co wiąże się
z dużymi przewiewami i chroniczną utratą wspomnianej autonomii.

Spośród wszystkich czynników mikroklimatycznych najbardziej znaczący wpływ na

produkcję ma temperatura pomieszczenia. Jej oddziaływanie, na skutek zmiany intensywności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

procesów przemiany materii, przejawia się ilością ciepła wymienianego między otoczeniem
a organizmem zwierzęcia. Strefę neutralności wyznaczają dla każdej grupy technologicznej
trzody dwie wartości temperatur krytycznych. W praktyce niedotrzymanie tego optymalnego
zakresu wywołuje różne skutki. U prosiąt, które początkowo nie posiadają wykształconego
mechanizmu termoregulacji (brak glikogenu i

zmniejszona glikoneogeneza), przy

jednoczesnym słabym owłosieniu i niewielkich zapasach energii dochodzi do znacznego
osłabienia, hypoglikemii, hypotermii, śpiączki i padnięć. Mniej drastyczne powikłania to brak
apetytu, spadek przyrostów, czy odporności, infekcje. Od 20 do 30% strat prosiąt
w początkowym okresie powodowanych jest właśnie wychłodzeniem. U warchlaków nieco
lepiej znoszących niższe temperatury, długotrwałe utrzymywanie poniżej optimum
termicznego to nie tylko niższe przyrosty, wyższe zużycie paszy ale i częstsze przeziębienia.
Przegrzanie organizmu okazuje się być równie niebezpieczne. Zbyt wysoka temperatura
wywołuje niepokój, otępienie, chwiejny chód, przyspieszony oddech, zwiększenie
wydzielania moczu i śliny, wzrost temperatury w odbycie oraz sinicę błon śluzowych. Jeśli
idzie o rozród, to również tu temperatura odgrywa niebagatelną rolę. Zaburzenia w owulacji,
trudności w zapłodnieniu, ograniczenie żywotności komórek rozrodczych oraz obniżenie
liczebności miotów – oto przykłady negatywnego wpływu temperatury na reprodukcję.
U dorosłych zwierząt stwierdza się alkalozę oddechową i

zaburzenia gospodarki

elektrolitowej
Wilgotność oddziałuje na zwierzę drogą bezpośrednią jak i pośrednią. Pierwsza z nich to
działanie na termoregulację organizmu i

intensywność parowania wody. Nadmierna

wilgotność wpływa zarówno na zwiększenie ochładzania w niskich temperaturach, bądź jego
zmniejszenie w

podwyższonej temperaturze. Wpływ pośredni to zmiany właściwości

pomieszczeń. Zwiększona wilgotność powietrza w

połączeniu z

wysoka temperaturą

powoduje zahamowanie w oddawaniu ciepła z organizmu, zaburza przemianę materii, obniża
produkcyjność i odporność, zwiększając zapadalność na schorzenia układu pokarmowego
i oddechowego, szczególnie u młodzieży. Zbyt niska zawartość pary wodnej w powietrzu
zwiększa podatność świń na zranienia. Obniża także o 2,5% strawność paszy. Wzrost
wilgotności (do 87%) powodować może u tuczników wzrost zużycia paszy nawet o 30%
i spadek przyrostów do 25%. Wilgotność powietrza oddziałuje także na ilość pyłów
i mikroorganizmów w powietrzu budynku inwentarskiego.

Powietrze w budynku znajduje się w ciągłym ruchu. Dla zwierząt istotnym jest jego

prędkość oraz kierunek. Dla prawidłowego wentylowania pomieszczeń ważny jest kierunek
ruchu powietrza. Z założenia winno ono tak cyrkulować, aby usunąć szkodliwe domieszki
z całości kubatury. Duży ruch powietrza w niskich temperaturach zwiększa ochładzanie
i przez to przemianę materii. Spada przy tym ilość oddechów, wzrasta tętno. Powoduje to
straty paszy na dodatkowa produkcję ciepła. W okresie letnim dzieje się dokładnie na odwrót,
gdyż zwiększony ruch powietrza pozwala łatwiej pozbyć się nadmiaru ciepła. Ruch powietrza
jest wskazany o każdej porze roku. Nawet w zimie trzeba utrzymać choćby minimalny dopływ
świeżego powietrza, które jest niezbędne dla organizmu i odprowadzenia szkodliwych
domieszek gazowych. Dla świń prędkość ruchu powietrza winna zawierać się w zależności
o aktualnej wielkości ochładzania i wieku świń w granicach 0,2 do 0,5 m/s.

Zadaniem wentylacji jest wymiana zużytego powietrza na świeże. W

przypadku

wadliwego działania systemu dochodzić jednak może do wzrostu stężenia szkodliwych
domieszek gazowych powietrza, jak CO

, NH

, H

S, CH

. Mają one bezpośredni i znaczący

wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt. Głównym kierunkiem ich oddziaływania są
górne drogi oraz pozostała część układu oddechowego, łącznie z

płucami. Rozmiar

wywoływanych szkód zależy od czasu działania i stężenia tych gazów, a powodować może od
zwykłych nieżytów do zmian anatomopatologicznych w pęcherzykach płucnych włącznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oczywiście to destrukcyjne działanie domieszek gazowych uwidacznia się w uzyskiwanych
wynikach produkcyjnych. Zniszczone błony śluzowe stanowią dodatkowo otwartą drogę dla
mikroflory, szczególnie chorobotwórczej. Długotrwałe ponadnormatywne stężenia dwutlenku
węgla powodować może zaburzenia przemiany materii, a nawet kwasicę. Pozostałe domieszki
powstają w trakcie rozkładu materii organicznej zawierającej azot i siarkę. Warto zaznaczyć,
że w przybliżeniu tylko 50% azotu paszy podlega przyswojeniu w organizmie świni. Reszta
wydalana jest z kałem i moczem i zmieniana na amoniak. Jest on szczególnie niebezpieczny
dla świń. Oprócz wspomnianych wyżej skutków, jego wysokie stężenia powodować może
istotne zmiany we krwi oraz szkodliwie wpływać na układ nerwowy. Sprzyjać też może
zanikowemu zapaleniu nosa i niedorozwojowi małżowin usznych, zapaleniu płuc, czy
przedłużaniu czasu do uzyskania dojrzałości płciowej loszek.

W celu zapewnienia możliwości nadzoru świń o każdej porze doby, należy zapewnić

odpowiednie oświetlenie. Obowiązuje przy tym zakaz permanentnego utrzymywania zarówno
w ciemności, jak i w nieprzerwanym oświetleniu. Od takich warunków musi mieć zwierzę
możliwość odpowiedniego odpoczynku. W przypadku, kiedy dostępne naturalne oświetlenie
nie pokrywa potrzeb fizjologicznych i

etologicznych, koniecznym jest zapewnienie

odpowiedniego oświetlenia sztucznego. Sprecyzowaniu uległ okres oświetlenia dla świń,
który winien wynosić minimum 8 godzin natężeniem 40lx. Pamiętać przy tym należy
o odpowiednim stosunku powierzchni okien do podłogi, gwarantującym oświetlenie światłem
dziennym. Zagadnienie to jest szczególnie ważne w zakresie reprodukcji trzody.
Mikroorganizmy obecne są w każdym naturalnym środowisku. Jednak w powietrzu i na
powierzchni konstrukcji chlewni ich liczba na jednostkę może znacznie przewyższać
dopuszczalne wartości. Szczególnie dotyczy to mikroorganizmów saprofitycznych, które
mogą być producentem endotoksyn, lub źródłem alergenów. W zależności od składu
jakościowego, może dojść także na tym tle do szeregu chorób zakaźnych, zmian
patologicznych w tchawicy i tkance płucnej. Z działalnością mikroflory powietrza wiążą się
bezpośrednio kwestie zapylenia oddziałującego na układ oddechowy i wywołującego reakcje
alergiczne, a

także toksyczne i

chorobotwórcze. Związane jest to z

przenoszeniem na

powierzchni cząsteczek pyłów, związków chemicznych (azotany, amoniak), bakterii
i zarodników grzybów oraz produktów ich przemiany materii.

Warunkiem osiągnięcia zadawalających wyników produkcyjnych jest dobór

odpowiedniego systemu utrzymania. Podejmując decyzję o wdrożeniu określonych rozwiązań
systemowych, na uwadze należy mieć nie tylko gwarantowane przez nie wyniki, ale także
szereg innych aspektów. Są nimi:

−

skala i koncentracja produkcji,

−

nakłady inwestycyjne,

−

wielkość i skład grup technologicznych,

−

funkcjonalne ukształtowania przestrzeni kojców i budynków,

−

zalety i wady systemów alkierzowego i otwartego.

Skalę i koncentrację produkcji ekologicznej, teoretycznie limituje tylko wielkość posiadanego
areału użytków rolnych i dostępność mechanizacji lub siły roboczej. W grę wchodzić może
jeszcze specyfika położenia gospodarstwa w kontekście obszarów szczególnie chronionych,
czy też gęstej zabudowy mieszkalnej. W utrzymaniu trzody chlewnej w naszym kraju
konieczny jest wybór chowu alkierzowego. Obecnie na rynku, dostępnych jest szereg
rozwiązań systemów ściołowych, gwarantujących dobre wyniki produkcyjne. Biorąc pod
uwagę obowiązujące w

ekologicznym chowie obostrzenia (Rozp. RWE 1804/1999)

utrzymaniu wszystkich grup technologicznych stosować można następujące rodzaje

rozwiązań:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

głęboką ściółkę,

−

posadzki samospławialne,

−

kojce z płytką ściółką,

−

kojce częściowo rusztowe.
We wszystkich stosowanych dla trzody typach kojców, muszą być zagwarantowane

odpowiednie, minimalne obsady. Zalecane dla chowu ekologicznego wielkości są znacząco,
większe od tych stosowanych dla chowu intensywnego. We wszystkich rozwiązaniach świnie
muszą mieć zagwarantowany dostęp do wybiegów lub pastwiska, o ile pozwalają na to
warunki atmosferyczne. W polskich gospodarstwach najmniej połowa powierzchni kojców
musi być zaścielana słomą lub innym równoważnym materiałem. Regulacja UE mówi jedynie
o konieczności zagwarantowania, wystarczająco obszernej, takiej strefy. Na wybiegach świnie
muszą mieć zagwarantowaną możliwość rycia i realizacji naturalnych zachowań. Jedynie
w przypadku ostatniej fazy tuczu, świnie mogą nie korzystać z wybiegów, ale okres ten
dotyczy najwyżej 1/5 długości ich życia (Rozp. RWE 1804/1999).

Tabela 10. Minimalne wielkości obsady powierzchni dla świń w chowie ekologicznym [10]

Grupa technologiczna

Charakterystyka

Powierzchnia

w budynku (m

/szt.)

Powierzchnia wybiegów

/sz.)

Lochy karmiące z
prosiętami

do 40 dni po porodzie

7,5 na 1 lochę 2,5

do 50 kg

0.8

0,6

do 85 kg

1,1

0,8

Tuczniki

do 110 kg

1,3

1,0

Prosięta

Ponad 40 dni do 30 kg

0,6

0,4

2,5

samice

1,9

Świnie zarodowe

samce

1,8

Wszystkie parametry mikroklimatyczne pomieszczeń muszą spełniać naturalne

zapotrzebowanie świń. Również wielkość grup technologicznych powinna spełniać wymogi
socjalne zwierząt. Wszystkie świnie należy utrzymywać grupowo, jedynie lochy w okresie
okołoporodowym i odchowu prosiąt mogą być utrzymywane indywidualnie. Obsada kojców
i ich konstrukcja gwarantować muszą każdej sztuce możliwość swobody ruchu, w tym obrotu.
Stąd kojce jarzmowe muszą być wykluczone z użycia. Zakazane jest utrzymywanie prosiąt
w bateriach. Oprócz tych specjalistycznych zaleceń w ekologicznym chowie świń obowiązują
przepisy dyrektyw UE, dotyczące minimalnych warunków w utrzymaniu tego gatunku we
wszystkich rodzajach ferm, posiadających powyżej 4 loch lub 10 tuczników.

