„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Halina Garbowska

Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej
613[01].Z2.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Jolanta Borczyńska–Żbikowska
mgr inż. Tadeusz Popowicz


Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Halina Garbowska



Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].Z2.06
Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej, zawartego w programie nauczania dla
zawodu rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania

sprawdzające 11

4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian

postępów 13

4.2. Technologia produkcji mleka

14

4.2.1. Materiał

nauczania

14

4.2.2. Pytania

sprawdzające 19

4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian

postępów 23

4.3. Technologia produkcji żywca wołowego i wieprzowego

24

4.3.1. Materiał nauczania

24

4.3.2. Pytania

sprawdzające 28

4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4.

Sprawdzian postępów 31

4.4. Technologia produkcji brojlerów i jaj

32

4.4.1. Materiał

nauczania

32

4.4.2. Pytania

sprawdzające 36

4.4.3. Ćwiczenia 37
4.4.4. Sprawdzian

postępów 38

4.5. Opłacalność produkcji zwierzęcej

39

4.5.1. Materiał nauczania

39

4.5.2. Pytania

sprawdzające 43

4.5.3. Ćwiczenia 43
4.3.5.

Sprawdzian postępów 45

5.

Sprawdzian osiągnięć

46

6.

Literatura

50

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu organizowania

i prowadzenia produkcji zwierzęcej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie należy mieć już ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś można było sprawdzić poziom opanowania określonych treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

wykaz literatury uzupełniającej.

Schemat układu jednostek modułowych

613[01].Z2

Produkcja rolnicza

613[01].Z2.01

Dobieranie roślin uprawnych

do warunków środowiska

613[01].Z2.04

Charakteryzowanie gatunków

zwierząt gospodarskich

613[01].Z2.02

Organizowanie i wykonywanie

zabiegów agrotechnicznych

613[01].Z2.03

Organizowanie i prowadzenie

produkcji roślinnej

613[01].Z2.05

Organizowanie oraz

wykonywanie prac dotyczących

żywienia zwierząt i zabiegów

zoohigienicznych

613[01].Z2.06

Organizowanie i prowadzenie

produkcji zwierzęcej

613[01].Z2.07

Prowadzenie ekologicznej

produkcji rolniczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

charakteryzować rodzaje pomieszczeń inwentarskich dla poszczególnych gatunków
zwierząt gospodarskich,

−

charakteryzować i oceniać stan higieniczny pomieszczeń inwentarskich,

−

dobierać maszyny i urządzenia do prac związanych z produkcją zwierzęcą,

−

planować i organizować transport w gospodarstwie rolnym,

−

rozpoznawać oraz określać położenie narządów i układów organizmu zwierzęcego,

−

określać cechy pokroju zwierząt gospodarskich,

−

rozpoznawać rodzaje pasz stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich,

−

planować i organizować prace związane z żywieniem zwierząt gospodarskich,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

stosować jednostki układu SI,

−

przeliczać jednostki,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dobrać typy użytkowe i rasy zwierząt gospodarskich do środowiskowych i ekonomicznych
warunków gospodarstwa rolniczego,

–

ocenić cechy pokroju zwierząt gospodarskich,

–

zaplanować i zorganizować rozpłód zwierząt gospodarskich,

–

zaplanować obsadę i obrót stada,

–

scharakteryzować System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt,

–

dobrać maszyny i urządzenia do prac związanych z produkcją zwierzęcą,

–

określić opłacalność produkcji zwierzęcej w gospodarstwie rolniczym,

–

zastosować przepisy dotyczące zdrowotnego bezpieczeństwa żywności,

–

zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka,

–

zorganizować i wykonać prace związane z produkcją żywca wieprzowego i wołowego,

–

zorganizować i wykonać prace związane z produkcją brojlerów i jaj,

–

zastosować techniki komputerowe do planowania produkcji zwierzęcej,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ

NAUCZANIA

4.1. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

4.1.1. Materiał nauczania

System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IR), składa się z następujących elementów:

–

znaków identyfikacyjnych zwierząt – kolczyk lub tatuaż, PL i 12 cyfr,

–

paszportów zwierząt – w przypadku bydła – data urodzenia, numer identyfikacyjny, płeć,
rasa, miejsce przetrzymywania,

–

skomputeryzowanej bazy danych. Dane są pozyskiwane od rolników, przedsiębiorstw
obrotu zwierzętami, zajmujących się ich przewozem, zakładów ubojowych
i utylizacyjnych,

–

ksiąg rejestracji prowadzonych w gospodarstwach.
W praktyce ważną rolę spełnia zintegrowany system kontroli – kontrola na miejscu –

inspekcja terenowa – weterynaryjna. Jest wówczas ustalana zgodność ze stanem faktycznym:
–

gospodarstwo powinno prowadzić księgę rejestracji stada w formie książki lub
komputerowo (sporządzać wydruki co 6 miesięcy). Książkę lub wydruki przechowywać
5 lat,

–

raz w roku do 28 lutego należy zgłaszać do ARiMR (Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa) stan stada na dzień 31 grudnia poprzedniego roku. Zgodnie
z procedurą trzeba zgłaszać też informacje dotyczące narodzin, kupna, sprzedaży lub
śmierci cieląt, a także utraty kolczyka lub paszportu zwierzęcia.

Identyfikacja i rejestracja zwierząt jest bardzo ważnym elementem organizacji produkcji

oraz nadzoru sanitarnego, w gospodarstwach. Konieczność identyfikacji zwierząt
gospodarskich oraz rejestrowania ich produkcji wynika z obligatoryjnych, dyrektyw,
rozporządzeń oraz szczegółowych przepisów wykonawczych krajów członkowskich Unii
Europejskiej, jak i krajów kandydujących. Wzrastająca liczba zachorowań oraz ryzyko
rozprzestrzeniania się chorób wśród zwierząt w ostatnich latach udowodniły, że strukturalne
i systemowe zwalczanie chorób jest możliwe tylko przy odpowiednim znakowaniu zwierząt
i wpisywaniu ich do centralnego rejestru, dającego możliwość szybkiego stwierdzenia ich
pochodzenia i miejsca przebywania. Warunki jednolitego i zgodnego z wymaganiami unijnymi
systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt w Polsce pozwalają na:
–

uczestnictwo Polski w systemie rynków wyróżnionych,

–

prowadzenie efektywnej kontroli chorób zakaźnych,

–

zapewnienie odpowiedniego żywienia i odchowu zwierząt (co wpływa na poziom produkcji
oraz produktów pochodzenia zwierzęcego),

–

poprawienie kontroli weterynaryjnej zwierząt oraz systemu epizodycznego kraju przez
Inspekcję Weterynaryjną,

–

przemieszczenie zwierząt w obrębie wspólnoty, gdzie podstawowym warunkiem jest
zarejestrowanie zwierząt i możliwości identyfikowania w systemie,

–

uzyskanie pełnego dostępu do rynku artykułów zwierzęcych innych państw członkowskich
Unii Europejskiej,

–

wspieranie służb hodowlanych a w przyszłości możliwość etykietowania mięsa i zwierząt
eksportowych.

Obowiązujące aktualnie przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt nakładają

na posiadaczy obowiązek ich oznakowania. Oznakowanie polega na:
1)

w przypadku bydła:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

−

założeniu na obu małżowinach usznych kolczyków albo duplikatu kolczyka z numerem
identyfikacyjnym zwierzęcia gospodarskiego umożliwiającemu dokonanie
indywidualnej identyfikacji każdego zwierzęcia, cielę po urodzeniu i zważeniu
otrzymuje na prawym uchu w górnej części małżowiny kolczyk z numerem cielęcym
(dzień, miesiąc, rok urodzenia oraz numer oborowy matki i numer kolejny cielęcia
w oborze, dopuszcza się w ramach kooperacji inne oznakowanie). Kolczykami takimi
znakuje się wszystkie cielęta objęte oceną wartości użytkowej. Kolczyk cielęcy jest
podstawą do identyfikowania młodego bydła, każda krowa będąca pod kontrolą
mleczności z momentem pierwszego ocielenia otrzymuje numer oborowy – zakłada się
kolczyk w dolny brzeg małżowiny prawego ucha. Sztuki, które uzyskały licencję
otrzymują odpowiednie kolczyki, które zakłada się w lewe ucho (górna krawędź).
Kolczyki dla krów i buhajów różnię się barwą, a poza tym w zależności od księgi do
jakiej zwierzę zostało wpisane, kolczyki różnią się kształtem i oznaczeniem. Przy
znakowaniu zwierząt zalicencjonowanych uwzględnia się kolejność wpisu do ksiąg
i stosuje się odpowiednie symbole województw. Tożsamość i pochodzenie bydła ras
krajowych, wpisywanych do ksiąg, ustala się na podstawie numeru oborowego
i cielęcego oraz metryczki urodzenia.

2)

w przypadku świń na:

−

założeniu kolczyka na lewą małżowinę uszną albo duplikatu kolczyka lub
wytatuowaniu w obu małżowinach usznych zwierzęcia albo na jego grzbiecie numeru
siedziby stada, z tym, że w prawej małżowinie usznej tatuuje się 6 pierwszych znaków
tego numeru, a w lewej pozostałe znaki tego numeru.

Zgodnie z ustawą o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, posiadacz zwierzęcia

zamawia kolczyki z numerami identyfikacyjnymi bezpośrednio u dostawcy wpisanego na listę
prowadzoną przez ARiMR. Duplikaty kolczyków zamawia się wyłącznie za pośrednictwem
Agencji. Rys. 1 przedstawia wzór kolczyka zwierzęcia.

Rolnik – hodowca ma obowiązek wpisywania zwierząt gospodarskich do Centralnego

Rejestru Identyfikacji, a także ich kolczykowania (rys. 2).

Rys. 1. Wzór kolczyka zwierzęcia [7]

1 – znak graficzny Agencji, 2 – symbol kraju, 3 – cyfra oznaczająca numer duplikatu

– jeśli był potrzebny, 4 – trzy cyfry – numer stada, w którym zwierzę się urodziło,

5 – dziewięć cyfr – numer gospodarstwa, w tym (ostatnia) cyfra kontrolna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 2. Rodzaje kolczyków [7]

Obowiązek identyfikacji trzody chlewnej wynika z art. 7, ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r.

o zwalczaniu chorób zakaźnych, badaniu zwierząt rzeźnych mięsa i o Inspekcji Weterynaryjnej
(Dz. U. 99.66.752 ze zmianami) oraz rozporządzenia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 17 czerwca 2003 roku (Dz. U. 03,112.1063) o znakowaniu owiec, kóz, świń, paszportów
oraz o prowadzeniu rejestrów i ksiąg rejestrowych.

Trzoda chlewna może być wpisana do systemu, jeżeli jest:

–

oznakowana,

–

wpisana do ksiąg rejestrowych, zaopatrzona w świadectwo zdrowotne wydane przez
powiatowego lekarza weterynarii.
W celu otrzymania kolczyków posiadacz zwierzęcia składa w biurze powiatowym Agencji

„Wniosek o przydzielenie puli numerów dla .... ”. Pulę numerów identyfikacyjnych zamawia
się w związku z planowanymi wycieleniami lub planowanym zakupem zwierząt z krajów nie
będących członkami Unii Europejskiej. Dotyczy to bydła, owiec i kóz. Z uwagi na fakt, że
świnie znakuje się numerem siedziby stada, w którym zwierzę się urodziło, posiadacze świń
nie występują o przyznanie puli numerów identyfikacyjnych.

Po uzyskaniu puli numerów identyfikacyjnych zwierząt, posiadacz zwierzęcia może

zamówić kolczyki bezpośrednio u dostawcy lub za pośrednictwem Agencji. W Przypadku
zamówienia przez Agencję posiadacz zwierzęcia składa „Zamówienie kolczyków dla ....”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Na zamówieniu podaje numer pozycji, pod którą figuruje na liście dostawca, od którego
posiadacz życzy sobie nabyć kolczyki. Agencja przekazuje zamówienia do dostawcy, zgodnie
z wolą posiadacza zwierzęcia. Na zamówieniu posiadacz zobowiązuje się do uiszczenia
stosownych opłat i odbioru zamówionych kolczyków w siedzibie dostawcy (punkcie
dystrybucyjnym lub przesłanych przesyłką pocztową (kurierską). Na listę wpisywani są
dostawcy, którzy:
–

przedłożyli wyniki badań wykonane przez niezależne od wnioskodawcy laboratorium
stwierdzające, że dostarczony kolczyk będzie spełniał określone przepisami wymagania,

–

zawarli umowę z ARiMR.
Lista dostawców jest podawana do publicznej wiadomości w centrali, oddziałach

regionalnych, biurach powiatowych Agencji oraz na stronie internetowej: www.arimr.gov.pl.