Technologia utrzymania tuczników na głębokiej ściółce opiera się na stosowaniu ściółki

słomiastej, bądź ściółki z trocin i jej nieprzerwanej akumulacji w kojcu, aż do końca okresu
tuczu. Po tym czasie ok. 60 cm wysokości warstwa, po części już przefermentowanego
obornika, usuwana jest z budynku ciągnikowym ładowaczem czołowym. Dla możliwości
takiego postępowania konieczna jest odpowiednia konstrukcja całego budynku. Każdy
z kojców musi bowiem stykać się ze ścianą zewnętrzną, gdzie zamontowane są wrota dla
wjazdu ciągnika. Odmianą głębokiej ściółki, przeznaczoną wyłącznie do porodu i odchowu
prosiąt jest system familijny. Charakteryzuje go wspólne utrzymanie loch z przychówkiem do
90 dnia od oproszenia. Za tego rodzaju modyfikacją przemawia struktura stada dziko żyjących
świń. Wyeliminowano w

ten sposób także perturbacje związane z

odsadzeniem

zaburzeniami hierarchii grupy. Tego rodzaju system pozwala na wyeliminowanie

z produkcji, aż dwóch etapów technologicznych: warchlakarni oraz sektora krycia. Samoistne
odsadzenie prosiąt następuje tu w ok. 56 dniu. Jednak tak jak w zwykłym cyklu produkcyjnym
można zastosować głodówkę, zmianę paszy i następnie krycie. Innym rozwiązaniem w pełni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

adekwatnym do założeń systemu jest wprowadzenie krycia haremowego. W tej  wersji  knur
wpuszczany jest do kojca po 21 dniu odchowu i pozostaje tam przez sześć 6 tygodni. Ten
sposób postępowania nie grozi żadnymi konsekwencjami. Lochy szybko adaptują się do
nowej sytuacji, a prosięta przejawiają duże zainteresowanie nowym członkiem grupy. Nie
odnotowano  żadnych strat powstałych na tym tle. Technologia utrzymania świń na
samospławialnych posadzkach ściołowo-obornikowych przeznaczona jest dla wszystkich
kategorii produkcyjnych świń utrzymywanych grupowo (warchlaki, tuczniki lochy luźne
i prośne). Ideą systemu jest samodzielne pobieranie słomy przez zwierzęta z kosza
zasypowego, a następnie, poprzez wykorzystanie naturalnych zachowań, samo zaścielanie
posadzki kojca. Dzięki odpowiedniej obsadzie, wyposażeniu i nachyleniu posadzki w kojcu,
słoma jest mieszana przez poruszające się  świnie z odchodami i przesuwana po spadku
w stronę korytarza gnojowego. Stąd zgarniana jest mechanicznie na płytę gnojową. Poprzez
korytarz gnojowy zwierzęta mogą wychodzić na wybiegi.

Kolejną grupą rozwiązań są klasyczne systemy z

płytką podściółką. Zaścielanie

i usuwanie obornika musi się tu odbywać codziennie, przynajmniej z części gnojowej.
W użyciu są tu klasyczne, dobrze znane kojce duńskie i szwedzkie, połączone z wybiegami.
W systemach tych można utrzymywać wszystkie grupy technologiczne świń. W zaścielanych
indywidualnych kojcach porodowych konieczne jest instalowanie tzw. odbojników
chroniących przed przygniataniem prosiąt. Mogą to być zwykłe rurki lub płaszczyznowe
odbojniki, znacznie ułatwiające kładzenie się loch. Sama nazwa dwuetapowego systemu
utrzymania loch z prosiętami wskazuje na jego sposób funkcjonowania, polegający na
rozdzieleniu okresu porodu i odchowu na dwa etapy utrzymania. Lochy na ok. 2 tygodnie
przed spodziewanym porodem umieszcza się w

klasycznych, pojedynczych kojcach

porodowych. Tu następuje też oproszenie. W 14 dniu laktacji przeprowadza się lochy wraz
z miotami do kojca grupowego. Zaleca się liczbę od 5 do 8 loch z miotami w grupie. Na tym
etapie utrzymania zwierzęta mają pełną swobodę ruchu. Wspólna strefa odpoczynku jest
jednorazowo zaścielana słomą przed zasiedleniem. W praktyce nie ma konieczności wymiany
ściółki, gdyż odchody plasują się poza legowiskiem. Strefa ruchu i odpasu pozostają
bezściołowe i są czyszczone codziennie, ręcznie lub mechanicznym zgarniakiem obornika.
Z tej strefy możliwe jest wychodzenie zwierząt na wybieg. W strefie odpoczynku prosięta
mają wydzielone gniazdo z promiennikami podczerwieni. Podobnie w strefie odpasu znajdują
się osłonięte przed lochami autokarmniki i

poidła dla prosiąt. Takie sąsiadujące

umiejscowienie pozwala na szybszą naukę samodzielnego pobierania paszy przez młode.
Rodzaj odpasu i sposób jego realizacji mogą odgrywać znaczącą rolę w efektywności
produkcji świń. Chodzi tu nie tylko o

dotrzymanie wielkości dostępu do koryta

przypadającego na sztukę, ale także o możliwość mechanizacji oraz dobrostan. Aktualnie
w użyciu pozostają: odpas dawkowany, żywienie do woli oraz żywienie indywidualne.
W każdym z tych przypadków dystrybucja paszy może odbywać się ręcznie mechanicznie lub
automatycznie. Z reguły mniej pracochłonne sposoby zadawania paszy wymagają większych
nakładów na wyposażenie oraz lepszych pasz. Odpas do woli w niewielkim stopniu zwiększa
zużycie paszy u warchlaków i tuczników. Dla loch karmiących może stanowić on często
jedyny sposób na pokrycie zapotrzebowania pokarmowego. Z całą pewnością likwiduje się
w ten  sposób  niekorzystne oddziaływania powstające na bazie konkurencji o paszę. Jednak
utrzymując  świnie w grupach trzeba starannie dobierać automaty do ilości sztuk, tak aby
mieszanka nie pozostawała w korycie i nie ulegała psuciu. Stosowane tu automaty, czy
autokarmniki przeznaczone są do karmienia na sucho jak i papkowego. Automaty mogą być
zaopatrywane w paszę przenośnikiem  ślimakowym lub krążkowym. Oczywiście mieszankę
zasypywać można też  ręcznie, co wręcz konieczne jest w przypadku pasz objętościowych,
zielonki, siana i kiszonek. Żywienie dawkowane, jedno lub dwukrotne, jest do dziś używane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w małych gospodarstwach, jako najtańszy sposób zadawania pasz. Wiele wyników badań
wskazuje na korzystny wpływ tego sposobu na mniejsze otłuszczenie świń w końcowym
okresie tuczu. W grupowym utrzymaniu wszystkich kategorii technologicznych, pamiętać
powinno się o wydzielaniu pojedynczych stanowisk przy korycie, nawet szczątkowymi
przegrodami. Taka modyfikacja pozwala na uniknięcie agresji i wypychań przy jednoczesnym
odpasie wszystkich sztuk.
Woda jest jednym z pierwszorzędnych czynników środowiskowych w chowie i hodowli świń.
Zgodnie z przepisami wszystkie sztuki, muszą mieć zagwarantowany do niej stały dostęp.
W praktyce odbywa się to poprzez różnego rodzaju poidła, zainstalowane w kojcach.
Spośród dostępnych rozwiązań możemy wybierać tu między poidłami smoczkowymi,
a miseczkowymi.
System otwarty, nazywany jest również utrzymaniem w

budkach, a

przez niektórych

systemem pastwiskowym. Z wypasem system ten też nie ma jednak nic wspólnego, ponieważ
żywienie jest tu jak najbardziej tradycyjne. Zaczynać powinno się od uzyskania
odpowiedniego materiału genetycznego, następnie zastosować trzeba odpowiednie żywienie,
zadbać o

poprawną konstrukcję budek i

wyposażenia, uważając przy tym na skutki

ekologiczne.

Koszty systemu wynoszą ok. 40–50% klasycznych stanowisk. Powierzchnia wybiegu

dostępna dla jednej lochy z miotem waha się od 50m

do 600 m

. Dla tuczników stosuje się

obsadę 83 m

, a dla warchlaków 43 m

wybiegu. Obsady powierzchni budek są identyczne jak

kojców w alkierzowym utrzymaniu. Prawie w ogóle nie stosuje tu się trwałych ogrodzeń, lecz
pastuch elektryczny. Zużycie paszy zwiększa się o 10–20%. Problemem są wyższe upadki
prosiąt, zwłaszcza zimą, jednak od lochy rocznie odchowuje się tyle samo tuczników. Przy
niekorzystnych warunkach ilość ta może spaść o ok. 0,2–0,9 sztuki. Prosięta z budek mają
takie same lub wyższe (do 1 kg) masy odsadzeniowe. Zasadnicza różnica polega jednak na
dużej niepewności spodziewanych w systemie otwartym wyników, wynikającej z uzależnienia
od przebiegu warunków pogodowych. Takie zagrożenie można do pewnego stopnia
zminimalizować. Przykładowo terminy oproszeń loch planuje się na marzec i wrzesień,
omijając w ten sposób największe zagrożenia. W wielu krajach odchów warchlaków i tucz
realizowane są już w normalnych budynkach. Niekiedy zwierzęta blokowane są w budkach na
okres porodu, przy pomocy niewielkich wygrodzeń. Zabezpiecza to przed wchodzeniem
innych loch i przedwczesnym wychodzeniem prosiąt. Tylko w wyjątkowych przypadkach
dobrze znające się lochy, utrzymywane stale razem, do samego porodu mogą wspólnie
zajmować jedną budkę. Po tym czasie dochodzi jednak do samoistnego rozdziału. Jest to
dobrze znane zjawisko ze zwykłych grupowych kojców porodowych. Jeśli idzie o prosięta, to
o ich wyprowadzeniu na wybieg decyduje sama locha i może to nastąpić już na 3 dzień po
porodzie.

Pewną modyfikacją systemu jest utrzymanie prosiąt i warchlaków w zagrodach. Budki są

tam identyczne, a

zwierzęta mają dostęp tylko do niewielkiej powierzchni wybiegu,

zazwyczaj zaścielanej słomą. Obsada powierzchni wynosi wówczas 15 m

/szt. Sposób

postępowania ze zwierzętami nie odbiega od przyjętej praktyki alkierzowej. średnio na
tucznika zużywa się w ciągu tuczu 80 kg słomy, a na lochę 60 kg. Słomę zadaje się do budek
raz w tygodniu. Przed oproszeniem lochom należy udostępnić jednorazowo ok. 1/3 wsadu
z przeznaczeniem na budowę gniazda. Najczęściej w systemie otwartym utrzymywane są
lochy karmiące z prosiętami. Konstrukcje zapewniające ochronę zwierząt mogą mieć kształt
półokrągłej arki, dwu lub jednospadzistej budki. Wykonane są one zazwyczaj w sposób
przemysłowy, z blachy ocynkowaneji sklejki lub tworzywa. W przyjaźniejszych warunkach
klimatycznych, gdy temperatura rzadko spada poniżej 0°C, budki nie muszą być ocieplone.
Dla lepszej izolacji stosuje się warstwę polistyrenu, wełny mineralnej, styropianu. Izolacja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

termiczna wraz ze ściołowaniem umożliwia uzyskanie temperatury wewnątrz budki
w granicach 11°C przy zewnętrznej średniej -17°C. Dla zewnętrznej temperatury 7°C
wewnątrz uzyskuje się już 26°C. Należy pamiętać o tym, aby budki ustawione były tyłem do
kierunku przeważających wiatrów. Chroni to przed niepotrzebnym wychłodzeniem.
Ustawienie budek w terenie otwartym, bez zadrzewień, powinno zagwarantować zacienienie
powierzchni w godzinach południowych. Takie usytuowanie poprawia możliwości obrony
świń przed stresem termicznym. Dla pozostałych grup technologicznych świń, możliwe jest
zastosowanie bardzo różnych konstrukcji. Mogą to być budki identyczne jak dla loch
z miotami.

W wielu krajach, gdzie rolnictwo ekologiczne rozwija się szybciej, dostępnych jest szereg

ofert handlowych z pełnym wyposażeniem w wodę i wentylację. Przeważnie są to lekkie
konstrukcje samonośne z

poszyciem ze sklejki, plastiku lub blachy aluminiowej.

W krajowych warunkach konstrukcje takie można wykonać systemem gospodarczym, przy
zachowaniu podanych już normatywów. W tym miejscu jasno zaznaczyć należy zakaz
utrzymywania świń bez jakiejkolwiek ochrony przed niekorzystnymi warunkami
pogodowymi. Jasno precyzują to przepisy krajowe i unijne, także te odnoszące się do
rolnictwa ekologicznego.

W zależności od technologii spotykane są różne rodzaje wyposażenia. Niejednokrotnie

jest ono bardzo proste czy wręcz prymitywne. W skrajnych przypadkach stosowany bywa
zrzut paszy na nieutwardzoną powierzchnię wybiegu.

Duży problem stanowi dostępność wody, która w zwykłych poidłach i korytach zamarza

zimą. Z tego powodu coraz więcej firm oferuje specjalne wyposażenie dla takich systemów.
Jest ono odpowiednio izolowane a nawet podgrzewane z baterii słonecznej. Warto pamiętać
o utwardzeniu takich miejsc, najczęściej odwiedzanych przez zwierzęta lub o zamontowaniu
odpowiednich podstaw. Inaczej koryta i poidła szybko utoną w błocie. Dostęp do wody, to nie
tylko kwestia rodzaju poideł, ale również sposób jej doprowadzenia. Gdy kwatery znajdują się
obok fermy można doprowadzić wodę zwykłym wężem ogrodowym. Na odległych
pastwiskach przewidzieć jednak trzeba mobilne zbiorniki. Taki sprzęt pozwala jednocześnie
na zamontowanie do konstrukcji beczkowozu nawet poideł samoczynnych. Z dostępem do
wody wiążę się jeszcze jeden problem. W okresie wysokich temperatur świnie w naturalny
sposób dążą do ochłodzenia ciała, na różne sposoby wychlapując wodę i budując basen
błotny. Dla tego w trosce o trwałość sprzętu, taki element wyposażenia, należy zawczasu
przewidzieć w systemie i systematycznie zasilać go niewielką ilością wody.

Przepisy ochrony środowiska regulują w

poszczególnych krajach wielkość obsady

w systemie otwartym, poprzez dopuszczalną depozycję azotu z odchodów w przeliczeniu na
jednostkę powierzchni. Na przykład w Danii, możliwe jest utrzymywanie 15 loch z miotami,
przez okres roku na obszarze właśnie 1ha. W Polsce wiążące jest dla chowu ekologicznego
2SD/rok/ha.

Do wyposażenia budynków, systemów i kojców należą przegrody, podłogi, ogrzewanie,

wentylacja i ciągi technologiczne. Przegrody między kojcami budynku inwentarskiego mają
nie tylko utrzymywać rozdział grup przydatny dla producenta. Stanowią one bowiem część
środowiska bytowego zwierząt. Stąd powinny być dla nich w pełni bezpieczne, pozbawione
ostrych elementów i wykonane z materiałów nie toksycznych. Z drugiej strony muszą one
odznaczać się odpowiednią trwałością oraz możliwością utrzymania higieny. W przypadku
świń przegrody i wygrodzenia mają zagwarantować możliwość wizualnego kontaktu między
zwierzętami. Często zapomina się o tym, że te elementy w znaczącym stopniu modyfikują
cyrkulacje powietrza w

obrębie budynku, zwłaszcza gdy są w

znacznej części pełne.

Szczegółowe wymiary tych elementów podają Karty informacyjne IZ i IBMER. Generalnie
ich wysokość sięgać powinna do 1,1 m, a dla prosiąt i warchlaków do 0,5 m. Jedynie dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

knurów zapewnić trzeba 1,2–1,3 m wysokości przegród. Przegrody winny być uniesione nad
podłogę na wysokość 0,05m dla prosiąt i 0,10m dla pozostałych kategorii. Najczęściej
przegrody wykonane są z rur i prętów, co zapewnia ich ażurowy charakter. Odległości między
pętami powinny wynosić 0,03–0,04 m dla prosiąt i 0,08m dla warchlaków. Dla dużych sztuk
wystarcza 0,14 m.

Typ podłogi wpływa w sposób bezpośredni na wielkość obsady, limitując pośrednio ilość

zwierząt i kojców w budynku. Generalnie posadzki pełne wymagają większych powierzchni
na sztukę, niż częściowo czy całkowicie rusztowe. Typ podłogi jednoznacznie wyznacza
rodzaj systemu utrzymania i

formę powstających z

produkcji nawozów organicznych.

Przypomnieć należy, że podłogi muszą posiadać odpowiednie parametry regulowane prawem
budowlanym oraz gwarantować komfort i bezpieczeństwo w poruszaniu się zwierząt oraz ich
odpoczynku. Dla zachowania odpowiedniej higieny wszystkie powierzchnie pełnych podłóg
winny posiadać nachylenie 1,5% w stronę kanałów odprowadzających.

W planowaniu obrotu stada należy uwzględnić ilość posiadanych na poszczególnym

etapie miejsc oraz czas przebywania tam zwierząt. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych
perturbacji z

brakiem wolnych stanowisk lub ponadnormatywną obsadą. Każdy

z wymienionych budynków posiada nie tylko odmienny system utrzymania, ale również
wyposażenie i zalecane parametry środowiskowe. Najdroższymi w utrzymaniu są porodówki.
Dzieje się tak ze względu na konieczność utrzymania wysokiej temperatury zaraz po porodach
oraz ze względu na ich małą obsadę powierzchni. Przy niewielkim stadzie świń i cyklu
zamkniętym, oczywiście utrzymuje się wszystkie zwierzęta w jednym budynku. Powinien on
mieć wtedy wydzielone ścianami pomieszczenia. Szczególnie dobrze odizolować należy
sektory porodówki i warchlakarni. Dodatkowo winny one być umiejscowione na samym
początku ciągów technologicznych, co zabezpiecza przed infekcjami od starszych zwierząt.
W gospodarstwach ekologicznych nie powinno utrzymywać się świń z innymi gatunkami
zwierząt. Takiego sposobu co do bydła mlecznego zabraniają krajowe przepisy weterynaryjne.
Każda ferma i gospodarstwo musi posiadać trwałe i szczelne ogrodzenie, co wynika choćby
z zasad bezpieczeństwa. Rampy załadunkowe, to proste rozwiązania pozwalające na
swobodną obsługę budynków i zwierząt. Dla tych ostatnich są niezbędne do załadunku,
łagodząc stres i chroniąc zdrowie (okaleczenia, złamania). Wiaty lokalizowane na fermie
mogą służyć nie tylko ciągnikom i przyczepom.

W użytkowanych systemach ściołowych warto zadbać o suchą, dobrej jakości ściółkę.

W myśl nowelizacji prawa budowlanego, aktualnie obiekty takie nie wymagają pozwolenia na
budowę. W końcu do tego typu konstrukcji zaliczyć trzeba zbiorniki na gnojowicę i płyty
gnojowe. W obu przypadkach należy zapewnić taką ich pojemność, aby możliwe było
przetrzymywania odchodów przez okres 6 miesięcy. W handlu znajduje się szereg rozwiązań
technicznych tych obiektów: zbiorniki podziemne, częściowo zagłębione i naziemne. Każdy
z nich ma swe wady i zalety, a także różnice cenowe.
Żywienie obok warunków środowiskowych, zapewniających właściwy dobrostan zwierząt,
stanowi najważniejsze kryterium ekologicznej produkcji wieprzowiny. W produkcji
wieprzowiny ekologicznej dopuszczone mogą być jedynie pasze i dodatki zatwierdzone przez
jednostki standaryzujące. Instytucje te mogą lokalnie, czasowo dokonać pewnych odstępstw
od tych reguł. Jako pasze ekologiczne, które mogą być dotowane, uznane są wyłącznie te,
które rzeczywiście wyprodukowane zostały w warunkach ekologicznych już w pierwszym
roku, przy czym dotyczy to tylko danego gospodarstwa. Jak to już zaznaczono zwierzęta
powinny być w 100% żywione wyłącznie produktami ekologicznymi, przy czym pewną część
stanowić muszą pasze objętościowe. Niemniej jednak instytucje standaryzujące mogą
zezwolić na pewne odstępstwa od tej zasady w przypadku sytuacji, że niemożliwe jest
pozyskanie wszystkich pasz w gospodarstwie. Zwolnienie to dopuszcza tylko niewielki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

procent pasz konwencjonalnych. W przypadku trzody chlewnej stanowi to 15% suchej masy
dawki. Odchylenia te mogą być stosowane jedynie w przypadku nieprzewidzianych sytuacji
losowych, ekstremalnych warunków klimatycznych i

pogodowych oraz terenów gdzie

produkcja ekologiczna dopiero się rozwija.

W ekologicznej produkcji nie przewiduje się osiągania maksymalnych wydajności

zwierząt, co w dużej mierze rzutuje na sposób i intensywność żywienia. Ekologiczne żywienie
świń powinno być umiarkowane i zabezpieczać naturalne ich potrzeby i korzystny dobrostan.
Do osiągnięcia tego niezbędne jest wprowadzenie do dawek pokarmowych pasz
objętościowych, które dają poczucie sytości. Warunki te najlepiej spełnia pastwisko, które ma
szczególne znaczenie w przypadku loch, gdyż mogą one tam ryć i żuć. Bardzo wskazane
w ekologicznym żywieniu świń jest także stosowanie produktów ubocznych powstających
przy wytwarzaniu ekologicznej żywności. Zapotrzebowanie świń na poszczególne składniki
pokarmowe uwarunkowane jest wieloma czynnikami tj. wiekiem, masą ciała, zdrowotnością,
stanem fizjologicznym, rodzajem skarmianej paszy oraz zbilansowaniem wszystkich
składników pokarmowych dawki. Im dokładniej pokryte zostanie zapotrzebowanie, tym lepiej
będą one przyswojone i tym samym mniej pozostałości wydalonych zostanie w kale i moczu,
niezależnie czy jest to żywienie tradycyjne czy ekologiczne.

Z tego powodu bilansując dawkę pokarmową należy mieć na uwadze wszystkie składniki

pokarmowe uwzględnione w Normach Żywienia Świń oraz znaczną zmienność wartości
pokarmowej pasz uzyskanych z produkcji ekologicznej. Żywienie ekologiczne świń
wymagające w

stosowaniu niektórych pasz dla świń odbiega nieco od żywienia

konwencjonalnego. Niemniej jednak samo bilansowanie dawek pokarmowych z

pasz

ekologicznych dokonać można posługując się kalkulatorem lub korzystając z programów
komputerowych zawierających ograniczenia wynikające z zasad żywienia ekologicznego
świń. Nie dysponując własnymi wynikami analiz chemicznych stosowanych pasz, posługiwać
można się wartościami podanymi w Normach Żywienia Świń. Dotychczas, ze względu na
zbyt małą ilość informacji o wartości pokarmowej pasz pochodzących z uprawy ekologicznej,
nie możliwe jest jaszcze opracowanie uśrednionych danych niezbędnych do bilansowania
dawek i mieszanek paszowych dla świń. Nie jest możliwe także opracowanie przykładów
dawek pokarmowych dla ekologicznie żywionych świń, gdyż z jednej strony badania w tym
zakresie są w Polsce dopiero rozpoczęte, a z drugiej strony w każdym gospodarstwie
stosowane są inne pasze. Stąd też bilansowanie dawek pokarmowych powinno zostać
wykonane w każdym gospodarstwie.