Firmy zainteresowane dostarczeniem kolczyków dla zwierząt gospodarskich oraz wpisem

na listę dostawców powinni skontaktować się z Departamentem Identyfikacji i Rejestracji
Zwierząt w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, gdzie uzyskają wszelkie
niezbędne informacje dotyczące postępowania w sprawie wpisu na listę dostawców. Wpis na
listę może być dokonany w każdym czasie po spełnieniu przez zainteresowaną firmę opisanych
powyżej warunków. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na stronie internetowej
www.arimr.gov.pl, w zakładce – identyfikacja i rejestracja zwierząt.

W ramach umowy pomiędzy dostawcą i Agencją dostawca zobowiązuje się do:

–

przyjmowania zamówień kolczyków przekazanych bezpośrednio przez posiadaczy zwierząt
pod warunkiem przedstawienia przez posiadacza dokumentu o nadanych pulach numerów
identyfikacyjnych kolczyków posiadaczowi zwierząt wystawionego przez kierownika
Biura Powiatowego lub osobę upoważnioną do przyjmowania zamówień kolczyków lub
duplikatów kolczyków przekazywanych pocztą elektroniczną przez Biura Powiatowe
Agencji.

–

dostarczenia kolczyków i duplikatów kolczyków zgodnie z przyjętymi zamówieniami
kolczyków posiadaczom zwierząt w terminie 14 dni od daty złożenia zamówienia
kolczyków lub duplikatów kolczyków,

–

sprzedaży kolczyków i ich duplikatów posiadaczom zwierząt po cenie nie przekraczającej
cen określonych w cenniku udostępnionym posiadaczom zwierząt przez Agencję lub
bezpośrednio przez dostawców (ceny kolczyków lub duplikatów kolczyków
z

nadrukowanymi na nich numerami identyfikacyjnymi uwzględniają koszty ich

dostarczenia posiadaczom zwierząt zgodnie z przyjętymi zamówieniami), zmian w cenniku
dostawca dokonuje z wyprzedzeniem,

–

składania prezesowi Agencji miesięcznych raportów dotyczących dostarczonych
kolczyków i duplikatów kolczyków,

–

dostarczenia próbek kolczyków do każdego Biura Powiatowego Agencji w terminie 14 dni
od daty zawarcia umowy w ilości co najmniej 1 sztuki kolczyka dla danego gatunku
zwierząt, oferowanych na liście dostawców.
Dostawca udziela 12 – miesięcznej gwarancji na dostarczone kolczyki i duplikaty

kolczyków. Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa niezwłocznie
rozwiązuje umowę z dostawcą i skreśla go z listy dostawców w przypadku, gdy:
–

dostawca zaprzestał dostarczania kolczyków,

–

dostawca dostarcza kolczyki, które nie spełniają określonych przepisami wymagań,

–

dostawca nie składa do Agencji miesięcznych raportów dotyczących dostarczonych
kolczyków i duplikatów kolczyków.
Biorąc powyższe pod uwagę, posiadacze zwierząt mają możliwość wyboru dostawcy

kolczyków, spośród podmiotów funkcjonujących na rynku, oferującego najkorzystniejsze
warunki cenowe, jakościowe, czy też posiadającego najkorzystniej położony punkt sprzedaży.
Ze względu na znaczny udział kosztów dostawy w cenie kolczyka, korzystnym rozwiązaniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

jest wspólne składanie przez kilku posiadaczy niewielkiej liczby zwierząt zamówień
u dostawców, co pozwala na obniżenie ostatecznej ceny kolczyków. W takim przypadku
w zamówieniu należy określić jeden adres odbioru kolczyków, (rys. 5).

Lista dostawców jest rozwiązaniem sprawdzonym i skutecznie funkcjonującym w takich

krajach Unii Europejskiej jak; Holandia czy Francja.

Rys. 3. Paszport dla bydła [7]

Rys. 4. Księga rejestracji stada bydła i świń [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 5. Formularz zgłoszeniowy [7]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie dokumenty wchodzą w skład ewidencji hodowlanej zwierząt?

2.

Jak są rejestry ewidencji?

3.

Z jakich działów składa się rejestr obory i chlewni?

4.

Jaka informacja zawarta jest w paszporcie dla zwierząt?

5.

Jak znakowane jest bydło i trzoda chlewna?

6.

Jak zamawia się duplikaty kolczyków?

7.

Jakie warunki powinni spełnić dostawcy kolczyków lub duplikatów przy wpisie na listę
ARiMR?

8.

Jak sporządzić umowę pomiędzy dostawcą kolczyków i duplikatów?

9.

Jakie czynniki decydują o skreśleniu z listy dostawców kolczyków i duplikatów?

10.

Co charakteryzuje system IRZ?

11.

Jak prowadzić księgę rejestracji stada w formie komputerowej?

12.

Jaki obowiązek nakładają aktualne przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt
na rolników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj znakowanie bydła i trzody chlewnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zważyć zwierzę po urodzeniu,

2)

określić sposób zakładania kolczyków cielęcych,

3)

określić technikę zakładania kolczyków licencyjnych,

4)

opisać paszport dla zwierząt,

5)

określić sposób założenia kolczyków u świń,

6)

wytatuować numer stada na grzbiecie świni,

7)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kolczyki zwierzęce i dokumentacja handlowa,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wypełnij dokumentację ewidencji zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić informację zawartą w paszporcie i rejestrach,

2)

określić sposób prowadzenia dokumentacji hodowlanej,

3)

wypełnić metryczkę urodzenia cielęcia,

4)

wypełnić druki rejestru krów,

5)

zaprojektować dokumentację hodowlaną,

6)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki,

−

dokumentacja ewidencji zwierząt,

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj program komputerowy stosowany w planowaniu produkcji zwierzęcej,

z którego może korzystać rolnik. Przygotuj i wypełnij wniosek o przydzielenie puli numerów
dla bydła, korzystając ze strony internetowej: www.arimr.gov.pl.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać program komputerowy,

2)

skorzystać ze strony internetowej ARiMR (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

3)

odszukać formularze do wypełniania wniosków,

4)

przygotować i wypełnić wniosek,

5)

dokonać analizy, zaprezentować opracowanie na forum grupy i przeprowadzić dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia,

Ćwiczenie 4

Przeanalizuj działanie Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt w gospodarstwie

rolnym w Twojej miejscowości oraz w Biurze Powiatowym Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić znaki identyfikacyjne,

2)

opisać paszport dla zwierząt,

3)

przeanalizować skomputeryzowaną bazę danych,

4)

wypełnić księgi rejestracji stada,

5)

sporządzić wydruki,

6)

dokonać analizy,

7)

zaprezentować opracowanie na forum grupy i przeprowadzić dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer,

−

drukarka,

−

poradnik dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować system identyfikacji i rejestracji zwierząt?





2)

zastosować techniki komputerowe do planowania produkcji
zwierzęcej?





3)

przygotować dokumentację hodowlaną?





4)

prowadzić księgę rejestracji stada?





5)

sporządzić skomputeryzowaną bazę danych dla posiadacza zwierząt?





6)

oznakować bydło i trzodę chlewną?





7)

zamówić duplikaty kolczyków?





8)

sporządzić umowę pomiędzy dostawcą kolczyków i duplikatów?





9)

wypełnić druki rejestrów krów?





10)

zastosować aktualne przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji
zwierząt?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2. Technologia

produkcji

mleka

4.2.1. Materiał nauczania

Technologia produkcji mleka jest jedną z ważniejszych branż przemysłu spożywczego.

Wielkość produkcji mleka zależy od pogłowia krów mlecznych oraz ich wydajności.
W ostatnich latach w pogłowiu krów mlecznych utrzymuje się tendencja spadkowa. Jest to
spowodowane wzrostem wymagań dotyczących jakości mleka zarówno ze strony mleczności,
jak i służb weterynaryjnych. Jednocześnie następuje wzrost wydajności mlecznej
(spowodowany m.in. sukcesywną wymianą materiału genetycznego), który równoważy spadek
liczebności krów i produkcji mleka surowego utrzymujący się na podobnym poziomie.

Wprowadzony w 2004 roku system kwot mlecznych oraz rozwój specjalistycznych

gospodarstw produkujących mleko, stymuluje wzrost towarowości tego surowca. Zwiększył się
popyt zewnętrzny na artykuły mleczarskie oraz nastąpiła poprawa jakości mleka. Łączna
sprzedaż mleka w 2004 roku okazała się o 42,1mln litrów większa od przyznanej Polsce
narodowej kwoty towarowej produkcji mleka, wynoszącej 8964tys. ton (8719,8mlnl.).

Wśród pozytywnych tendencji w technologii produkcji mleka można wymienić wzrost

wydajności zwierząt, zwłaszcza wydajności mlecznej krów. Poprawie uległa również jakość
produkcji, wyeliminowano mleko klasy trzeciej, wzrósł udział mleka klasy E.

Gospodarstwa rolnicze produkujące mleko muszą spełniać następujące wymogi

weterynaryjne, jakościowe i higieniczne w stosunku do zwierząt oraz mleka i jego przetworów.
Podstawowe zasady dla gospodarstw są następujące:

−

zwierzęta należy karmić dobrą paszą, w ilości odpowiadającej ich potrzebom życiowym
i produkcyjnym,

−

ludzie pracujący przy zwierzętach powinni budzić zaufanie, obsługa musi być spokojna
i pewna, a praca wykonywana regularnie,

−

pomieszczenia inwentarskie i wybiegi powinny spełniać normatywne wymogi, zapewniając
zwierzętom odpowiednie warunki bytowe (minimalne warunki dobrostanu),

−

należy dbać o zdrowotność zwierząt w sposób szczególny traktując profilaktykę.

Podczas przeprowadzania doju krów należy przestrzegać następujących zasad:

−

zachowanie higieny doju (dojarza, zwierząt, stanowisk udojowych, pomieszczeń i samego
sprzętu udojowego),

−

najpierw doić trzeba krowy zdrowe, natomiast sztuki podejrzane o choroby (w tym
mastitis) doić na końcu, do oddzielnych naczyń,

−

dój trzeba prowadzić codziennie, o tej samej porze i najlepiej w tej samej kolejności doju
u poszczególnych krów.
Przygotowanie do doju obejmuje: osuszenie strzyków i zdojenie pierwszych strug mleka,

do przeddajacza (rys. 6): (osobne ściereczki dla każdej krowy). Podłączenie aparatu udojowego
i dój powinny przebiegać spokojnie i w sposób kontrolowany przez dojarza, przy unikaniu
pustodoju i dodajania. Po zakończeniu doju i delikatnym zdjęciu aparatu udojowego, należy
wykonać kąpiel strzyków oraz ich odkażenie i smarowanie kremem. Urządzenia udojowe
powinny być systematycznie sprawdzane i czyszczone przez autoryzowany serwis. Należy
codziennie kontrolować układ podciśnienia oraz pracę aparatów udojowych (pulsator, kolektor,
kubki udojowe, rurociąg mleczny). Pojemność i temperatura chłodzenia muszą odpowiadać
wielkości produkcji mleka w gospodarstwie i wymogom jakościowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 6. Zdajanie pierwszych kropel mleka do przeddajacza [opracowanie własne]

W uzyskaniu zdrowego i czystego mleka niezbędne jest przestrzeganie zasad higieny doju.

Rys. 7. Prawidłowy strój dojarza [opracowanie własne]

Wszelkie nieprawidłowości w przeprowadzeniu doju powodują schorzenia wymienia

i zmniejszenie mleczności.
W technologii produkcji mleka, należy zachować podstawowe warunki weterynaryjne:

−

mleko powinno pochodzić od krów wolnych od gruźlicy i brucelozy, bez objawów
chorobowych (wycieków z narządów rodnych, biegunek, gorączki, zapaleń i uszkodzeń
wymion, itp.), oraz od krów dających co najmniej 2 litry mleka dziennie,

−

mleko pochodzące od krów powinno zawierać w 1ml nie więcej niż 100tys.
drobnoustrojów oznaczonych metodą płytkową w temperaturze 30

o

C i nie więcej niż

400tys. komórek somatycznych oznaczonych metodą ilościową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Bezwzględnie należy zachować wymogi higieniczne dla mleka:

−

do mleka nie wolno dodawać wody,

−

osoby prowadzące dój muszą nosić czystą odzież i nakrycie głowy, a bezpośrednio przed
dojem dezynfekować ręce, (rys. 7).