Zasadą w ekologicznym chowie loch jest utrzymanie grupowe i żywienie do woli,

szczególnie loch prośnych. Przestrzeganie tych zasad stwarza duże trudności, gdyż przy takim
żywieniu lochy pobierają nadmierne ilości paszy. Wprawdzie sprzyja to ich dobrostanowi,
jednak pobierają wówczas zbyt duże ilości energii. W konsekwencji zwiększa to ich
otłuszczenie, co wpływa niekorzystnie na płodność oraz długowieczność, a ponadto zwiększa
koszty utrzymania w porównaniu z lochami żywionymi ograniczonymi dawkami paszy.
Stosując  żywienie dawkowane znacznie łatwiej jest u loch utrzymywać podobną masę ciała,
nawet przez kilka cykli reprodukcyjnych. Znacznie trudniejsze jest jednak to w przypadku
loch żywionych ekologicznie, gdyż w ich dawkach pokarmowych stosowane muszą być także
pasze objętościowe. Niełatwe jest również zbilansowanie dawki pokarmowej dla loch
przebywających na pastwisku. Wynika to stąd,  że trudno jest przewidzieć dokładnie ilości
zjedzonej przez lochę runi. Wahania w ilości pobranej runi z pastwiska przez świnie
uwarunkowane są wieloma czynnikami. W największym stopniu decyduje o tym jej skład
botaniczny, pora roku, nawożenie, obsada zwierząt a także ilość podawanej paszy treściwej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odmiennie nieco przedstawia się ekologiczne żywienie loch karmiących prosięta.

żywione do woli paszą treściwą zjadają jej duże ilości i nie są już w stanie pobrać wiele pasz
objętościowych. Pokrywając swoje zapotrzebowanie na energię paszą treściwą nie odczuwają
głodu i nie mają motywacji do pobierania runi. Dotyczy to również loch mających do
dyspozycji kiszonki. Jak to wynika z badań lochy żywione w okresie laktacji kiszonką
złożoną z całych roślin pszenicy, jęczmienia i grochu zjadały jej w tym czasie tylko od 6,8 kg
do 14,1 kg.

W literaturze dotyczącej ekologicznego żywienia loch istnieje zasada, że wszystkie lochy

żywione są do woli. Najczęściej jednak otrzymują one określoną ilość paszy treściwej
dostarczającej w granicach 20–80% energii oraz soli mineralnych i witamin, a pozostała część
zapotrzebowania pokrywana jest paszami objętościowymi.

W przypadku korzystania z dobrego pastwiska, którego ruń składa się z traw i roślin

motylkowych lochom prośnym podaje się mieszankę treściwą, która pokrywa tylko 20–30%
zapotrzebowania na energię. Lochom, które korzystają z gorszych pastwisk ilość paszy
treściwej wzrasta nawet do 50–70%. Podobne zasady obowiązują w przypadku, gdy lochy nie
mogą korzystać z pastwiska. Z powyższego wynika, że żywienie loch dostosowane musi
zostać do warunków każdego gospodarstwa przy równoczesnym uwzględnieniu podanych
wcześniej wskazówek.

Żywienie prosiąt wymaga wiele uwagi, gdyż mają one największe wymagania

pokarmowe ze wszystkich świń. Potrzebują one pasz łatwo strawnych, w których składniki
organiczne powinny być trawione w

ponad 90%, gdyż w

dużej mierze zapobiega to

występowaniu biegunek. Mieszanka pełnoporcjowa dla prosiąt powinna zawierać 13,5 MJ
EM, 21% białka ogólnego, 1,30% lizyny, 0,75% metioniny z cystyną, 0,8% tyrozyny, 0,23%
tryptofanu, 7 g fosforu i 8–10 g wapnia. Żywienie prosiąt prowadzone musi być tradycyjnie
w oparciu  o zboża i produkty mleczne, a przede wszystkim mleko, a składniki mineralne
dostarczane muszą być poprzez gotowe premiksy dla prosiąt. Takie żywienie zapewnia
pokrycie potrzeb pokarmowych i uzyskanie umiarkowanych przyrostów, co zalecane jest
w ekologicznej produkcji. W gospodarstwie ekologicznym do sporządzania pełnoporcjowych
mieszanek paszowych dla prosiąt wykorzystać można pszenicę, kukurydzę, owies nagi
i w zmniejszonych  ilościach jęczmień. Pasze te dostarczają głównie energii. Źródłem białka
powinno być mleko odtłuszczone, które może stanowić do 30% ilości mieszanki paszowej,
suszona serwatka i mączka rybna (10–30%) i w ilościach nieprzekraczających 5% nasiona
grochu  i łubinu  a także na zimno tłoczone makuchy rzepakowe, dostarczające równocześnie
nieco tłuszczu roślinnego, zwiększającego koncentrację energii w tej mieszance. W mieszance
takiej niezbędny jest również fosforan paszowy i kreda pastewna a przede wszystkim
odpowiedni premiks ekologiczny, najlepiej zawierający odpowiednie enzymy i probiotyki lub
zakwaszacze. Z powodu bardzo dużego znaczenia niskiego pH niezbędnego do prawidłowego
funkcjonowania przewodu pokarmowego pasze przeznaczone dla prosiąt powinny zawierać
probiotyk, gdyż to zmniejsza w

znacznym stopniu zagrożenie biegunkami. Istotnym

elementem żywienia ekologicznego prosiąt jest zielonka, z której prosięta mogą korzystać
w czasie wypasu loch na pastwisku lub przebywania na wybiegu, na którym karmi się je
zielonkami. Prosięta zielonkę traktują początkowo jako zabawę. Wpływa to na lepszą
zdrowotność prosiąt i ich samopoczucie. Prosięta powinny być dokarmiane już od drugiego
tygodnia życia i mieć stały dostęp do świeżej paszy i wody.

Mniej kłopotliwe jest w gospodarstwie ekologicznym żywienie warchlaków. Najlepiej

jest żywić je do woli mieszankami typu Grower zawierającymi około 13MJ EM, 18% białka
ogólnego, 1,1–1,2% lizyny a stosunek lizyny do metioniny z cystyną, treoniny, tryptofanu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinien kształtować się jak 100:60:62:18. Mieszanki takie łatwo jest sporządzić ze zbóż,
głównie jęczmienia, pszenicy, kukurydzy i innych oraz otrąb pszennych i dostępnych pasz
wysokobiałkowych np. nasion strączkowych i makuchu rzepakowego, wysuszonej serwatki,
odtłuszczonego mleka w proszku. W skład takich mieszanek wejść muszą także dodatki
mineralno-witaminowe tj. fosforan paszowy, kreda pastewna i odpowiedni premiks
ekologiczny. Zgodnie z

zaleceniami żywienia ekologicznego świń nie można używać

traktowanych w czasie ekstrakcji oleju rozpuszczalnikami chemicznymi, poekstrakcyjnej
śruty sojowej i rzepakowej.

Ekologiczne żywienie tuczników dalece odbiega od żywienia konwencjonalnego.

Najprostszym modelem żywienia tuczników w gospodarstwach ekologicznych jest podawanie
im mieszanek treściwych. Mieszanki te powinny stanowić 80–85% ilości podanej w normach.
Pozostałą część zapotrzebowania na energię i

białko powinny pokryć różne pasze

objętościowe dostępne w gospodarstwie a w pierwszym rzędzie pastwisko, zielonki i kiszonki
stosowane do woli.

W gospodarstwach stosujących różne pasze soczyste w połączeniu z suchymi, mogą

dawkować je zgodnie z dziennym zapotrzebowaniem tuczników, przy czym muszą także
otrzymywać do woli pasze objętościowe, które pokryją pozostałą część zapotrzebowania.

Optymalizacja dawek pokarmowych lub mieszanek paszowych musi zostać dokonana co

najmniej dla dwóch okresów tuczu tj. od 30–60 kg i od 60 kg masy ciała do końca tuczu.
Najlepiej jest przeprowadzić ją posługując się odpowiednim programem komputerowym,
dzięki któremu można dokładnie zbilansować wszystkie składniki pokarmowe łącznie
z witaminami, ale przede wszystkim obniżyć koszty żywienia.

Oprócz właściwych warunków w pomieszczeniach i żywienia należy również zadbać

o higienę i bezpieczeństwo trzody chlewnej. Hodowla ekologiczna świń naraża je przede
wszystkim na wszelkiego rodzaju zranienia, oparzenia słoneczne i odmrożenia. Otwarty teren,
na którym przebywają świnie, zarówno w systemach otwartych jak i półotwartych powinien
być tak ukształtowany, aby nie powodował urazów i zranień w czasie jego użytkowania.
Powinien być raczej płaski o uregulowanych stosunkach wodnych, gdyż zbyt wilgotne
podłoże może doprowadzać do rozmiękczania racic, co w rezultacie powoduje podatność na
zranienia. Skóra świń jest słabo owłosiona i w związku z tym, mocno narażona na działanie
promieni słonecznych. W systemach otwartych w celu ochrony świń przed słońcem oprócz
budek mieszkalnych, jeśli nie ma dostępu do naturalnych schronień (drzew, krzewów)
konieczne jest wyposażenie terenu w zadaszenia oraz możliwość korzystania z kąpieli błotnej,
a jeśli nie to wodnej bądź natrysku i

stałych elementów zapewniających zwierzętom

możliwość oczyszczenia skóry z błota i pasożytów.

Mówiąc o higienie i profilaktyce chorób świń, musimy pamiętać, że jest wiele sposobów

przenoszenia zakażeń. Aby zagwarantować dobrą zdrowotność w stadzie, świnie muszą być
wystawione na środowisko, w którym choroby i infekcje są całkowicie kontrolowane. Na
terenie fermy powinny być wydzielone strefy: czarna, na której znajdują się silosy, magazyny,
oraz biała gdzie odbywa się produkcja. W obrębie strefy białej konieczne jest wygrodzenie
sektora rozrodu.

Bramy wjazdowe i przejścia osobowe do strefy czarnej i białej powinny być wyposażone

w zadaszenia i baseny dezynfekcyjne. Kolejnym zabiegiem jest mycie i

odkażanie

pomieszczeń w budynkach i budek w systemach otwartych. Do czyszczenia i dezynfekowania
pomieszczeń i budek dozwolone są woda i para wodna, najlepiej pod ciśnieniem, mydło
sodowe i potasowe, mleko wapienne, wapno, wapno palone, podchloryn sodu (w postaci
wybielacza w płynie), soda kaustyczna, potaż, nadtlenek wodoru, naturalne esencje roślinne
takie jak wyciąg nikotyny czy czosnku, kwasy: cytrynowy, nadoctowy, mrówkowy, mlekowy,
szczawiowy i octowy, alkohol, formaldehyd, węglan sodowy. Można również stosować środki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

myjące i dezynfekujące do dojarek i instalacji mleczarskich. Po opuszczeniu wybiegów przez
zwierzęta cały teren nawozimy wapnem, bronujemy i

wykonujemy podsiew w

celu

uzupełnienia porostu, a okresowo obsiew roślinami fitosanitarnymi np. gorczycą.