−

wymiona i wewnętrzne powierzchnie ud zwierząt należy przed dojem zdezynfekować
dopuszczonym do tego celu środkiem,

−

w pobliżu pomieszczeń do doju i przechowywania mleka muszą być zainstalowane
urządzenia do mycia rąk dla osób mających kontakt z mlekiem,

−

mleko surowe bezpośrednio po doju, należy zabezpieczyć przed zanieczyszczeniem
i umieścić w czystym miejscu spełniającym standardowe wymagania,

−

mleko surowe należy schłodzić do temperatury 8

o

C lub niżej, jeżeli mleko nie jest

odbierane codziennie (mleko nie schłodzone może być odbierane w ciągu 2 godzin od doju,
jeżeli niezwłocznie po odbiorze zostanie schłodzone lub poddane obróbce cieplnej),

−

zbiorniki i pojemniki na mleko muszą mieć odpowiednią pojemność, szczelność oraz
sprawność, powinny być wykonane z odpowiednich materiałów. Muszą być myte
i dezynfekowane po każdorazowym użyciu, nie rzadziej niż raz dziennie, w pomieszczeniu
do tego przeznaczonym, przy użyciu środków myjących i dezynfekujących dopuszczonych
do stosowania przez PZH (Państwowy Zakład Higieny). Bydło mleczne może być
utrzymywane w:

−

oborach wydojowych, w których występują tylko krowy mleczne,

−

stadach półwydojowych z własną reprodukcją stada, gdzie odchowuje się tylko młodzież
do zastąpienia krów brakowanych,

−

stadach mleczno-reprodukcyjnych, z pełnym odchowem wszystkich wartościowych sztuk
młodzieży, ze sprzedażą sztuk stanowiących nadwyżkę ponad własne potrzeby,

−

stadach mleczno-opasowych, w których osobniki nie spełniające kryteriów stawianych
sztukom hodowlanym są przeznaczone do opasu.

W Polsce hodowane są następujące rasy bydła: nizinna czarno-biała, polska czerwona,

nizinna czerwono-biała oraz simentalska, około 6% pogłowia stanowi bydło bezrasowe,
nieliczne grupy bydła należącego do zagranicznych ras importowanych i mieszańce bydła
miejscowego z zagranicznym. Praca hodowlana nad bydłem n.c.b. (nizinno czarno białym)
w Polsce nastawiona jest na zwiększenie mleczności i umięśnienia. Duży wpływ na te cechy
może mieć poprawa żywienia. Rasa n.c.b. jak wszystkie kulturalne rasy zwierząt, jest bardzo
wrażliwa na warunki utrzymania – w nieodpowiednich nie wykaże się oczekiwaną
wydajnością. Bydło polskie czerwone odznacza się niższą mlecznością i gorszą użytkowością
mięsną niż n.c.b, ale jest bardziej przystosowane do trudnych warunków utrzymania.

Rys. 8. Krowa rasy n.c.b [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 9. Krowa rasy n.cz.b. [opracowanie własne]

Użytkowość mleczno-mięsna rasy n.cz.b. jest podobna jak rasy n.c.b.
Budowa i proporcje ciała zwierząt hodowlanych powinny być charakterystyczne dla

głównego kierunku ich użytkowania i tak np. krowy mleczne są umięśnione (ale nie
wychudzone), mają bardzo dobrze rozwinięte wymię. Do zalet pokroju wymienia należy
zaliczyć: wymię duże, dobrze unaczynione, pokryte delikatną skórką, ćwiartki równej
wielkości zakończone dużymi strzykami. Najwłaściwsze jest wymię wysunięte poza kończyny
tylne, a jednocześnie zachodzi daleko pod brzuch. Tkanka gruczołowa wyczuwalna, sprężysta.
Wyraźne dołki mleczne, (rys. 10).

Rys. 10. Kształty wymion: A – prawidłowe, B – dzikie, C – piętrowe, D – kuliste [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 11. Kształty strzyków: A – prawidłowe, B – butelkowate, C – dzwonkowate, D – zbyt długie i za blisko

ustawione [opracowanie własne]

W Polsce przy ocenie pokroju bydła stosuje się 100 punktową skalę. Z wydajnością

mleczną krów związane jest użytkowanie rozpłodowe. Powszechnie wiadomo, że krowa po
ocieleniu wydziela dużo mleka, a w miarę upływu czasu wydajność zaczyna spadać,
w związku z czym, nadmierne wydłużenie odstępów między wycieleniami wpływa ujemnie na
życiową wydajność krowy.

Właściwie prowadzona praca hodowlana polega na starannym dobieraniu par do rozpłodu.

Na podstawie analizy wydajności krowy, należy kojarzyć ją z takim buhajem, który odznacza
się lepszymi cechami genetycznymi w zakresie cech użytkowych oraz nie ma posiadanych
przez nią wad pokroju. Tak dokonany dobór prowadzi do stałej poprawy potomstwa, a przez to
do doskonalenia całego hodowlanego pogłowia. Należy rozróżnić dwie podstawowe metody
rozmnażania bydła – krycie naturalne i sztuczne unasiennianie. Skuteczność unasienniania
zależy od stanu zdrowia i odżywiania krowy, terminu i prawidłowości wykonania zabiegu oraz
jakości nasienia. Zamrożenie nasienia daje znaczne korzyści hodowlane i ekonomiczne.
Pozwala na przedłużenie użytkowania rozpłodnika, a

także stwarza możliwość

ogólnoświatowej wymiany nasienia. Zabiegi unasienniania wykonuje inseminator, który
prowadzi również rejestr rodzących się na danym terenie cieląt, sporządza przy tym opis ich
budowy i podaje ciężar ciała, zwraca uwagę na stan zdrowia unasiennianych krów oraz spełnia
bardzo ważną rolę łącznika między hodowcami a jednostkami kierującymi rozrodem bydła.
Inseminatorzy rekrutują się najczęściej z grona indywidualnych rolników, są przeszkoleni na
specjalnych kursach, a w trakcie pełnienia obowiązków uzupełniają wiadomości biorąc udział
w dodatkowych szkoleniach. Hodowca bydła może ustalić cielność wyłącznie na podstawie
objawów zewnętrznych. Do przeprowadzenia badań narządów rodnych i wnioskowania na tej
podstawie cielności upoważniony jest wyłącznie lekarz weterynarii. Skąpe żywienie krów
cielnych wpływa na rodzenie małych i

słabych cieląt, powoduje wychudzenie krowy,

zaburzenia w stanie zdrowia po porodzie i niską mleczność.

Do lekarza weterynarii należy zwracać się o pomoc przy porodzie między innymi

w następujących przypadkach: gdy po odejściu wód płodowych następuje wyparcie płodu
w nienormalnym czasie, gdy wyszła ze szpary sromowej tylko jedna kończyna lub obie
przednie, ale bez główki, ponadto w razie pęknięcia krocza, zatrzymania łożyska, wypadnięcia
pochwy, macicy lub odbytnicy, krwotoku z dróg rodnych, ogólnego pogorszenia stanu
zdrowia. W pierwszych dniach po porodzie podaje się krowie ciepłe pójło i dobre siano,
a w ciągu 8–10 dni dochodzi się stopniowo do normalnej dawki pokarmowej. Użytkowanie
mleczne krowy rozpoczyna się z chwilą pierwszego ocielenia. Najbardziej miarodajnym
wskaźnikiem mleczności krów jest wydajność z okresu 305 – dniowej laktacji. Na skład

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

chemiczny mleka wpływają w większym stopniu czynniki dziedziczne, a na jego ilość –
niedziedziczne, w tym głównie żywienie. Największą wydajność osiągają krowy wycielone
w sezonie jesienno-zimowym, a najniższą – w wiosenno-letnim. Najniższą mlecznością
wykazują się pierwiastki, najwyższą zaś krowy w wieku około 8 lat. W miarę upływu laktacji
zwiększa się wydajność mleczno krowy, a zwiększa się zawartość tłuszczu w mleku. W celu
uzyskania zdrowego i czystego mleka niezbędne jest skrupulatne przestrzeganie zasad higieny
doju. Wszystkie kraje w Unii Europejskiej, przodujące w hodowli bydła, stosują dój
dwukrotny, osiągając bardzo wysoką produkcję mleczną, a prawidłowo przeprowadzony dój
mechaniczny wpływa dodatnio na jakość uzyskiwanego mleka oraz zapobiega deformacji
wymion i

strzyków. Producenci dostarczają mleko do zlewni, gdzie przeprowadza się

podstawowe badania: czystości, zapachu, kwasowości, ciężaru właściwego, procentu tłuszczu
i zakażenia bakteriami.

Zagadnienia przemysłowego przerobu mleka są odrębną, bardzo obszerną dziedziną

wiedzy. Tu zajmiemy się jedynie niektórymi, podstawowymi problemami dotyczącymi
technologii mleka, m.in.:

−

pasteryzacją mleka – niszczenie bakterii chorobotwórczych, przez podgrzewanie do 72

o

C

przez 15 sekund,

−

normalizacją mleka – sprowadzanie do standardowej zawartości tłuszczu.

Z pasteryzowanego i znormalizowanego mleka wiele zakładów mleczarskich produkuje

różne produkty mleczne od: masła, śmietany, kefiru, jogurtu, mleka sproszkowanego, sera
i twarogu po napoje mleczne i inne.

Z najczystszych ekologicznie rejonów Polski pochodzi nowe mleko ESL (Extended Shellf

Life). Mleko ESL jeszcze do niedawna było niedostępne na polskim rynku.

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie rasy bydła hoduje się w Polsce i jaki typ użytkowy każda z tych ras prezentuje?

2.

Jakie cechy świadczą o mleczności krowy?

3.

Jakie czynniki wpływają na wydajność mleczną krów?

4.

Na jakiej podstawie ustala się dojrzałość jałówek rasy n.c.b. do rozpłodu?

5.

Jaka jest przeciętna długość użytkowania rozpłodowego i mlecznego krów w Polsce?

6.

Jaki jest najkorzystniejszy czas krycia krowy?

7.

Jakie korzyści daje sztuczne unasiennianie krów?

8.

Jakie są oznaki zbliżającego się porodu?

9.

W jakich okolicznościach należy udzielić pomocy krowie przy porodzie, we własnym
zakresie, a w jakich wezwać lekarza weterynarii?

10.

Jakie cechy budowy wymienia są korzystne przy doju mechanicznym, a które taki dój
wykluczają?

11.

Jak należy postępować z mlekiem po doju?

12.

Jakie są typy laktacji? Który z nich jest najbardziej pożądany i dlaczego?

13.

Jak ustalić normę i dawkę pokarmową w żywieniu letnim dla krowy ważącej 550kg,
w 10 dni po wycieleniu o wydajności mleka 18l i zawartości tłuszczu 3,5%,?

14.

Jakich pasz należy unikać w żywieniu krów wysokocielnych i dlaczego?

15.

Jak należy zasuszać krowy?

16.

Jak powinny być żywione krowy w kilka dni po wycieleniu?

17.

W jakim celu i jak długo stosuje się dodatki żywieniowe dla krów mlecznych?

18.

Jak należy prawidłowo pielęgnować krowy?

19.

Jakie są przyczyny i objawy najważniejszych chorób krów mlecznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń pokrój krowy mlecznej rasy nizinno czarno-białej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować przepisy bhp przy obsłudze bydła,

2)

zidentyfikować ocenianą krowę,

3)

wskazać partie ciała krowy,

4)

porównać oceniana krowę ze wzorcem (taśmą i laską zoometryczną),

5)

określić masę ciała zwierzęcia,

6)

zastosować regulamin oceny typu i budowy bydła mlecznego,

7)

dokonać oceny cech liniowych krów w skali 1 – 9,

8)

przeprowadzić ogólną ocenę w skali 100 punktowej,

9)

wypełnić „Kartę oceny typu i budowy krowy mlecznej”,

10)

zinterpretować wynik ogólny i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta oceny typu i budowy krowy mlecznej,

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj standardy jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w produkcji

mleka, w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać normy i przepisy prawne w zakresie zapewnienia jakości i bezpieczeństwa
żywnościowego,

2)

opisać technologie produkcji mleka,

3)

określić źródła zagrożeń zdrowotnych mleka,

4)

wymienić nazwę instytucji urzędowo kontrolującej żywność w Polsce,

5)

omówić zadania wymienionej instytucji,

6)

przeanalizować standardy weterynaryjne, jakościowe i higieniczne dla mleka i jego
przetworów,

7)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy i przepisy prawne dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywnościowego,

−

Internet,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Ćwiczenie 3

Oceń mleczną użytkowość krów i prowadzenie dokumentacji hodowlanej w gospodarstwie

rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zgromadzić materiały do poprawnego wykonania ćwiczenia,

2)

odczytać wyniki z próbnych udojów,

3)

odczytać wyniki analiz próbek mleka,

4)

obliczyć wydajność mleczną,

5)

obliczyć roczną wydajność mleczną krowy,

6)

obliczyć stosunek proporcjonalny i wielkość próbek z każdego doju,

7)

wypełnić dokumentację oceny mlecznej użytkowości krów,

8)

zapisać wnioski w arkuszu do ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy;

−

dokumentacja oceny użytkowości mlecznej krów,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj udzielenie pomocy krowie w czasie porodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

rozpoznać objawy zbliżającego się porodu,

2)

przygotować krowę i stanowisko do porodu,

3)

przygotować środki i sprzęt potrzebny przy porodzie,

4)

rozpoznać trzy fazy porodu,

5)

nazwać co najmniej jedno położenie płodu,

6)

podjąć właściwą decyzję odnośnie udzielania pomocy,

7)

sporządzić pójło dla krowy,

8)

postąpić prawidłowo z noworodkiem,

9)

wydoić krowę i podać siarę cielęciu,

10)

uporządkować stanowisko po porodzie, usunąć wydalone łożysko,

11)

podjąć właściwą decyzję odnośnie udzielania pomocy krowie w czasie nieprawidłowego
ułożenia płodu,