Jednym z założeń produkcji ekologicznej jest ograniczenie zabiegów powodujących ból

i stres  zwierząt. Niedozwolone jest obcinanie ogonków. Kastracja prosiąt jest dozwolona
w uzasadnionych przypadkach, a zabieg ten powinien być wykonany do drugiego tygodnia po
urodzeniu. Zabieg obcinania kiełków jest dozwolony, należy przy tym pamiętać,  że  źle
przeprowadzony, może stwarzać bramę wejścia dla bakterii chorobotwórczych. Szczepienia,
są dozwolone w przypadku, gdy choroba występuje w regionie, w którym położone jest
gospodarstwo i gdy danej choroby nie można kontrolować poprzez inne techniki zarządzania.
Do szczepienia zwierząt można używać wyłącznie szczepionek nie modyfikowanych
genetycznie. Należy pamiętać,  że szczepieniom wolno poddawać tylko zwierzęta zdrowe
i odrobaczone. Ekologiczny chów świń ze swojego założenia, cechuje się mniejszą niż
klasyczne intensywne metody, efektywnością produkcji. Nie oznacza to równocześnie
gorszych wyników ekonomicznych. Z badań marketingowych zrealizowanych w UE wynika,
że od 15 do 20% konsumentów nastawionych jest na zakup produktów o wysokiej jakości,
pozyskiwanych w oparciu o zrównoważony rozwój rolnictwa, czyli głównie produktów
ekologicznych. Również krajowe badania w tym zakresie dowodzą rosnącego udziału takich
konsumentów. Obecnie szacuje się ich na 5–10% społeczeństwa. Mięso wieprzowe
sprzedawane ze znakiem produktu ekologicznego może uzyskiwać nawet dwukrotnie wyższą
cenę skupu. W odróżnieniu od realiów europejskich, nasze krajowe możliwości promocji
i zbytu produktów ekologicznych są bardzo ograniczone. Oznacza to, że zainteresowany
zakupem konsument nie posiada pełnego dostępu do oferty rynkowej, a sami producenci mają
problemy ze zbytem i uzyskiwanymi cenami sprzedaży.

Wysokość uzyskiwanych w chowie ekologicznym wyników produkcyjnych zależy od

całego szeregu czynników środowiskowych i

odziedziczalnych. Należy uwzględnić

uwarunkowania konkretnych gospodarstw i pod ich kątem dokonywać zestawień i obliczeń.

Tabela 11. Założenia technologiczne do produkcji ekologicznej [10, s. 24]

Kategoria

System alkierzowy

System otwarty

Średni dzienny przyrost masy ciała tuczników (g)

500–770

450–700

Wiek tucznika (dni)

130–200

142–220

Termin odsadzania (dni)

Okres odchowu warchlaka (dni)

45–63

Okres tuczu (dni)

90–110

90–120

Długość cyklu lochy (dni)

159–169

Częstotliwość oproszeń 2,1–2,2

2,1–2,2

Ilość sztuk w miocie

9,2–10,1

7,6–10,1

Upadki (%)

Prosiąt 5–7

7–25

Warchlaków 2–3

2–3

Tuczników 1–1,5

1–1,5

Inseminacja (% loch)

0–100

Remont stada loch (% sztuk)

10–20

Skuteczność krycia (%)

70–83

78–85

Zużycia paszy

Locha (kg/rok)

Warchlak (kg/odchów)

1237

1237–1484

Tucznik (kg/tucz)

162–231

190–275

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pod względem struktury kosztów produkcji, chów ekologiczny nie odbiega znacząco od

tego realizowanego w sposób intensywny. Dochodzą oczywiście koszty certyfikacji, lecz ze
względu na ich charakter nie umieszczono ich w zestawieniu. Podobnie jest z dopłatami. Co
do samych kwot poczynić należy szereg zastrzeżeń, podobnie jak we wcześniejszych
zestawieniach. W grę wchodzi tu wielkość gospodarstwa, jego rejonizacja, a także struktura
UR i wdrożone technologie produkcji. Stąd przedstawione dane mają raczej charakter
informacyjny.

Dla uzyskania minimalnej opłacalności w warunkach klasycznej produkcji, rocznie od

lochy powinno się uzyskać od 2,0 do 2,2 miotu i co najmniej 18 tuczników. Okres
międzyciążowy winien być w związku z tym zredukowany do minimum.

Opłacalność ekologicznego chowu świń pozostaje w bezpośredniej zależności od cen

zbytu. Produkty wytworzone większymi nakładami i posiadające wyższą jakość, nie mogą być
porównywane z innymi, posiadającymi gorsze parametry. Są one generalnie kierowane do
innej grupy konsumentów, a konkurować mogą jedynie ze sobą na poziomie ekologicznym.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie normy obsady świń należy zachować w gospodarstwie ekologicznym?

W jaki sposób należy zadbać o utrzymanie dobrostanu świń w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady wychowu i żywienia prosiąt należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady wychowu i żywienia warchlaków należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady i metody żywienia loch i knurów powinno się stosować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie warunki i środki pozwalają zachować higienę i dobre zdrowie świń
w gospodarstwie ekologicznym?

Od czego uzależniona jest opłacalność produkcji żywca wieprzowego metodami
ekologicznymi?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj obrót stada trzody chlewnej wiedząc, że produkcja odbywa się w cyklu

zamkniętym, w gospodarstwie znajduje się 10 loch z przychówkiem, okres użytkowania lochy
wynosi 4 lata, upadki prosiąt – 3%, upadki warchlaków – 1%, wyproszenia są równomierne,
wskaźnik wyproszeń – 2, tuczniki sprzedaje się w wieku 6 miesięcy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić grupy technologiczne świń,

obliczyć przychody i rozchody,

ustalić pozostałe stany początkowe i końcowe,

obliczyć liczbę sztuk przelotowych,

obliczyć średnie stany roczne w grupach technologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator.

Ćwiczenie 2

Na podstawie wykonanego obrotu stada świń zaprojektuj pomieszczenia do chowu

alkierzowego z uwzględnieniem rozwiązań technologicznych (system chowu) i wymaganej
powierzchni. Wykonaj szkic zaproponowanego rozwiązania z podaniem wymiarów
elementów, nazwami poszczególnych elementów pomieszczeń i ich wyposażenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z informacji zawartych w tekście i tabelach części 4.5.1 poradnika dla ucznia,

dokonać wyboru konkretnego rozwiązania technologicznego i opisać ten wybór
w założeniach do projektu,

wykonać niezbędne obliczenia (zapotrzebowanie na powierzchnię użytkową dla
poszczególnych grup technologicznych, plan rotacji w pomieszczeniach i kojcach, ilość
sztuk niezbędnego sprzętu i urządzeń itp. w zależności od przyjętych założeń),

narysować szkic sytuacyjny i opisać ten szkic.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

tekst i tabele umieszczone w części 4.5.1 poradnika dla ucznia,

−

ołówki, papier w kratkę i linijka.

Ćwiczenie 3
Wskaż podstawowe kategorie kosztów i dochodów w ekologicznej produkcji żywca
wieprzowego w cyklu zamkniętym oraz porównaj te kategorie z produkcją konwencjonalną.
Wskaż, które z tych kategorii są najbardziej niestabilne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować informacje dotyczące opłacalności i kategorii kosztów i dochodów
w produkcji żywca wieprzowego cyklu zamkniętym,

wykonać zestawienie tych kategorii,

zapisać uzasadnienie dotyczące oceny kosztów w zakresie ich stabilności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

tekst z poradnika – część 4.5.1 poradnika dla ucznia,

−

normatywy produkcji rolniczej dotyczące opłacalności produkcji żywca wieprzowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dobrać wielkość stada świń do warunków gospodarstwa?

dobrać odpowiednie pasze dla różnych grup technologicznych świń
w gospodarstwie ekologicznym?

zaprojektować technikę żywienia świń w gospodarstwie
ekologicznym?

określić zasady i warunki utrzymania dobrostanu świń
w gospodarstwie ekologicznym?

wskazać warunki jakie muszą spełniać środki i materiały utrzymania
higieny świń, chlewni i innych miejsc przebywania świń zgodnie
z regułami rolnictwa ekologicznego?

określić warunki wpływające na opłacalność produkcji żywca
wieprzowego w gospodarstwie ekologicznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Ekologiczna produkcja jaj

4.6.1.

Materiał nauczania

Do wylęgu kurcząt dla gospodarstwa ekologicznego jaja powinny pochodzić

z ekologicznej produkcji kur nieśnych. Dopuszcza się również, po uzgodnieniu z jednostką
certyfikującą wzięcie do wylęgu jaj uzyskanych w wyniku produkcji konwencjonalnej
i poddanie ich przestawianiu na produkcję metodami ekologicznymi.

Przed nałożeniem do urządzeń inkubacyjnych, jaja powinny być poddane dezynfekcji

parami formaldechydu. Jest to zgodne z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia
19 lipca 1999 r. Dobre wyniki lęgu zależą od temperatury, wilgotności, wymiany powietrza
i zmian kąta nachylenia tac lęgowych. Z klujnika pisklęta wyjmuje się zwykle po 24 godz. od
początku klucia. Masa piskląt powinna wynosić co najmniej 60% masy jaja. Pisklęta powinny
być poddawane starannej selekcji z

uwzględnieniem wykształcenia ciała, wciągnięcia

woreczka żółtkowego i ogólnego wyglądu oraz stanu zdrowia. Dobry stan zdrowotny piskląt
ułatwia ich chów w warunkach eliminacji profilaktycznych dodatków paszowych.

W odchowie ekologicznym jednodniowe pisklęta są żywione stosowną ekologiczną

mieszanką paszową do osiągnięcia 8–10 tygodnia życia. Mieszanka nie zawiera
kokcydiostatyków paszowych i tutaj zakłada się zwiększoną odporność ras rodzimych na
choroby. Istotnym elementem jest utrzymanie czystości budynku i wybiegu. Celowe jest
również stosowanie naturalnych preparatów roślinnych zwiększających odporność.

Przez okres odchowu i potem użytkowania konieczne jest zapewnienie właściwych

warunków utrzymania. Przy utrzymaniu kur przez okres więcej niż jednego roku występuje
naturalny proces przepierzania się ptaków. Według obowiązujących w

Europie zasad

wymuszone przepierzanie kur jest zabronione. Proces przepierzania winien więc mieć
przebieg naturalny.

Ptaki są zwierzętami stałocieplnymi i temperatura otoczenia odgrywa ogromną rolę

w procesie przemiany materii. Im mniej energii zawartej w paszy zamieni się na ciepło, tym
więcej pozostanie jej na wytworzenie przez organizm pożądanych produktów (mięsa i jaj).
Początkowa temperatura odchowu piskląt powinna wynosić 32–29°C i obniżać się do około
21°C przez następne 2–3 tygodnie. Z temperaturą pomieszczenia powiązana jest względna
wilgotność powietrza, stężenie szkodliwych domieszek gazowych powietrza, a

przede

wszystkim amoniaku. Dla kur nieśnych zaleca się utrzymanie wilgotności względnej 55–75%
przy temperaturze 15–18°C. Pomieszczenia dla drobiu często należą do najbardziej
zapylonych z pośród wszystkich pomieszczeń inwentarskich. Źródła zapylenia to: powietrze
atmosferyczne, same ptaki, pasza, pomieszczenie i

ściółka. Tereny przeznaczone do

ekologicznego chowu drobiu winny być wolne od zapylenia. Prawidłowo pielęgnowana
ściółka nie powinna mieć więcej niż 40% wilgotności, ale też nie mniej niż 10%. Ściółka
z ciętej słomy jest dobrym materiałem ograniczającym powstawanie zapylenia. Natomiast
dodatek trocin, torfu, plew lub powtórne użycie ściółki będzie sprzyjać zapyleniu. Również
rodzaj paszy, jej forma (sypka, granulat), dodatki mineralne i sposób zadawania może być
źródłem zapylenia. Zwiększenie wilgotności w najprostszy sposób można uzyskać przez
skrapianie wodą ścian i ściółki, ewentualnie polewanie korytarzy. Wentylowanie pomieszczeń
dla ptaków ma zasadnicze znaczenie zoohigieniczne. Dobrze działająca wentylacja to taka,
która charakteryzuje się wydajnością 5 m

/h/kg masy ciała w lecie i wywołuje ruch powietrza

nieprzekraczający 0,5 m/s. W chowie ekologicznym nie dopuszcza się stosowania wentylacji
mechanicznej – lecz wentylację grawitacyjną oraz wietrzenie kurnika. W pomieszczeniach dla
drobiu, w

których zalega pomiot, stwierdzić można w

powietrzu zwiększoną ilość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szkodliwych domieszek gazowych, do których należą przede wszystkim dwutlenek węgla,
amoniak i siarkowodór. Zawartość dwutlenku węgla CO

w świeżym powietrzu wynosi

0,03% objętości powietrza atmosferycznego. Za ilość dwutlenku węgla dopuszczalną
w powietrzu dla drobiu przyjmuje się od 0,15% do 0,25%.