12)

zapisać wyczerpująco zasady porodu, zaprezentować na forum grupy i przeprowadzić
dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny na temat objawów i przebiegu porodu,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Ćwiczenie 5

Zaplanuj i zorganizuj pozyskiwanie mleka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować zasady bhp przy obsłudze krów,

2)

określić wady i zalety budowy wymienia,

3)

przygotować stanowisko i krowę do doju (higiena produkcji),

4)

ocenić jakość mleka w próbie przedudojowej i podjąć właściwą decyzję (próba TOK –
Terenowy Odczyn Komórkowy),

5)

uruchomić dojarkę,

6)

wykonać kolejno czynności w poszczególnych fazach doju,

7)

postąpić prawidłowo z mlekiem po doju (TOK),

8)

wykonać poszczególne czynności i omówić ich znaczenie w procesie pozyskiwania mleka,

9)

ocenić wpływ punktualności i sprawności doju na zdrowie krowy i jakość mleka,

10)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny na temat doju,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Zaplanuj rozpłód zwierząt gospodarskich na przykładzie bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować przepisy bhp przy obsłudze bydła,

2)

rozpoznać oznaki rui (fazy, czas trwania),

3)

zastosować elektroniczny wykrywacz rui,

4)

określić dokładny czas krycia (godzina),

5)

określić w stadzie okresy międzywycieleniowe i % krów do ponownego unasiennienia,

6)

ustalić termin zasuszenia i wycielenia,

7)

zastosować kalendarz cielności,

8)

scharakteryzować sposoby określania cielność krów (sposób: elektroniczny, badanie
lekarza weterynarii, test progesteronowy),

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

dobrać typy użytkowe i rasy zwierząt gospodarskich do
środowiskowych i ekonomicznych warunków gospodarstwa
rolniczego?





2)

określić cechy świadczące o mleczności krowy?





3)

wymienić czynniki wpływające na wydajność mleczną krów?





4)

ocenić cechy pokroju krowy mlecznej?





5)

zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka?





6)

zastosować zasady higieny doju?





7)

postąpić prawidłowo z mlekiem po doju (TOK – Terenowy Odczyn
Komórkowy)?





8)

określić warunki utrzymania bydła mlecznego w gospodarstwie
rolniczym?





9)

ocenić mleczną użytkowość krów i prowadzenie dokumentacji
hodowlanej?





10)

zaplanować i zorganizować rozpłód zwierząt gospodarskich?





11)

udzielić pomocy krowie w czasie porodu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3. Technologia

produkcji

żywca wołowego i wieprzowego

4.3.1. Materiał nauczania

Rynek mięsa jest najważniejszą branżą przemysłu spożywczego. W literaturze przedmiotu

wyróżnia się wiele sposobów kwalifikowania mięsa i jego przetworów. Najważniejszym
wydaje się klasyfikacja ze względu na gatunek zwierząt, z których jest pozyskiwane mięso.
Według tego kryterium dzieli się mięso na: wieprzowe, wołowe, cielęce, drobiowe i inne.
Gatunkami zwierząt z punktu widzenia ich użytkowania mięsnego w Polsce są trzoda chlewna
i drób. Spośród mięs ważne miejsce zajmuje także wołowina.

Gospodarstwa produkujące bydło i trzodę chlewną o kierunku mięsnym muszą sprostać

standardom weterynaryjnym i jakościowym. Określając podstawowe dobre praktyki rolnicze
dla tego typu gospodarstw, trzeba wymienić następujące zasady:

−

zwierzęta należy karmić dobrą paszą, w ilości odpowiadającej ich potrzebom życiowym
i produkcyjnym, a dostęp do wody i paszy powinien być stały,

−

przy zwierzętach należy prowadzić prace w odpowiedniej odzieży ochronnej i obuwiu
(przeznaczonym tylko do tego celu), oraz przestrzegać podstawowych zasad higieny,

−

pasze powinny być odpowiednio zbilansowane dla danej grupy wiekowej, w żywieniu nie
stosować substancji hormonalnych, pasze sporządzone w gospodarstwie powinny być
dobrej jakości i wolne od zanieczyszczeń, pasze kupowane powinny mieć na etykiecie
podaną nazwę producenta, skład, datę produkcji, termin przydatności, itp.: etykiety ze
składem pasz trzeba przechowywać przez 3 lata,

−

pasze suche objętościowe należy składować w magazynach suchych, przewiewnych,
wolnych od szkodników,

−

ludzie pracujący przy zwierzętach powinni budzić ich zaufanie, obsługa musi być spokojna
i pewna, a prace wykonywane systematycznie,

−

pomieszczenia inwentarskie i wybiegi powinny spełniać normatywne wymogi

i zapewniać zwierzętom odpowiednie warunki bytowe. stanowiska dla zwierząt muszą być
dostosowane do ich wieku, rozmiarów, typu (cielęta, byczki) oraz systemu chowu,

−

należy dbać o zdrowotność zwierząt, w sposób szczególny traktując profilaktykę. stado
powinno być objęte stałą opieką weterynaryjną oraz stałym dozorem, aby ograniczyć
infekcje, choroby, okaleczenia. gospodarstwo powinno prowadzić ewidencję leczenia bydła
i trzody chlewnej oraz mieć wydzielone miejsce na przechowywanie środków
dezynfekcyjnych i preparatów leczniczych dopuszczonych do stosowania,

−

stado zwierząt musi być oznakowane zgodnie z systemem identyfikacji i rejestracji,
zwierzęta muszą mieć kolczyki i paszporty.

Organizacja procesu produkcji żywca wołowego

W mięsnym użytkowaniu bydła opasanie cieląt ma znaczenie marginesowe. Ze względu na

małą masę ciała i słabą jakość tuszy, nie mogą one odgrywać zasadniczej roli w zaopatrzeniu
rynku w mięso. Należy zatem dążyć do jak największego ograniczenia uboju cieląt. Opas
młodego bydła można prowadzić do uzyskania rozmaitej masy końcowej: 200, 300, 400
i 500kg. Opas ciężki do masy 400 – 500kg, poprzedzony jest okresem wychowu i może być
intensywny lub półintensywny. Zmusza on gospodarstwo do wybrania jednej z dwóch
podanych metod, gdyż opasanie w jednym gospodarstwie obiema metodami jest bardzo
uciążliwe, dezorganizuje pracę i zwiększa nakłady robocizny na czynności związane
z żywieniem. Okres odchowu cieląt przeznaczonych na opas trwa 3 miesiące, w którym to
okresie żywione są mlekiem, paszami treściwymi i sianem. Planując opas intensywny
w okresie odchowu, skarmia się większe ilości mleka pełnego, aby uzyskać w wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

3 miesięcy ciężar ciała około 125kg. Planując opas ekstensywny, skarmia się mniejsze ilości
mleka pełnego, a wówczas końcowa masa ciała cielęcia wynosi około 90kg.

Opasy dorosłe – to głównie krowy usuwane z hodowli ze względu na niską wydajność,

niepłodność, wiek czy rozmaite schorzenia. Należy pamiętać, że niektóre sztuki lepiej jest
kierować na rzeź bez opasania, gdyż opas nie da spodziewanych wyników, poza tym krowy
chore mogą stanowić zagrożenie dla pozostałych sztuk w oborze. Na rysunku 12
przedstawiono schemat przebiegu opasu u bydła:

−

opas intensywny, ze znacznym wykorzystaniem pasz treściwych,

−

opas półintensywny, w którym pasze treściwe w znacznym stopniu są zastępowane paszami
objętościowymi,

−

opas ekstensywny, bazujący na wypasie pastwisk, przy niewielkim wykorzystaniu pasz
treściwych.

Rys. 12. Schemat przebiegu opasu bydła [3, s. 382]

Przy skupie opasy są ważone i następnie na podstawie płci, wyglądu zewnętrznego

i chwytów rzeźnickich, kwalifikowane są do odpowiedniej klasy jakości. Ceny za żywiec
wołowy są dość zróżnicowane i zależą od płci, masy, budowy i umięśnienia, a ponadto od pory
roku, w której dokonuje się sprzedaży opasowej sztuki. Najwyższą cenę uzyskuje się za żywiec
wołowy w klasie E, najniższą za małomięsną młodzież – klasa 3. Opasanie sztuk dorosłych nie
powinno trwać dłużej niż trzy miesiące. Miernikiem użytkowości mięsnej bydła jest ocena
przyżyciowa – dokonywana na żywym zwierzęciu oraz ocena poubojowa – dokonywana po
jego zabiciu.

Wobec stałego wzrostu zapotrzebowania na mięso wołowe oraz faktu, że wołowina,

cielęcina i młody opasowy żywiec stanowią towar poszukiwany na rynkach zagranicznych,
mięsne użytkowanie bydła jest równie ważne jak użytkowanie mleczne.

Wszystko zatem wskazuje na to, że zostały odtworzone i zachowane w populacji krajowej

rodzime rasy bydła o dwustronnym typie użytkowym, które charakteryzują się lepszą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

żywotnością, odpornością na choroby, mniejszymi wymaganiami co do warunków utrzymania
i lepszym wykorzystaniem pasz gospodarskich. To z kolei powinno przełożyć się na
zmniejszenie wymaganych nakładów w procesie produkcji bydła.

Wzrastające znacząco ceny bydła rzeźnego po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

powodują również wzrost liczby rolników decydujących się na produkcję mięsa wołowego.

Organizacja procesu produkcji żywca wieprzowego

Celem procesu produkcji żywca wieprzowego jest przetwarzanie skarmianych pasz na

mięso i tłuszcz. Wzajemny stosunek tych dwu rodzajów tkanek w uzyskanych po uboju
tuszach, może być różny, na tej podstawie więc rozróżnia się cztery rodzaje tuczu:

−

tucz mięsny, którego celem jest wyprodukowanie młodych tuczników o obfitym, ale nie
przetłuszczonym umięśnieniu i stosunkowo niewielkiej ilości tłuszczu, głównie w postaci
niezbyt grubej warstwy podskórnej, czyli słoniny. Na rys. 13 przedstawiono rasę w.b.p.
(wielka biała polska) – typ mięsny, ogólnoużytkowy.

Rys. 13. Wielka biała polska – typ mięsny ogólnoużytkowy [3, s. 44]

−

tucz tłuszczowo-mięsny, wykorzystuje się podobnie jak w tuczu mięsnym, zdolność
młodych zwierząt do szybkiego przyrostu mięśni,

−

tucz mięsno-słoninowy, którego celem jest produkcja tuczników starszych i cięższych,
o grubszej warstwie słoniny i niezbyt przetłuszczonym mięsie,

−

tucz słoninowy, polega na dotuczeniu wybrakowanych z hodowli sztuk w celu uzyskania
ciężkich tuczników o grubej warstwie słoniny.

Na jakość żywca rzeźnego oraz na wysokość uzyskiwanych przyrostów dobowych, oprócz

rodzaju prowadzonego tuczu, wpływają także inne czynniki: płeć, wiek, poziom żywienia
i warunki utrzymania oraz dziedziczne właściwości indywidualne. Ilość i jakość osiąganych
produktów poubojowych zależy również od sposobu żywienia – mniej białka i węglowodanów
stosowane w pierwszym okresie tuczu oraz zwiększona ilość, zwłaszcza białka, w drugim
okresie wpływa na poprawę mięsności. W tuczu mięsnym rozróżnia się tucz bekonowy oraz
szynkowy. Wysoką jakość bekonu warunkuje odpowiedni zestaw pasz w

dawkach

i równomierne, umiarkowane żywienie tuczników, średnie przyrosty dzienne 500–650 g. Na
tucz szynkowy przeznacza się prosięta nieco starsze i o większej masie niż na bekonowy, przy
czym główną uwagę zwraca się na rozwój i umięśnienie szynki, a nie na długość tułowia
i lekkość przodu. W tuczu szynkowym – kompensacyjnym ogranicza się w żywieniu przyrosty
w początkowym okresie tuczu (80 dni) i forsowne żywienie w drugim okresie.

Tucz szynkowy jest u nas najbardziej pożądaną formą produkcji żywca wieprzowego ze

względu na potrzeby zarówno rynku krajowego, jak i eksportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Celem tuczu tłuszczowo-mięsnym jest uzyskanie dużych przyrostów, można więc tuczniki

żywić do woli, przestrzegając tylko prawidłowego stosunku białkowego. Natomiast tucz
mięsno-słoninowy jest ekstensywną i nieopłacalną formą produkcji żywca.

O wynikach tuczu i jakości żywca decydują także nieżywieniowe czynniki. Użycie knurów

ras mięsnych do krzyżowania z lochami ras rodzimych pozwala uzyskać mieszańce 2, 3, 4 –
rasowe do tuczu. Uzyskują one wysokie przyrosty i dobre wykorzystanie paszy w tuczu
(szczególnie po knurach Hampshire i Durac), bardzo wysoką mięsność (po knurach Pietrain
i knurkach mieszańcach z tą rasą) oraz bardzo dobrą jakość surowca rzeźnego (po knurach
Durac, Hampshire, linii 990).

Do hodowli należy wybierać zwierzęta o prawidłowej budowie, dobrym zdrowiu, mocnej

konstrukcji i pożądanym typie użytkowym. Do ważniejszych cech rasowych świń należą:
umaszczenie, profil głowy, uszy. Pokrój świń zależny jest w dużej mierze od wieku, płci,
warunków wychowu oraz kondycji, co trzeba uwzględnić przy jego ocenie. Przy szczegółowej
ocenie pokroju świń bierze się pod uwagę głównie budowę następujących części ciała, (rys. 14).

Rys. 14. Partie ciała świni: 1 – tarczka ryja, 2 – ryj, 3 – ucho, 4 – policzek, 5 – podgardle, 6 – szyja, 7 – kark,

8 – grzebień potylicy, 9 – kłąb, 10 – kończyna przednia, 11 – łopatka, 12 – grzbiet, 13 – lędźwie,
14 – krzyż, 15 – biodro, 16 – słabizna, 17 – bok, 18 – mostek, 19 – podbrzusze, 20 – pachwina,
21 – sutki, 22 – ogon, 23 – szynka, 24 – goleń, 25 – pięta [3, s. 35]

O wynikach ekonomicznych i opłacalności tuczu decydują głównie:

–

zużycie jednostek pokarmowych i białka na 1kg przyrostu,

–

wiek przy osiąganiu określonej masy ubojowej,

–

jakość i ceny skarmianych pasz,

–

cena rynkowa warchlaków branych do tuczu oraz cena żywca rzeźnego,

–

nakłady pracy oraz koszt amortyzacji pomieszczeń i urządzeń.
Tuczniki młode zużywają na 1kg przyrostu mniej paszy niż stare, ponieważ produkują

przeważnie białko, którego odłożenie w organizmie w ilości 100 g powoduje przyrost masy
średnio o 500 g. Nieodzownym warunkiem racjonalnego tuczu jest prowadzenie
systematycznej kontroli przyrostów dobowych przez okresowe ważenie tuczników. Najwyższe
ceny uzyskuje się za tuczniki w klasie ekstra, sprzedawane w miesiącach o niższej podaży
żywca, a więc w lipcu i sierpniu oraz za żywiec nie przetłuszczony, dobrze umięśniony i
lżejszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

W zakresie produkcji wieprzowiny występują charakterystyczne zmiany w poziomie

produkcji, co wynika z zachowań producentów trzody chlewnej, którzy sukcesywnie
ograniczają lub zwiększają jej pogłowie. Liczebność i struktura pogłowia trzody chlewnej
wykazują wyraźną zależność od poziomu cen żywca wieprzowego. Pogłębiający się spadek
podaży żywca wieprzowego powoduje wzrost cen. Wyraźną tendencję rosnącą obserwuje się w
produkcji mięsa drobiowego, zaś nieznacznie malejącą w produkcji mięsa wołowego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaka jest różnica między wzrostem a rozwojem?

2.

Jakie czynniki wpływają na przebieg i wyniki opasania?

3.

Jaki produkt rzeźny powstaje w wyniku opasu cieląt, młodego bydła oraz bydła dorosłego?

4.

Jaki wpływ ma wiek opasowego bydła na wykorzystanie paszy?

5.

Jakie czynniki decydują o wyborze sposobu opasu młodego bydła?

6.

Jakie są zasady intensywnego opasu młodego bydła?

7.

Jaka jest różnica między opasem intensywnym a ekstensywnym?

8.

Jak uzasadnisz tezę, że opasanie młodego bydła powinny organizować gospodarstwa

posiadające dużo użytków zielonych?

9.

Jakie są podstawowe zasady opłacalnego opasu bydła dorosłego?

10.

Jakie są podstawowe standardy i klasy bydła rzeźnego?

11.

Jak oceniamy przyżyciowo i poubojowo wyniki opasania?

12.

Jaki jest związek między zabiegami pielęgnacyjnymi a produkcyjnością zwierząt?

13.

Jakie pasze obciążają koszty żywienia?

14.

Jakie rasy świń są hodowane w Polsce i jaki typ każda z nich prezentuje?

15.

Jaki jest cel procesu produkcji żywca wieprzowego?

16.

Jakie są rodzaje tuczu świń?

17.

Co charakteryzuje tucz bekonowy?

18.

Jakie czynniki decydują o wynikach ekonomicznych i opłacalności tuczu świń?

19.

Jakie są tendencje rozwojowe na rynku polskim w zakresie produkcji wieprzowiny?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj żywienie cieląt i młodego bydła w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

podać siarę cielęciu i określić jej znaczenie w żywieniu cieląt,

2)

ustalić dawki pokarmowe dla cieląt,

3)

odważyć pasze i podzielić na odpasy,

4)

zaprojektować program żywienia cieląt do 3 miesiąca życia,

5)

obliczyć koszt mleka i preparatu mlekozastępczego do odchowu cieląt,

6)

podjąć decyzję o wyborze sposobu żywienia,

7)

zastosować pasze stałe: okopowe, treściwe, siano,

8)

przygotować i zadać cielętom pójło,

9)

wykonać prace porządkowe w cielętniku,

10)

obliczyć dawkę pokarmową dla jałówki,

11)

zadać pasze jałówce,

12)

zapisać wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablice poglądowe z zakresu żywienia,

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj żywienie opasów w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić różnice w żywieniu opasów w zależności od systemu opasania,

2)

określić zużycie składników pokarmowych zawartych w stosowanych paszach,

3)

ułożyć normę i dawkę pokarmową zgodnie z normą i zasadami żywienia,

4)

odmierzyć dawkę przeznaczoną dla jednej sztuki i ilość pasz przeznaczonych dla całego
stada,

5)

podzielić dawkę na odpasy,

6)

oczyścić koryta i zadać paszę, określić zasady pojenia,

7)

zaprojektować preliminarz pasz dla całego stada, stosując metodę planowanych dawek
żywieniowych,

8)

ocenić poprawność zaprojektowanego preliminarza pasz,

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ użytkowość mięsną zwierząt w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

rozróżnić stopień opasienia i umięśnienia na podstawie tzw. „chwytów rzeźnickich”,

2)

zważyć zwierzęta przed rannym odpasem w dwóch kolejnych dniach: przyjąć ciężar
średni,

3)

obliczyć zdolność opasową,

4)

określić wartość rzeźną przyżyciowo,

5)

zestawić w tabeli cechy charakteryzujące użytkowość mięsną,

6)

określić wartość cechy,

7)

zapisać wnioski w arkuszu ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablice poglądowe,

−

foliogramy,

−

fazogramy,

−

waga,

−

taśma pomiarowa,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Ćwiczenie 4
Zaplanuj

postępowanie z lochą i prosiętami w czasie porodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

rozpoznać rasę świń,

2)

przygotować kojec porodowy i lochę do porodu,

3)

opisać objawy zbliżającego się porodu,

4)

udzielić pomocy przy porodzie i omówić zasady właściwego postępowania z prosiętami,

5)

przeprowadzić zabiegi pielęgnacyjne u prosiąt i opiekę nad lochą karmiącą,

6)

zważyć prosięta,

7)

wypełnić dokumentację miotu,

8)

obliczyć mleczność lochy,

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny dotyczący porodu,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5
Zaplanuj

żywienie świń hodowlanych i tuczników w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować zasady bhp przy obsłudze świń,

2)

ustalić normę żywienia zależnie od wieku, przeznaczenia i stanu fizjologicznego świń,

3)

określić wartość biologiczną białka w dawce pokarmowej,

4)

określić wartość pokarmową pasz gospodarskich,

5)

ułożyć dawkę dla poszczególnych grup świń,

6)

określić parametry mieszanki pełnowartościowej stosowanej w żywieniu świń,

7)

przygotować pasze do zadawania w/g dawki,

8)

oczyścić koryta, zadać pasze, określić znaczenie wody w żywieniu świń,

9)

obliczyć przyrosty wagowe po tygodniu,

10)

obliczyć zużycie paszy na 1kg przyrostu masy ciała i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy żywienia zwierząt,

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.3.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić różnice w żywieniu zwierząt w zależności od systemu?





2)

określić wpływ różnych czynników na efektywność żywienia?





3)

opisać zasady żywienia bydła i świń?





4)

określić parametry i zastosować mieszankę pełnoporcjową?

5)

dokarmić prosięta?





6)

ustalić normę żywienia, obliczyć dawkę pokarmową i podzielić dawkę
na odpasy?





7)

zadać paszę pełnoporcjową do autokarmników lub koryt?





8)

obliczyć przyrosty wagowe?





9)

wypełnić dokumentację miotu?





10)

obliczyć mleczność lochy?





11)

przygotować kojec i lochę do porodu?





12)

pielęgnować prosięta w pierwszych dniach życia?





13)

zaprojektować żywienie cieląt i młodego bydła opasowego?





14)

określić użytkowość mięsną w praktyce?





15)

rozpoznać objawy chorób bydła i trzody chlewnej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.4.

Technologia produkcji brojlerów i jaj

4.4.1.

Materiał nauczania

Rynek drobiarski to ogół transakcji kupna – sprzedaży oraz uwarunkowań ekonomicznych

tych transakcji w zakresie żywego drobiu, jaj i produktów drobiarskich. Drobiarstwo dzieli się
na dwa główne kierunki: nieśny i mięsny. Kierunek nieśny obejmuje zaopatrzenie rynku w jaja
spożywcze produkowane głównie na fermach towarowych kur niosek oraz jaja wylęgowe
wytwarzane przez fermy zarodowe lub reprodukcyjne. Kierunek mięsny dostarcza na rynek
żywiec rzeźny pochodzący z chowu towarowego brojlerów kurzych, kaczych i indyczych.
Drobiarstwo charakteryzuje się szybkim, w porównaniu z

innymi gałęziami produkcji

zwierzęcej, postępem genetycznym, technologicznym i żywieniowym. Produkcję drobiarską
w Polsce można podzielić na intensywny chów wielkotowarowy oraz chów drobnostadny.
Rys. 15 charakteryzuje sylwetki różnych typów kur.

Rys. 15. Sylwetki różnych typów kur: A – nieśny, B – mięsny, C – ogólnoużytkowy [3, s. 215]

W latach 2000–2006 występował systematyczny wzrost produkcji jaj. Wielkość produkcji

w 2004 roku była większa o 23% w porównaniu do roku 2000. W strukturze przychodów jaj
dominuje produkcja krajowa, jednak w 2004 roku import wyniósł prawie 2% produkcji
krajowej. W strukturze rozdysponowania jaj dominowało spożycie, jednakże jego udział
systematycznie zmniejszał się od prawie 95% w roku 2000 do około 84% w 2004 roku.
W analizowanym okresie występowało systematyczne zwiększenie udziału eksportu jaj.
Spożycie jaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca systematycznie wzrasta od 1994 rok, a od
2002 roku mieszkaniec kraju spożywał przeciętnie 200 jaj rocznie. Wynika to m.in. z dość
stabilnych cen jaj.

Mięso z młodego drobiu zawiera więcej wysokowartościowego białka, a mniej tłuszczu

niż z innych gatunków zwierząt, przy czym koszt jego produkcji jest znacznie niższy.
Warunkiem obniżenia kosztów chowu drobiu i cen rynkowych artykułów drobiarskich jest
intensyfikacja produkcji – tworzenie ferm przemysłowych i specjalizacja gospodarstw
indywidualnych. O opłacalności produkcji jaj decyduje wybór odpowiedniej rasy czy
odpowiednich mieszańców, właściwe żywienie i bardzo dobre warunki środowiskowe.

Przedstawicielem kur mięsnych jest rasa Dominant White Cornish. Rasa ta jest pochodną

krzyżówek wielu ras. Osobniki tej rasy mają upierzenie białe, grube nieopierzone skoki koloru
żółtego, grzebień groszkowy, zausznice czerwone. Ptaki te mają silną budowę ciała, szeroką
klatkę piersiową, dobrze rozwinięte mięśnie piersiowe. W wieku 20 tygodni koguty ważą 3,7–
3,9kg, a kury 2,7–3,0kg. Rasę Dominant White Cornish, (rys. 17) charakteryzuje szybkie
tempo wzrostu, obfite umięśnienie, dobra wydajność rzeźna i niskie zużycie paszy na jednostkę
przyrostu. Obecnie rasa ta służy jako jedna z ras do otrzymania rodów ojcowskich, kur
mięsnych, a rasa White Rock do otrzymania rodów matecznych kur mięsnych. W wyniku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

krzyżowania rodów ojcowskich i matecznych kur mięsnych (przynajmniej dwóch rodów),
otrzymuje się kurczęta – brojlery.