Amoniak powstaje przede wszystkim w

wyniku fermentacji związków azotowych

zawartych w pomiocie (kwas moczowy, mocznik, białko, amidy). Amoniak znajdujący się
w powietrzu kurnika już przy stężeniu 13ppm wywołuje podrażnienie spojówek oraz błon
śluzowych nosa, a przy stężeniu 26ppm stanów zapalnych spojówek i błon śluzowych dróg
oddechowych. Siarkowodór jest gazem silnie toksycznym stanowiącym paraliżującą truciznę
dla ośrodkowego układu nerwowego. Źródłem siarkowodoru jest gnilny rozpad białka
kałomoczu, zawierającego aminokwasy siarkowe. Dopuszczalna ilość siarkowodoru
w pomieszczeniach dla drobiu wynosi 0,01

oo,

czyli 10 ppm.

W drobiarstwie dawkowanie światła wykorzystywane jest przede wszystkim do

opóźniania dojrzewania lub okresowego zwiększania nieśności. Nieśność zwiększa się pod
wpływem przedłużenia czasu oświetlenia, ale tylko do 17–18 godzin na dobę. Za najniższy
czas światła dla wywołania nieśności uważa się 6 godzin, jednak tak krótki czas oświetlenia
wpływa na obniżenie spożycia paszy jak i na niską nieśność. Stopniowe przedłużanie dnia
świetlnego lub jego okresów, powoduje rozpoczęcie nieśności i pobudza do produkcji jaj.
Natężenie światła oddziaływuje przede wszystkim na system nerwowy ptaków. Światło zbyt
jaskrawe zwiększa na ogół temperament ptaków. Wywołuje bardzo łatwo kanibalizm
i pterofagię. Istotny wpływ na jasność pomieszczenia ma ilość i

wielkość okien.

W przyzagrodowym chowie drobiu stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi
powinien kształtować się w granicach 1:12 do 1:15 (to znaczy, że na 12 lub 15m

podłogi

przypada 1 m

powierzchni okien).

Tabela 12. Przykład programu świetlnego dla kur ogólnoużytkowych w pomieszczeniu z oknami [1, s. 23]

Okres odchowu

Okres nieśności

Tygodnie

Miesiąc wylęgu

1 22 23 34 35

Kwiecień
Maj
Czerwiec
Lipiec
Sierpień
Wrzesień

Bez sztucznego oświetlenia Wygaszanie

światła o godz.
20.00
Włączanie
o godz. 6.00

Wygaszanie światła o godz. 20.00
w każdym tygodniu włączać
o 15 minut wcześniej aż
do 52 tygodnia do max 17 godz.
światła na dobę

Październik

Wyłączać
o godz.
20.00

Wyłączać
o godz. 20.00

Do 15lipca nie włączać oświetlenia potem wyłączać
o godz. 20.00

Listopad
Grudzień
Styczeń
Luty
Marzec

Włączyć
o godz. 1.00

Wyłączanie
opóźnić
o 15 minut
tygodniowo

Włączać o godz. 5.00 przesuwając o 15 minut
tygodniowo czas wyłączania aż do uzyskania
maksimum 17 godzin dnia świetlnego.

Budynki dla kur mają im zapewnić niezależność mikroklimatyczną od warunków
zewnętrznych szczególnie w

okresie zimy i

lata. Kurniki muszą spełniać następujące

minimalne wymagania:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przynajmniej 1/3 powierzchni musi być otwarta, to znaczy nie może mieć konstrukcji
listwowej, siatkowej ani kratowej i pokryta ściółką ze słomy, wiórów drzewnych, piasku
lub torfu,

−

kury muszą mieć wystarczająco dużą część powierzchni podłogi do oddawania
odchodów,

−

na 1 m

powierzchni podłogi może przypadać maksymalnie 6 kur niosek,

−

muszą być wyposażone w grzędy o odpowiedniej ilości przewidując 18 cm/kurę,

−

na 1 gniazdo przewiduje się maksymalnie 8 kur lub w przypadku wspólnego gniazda
120 cm

/nioskę,

−

powinno się zapewnić powierzchnię wybiegu zakładając maksymalnie 4 m

/kurę –

z zastrzeżeniem nie przekroczenia 170 kg N/ha/rok,

−

muszą być otwory umożliwiające wchodzenie i wychodzenie o wielkości odpowiedniej
do stanu kur, łączna długość tych otworów powinna wynosić 4m na 100m

powierzchni

budynku.
Kurnik powinien być wyposażony w odpowiednią ilość poideł i karmideł. Niezależnie od

zastosowanych rozwiązań mechanicznych należy zapewnić 2,5–3,0 cm brzegu poidła
i 9–11 cm brzegu karmidła. Zasadą jest umożliwienie ptakom swobodnego dostępu do wody
i paszy. Kurnik powinien posiadać okna o wielkości powierzchni okien do podłogi jak
1:15–20, które by zapewniły oświetlenie na poziomie 15lx. Światło naturalne można
uzupełniać sztucznym do 16 godzin dziennie z przynajmniej 8-godzinnym, nieprzerwanym
okresem wypoczynku nocnego bez sztucznego światła.

W ekologicznej produkcji jaj w jednym kurniku nie można utrzymywać więcej jak 3000

kur niosek. Jak wcześniej wspomniano wielkość obsady jest określona przepisami
ekologicznymi i wynosi 6 kur/1m

powierzchni podłogi.

Chcąc sobie zapewnić własny materiał do wylęgu oprócz kur powinniśmy utrzymywać

również koguty. Wyraża to tzw. stosunek poligamiczny, określający liczbę kur
przypadających na 1 koguta. Powinien on wynosić jak 1: 10–15.

Zapotrzebowanie ptaków na wodę zależy od wielu czynników, z których najważniejsze

to: warunki termiczne, system żywienia, technologia utrzymania i genotyp. W czasie upałów
zwiększa się pobieranie wody na skutek wzmożonego parowania z płuc i wydalania przez
nerki, gdyż w ten sposób organizm ptaka obniża ciepłotę ciała. W miarę podwyższania
temperatury otoczenia maleje żerność ptaków, co powoduje spadek nieśności i mniejszą masę
jaj. W temperaturze 4–15°C kura wypija około 200ml wody na dobę, zaś w temperaturze
37°C już 360 ml. Wypijanie nadmiernej ilości wody powoduje wypłukiwanie składników
odżywczych z przewodu pokarmowego, zakłóca przyswajanie wapnia, zwiększą wilgotność
pomiotu i w efekcie pogarsza jakość produkcji. Również płeć wpływa na zużycie wody –
przemiana wodna u samic jest prawie dwukrotnie intensywniejsza niż u samców. Kury
preferują wodę chłodną o temperaturze 10–12°C. Zbyt zimną i ogrzaną piją niechętnie.
Zapotrzebowanie na wodę wzrasta z wiekiem ptaków, a u niosek zależy także od poziomu
nieśności. W ekologicznym sposobie produkcji jaj spożywczych i wylęgowych główny nacisk
kładzie się na jakość produktu i jego pozyskanie w warunkach żywienia zbliżonych do
naturalnych lub tradycyjnych. Rezygnując z intensywnego żywienia i maksymalnej nieśności
stosowanych w produkcji wielkotowarowej – w produkcji ekologicznej przyjmuje się niższą
zawartość składników pokarmowych w mieszance paszowej, uwzględnia pasze naturalne
zebrane przez ptaka podczas żerowania na wolnym wybiegu oraz dobre warunki utrzymania,
w tym czystą i suchą ściółkę oraz korzystne działanie świeżego powietrza i promieni
słonecznych. Zakłada się wyższą odporność ptaków wziętych do chowu, wynikającą z cech
dziedzicznych (rasy rodzime), bardziej zbliżonego do naturalnego sposobu bytowania oraz ze
szczepień ochronnych. Zależnie od potrzeb i typu produkcji ekologicznej stosuje się żywienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

półintensywne lub ekstensywne. Pozwala to na pozyskanie jaj w warunkach kontrolowanego
przez człowieka zrównoważonego rozwoju produkcji z

zachowaniem równowagi

w najbliższym środowisku i otaczającej przyrodzie.

W ekologicznej produkcji jaj dopuszcza się żywienie kur niosek paszami roślinnymi,

mlekiem i produktami mlecznymi, rybami, mięczakami i skorupiakami, paszami mineralnymi
oraz wybranymi dodatkami paszowymi (witaminowo-mineralnymi i innymi). Do zbożowych
pasz roślinnych dopuszczonych w produkcji ekologicznej i nadających się w żywieniu kur
nieśnych zalicza się ziarno owsa, pszenicy, pszenżyta, orkiszu, prosa, sorga, ryżu i kukurydzy
w postaci nierozdrobnionej i rozdrobnionej. Z roślin oleistych dopuszcza się rozdrobnione
nasiona rzepaku, soji prażonej i lnu, a ponadto nasiona słonecznika, bawełny i sezamu.
Dopuszcza się również wytłoki rzepakowe i sojowe będące produktem ubocznym przy
tłoczeniu oleju z wykluczeniem ekstrakcji rozpuszczalnikami oraz użycia roślin genetycznie
modyfikowanych. Użycie pełnotłustych nasion i wytłoków, z uwagi na znaczną pozostałość
tłuszczu jest ograniczone z uwagi na wysoki poziom energii. Użyte w większej ilości
komponenty te zwiększają poziom energii w paszy dla niosek i niekorzystnie rozszerzają
stosunek energii do aminokwasów.

Z nasion roślin motylkowych dopuszcza się groch, bób, wykę, łubin i ciecierzycę,

a z innych roślin – tapiokę (suszony maniok) oraz susze z traw, lucerny i koniczyny, plewy,
suszone wodorosty, susze i

wyciągi z

roślin zielnych, susze z

warzyw korzeniowych,

przyprawy i zioła.

Do produktów ubocznych przydatnych w ekologicznym żywieniu kur zalicza się melasę,

wodorosty i

susze z

wytłoków jabłecznych oraz pomidorowych, białko izolowane

z ziemniaków (pozyskane przy produkcji krochmalu). Warto zaznaczyć, że białko zawarte
w paszach roślinnych, w porównaniu z zapotrzebowaniem drobiu na metioninę w większości
zawiera niewystarczające ilości tego aminokwasu. Wszystkie wymienione pasze mogą być też
skarmiane w postaci kiszonki wyprodukowanej we własnym gospodarstwie podobnie jako
produkty uboczne i odpady roślinne, tj. liście okopowych i odpadki warzyw.

Użycie drożdży piwnych w

ekologicznym żywieniu kur będzie wymagać

udokumentowania ekologicznego procesu wyrobu i

stosownej decyzji jednostki

certyfikującej. Znaczna zawartość białka i naturalnych witamin z grupy B stawia tę paszę jako
ceny składnik mieszanek paszowych dla kur żywionych ekologicznie. Podobnie jak
w przypadku większości pasz dla drobiu zawartość metioniny jest niewystarczająca
i proporcja metioniny do lizyny w tej paszy jest niekorzystna.