W naszym kraju wykorzystuje się wiele mieszańców międzyrasowych kur

z przeznaczeniem do intensywnej, półintensywnej i ekstensywnej produkcji jaj. Mieszańce
międzyrasowe uzyskuje się w wyniku krzyżowania różnych rodów lub ras. Do tego celu
wykorzystuje się rasy: Rhode Island Red, White Rock, New Hampshire, Leghorn, (rys. 16),
Sussex (rys. 17) i inne.

Do mieszańców międzynarodowych kur produkujących jaja konsumpcyjne należą m.in.:

Astra L, W, N, P i S, Rossa I i II, Messa: 245, 445 i 234, a do mieszańców kur mięsnych: Astra
B2, Hybro – N, Starbro, Isa Vedette i inne.

Rys. 16. Rasa Leghorn [opracowanie własne]

Rys. 17. Rasa Dominant White Cornisch i rasa Sussex [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Dojrzałość płciową kur określa się liczbą dni od wyklucia się do zniesienia pierwszego

jaja. Nieśność kur obniża się w okresie skracającego się dnia, a wyraźnie nasila się w okresie
zwiększenia się jego długości. Aby zapewnić utrzymanie świeżości jaj należy często (co
godzinę) wyjmować je z gniazd, układać na wytłaczankach i natychmiast przenieść do
chłodnego magazynu. Należy dbać, aby jaja nie zostały zabrudzone. Na zabrudzonych kałem
lub błotem skorupkach jaj znajduje się mnóstwo drobnoustrojów, co powoduje szybkie psucie
się. Mycie jaj usuwa brud, ale nie usuwa bakterii. Myjąc jaja, należy stosować wodę
o temperaturze wyższej niż ich temperatura, gdyż w przeciwnym wypadku woda wraz
z drobnoustrojami przenika do ich wnętrza. Najlepszym sposobem zapobiegania zabrudzeniom
jaj jest przestrzeganie warunków higieny w kurniku. Jeżeli kury nie mają dostępu do wybiegów
– wówczas należy pamiętać o podawaniu im żwirku. Żwirek pełni rolę pomocniczą przy
rozcieraniu pokarmu w żołądku. Ze względu na budowę przewodu pokarmowego drób jest
przystosowany do spożywania paszy wysokowartościowej, o małej objętości i niewielkiej
zawartości włókna. Podstawę żywienia drobiu stanowią pasze roślinne, które muszą być jednak
uzupełnione paszami pochodzenia zwierzęcego. W żywieniu kur stosuje się zwykle 3-krotny
opas z tym, że rano daje się pasze lekko strawne, a na noc trudno strawne, np. całe ziarno.
Rozmiękczanie ziarna przez moczenie lub sparzenie wpływa na zwiększenie jego strawności.
Zapotrzebowanie kur na paszę zależy od ich masy i nieśności. Spośród pasz okopowych
największe znaczenie w żywieniu drobiu mają ziemniaki, które jednak podawane w większych
ilościach grożą zatruciem. Z pasz pochodzenia zwierzęcego w żywieniu drobiu najczęściej
stosuje się mleko odtłuszczone i uboczne produkty mleczarskie. Racjonalne żywienie kur
w chowie intensywnym polega na podawaniu przemysłowych mieszanek pełnoporcjowych. Na
zdolność wylęgową jaj wpływają następujące czynniki:

−

warunki hodowlane (stan zdrowia stada, liczba kogutów w stadzie, żywienie niosek, od
których pochodzą jaja wylęgowe, warunki w pomieszczeniach),

−

budowa jaja oraz jakość jego treści,

−

warunki przechowywania oraz transportu jaj wylęgowych.

Wyniki lęgów zależą od jakości jaj wylęgowych – ich świeżości, odpowiedniej masy,

kształtu, budowy i stanu skorupy. Okres przechowywania jaj wylęgowych nie powinien
przekraczać 10 dni, gdyż potem obniża się ich zdolność wylęgową. Lęgi naturalne są
stosowane w gospodarstwach coraz rzadziej, ponieważ korzystniejsze jest kupowanie piskląt
w zakładzie wylęgowym. Zarodek kurzy rozwija się prawidłowo w temperaturze
37,5–38,0

o

C, wszelkie odchylenia powodują gorsze wyniki wylęgu.

Kurczęta charakteryzuje bardzo szybki wzrost i rozwój. Zapewnienie kurczętom

optymalnych warunków od pierwszych dni życia pozwala uzyskać dobre wyniki odchowu,
|a w przyszłości wysoką nieśność stada. Warunkiem prawidłowego wzrostu i rozwoju kurcząt
jest dostarczenie w paszy pełnowartościowego białka, witamin, składników mineralnych
i odpowiedniej ilości kalorii. W żywieniu kurcząt przeznaczonych do dalszego chowu
wyróżnia się dwa okresy:

−

pierwszy od 1 dnia do 8 tygodnia,

−

drugi – od 8 tygodnia do 21 tygodnia.
Użytkowanie mięsne kur – to produkcja brojlerów. Brojlery kurze są to mieszańce

międzyrasowe, których wytworzenie poprzedziło krzyżowanie międzyliniowe lub
międzyrodowe, osiągające w wieku 6–8 tygodni masę ciała około 1300–1800 g. Brojlerom
stawia się następujące wymagania:

−

szybkie tempo wzrostu, umożliwiające uzyskanie wymaganej masy w stosunkowo krótkim
czasie,

−

dobre wykorzystanie paszy, które zależy od wieku kurcząt, tempa wzrostu oraz od jakości
i formy skarmianych mieszanek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

−

szybkie opierzenie się, co zapobiega kanibalizmowi i pterofagii oraz ułatwia oczyszczanie
tuszki z piór podczas mechanicznego skubania,

−

pożądana budowa ciała, szczególnie dobrze umięśniona pierś i uda,

−

biała barwa upierzenia,

−

biała lub żółta barwa skóry,

−

wysoka wydajność rzeźna i dobra jakość mięsa u 8 tygodniowych mieszańców Dominant
White Cornish x White Rock. Wydajność rzeźna wynosi około 67%.

Brojlery produkuje się systemem bezwybiegowym na podłodze pokrytej ściółką, w obsadzie
17szt/m

2

lub w bateriach stanowiących żywienie do woli (z automatów) suchymi mieszankami

przemysłowymi, których podstawowymi składnikami są śruty zbożowe, pasze białkowe oraz
dodatki mineralno – witaminowe.

W chowie intensywnym utrzymuje się kury w pomieszczeniach zamkniętych, bez

wybiegu, często bezokiennych, co wymaga sprawnej wentylacji, ogrzewania i oświetlenia oraz
bezwzględnej czystości. W dużych kurnikach mieszczących ponad 500 kur niezbędna jest
wentylacja mechaniczna. W chowie intensywnym i półintensywnym drobiu pomieszczenia
muszą spełniać ściśle określone warunki i zapewnić ptakom odpowiednie warunki życia.
Wyposażenie kurnika stanowią grzędy i podgrzędna, gniazda do składania jaj oraz odpowiedni
do systemu sprzęt dokarmienia i pojenia, rys. 18 i 19.

Rys. 18. Korytko do mieszanki wilgotnej [7]

Rys. 19. Zawieszane karmidło automatyczne do paszy suchej: A – widok ogólny, B – przekrój [7]

Kury muszą mieć łatwy dostęp do poideł i karmideł. Na 1 nioskę przewiduje się: 10cm

brzegu koryta do paszy wilgotnej, 4 cm karmidła do paszy suchej i 4 cm poidła. Przebywanie
niosek na wybiegach odpowiednio wpływa na zdrowie, a dobrze utrzymany wybieg dostarcza
im niektórych składników i witamin. Wybiegi powinny być systematycznie pielęgnowane.

Bardzo ważnym uzupełnieniem Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w gospodarstwach

korzystających ze wsparcia Unii Europejskiej jest spełnienie wymogów dobrostanu zwierząt
i higieny produkcji brojlerów i jaj, dotyczącej m.in. pomieszczeń dla kur mięsnych:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

1)

kury powinny być utrzymywane w budynkach inwentarskich,

2)

utrzymanie ptaków może odbywać się w systemie podłogowym na ściółce lub bez ściółki,
albo w jedno – lub wielopoziomowych klatkach – bez ściółki,

3)

maksymalna obsada ptaków na 1m

2

przy utrzymaniu w systemie podłogowym na ściółce

lub bez w zależności od wieku wynosi:

−

kury mięsne:

-

do 8 tygodnia życia – 8 sztuk,

-

od 8 tygodnia do 20 tygodnia życia – 7 sztuk,

-

powyżej 20 tygodnia życia – 5 sztuk,

−

brojlery kurze:

-

do 3 tygodnia życia – 35 sztuk,

-

od 3 tygodnia do 5 tygodnia życia – 22 sztuki,

-

powyżej 5 tygodni życia – 17 sztuk,

4)

minimalna powierzchnia klatki w przeliczeniu na 1 sztukę przy utrzymaniu klatkowym dla
kur wynosi:

−

do6 tygodni życia – 0,02m

2

−

od 7 tygodni do 16 tygodni życia – 0,035m

2

,

−

powyżej 16 tygodni życia – 0,045m

2

,

5)

minimalne wysokości klatki dla kur:

−

do 16 tygodnia życia – 0,35m,

−

powyżej 16 tygodnia życia z wyjątkiem kogutów – 0,45m,

−

dla kogutów powyżej 16 tygodnia życia – 0,70m.

Konstrukcja klatki powinna zapobiegać urazom ptaków oraz zapewnić ich swobodne

wyjmowanie i wkładanie do klatki. Podłoga klatki powinna być wykonana z materiału
zapewniającego podtrzymywanie wszystkich zwróconych ku przodowi pazurów nogi ptaka.
Nachylenie podłogi klatki nie może być większe niż 8

o

. Klatka powinna być wyposażona

w odpowiednie pojemniki na paszę oraz wodę, umożliwiające ptakom swobodne pobieranie
karmy i wody.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie jest znaczenie chowu drobiu w gospodarce narodowej?

2.

Jak są użytkowane kury? Omów typy użytkowe i rasy kur?

3.

Jakie rasy kur używane są do produkcji brojlerów?

4.

Jakie rozróżniamy systemy nieśnego użytkowania kur?

5.

Jakie mierniki określają nieśności kur?

6.

Jakie obowiązują zasady w żywieniu kur nieśnych?

7.

Jakie czynniki określają lęgi naturalne i sztuczne?

8.

Jakie są ogólne zasady: wychowu, żywienia i pielęgnowania kurcząt?

9.

Co charakteryzuje produkcję brojlerów?

10.

Jakie standardy dotyczące dobrostanu zwierząt i higieny produkcji powinny być spełnione
w pomieszczeniach dla kur mięsnych?

11.

Jakie czynniki wpływają na efektywność produkcji brojlerów i jaj?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj żywienie kur nieśnych na fermie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować przepisy bhp na fermie kur,

2)

określić budowę układu pokarmowego kury,

3)

określić wartość odżywczą mieszanek dla kur typu nieśnego,

4)

ułożyć normy i dawkę pokarmową dla kury nioski,

5)

opisać użytkowanie kur nieśnych w drugim roku produkcji,

6)

obliczyć % nieśności,

7)

opisać program świetlny i uzasadnić celowość jego stosowania,

8)

obliczyć opłacalność chowu niosek,

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj i wykonaj podstawowe prace na fermie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić kolejność podstawowych prac wykonywanych na fermie,

2)

wykonać niezbędne prace porządkowe na fermie,

3)

dokonać przeglądu urządzeń na fermie,

4)

naprawić urządzenia wadliwe,

5)

zebrać jaja z gniazd, przygotować do transportu,

6)

rozsypać żwirek,

7)

uzupełnić słomę w gniazdach,

8)

zebrać dane dotyczące: pojemności kurnika, ilości kur, wymiary karmideł, poideł,
upadków od początku nieśności,

9)

wykonać obliczenie i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

parametry oceny warunków zoohigienicznych,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Ćwiczenie 3
Zaplanuj

całodzienną obsługę drobiu na fermie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dokonać charakterystyki fermy kur pod względem funkcjonalności i wymagań
zoohigienicznych (wilgotność, oświetlenie, temperatura),

2)

opracować rozkład dnia pracy na fermie (karta technologiczna),

3)

określić stan pogłowia kur, strukturę stada, rasę,

4)

opisać czynniki zdolności wylęgowej,

5)

określić: stosowane pasze, dawki pokarmowe, sposób karmienia,

6)

określić zabiegi profilaktyczne i pielęgnacyjne drobiu,

7)

skontrolować przyrosty i długość tuczu,

8)

określić okresowe czynności i inne zdarzenie (lęgi, szczepienia, ważenie, identyfikowanie,
itp.),

9)

określić ilość pracowników zatrudnionych na fermie,

10)

obliczyć efektywność produkcji brojlerów i jaj oraz zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy,

−

poradnik dla ucznia.