Z pasz pochodzenia zwierzęcego dopuszczone i przydatne w ekologicznym żywieniu kur

niosek jest mleko świeże oraz jego przetwory, tj. proszek z mleka odtłuszczonego, z maślanki
i z serwatki (zwykłej i pozbawionej laktozy), białko serwatki (ekstrahowane metodami
fizycznymi), sproszkowana kazeina i laktoza. Drugą grupę stanowią ryby, tłuszcz rybny i tran
(nierafinowany) i mączka rybna. Pasze te zawierają białko o zbilansowanej zawartości
niezbędnych aminokwasów, zasobne w metioninę i lizynę.

Pasze pochodzenia mineralnego obejmują grupę źródeł makroelementów dopuszczonych

do stosowania w żywieniu zwierząt zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1804/1999
z dnia 19 lipca 1999 r. Z dopuszczonych do stosowania w ekologicznym żywieniu kur
nieśnych źródeł makroelementów przydatne są źródła sodu (surowa sól kamienna, węglan
i dwuwęglan sodowy oraz chlorek sodowy), źródła wapnia (wapienne skorupy zwierząt
morskich oraz węglan, mleczan i glukonian wapnia), oraz źródła fosforu (precypitowany,
tj.wytrącony fosforan dwuwapniowy z

kości oraz odfluorowany fosforan jedno–

i dwuwapniowy). Pasze dla kur wykazują naturalną zawartość magnezu, wystarczającą do
pokrycia potrzeb na ten pierwiastek. W razie potrzeby uzupełnienia dopuszczone jest
stosowanie tlenku, siarczanu, chlorku i węglanu magnezowego. Źródłem siarki w mieszance

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dla kur jest przede wszystkim zawartość w niej aminokwasów siarkowych. W chowie
ekologicznym celowe jest udostępnienie kurom żwiru wapiennego, np. w osobnym karmniku.
Żwir wapniowy pobrany i zgromadzony w żołądku mięśniowym kury może wzmocnić proces
mechanicznego rozcierania osłon komórkowych paszy i polepszyć stopień udostępnienia
zawartych w nich składników. Umożliwia też równomierne zaopatrzenie organizmu kury
w wapń, szczególnie w okresie nocnego spoczynku. Najlepiej stosować go w mieszaninie ze
żwirem kwarcowym. Do dodatków paszowych dopuszczonych w produkcji ekologicznej
zalicza się mikroelementy, witaminy i

prowitaminy, naturalne enzymy, naturalne

mikroorganizmy (z wykluczeniem genetycznie modyfikowanych), lepiszcza i

środki

przeciwzbrylające. W przypadku sporządzania kiszonek przeznaczonych do ekologicznego
żywienia dopuszcza się także kwaśne konserwanty. W ekologicznych mieszankach
paszowych istnieje natomiast zakaz stosowania dodatków syntetycznych, takich jak: barwniki,
konserwanty, stymulatory wzrostu i środki pobudzające apetyt. Do żywienia ekologicznego
dopuszczone są nieorganiczne związki pierwiastków śladowych, z

których przydatne

w żywieniu niosek są źródła żelaza (węglan i siarczan żelazawy i tlenek żelazowy), źródła
cynku (węglan, tlenek i siarczan cynku), źródła manganu (węglan, tlenek i siarczan manganu),
źródła miedzi (tlenek i siarczan miedzi, zasadowy węglan miedzi), źródła jodu (bezwodny
i uwodniony jodan wapnia, jodek potasu), źródła selenu (selenian i selenek sodu) i kobaltu
(siarczan i zasadowy węglan kobaltawy).

Warunkiem użycia syntetycznych witamin i

prowitamin jako uzupełnienia pasz

w żywieniu ekologicznym jest identyczność ich składu chemicznego z

witaminami

występującymi w paszach naturalnych. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24
czerwca 1991 r. oraz Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. nie
określają poziomu uzupełnienia paszy witaminami. Z

ekologicznego punktu widzenia

logiczny wydaje się wybór premiksów dostarczających ograniczone ilości witamin. Ilości te
mogą nawiązywać do potrzeb witaminowych określonych w normach zapotrzebowania NRC
(1994). Chcąc zintensyfikować produkcję jaj można też użyć premiksów o

wysokiej

zawartości witamin pod warunkiem, że w ich skład nie wchodzą substancje zabronione
w ekologicznym żywieniu drobiu.

Z uwagi na istniejące uwarunkowania ekonomiczne wydaje się, że podstawowe znaczenie

może mieć półintensywny sposób żywienia dający zadowalającą produkcję jaj u drobiu
korzystającego z

ograniczonego wybiegu. Przy tym sposobie żywienia przewiduje się

utrzymanie w

paszy zawartości składników pokarmowych na poziomie zbliżonym do

minimalnego zapotrzebowania organizmu.

Żywienie ekstensywne jest systemem mało wydajnym i przystosowanym do małych

stadek kur korzystających z nieograniczonego wybiegu. Przewiduje się w nim dożywianie
ptaków paszą złożoną z całego ziarna pszenicy i owsa, ze śrut zbożowych, śrut z nasion
motylkowych i

otrąb pszennych mieszanych najczęściej z

gotowanymi ziemniakami

i jarzynami korzeniowymi, zielonek z roślin dostępnych w gospodarstwie oraz chwastów
(pokrzywa, krwawnik). Pasza jest zadawana dwukrotnie lub trzykrotnie w ciągu dnia,
najczęściej po wypuszczeniu z kurnika oraz przed udaniem się kur na spoczynek. Szacując
ilości składników pokarmowych pobieranych przez nioskę na nieograniczonym wybiegu
w sezonie letnim, dla orientacji można przyjąć 1,5 g białka/szt/dzień.

Zależnie od założonego poziomu intensywności produkcji nieśnej i zasobności mieszanki

paszowej, tj. stopnia, w jakim pokrywa ona zapotrzebowanie kur na składniki pokarmowe
można zalecić żywienie dawkowane, lub do woli. Biorąc pod uwagę dopuszczalną w chowie
ekologicznym liczebność do 3000 sztuk w jednym pomieszczeniu wydaje się, że zadawanie
mieszanki paszowej do woli jest wygodniejsze i mniej pracochłonne niż dawkowanie paszy.
Ponadto pozostawia kurom swobodę wyboru ilości pobieranej paszy i umożliwia lepsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pokrycie potrzeb pokarmowych. Biorąc pod uwagę zasady żywienia ekologicznego
i uwarunkowania ekonomiczne w 1 kg mieszanki paszowej dla kur można zalecić zawartość
150 i więcej gram białka ogólnego, 7 g lizyny, 3,2 g metioniny, 11–11,3 MJ energii
metabolicznej (2624–2700 kcal), 33 g wapnia, 3,3 g fosforu przyswajalnego, 1,4 g sodu, i 10 g
kwasu linolowego.

Zakres dopuszczalnych zabiegów profilaktycznych w

chowie ekologicznym jest

podyktowany ochroną ptaków przed infekcjami bakteryjnymi (kolioza), wirusowymi
i pierwotniakowymi (kokcydioza) oraz przed inwazją pasożytów przewodu pokarmowego
(glistnice) i dróg oddechowych (syngamoza). Korzystanie z wybiegu, szczególnie wybiegu
ograniczonego oraz w okolicy gdzie bytują liczne ptaki wolno żyjące, powstaje możliwość
zwiększonego zakażenia oraz przenoszenia chorób. W warunkach produkcji ekologicznej
zakres zabiegów profilaktycznych jest ograniczony. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999
z

dnia 19 lipca 1999 r. dopuszcza do czyszczenia i

dezynfekcji skóry ptaków oraz

pomieszczeń: mydło, wodę i parę wodną, mleko wapienne, wapno gaszone i niegaszone,
wybielacz nadchloran sodu, wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu, wodę utlenioną,
naturalne olejki roślinne, kwasy organiczne (cytrynowy, octowy, mrówkowy, mlekowy,
octowy), alkohol etylowy, węglan sodu. Niedopuszczalne jest, trzymanie kur pod
zamknięciem na brudnej ściółce, kształtowanie dziobów i

wymuszone karmienie.

Udostępnienie kurom kąpieli piaskowej (piasek systematycznie dezynfekowany przez
ogrzewanie) daje im komfort ulgi i umożliwia pozbycie się pasożytów skóry i piór (wszoły,
piórojady). Warunki do grzebania i przemieszczania się w kurniku i na wybiegu pomagają
w utrzymaniu właściwej długości pazurów. W produkcji metodami ekologicznymi zabronione
jest stosowanie leków weterynaryjnych. Dopuszczone są natomiast środki lecznicze
pochodzenia ziołowego oraz preparaty homeopatyczne. Użycie leków weterynaryjnych jest
uzasadnione tylko w razie konieczności ratowania życia zwierzęcia lub ulżenia w cierpieniu.
W tym jednak przypadku obowiązuje dwa razy dłuższy okres karencji przy pozyskiwaniu
surowców zwierzęcych niż okres zalecany przez producenta leku. Kury leczone wymagają
odpowiedniego oznakowania.

Zgodnie z dopuszczalnym limitem zawartości azotu w odchodach zwierząt, dopuszczalna

obsada kur niosek na 1ha ziemi wynosi 230 sztuk. Odchody z ekologicznej produkcji mogą
być zużyte do produkcji kompostu razem z odpadami roślin pochodzącymi z gospodarstwa
ekologicznego. Kompost taki nadaje się do stosowania jako naturalny nawóz w ekologicznej
produkcji roślinnej.

W ekologicznej produkcji jaj spożywczych i wylęgowych zakłada się osiąganie niższej

efektywności w porównaniu z produkcją intensywną. Ilość i wielkość pozyskiwanych jaj
w

produkcji ekologicznej będzie zależeć w

dużej mierze od wyboru rasy, warunków

utrzymania oraz metody żywienia. W przypadku ras rodzimych należy się spodziewać
uzyskanie nieśności na poziomie zbliżonym do 180 jaj rocznie. W przypadku kur z krzyżówek
towarowych, w odchowie ekologicznym można przewidywać spłaszczenie krzywej nieśności.
Możliwe jest osiągnięcie szczytowego poziomu nieśności 85% i utrzymanie go do 40–45
tygodnia życia, a następnie powolny spadek ilości pozyskiwanych jaj. Można przyjąć
pozyskanie 200–220 jaj od sztuki rocznie.

Można przewidywać, że zużycie paszy treściwej na produkcję 1 kg jaj w chowie

ekologicznym będzie na poziomie 3–3,5 kg, a w przeliczeniu na 1 jajo 180 do 220 g. Produkty
ekologiczne, jako nowy element na rynku artykułów spożywczych wymagają reklamy oraz
uświadomienia konsumentów i wypracowania w społeczeństwie nawyków do zdrowego
odżywiania się.

Podstawowym warunkiem opłacalności w produkcji ekologicznych jaj spożywczych

będzie popyt na ten produkt – kształtujący ceny. Ceny jaj ekologicznych będą wyższe niż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

towarowych jaj spożywczych z uwagi na wyższe koszty produkcji. Zwiększone koszty
wynikać będą przede wszystkim z ceny mieszanki ekologicznej, zużycia paszy ja jednostkę
uzyskanego produktu, ceny zakupu kurcząt hodowlanych, nakłady na utrzymanie budynku
i wybiegów, koszty niezbędnych zabiegów.

Obniżenie plonu ziarna zbóż oraz nasion strączkowych i

oleistych w

warunkach

ekologicznych można oszacować na około 20%. Uwzględniając inne dodatkowe nakłady
poniesione w roślinnej produkcji ekologicznej (w tym także certyfikacja), w porównaniu ze
standardowymi mieszankami paszowymi, można przyjąć wzrost ceny ekologicznej mieszanki
paszowej o 25–30%. Do tego należy dodać niższą wydajność nieśną kur, wyższe zużycie
mieszanki w

produkcji jaj, wydatki na utrzymanie budynków i

pastwiska (wybiegu),

dodatkowe nakłady robocizny na organizację żywienia i utrzymania, opiekę weterynaryjną,
dozwolone preparaty polepszające zdrowotność, opakowanie, reklamę, certyfikację itp.
Szacunkowo można przyjąć przynajmniej podwojenie kosztów produkcji. W tej sytuacji cena
jaja wyprodukowanego w warunkach ekologicznych może być, co najmniej dwukrotnie
większa niż standardowego jaja spożywczego.

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jaki sposób należy zadbać o utrzymanie dobrostanu kur nieśnych w gospodarstwie
ekologicznym?

Jak należy organizować lęgi zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego?

Jakie zasady odchowu i żywienia piskląt należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jakie zasady i techniki żywienia kur nieśnych należy zachować w gospodarstwie
ekologicznym?

Jak należy planować wyposażenie kurnika w gospodarstwie ekologicznym?

Jak należy planować prace przy żywieniu i obsłudze kur nieśnych?

Jaką rolę w ekologicznej produkcji jaj odgrywa zarządzanie oświetleniem?

Jakie warunki i środki pozwalają zachować higienę i dobre zdrowie piskląt i kur nieśnych
w gospodarstwie ekologicznym?

Od czego uzależniona jest opłacalność produkcji jaj metodami ekologicznymi?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj skład pełnoporcjowej mieszanki paszowej dla kur nieśnych w gospodarstwie

ekologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować tekst z części 4.6.1 poradnika dla ucznia,

wskazać pasze, których użyjesz do wykonania ekologicznej pełnoporcjowej mieszanki
paszowej dla niosek,

ustalić normę żywieniową dla przykładowych niosek,

ustalić wartość wskazanych pasz,

zbilansować udział poszczególnych pasz w mieszance,

uzasadnić swój wybór w kontekście zgodności z kryteriami rolnictwa ekologicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer lub kalkulator,

−

normy żywienia kur nieśnych,

−

kryteria rolnictwa ekologicznego,

−

ewentualnie program komputerowy do projektowania mieszanek paszowych.

Ćwiczenie 2
Wskaż maszyny i urządzenia do karmienia i pojenia kur w gospodarstwie ekologicznym
oraz urządzenia do zapewnienia właściwego oświetlenia i wentylacji w kurniku. Swój wybór
uzależnij od zastosowania odpowiedniego systemu chowu, żywienia. Uwzględnij
odpowiednie kryteria rolnictwa ekologicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z informacji zawartych w tekście i tabelach części 4.6.1.poradnika dla ucznia,

dokonać wyboru konkretnego rozwiązania technologicznego i opisać ten wybór
w założeniach,

wyszukać w sieci Internet odpowiedni sprzęt i urządzenia,

umieścić swoje przemyślenia i decyzje w tabeli zgodnie z poniższym wzorem.

Nazwa

i charakterystyka

sprzętu lub

urządzenia

Przydatność

w określonym systemie

chowu

Przydatność

w określonym systemie

żywienia

Zgodność

zastosowania

z odpowiednim

kryterium rolnictwa

ekologicznego

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

tekst i tabele umieszczone w części 4.6.1 poradnika dla ucznia,

−

elektroniczny lub drukowany wzór tabeli.

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zorganizować lęgi zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego?

dobrać odpowiednie pasze dla kur nieśnych w gospodarstwie
ekologicznym?

zaprojektować technikę żywienia kur nieśnych w gospodarstwie
ekologicznym?

określić zasady i warunki utrzymania dobrostanu piskląt i kur
nieśnych w gospodarstwie ekologicznym?

zaprojektować program świetlny dla kur nieśnych?

wskazać warunki, jakie muszą spełniać środki i materiały utrzymania
higieny kur i kurnika zgodnie z regułami rolnictwa ekologicznego?

określić warunki wpływające na opłacalność produkcji jaj
w gospodarstwie ekologicznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Metody i warunki chowu zwierząt w gospodarstwie ekologicznym, w odróżnieniu do
gospodarstwa konwencjonalnego, służą
a)

zaspokojeniu potrzeb zwierząt służących wzrostowi ich wydajności.

zaspokojeniu wszystkich potrzeb zwierząt traktowanych kompleksowo.

zaspokojeniu specjalistycznych potrzeb zwierząt.

zaspokojeniu potrzeby ruchu zwierząt na świeżym powietrzu.

Jakość surowca zwierzęcego pochodzącego z gospodarstwa ekologicznego,
w odróżnieniu do gospodarstwa konwencjonalnego
a)

jest wysoka ze względu na przebywanie zwierząt na świeżym powietrzu.

jest wypadkową zastosowanego sposobu żywienia i warunków utrzymania.

jest wysoka ze względu na zastosowanie wysokiej jakości pasz i optymalnych
warunków środowiska.

nie jest uzależniona od zastosowanego sposobu żywienia i warunków utrzymania.

Producent, który zamierza przestawić swoje gospodarstwo na ekologiczne metody
gospodarowania powinien zgłosić zamiar prowadzenia takiej działalności
a)

wybranej jednostce certyfikującej.

wojewódzkiemu inspektoratowi jakości handlowej artykułów rolno spożywczych.

wybranej organizacji producenckiej.

wybranej jednostce certyfikującej i wojewódzkiemu inspektoratowi jakości
handlowej artykułów rolno-spożywczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z zasady okres przestawiania gospodarstwa na metody ekologiczne wynosi
a)

4 lata.

3 lata.

2 lata.

1 rok.

Kupując zwierzęta do gospodarstwa ekologicznego stosuje się indywidualne okresy
przestawiania, wynoszące dla trzody chlewnej i małych przeżuwaczy
a)

12 miesięcy.

6 miesięcy.

15 miesięcy.

15 tygodni.

Liczba zwierząt utrzymywanych w gospodarstwie ekologicznym
a)

nie jest uzależniona od obszaru gruntów rolnych, jakimi dysponuje gospodarstwo.

jest uzależniona od obszaru gruntów rolnych, jakimi dysponuje gospodarstwo.

jest uzależniona od powierzchni trwałych użytków zielonych, jakimi dysponuje
gospodarstwo.

jest uzależniona od odległości trwałych użytków zielonych od budynków
inwentarskich.

W ekologicznym chowie trzody chlewnej należy
a)

utrzymywać różne grupy technologiczne świń razem.

utrzymywać różne grupy technologiczne świń oddzielnie.

utrzymywać wszystkie grupy technologiczne świń razem z wyłączeniem tuczników.

utrzymywać wyłącznie jedna grupę technologiczną świń.

Dla zwierząt w gospodarstwach ekologicznych
a)

jest konieczność zapewnienia wybiegów.

nie ma konieczności zapewnienia wybiegów.

zalecane jest organizowanie wybiegów.

jest konieczność zapewnienia wybiegów tylko dla określonych gatunków zwierząt.

Obsada kur w kurniku gospodarstwa ekologicznego może wynosić
a)

12 kur/m

podłogi.

6 kur/m

podłogi.

3 kury/m

podłogi.

9 kur/m

podłogi.

10.

Pochodzące z ekologicznego chowu zwierzęta przeznaczone do uboju
a)

można ubijać bez względu na wiek.

można ubijać po osiągnięciu wymaganego wieku.

można ubijać po wycofaniu z produkcji.

takich zwierząt nie można ubijać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Do produkcji pasz w gospodarstwie ekologicznym można wykorzystywać susz z zielonek
pod warunkiem że
a)

zielonka pochodziła z gospodarstwa ekologicznego i została ususzona bez
zastosowania szkodliwych gazów.

zielonka pochodziła z gospodarstwa ekologicznego i została ususzona
z zastosowaniem suszarni bez wymiennika spalin.

zielonka nie pochodziła z gospodarstwa ekologicznego ale została odpowiednio
wysuszona.

nie ma znaczenia sposób otrzymania suszu.

12.

Równowagę paszowo-nawozową w gospodarstwie ekologicznym można zachować
sprzedając przede wszystkim
a)

produkty roślinne.

produkty zwierzęce.

pasze.

obornik.

13.

Okres karencji po zastosowaniu leków weterynaryjnych w leczeniu zwierząt
w gospodarstwie ekologicznym jest
a)

taki sam jak we wszystkich innych przypadkach.

dwukrotnie dłuższy niż zwykle.

połowę krótszy niż zwykle.

czterokrotnie dłuższy niż zwykle.

14.

Produkcja zwierzęca prowadzona w gospodarstwie ekologicznym sprzyja ochronie
środowiska naturalnego kiedy
a)

sprzedaje się cały obornik.

sprzedaje się połowę obornika.

zagospodarowuje się odchody zwierzęce w gospodarstwie.

kupuje się obornik z innych gospodarstw.

15.

W ekologicznym chowie świń niedozwolone jest
a)

korygowanie racic.

obcinanie kiełków.

kastracja.

obcinanie ogonków.

16.

Podczas niewłaściwego przygotowania pastwiskowania świń w lecie może dojść do
a)

przejedzenia się świń.

porażenia słonecznego.

obgryzania sobie uszu przez świnie.

oblizywania się nawzajem.

17.

Średni poziom wydajności krów w gospodarstwie ekologicznym kształtuje się w
granicach
a)

3000–4000 kg mleka.

5000–6000 kg mleka.

7000–8000 kg mleka.

9000–10000 kg mleka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

W przypadku zastosowania leków weterynaryjnych w leczeniu zwierząt w gospodarstwie
ekologicznym należy
a)

dokładnie rejestrować rodzaj leku, diagnozę, czas podawania i substancję aktywną.

kupować leki tylko w wyznaczonych aptekach.

dokładnie rejestrować wszystkie okresy karencji.

podawać leki wyłącznie dożylnie.

19.

Polskie rasy bydła polecane dla gospodarstwa ekologicznego to
a)

polska czerwona i Jersey.

montbeliarde i polska czerwona.

polska czerwona i holsztyńsko-fryzyjska odmiana czerwono-biała.

simentalska i Jersey.

20.

Polskie rasy kóz polecane dla gospodarstwa ekologicznego to
a)

koza barwna uszlachetniona i Burska.

koza biała uszlachetniona i Saaneńska.

koza biała uszlachetniona i koza barwna uszlachetniona.

koza Burska i Alpejska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizowanie produkcji zwierzęcej metodami ekologicznymi

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punkty

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Herbut E. i wsp.: Chów kurcząt rzeźnych metodami ekologicznymi. KCRE, Radom 2004

Koreleski J.: Produkcja jaj metodami ekologicznymi. KCRE, Radom 2004

Paraponiak P. Chów owiec w gospodarstwie ekologicznym. CDR, Radom 2006

Popowicz T. i wsp.: Rolnictwo ekologiczne – poradnik merytoryczno-metodyczny,
Brwinów 1998

Siebeneicher G.E.: Podręcznik rolnictwa ekologicznego. PWN, Warszawa 1997

Sikora J.: Chów kóz w gospodarstwie ekologicznym. KCRE, Radom 2004

Sozańska B. Przestawianie gospodarstw konwencjonalnych na ekologiczne metody
gospodarowania. KCRE, Radom 2004

Strzetelski J.A. i wsp.: Chów bydła mlecznego metodami ekologicznymi. KCRE, Radom
2004

Strzetelski J.A. i wsp.: Chów bydła mięsnego metodami ekologicznymi. KCRE, Radom
2004

10.

Walczak J. i wsp.: Chów trzody chlewnej metodami ekologicznymi. KCRE, Radom 2004

11.

Rozporządzenie Rady 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i

środków

spożywczych (Dz.U. L 198, 22.7.1991, s. 1)