4.3.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić znaczenie gospodarcze produkcji drobiarskiej?





2)

rozpoznać typ użytkowy i rasę drobiu?





3)

scharakteryzować produkcję brojlerów?





4)

określić dawkę pokarmową dla brojlerów i kur niosek?





5)

wymienić czynniki wpływające na zdolność wylęgową jaj?





6)

zapewnić warunki decydujące o świeżości jaj?





7)

obliczyć % nieśności?





8)

określić wymogi dobrostanu zwierząt oraz higieny produkcji
dotyczące pomieszczeń w technologii produkcji brojlerów i jaj?





9)

określić opłacalność chowu niosek i brojlerów?





10)

zastosować zasady bhp na fermie kur?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.5.

Opłacalność produkcji zwierzęcej

4.5.1. Materiał nauczania

Zapotrzebowanie na artykuły pochodzenia zwierzęcego stale wzrasta. Jednocześnie

wzrasta ranga produkcji zwierzęcej w gospodarstwie, o czym świadczy coraz większy jej
udział w wartości produkcji towarowej poszczególnych gospodarstw. Podstawowym
kryterium, zwłaszcza w ocenie opłacalności chowu przeżuwaczy, jest dochód bezpośredni
uzyskiwany z 1ha przeznaczonego pod produkcję pasz. Rozróżnia się przy tym powierzchnię
paszową w plonie głównym i dodatkową powierzchnię pasz. To rozgraniczenie jest dość
jednoznaczne w przypadku pasz przeżuwaczy, ale trudniejsze w odniesieniu do pasz dla innych
zwierząt. Do dodatkowej powierzchni paszowej zaliczamy np. powierzchnię uprawy buraków
cukrowych (produkcja liści) i poplonów. Przystępując do organizacji produkcji zwierzęcej
należy ustalić:

−

kierunek produkcji,

−

kierunek chowu

−

poziom intensywności,

−

rozmieszczenie inwentarza w gospodarstwie i dokonać wyboru systemu chowu.

Ustalając kierunek produkcji i kierunek chowu, należy obliczyć strukturę inwentarza

żywego i strukturę stada. Struktura – jest to wyrażony w procentach stosunek poszczególnych
części do całości, którą te części tworzą.

W strukturze inwentarza żywego występuje wzajemny stosunek ilości zwierząt

poszczególnych gatunków, nie jest to jednak proste, bo np.: 1 sztuka drobiu nie jest równa
1 sztuce bydła. Aby prawidłowo określić udział poszczególnych gatunków trzeba wszystkie
zwierzęta wyrazić w jednostkach porównywalnych. W produkcji zwierzęcej takimi
jednostkami są sztuki przeliczeniowe, np. duże jednostki przeliczeniowe (DJP), sztuki
żywieniowe (SŻ), sztuki obornikowe (SO), stany średnie (roczne, kwartalne, miesięczne)
obliczane różnymi sposobami, najczęściej:

−

jako średnia arytmetyczna stanu na początek i na koniec roku,

−

jako średnia arytmetyczna stanów miesięcznych,

−

na podstawie dni żywienia zwierząt (sztukodni),

−

na podstawie liczby sztuk przelotowych, to jest liczby zwierząt, które przeszły przez daną
grupę w ciągu analizowanego okresu (najczęściej roku),

W zależności od zmian w liczbie zwierząt na początek i koniec roku rozróżniamy trzy rodzaje
reprodukcji stada, a mianowicie:

−

reprodukcję prostą, gdy stany te są sobie równe,

−

reprodukcje rozszerzoną, kiedy stany końcowe są wyższe od początkowych,

−

reprodukcję zwężoną, gdy stany końcowe są niższe od początkowych.

Jeśli reprodukcja stada odbywa się we własnym zakresie, jest to stado zamknięte (chów
zamknięty), kiedy zaś ma miejsce dostarczenie zwierząt z zewnątrz, określamy stado jako
otwarte (chów otwarty). Udział poszczególnych grup w stadzie obliczamy na podstawie
średniego stanu rocznego sztuk fizycznych, nazywamy strukturą stada, udział poszczególnych
gatunków zwierząt w łącznym ich stanie wyrażonym w sztukach dużych – strukturą inwentarza
żywego (struktura pogłowia zwierząt). Pogłowie zwierząt w sztukach dużych w przeliczeniu na
jednostkę powierzchni zwykle na 100ha użytków rolnych (UR), nazywana jest obsadą
inwentarza żywego. Jej poziom oceniany może być według poniższej skali: poziom DPJ
na100ha UR:

−

niski

do 60,

−

średni

60 – 80

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

−

wysoki

80 – 100

−

bardzo wysoki

powyżej 100.

Przykład obliczania obsady zwierząt przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Obsada zwierząt w gospodarstwie [2, s. 119]

Grupa zwierząt Stan

średnioroczny w

sztukach fizycznych

Współczynnik

przeliczeniowy

Iloczyn

I. Bydło
Krowy 6

1,0

6,0

Jałówki cielne

2

1,0

2,0

Jałówki od 0,5 do 1,5 roku

4

0,6

2,4

Cielęta do 0,5 roku

4

0,15

0,6

Opasy od 0,5 do 1,5 roku

6

0,6

3,6

II. Trzoda chlewna
Knury 2

0,3

0,6

Maciory z prosiętami 20

0,3

6,0

Warchlaki 54

0,1

5,4

Tuczniki 100

0,25

25,0

RAZEM X

X

51,6

Powierzchnie gospodarcze w ha UR

50,00

Obsada zwierząt w DPJ/100ha UR

103,2

W obsadzie stada mamy do czynienia z przeklasowaniem zwierząt, przez które rozumiemy

przeniesienie zwierząt z jednej grupy wieku lub grupy użytkowej do innej. Szczególnym
rodzajem przeklasowania jest brakowanie zwierząt, czyli ich eliminowanie ze stada.
Przykładowy obrót stada bydła, przy założeniu reprodukcji własnej przedstawiono w tabeli 1.
W trakcie sporządzania obrotu stada należy uwzględnić kilka prawidłowości. I tak np. suma
przychodów zwierząt i ich rozchodów muszą się sobie równać. Podobnie liczba sztuk
przeznaczonych na przeklasowania i trafiających do innych grup z przeklasowania muszą się
równać. W praktyce obrót zaczynamy od ustalenia stanów zwierząt „ na dziś ”, oraz określenia
głównych założeń i kierunków działania. Na przykład, od liczby sztuk stada podstawowego
(krowy) oraz ich płodności (wskaźnik wycieleń) uzupełnionych o zwierzęta od sztuk
włączonych do stada podstawowego (jałówki cielne), zależy liczba cieląt. Ta z kolei rzutuje na
obrót pozostałych grup zwierząt.

Tabela 2. Przykładowy obrót stada bydła [2, s. 121]

przychody Rozchody

Grupa zwierząt

Sta

n

pocz

ątkowy

z u

ro

d

zeni

a

z z

akupu

z

p

rzek

la

so

wa

da

ro

w

iz

ny

razem

p

rzy

ch

od

y

n

a sp

rzed

aż

na

p

rzek

la

so

wa

upa

d

k

i

ubó

j

da

ro

w

iz

ny

razem

ro

zc

hod

y

Sta

n

ko

ńcowy

Krowy 10

– –

2

–

2 2

–

– – –

2 10

Jałówki cielna

2

– –

3

–

3 1 2

– – –

3 2

Jałówki 0,5 – 1,5

4

– –

4

–

4 1 3

– – –

4 4

Cielęta do 0,5

5

10

– –

–

10

– – – – –

10 5

Opasy 0,5 – 1,5

4

–

–

4

–

4 4

– – – –

4 4

RAZEM 25

10

–

13

–

23 8 13 1 1

–

23 25

Założenia:
1) Reprodukcja prosta, własne jałówki zastępujące krowy, 2) Wskaźnik wycieleń krów 80%, jałówek cielnych
100%, 3). Upadki cieląt 10%, uboje z konieczności 10%, 4). Pełny odchów buhajków do opasów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Chów bydła jest efektywny, dopóki w gospodarstwie jest dostateczna ilość pasz własnych.

Trzeba mieć możliwość produkcji pasz, a następnie ustalić kierunek chowu inwentarza.
O opłacalności chowu bydła mlecznego decyduje szereg czynników, m.in.:

−

jakość samiczego i samczego materiału hodowlanego,

−

właściwy wychów młodzieży,

−

stan zdrowotny stada,

−

terminarz wycieleń,

−

właściwe żywienie i pielęgnowanie stada.

W porównaniu z przeżuwaczami trzoda chlewna wymaga pasz bogatych w składniki

pokarmowe i o wyższym współczynniku strawności. Rodzaj zużywanych pasz powoduje
większe uzależnienie chowu trzody chlewnej od własnej bazy paszowej i w rezultacie coraz
częściej opiera się tylko na paszach kupowanych (przemysłowy kierunek chowu). Natomiast
rasy świń szybko rosnące zapewniają większa efektywność chowu i szybszy obrót środków
finansowych w gospodarstwie. Opłacalność i rozmiary tuczu trzody chlewnej w gospodarstwie
zależą od następujących warunków: doboru rasy i typu użytkowego, ilości i jakości pasz,
właściwie urządzonych pomieszczeń, a także potrzebnej siły roboczej.
W tabeli 3 przedstawiono przykładowy obrót stada trzody chlewnej. Sporządzony zgodnie
z następującymi założeniami: reprodukcja prosta, własne loszki, wskaźnik wyproszeń loch
170%, upadki prosiąt 10%, upadki warchlaków 3%, oraz upadki tuczników 1%, uboje 1%.

Tabela 3. Przykładowy obrót stada trzody chlewnej [2, s. 122]

przychody Rozchody

Grupa zwierząt

Sta

n

pocz

ątkowy

z u

ro

d

zeni

a

z z

akupu

z

p

rzek

la

so

wa

da

ro

w

iz

ny

razem

pr

zy

ch

o

dy

n

a sp

rzed

aż

na

p

rzek

la

so

wa

i

upa

d

k

i

ubó

j

da

ro

w

iz

ny

razem

ro

zc

hod

y

Sta

n

ko

ńcowy

Knury

1

–

1

– –

1 1

– – –

–

1 1

Maciory

10

– –

3

–

3 3

– – –

–

3 10

Loszki
hodowlane

4

– –

8

–

8

–

3

– –

–

8 4

Prosięta do 2
miesięcy

29 170

– –

–

170

–

153 17

– –

17

0

29

Warchlaki

25

– –

153

–

153

–

148 5

– –

15

3

25

Tuczniki

70

– –

140

–

140 138

–

1 1

–

14 70

Razem

139 170 1 304

–

475 147 304 23 1

–

47

5

139

Unowocześnienie technologii produkcji trzody chlewnej to racjonalne wykorzystanie jej

właściwości biologicznych, zwiększenie wydajności pracy oraz obniżenie kosztów żywienia.

W technologii produkcji brojlerów i jaj, na koszty i opłacalność produkcji wpływają:

właściwy okres użytkowania nieśnego ptaków, długość tuczu drobiu rzeźnego, liczba
utrzymywanych ptaków w budynku, liczba otrzymanych jaj z cyklu, masa wyprodukowanego
żywca, a także liczba pełnych cykli produkcyjnych. W warunkach gospodarki rynkowej
optymalna skala produkcji i kierunek produkcji powinien być określony pod kątem możliwości
sprzedaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Kalkulację kosztów produkcji żywca wieprzowego przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Kalkulacja kosztów produkcji żywca wieprzowego [czasopisma rolnicze]

Wyszczególnienie JM Ilość Cena

zł

Wartość

Przychody

Żywiec wieprzowy

kg

110,0

3,80

418

Koszty bezpośrednie

–

zakup prosięcia

101,00

–

pasze

•

Śruta jęczmienna

•

Koncentrat białkowy

•

Ziemniaki

•

Zielonka

•

Mleko

•

Premiks

dt
dt
dt
dt

l

kg

2,60
0,30
3,00
2,00

100,00

2,00

26,15

114,00

14,80

2,36
0,35
7,30

68,00
34,00
44,41

4,71

35,00
14,60

RAZEM PASZE

200,92

•

Koszty leczenia

20,00

•

Energia elektryczna

27,00

RAZEM koszty bezpośrednie

348,92

Nadwyżka bezpośrednia

418,00 – 348,92 = 69,08

Koszt produkcji 1 kg żywca

3,17

Znajomość struktury kosztów prowadzi do efektywnego gospodarowania. Analiza sama

w sobie nie przynosi wymiernych korzyści. Dopiero zastosowanie nowoczesnych technologii
prowadzi do wzrostu efektywności, a co za tym idzie do wzrostu dochodu rolniczego.

Do produkcji zwierzęcej poza bydłem, trzodą chlewną, owcami zalicza się produkcję

drobiarską (kury, gęsi, kaczki i indyki); z takimi kierunkami użytkowania drobiu, jak: nieśny,
mięsny, nieśno – mięsny (ogólnoużytkowy), a także rozpłodowy chów zwierząt futerkowych
(lisy, norki, tchórzofretki, nutrie i króliki oraz chów koni (użytkowanych jako siła pociągowa
oraz jako zwierzęta wierzchowe).

Rynek drobiowy po akcesji

Po wejściu do Unii Europejskiej hodowcy drobiu i producenci jaj muszą dostosować się do

funkcjonowania w ramach nowych zasad, bowiem polski rynek przyjął unijne regulacje. Nie
przewidują one interwencji na rynku produktów drobiarskich, ani gwarancji cenowych dla
producentów drobiarskich ani gwarancji cenowych dla producentów żywca drobiowego i jaj,
postawiły natomiast przed naszymi hodowcami nowe normy i jakość produkcji. Polscy
producenci muszą stosować:

−

wymagania dla producentów jaj,

−

normy handlowe i wymogi dla producentów żywca drobiowego,

−

wymogi dla ubojni i przetwórni,

−

instrumenty polityki handlowej,
W przypadku rynku drobiu regulacjom rynkowym podlegają:

−

żywy drób – kurczęta, kaczki, gęsi, indyki i perliczki,

−

mięso i jadalne podroby, świeże, schłodzone, mrożone, solone,

−

wątroby drobiowe, świeże, schłodzone, mrożone, w solance, suszone lub wędzone,

−

tłuszcz drobiowy nie wytopiony, świeży, schłodzony, mrożony, w solance, suszony lub
wędzony,

−

tłuszcz drobiowy wytopiony, wytłoczany lub wyekstrahowany,

−

pozostałe przetwory z mięsa drobiowego i podroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

W odniesieniu do rynku jaj regulacje dotyczą:

−

jaj ptasich w skorupkach, świeżych, konserwowanych lub gotowanych,

−

jaj ptasich bez skorupek i żółtek jaj do konsumpcji, świeżych, suszonych, gotowanych na
parze, lub wodzie, przetworzonych, mrożonych lub inaczej zakonserwowanych,
zawierających (lub nie) dodatek cukru lub innego środka słodzącego.

Ceny rynkowe drobiu i jaj w krajach członkowskich Unii Europejskiej kształtują się zatem

na podstawie relacji podaży i popytu, a producenci działający w zintegrowanym systemie
ponoszą odpowiedzialność za utrzymanie równowagi rynkowej.

Cechą charakterystyczną rynku drobiu i jaj jest duża zależność od cen zbóż paszowych,

a przez to od interwencji na rynku zbóż.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest struktura stada i struktura inwentarza żywego?

2.

Co to są parametry obrotu stada i do czego służą?

3.

Co to jest reprodukcja stada i jakie są jej rodzaje?

4.

Jak się sporządza obrót stada i jakie informacje są do tego niezbędne?

5.

Jak można sprawdzić, czy obrót stada jest opracowany prawidłowo?

6.

Jak scharakteryzujesz rynek drobiu i jaj w Polsce po unijnych regulacjach?

7.

Jakie czynniki decydują o opłacalności produkcji zwierzęcej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj obsadę zwierząt w DPJ/100ha UR w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać współczynniki przeliczeniowe,

2)

określić stan średnioroczny zwierząt w sztukach fizycznych

3)

obliczyć iloczyn,

4)

określić powierzchnię użytków rolnych (UR) w gospodarstwie,

5)

obliczyć obsadę zwierząt w DPJ/100ha UR (duże jednostki przeliczeniowe),

6)

zapisać w arkuszu do ćwiczeń,

7)

określić stosunek między utrzymywanymi zwierzętami a strukturą zasiewów,

8)

odróżnić intensywność obsady od intensywności prowadzenia chowu zwierząt,

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Ćwiczenie 2

Zaplanuj obrót stada: bydła, trzody chlewnej i drobiu (założenia określa nauczyciel).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić, jakie gatunki zwierząt są utrzymywane w gospodarstwie,

2)

określić, jakie grupy zwierząt znajdują się w poszczególnych stadach,

3)

określić, jakie są średnie stany poszczególnych grup zwierząt,

4)

określić, jaka jest struktura poszczególnych stad całego inwentarza żywego,

5)

określić, jakie są wydajności jednostkowe i poziom produkcji zwierzęcej,

6)

opisać stado, uwzględniając: przelotowość, wybrakowane urodzenia, ubój z konieczności,
przeklasowania po stwierdzeniu cielności przez lekarza weterynarii,

7)

uzasadni, czy obliczona struktura stada jest typowa dla danego kierunku chowu – tuczu,

8)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ czynniki kształtujące opłacalność opasu młodego bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dobrać rasę zwierząt nadającą się do opasania,

2)

określić poziom intensywności opasu,

3)

zorganizować bazę paszową, żywienie i technikę chowu,

4)

ustalić relacje cen pomiędzy żywcem wołowym a paszą,

5)

zapisać wnioski dotyczące: czy opłaca się prowadzić opas młodego bydła oraz jaki system
popasu jest dla producenta najkorzystniejszy a także do jakiej wagi prowadzić opas
młodego bydła?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

ceny,

−

arkusz do ćwiczeń,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oblicz koszt produkcji 1 kg mleka i 1 kg żywca w gospodarstwie rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić koszt wychowu krowy,

2)

określić rzeczywistą wartość krowy,

3)

przeprowadzić kalkulację opłacalności produkcji mleka – strona kosztów i dochodów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4)

obliczyć koszt produkcji 1kg mleka,

5)

obliczyć różnicę pomiędzy wartością wyprodukowanego żywca, a poniesionymi na tę
produkcję nakładami,

6)

obliczyć koszt produkcji 1kg żywca,

7)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Określ czynniki kształtujące koszty i opłacalność w produkcji drobiarskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić czynniki związane z właściwymi warunkami środowiskowymi oraz wydajnością
nieśną i zdolnością przyrostu masy ciała u drobiu nieśnego.

2)

ustalić czynniki organizacyjno-ekonomiczne,

3)

określić optymalną skalę produkcji i kierunek produkcji pod kątem możliwości sprzedaży,

4)

zapisać wnioski dotyczące opłacalności w produkcji drobiarskiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teksty przewodnie do ćwiczeń,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

4.5.1.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować: strukturę stada, strukturę inwentarza żywego
i reprodukcję stada?





2)

określić znaczenie parametrów w obrocie stada?





3)

zaplanować obsadę i obrót stada?





4)

przeprowadzić kalkulację kosztów produkcji mleka i mięsa?





5)

określić opłacalność chowu niosek?





6)

określić opłacalność produkcji zwierzęcej?





7)

sharakteryzować rynek drobiu i jaj po unijnych regulacjach?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie.

7.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Jeżeli na 1ha wypasanych jest jednocześnie 50 krów, a każda o masie ciała 5dt, to
obciążenie pastwiska wynosi (w sztukach dużych SD)
a)

10.

b)

50.

c)

25.

d)

250.

2.

System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ) składa się z następujących elementów
a)

znaków identyfikacyjnych zwierząt, paszportu, skomputeryzowanej bazy danych, ksiąg
rejestracji.

b)

bazy danych i paszportów.

c)

znaków identyfikacyjnych i ksiąg rejestracji.

d)

skomputeryzowanej bazy danych, ksiąg rejestracji i paszportów.

3.

Wpisywanie zwierząt gospodarskich do Centralnego Rejestru Identyfikacji, nakłada
obowiązek na rolnika – hodowcę ich kolczykowania. Jaką liczbą oznaczony jest symbol
kraju?
a)

1.

b)

3.

c)

2.

d)

5.

4.

Środkowa część kończyny przedniej lub tylnej w tuszy wołowej, to
a)

szponder.

b)

pręga.

c)

rozbratel.

d)

łata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

5.

W technologii produkcji mleka, należy zachować podstawowe warunki jakościowe. Od
jakich krów powinno pochodzić mleko?
a)

wolnych od gruźlicy i brucelozy bez objawów chorobowych oraz dających co najmniej
2 litry mleka dziennie.

b)

dających 5 litrów mleka dziennie.

c)

bez objawów chorobowych.

d)

dających 6 litrów mleka dziennie oraz bez objawów chorobowych.

6.

Natężenie prądu elektrycznego w ogrodzeniu dla krów nie może przekraczać (A–ampery)
a)

0,3A.

b)

0,9A.

c)

3,0A.

d)

10A.

7.

Temperatura mleka przy odbiorze co 2 dni powinna wynosić (

o

C)

a)

do 2.

b)

do 4.

c)

do 6.

d)

do 8.

8.

Najwięcej tłuszczu w 1kg (w %)zawiera
a)

mleko kozie.

b)

mięso wołowe.

c)

jajo kurze.,

d)

mięso wieprzowe.

9.

Laktoza mleka składa się z
a)

2 cząsteczek fruktozy.

b)

glukozy i galaktozy.

c)

2 cząsteczek glukozy.

d)

glukozy i fruktozy.

10.

Azot w pomiocie kurzym występuje głównie w postaci
a)

siarczanu amonu.

b)

azotanu amonu.

c)

mocznika.

d)

kwasu moczowego.

11.

Praca hodowlana nad bydłem rasy n.c.b. (nizinno czarno-białej) w Polsce nastawiona jest
na zwiększenie
a)

umięśnienia.

b)

mleczności i umięśnienia.

c)

mleczności.

d)

przystosowania do trudnych warunków utrzymania.

12.

Pasteryzacja mleka polega na niszczeniu bakterii chorobotwórczych przez
a)

podgrzewanie do 72

o

C przez 15 sekund.

b)

gotowaniu przez 5 minut.

c)

podgrzewaniu do 68

o

C przez 10 sekund.

d)

gotowaniu przez 3 minuty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

13.

Określ podstawowe dobre praktyki rolnicze dla gospodarstw o kierunku mięsnym,
dotyczące stosowania pasz. Ile lat należy przechowywać etykiety ze składem paszy?
a)

2 lata.

b)

1 rok.

c)

3 lata.

d)

5 lat.

14.

Do jakiej masy końcowej należy prowadzić opas ciężki młodego bydła w kg?
a)

400–500.

b)

300.

c)

200.

d)

125.

15.

Wysoką jakość bekonu warunkuje odpowiedni zestaw pasz w dawkach oraz równomierne
i umiarkowane żywienie tuczników. Jaki powinien być średni dzienny przyrost w g?
a)

500–650.

b)

400.

c)

350–400.

d)

250–400.

16.

Mleczność macior określa się
a)

długością laktacji.

b)

ilością wydzielonego mleka w okresie 21 dniowej laktacji.

c)

masą miotu w 21 dniu.

d)

masą miotu w 56 dniu.

17.

Przeciętna płodność i plenność lochy, która w ciągu 3 lat locha dała 3 mioty, kolejno: 8, 12,
10 prosiąt urodzonych i odchowanych, wynosi
a)

płodność 15, plenność 10.

b)

płodność 10, plenność 10.

c)

płodność 10, plenność 15.

d)

płodność 12, plenność 12.

18.

Najwięcej mleka w okresie laktacji produkuje rasa
a)

Jersey.

b)

Holsztyno-Fryzyjska.

c)

Charolaise.

d)

Simental.

19.

Najważniejszymi czynnikami kształtującymi koszty i opłacalność w produkcji drobiarskiej są
a)

rynek.

b)

czynniki organizacyjno-ekonomiczne.

c)

czynniki biologiczne, organizacyjno-ekonomiczne i rynek.

d)

czynniki biologiczne.

20.

Najbardziej pracochłonny rodzaj produkcji to
a)

bydło mleczne.

b)

bydło opasowe.

c)

produkcja tuczników.

d)

produkcja warchlaków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11

a b c d

12

a b c d

13

a b c d

14

a b c d

15

a b c d

16

a b c d

17

a b c d

18

a b c d

19

a b c d

20

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

6.

LITERATURA

1.

Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja bydła i żywca
wołowego, produkcja trzody chlewnej i drobiu. KCDRRiOW, Poznań 2004

2.

Grontkowska A., Klepacki B.: Ekonomika i zarządzanie przedsiębiorstwem
w agrobiznesie. Format AB, Warszawa 2006

3.

Hodowla zwierząt. t. I i II. PWRiL, Warszawa 1996

4.

Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu bydła, świń i kur. IBMiER, Warszawa
2003

5.

Minksztym W.: Technologie produkcji zwierzęcej. Hortpress, Warszawa 1995

6.

www.wikipiedia.pl

7.

www.ppr.pl

8.

www.minrol.gov.pl

Czasopisma rolnicze:

−

Przegląd Rolniczy,

−

Trzoda Chlewna,

−

Polskie Drobiarstwo,

−

Biuletyn informacyjny MRiGŻ i ARiMR.