13 Organizacja produkcji zwierzęcej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Beata Wawryn-śmuda
Ewa Walasek

Organizacja produkcji zwierzęcej
321[04].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Mirosław Worobik
mgr inż. Bożena Stępień

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[04].Z2.04,

„Organizacja produkcji zwierz

cej”, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik

pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Systemy utrzymania krów mlecznych i produkcja mleka

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Produkcja żywca wieprzowego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Produkcja żywca wołowego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który właśnie otrzymałeś pomoże Ci w zdobywaniu wiedzy z zakresu

organizacji produkcji zwierzęcej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności i wiedzy jakie powinieneś mieć już
opanowane, by móc bez problemów przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z2

Produkcja zwierzęca

321[04].Z2.01

ywienie zwierząt

gospodarskich

321[04].Z2.02

Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

321[04].Z2.04

Organizacja produkcji zwierzęcej

321[04].Z2.03

Użytkowanie maszyn i urządzeń oraz

obiektów inwentarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

charakteryzować klimat i mikroklimat Polski,

−

określać czynniki wpływające na rozwój produkcji zwierzęcej,

−

określać system identyfikacji zwierząt,

−

charakteryzować czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz,

−

charakteryzować rodzaje pasz stosowanych w żywieniu zwierząt,

−

określać pasze ekologiczne w żywieniu zwierząt,

−

analizować koszty żywienia zwierząt gospodarskich,

−

określać lokalizację i wymagania zoohigieniczne dotyczące budynków inwentarskich,

−

zastosować zasady higieny żywienia i pojenia zwierząt,

−

określać znaczenie dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji w pomieszczeniach
inwentarskich,

−

dostrzegać przyczyny chorób zakaźnych zwierząt gospodarskich,

−

określać zasady profilaktyki chorób zwierząt,

−

zastosować sposoby udzielania pierwszej pomocy chorym zwierzętom,

−

zaplanować wyposażenie apteczki weterynaryjnej w podręczne leki i materiały
opatrunkowe,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobierać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych
prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

charakteryzować znaczenie gospodarcze chowu bydła, trzody chlewnej oraz drobiu,

−

określić cechy pokroju bydła,

−

charakteryzować typy użytkowe oraz rasy bydła hodowanego w Polsce,

−

określić zasady chowu oraz żywienia cieląt i młodego bydła,

−

charakteryzować technologię produkcji mleka,

−

przygotować mleko do sprzedaży,

−

ocenić jakość mleka na podstawie obowiązujących norm,

−

charakteryzować technologie produkcji żywca wołowego,

−

zastosować sposoby zapobiegania chorobom bydła,

−

charakteryzować rasy świń i krzyżówki międzyrasowe,

−

określić warunki utrzymania prosiąt i młodej trzody chlewnej,

−

obliczyć dawki pokarmowe dla loch,

−

charakteryzować technologie produkcji trzody chlewnej,

−

dobrać technologię produkcji trzody chlewnej do warunków gospodarstwa i obliczyć
efekty ekonomiczne,

−

zapobiec występowaniu chorób trzody chlewnej,

−

określić mierniki nieśności i dokonać wyboru jaj do wylęgu,

−

zaplanować żywienie drobiu,

−

zapewnić właściwe warunki mikroklimatyczne dla drobiu,

−

obliczyć efekty ekonomiczne produkcji jaj i brojlerów,

−

zastosować sposoby zapobiegania chorobom drobiu,

−

wyjaśnić znaczenie chowu innych gatunków zwierząt,

−

rozróżnić wady i zalety pokroju innych gatunków zwierząt,

−

rozróżnić rasy i kierunki użytkowania innych gatunków zwierząt,

−

dobrać pasze i zapewnić optymalne warunki utrzymania innych gatunków zwierząt,

−

zastosować sposoby zapobiegania chorobom innych gatunków zwierząt,

−

obsłużyć podstawowy sprzęt i urządzenia stosowane w produkcji zwierzęcej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska, bezpieczeństwa zdrowotnego żywności oraz przepisy weterynaryjne
dotyczące produkcji zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Systemy utrzymania krów mlecznych i produkcja mleka

4.1.1. Materiał nauczania

Warunki naturalne do produkcji mleka w Polsce są bardzo sprzyjające. Łąki i pastwiska

stanowią 20,2% użytków rolnych (Mały Słownik Statystyczny Polski 2004).

Krowy mleczne utrzymywane są w dwóch całkowicie odmiennych systemach: grupowo

lub na stanowiskach uwięziowych. Termin „utrzymywanie grupowe” równoznaczny jest
z terminem „chów wolnostanowiskowy”, obejmuje następujące rodzaje systemów
utrzymania:

−

boksy,

−

kombiboksy,

−

głęboka ściółka,

−

kojec samoczyszczący ze spadkiem.

Obory wolnostanowiskowe – utrzymanie grupowe

W systemie tym krowy mogą swobodnie poruszać się w pomieszczeniu. Wymienione

wcześniej systemy – boksy, kombiboksy, głęboką ściółkę oraz kojec samoczyszczący ze
spodkiem – dzieli się zazwyczaj na obszar wypoczynkowy, paszowy i udojowy według
pełnionej funkcji.

Rodzaje systemów utrzymania – podział według typu obszaru wypoczynkowego
Boksy

Obszar wypoczynkowy podzielony jest na boksy, które służą jako miejsca

wypoczynkowe dla poszczególnych krów. Boksy podzielone są przegrodami chroniącymi
krowę i zaspokajającymi jej potrzebę indywidualnego dystansu. Otwór z przodu boksu (strefa
wstawania) umożliwia krowie wysunięcie głowy podczas wstawania i kładzenia się.
Wygodne podłoże zapewnia się stosując jako materiał ściółkowy np. słomę, piasek, itp. lub
materac z materiałów syntetycznych.

Boksy są rozwiązaniem godnym polecenia. Należy przewidzieć co najmniej po jednym

boksie na krowę. Urządzenie boksów powinno zapewniać czysty, suchy i odkształcalny
obszar wypoczynkowy, gdzie krowa bez trudu może się kłaść i wstawać. Krowy
charakteryzują się bardzo silną potrzebą leżenia. Zachowanie to jest więc dla tych zwierząt
jednym z zachowań preferowanych. Wszystkim krowom należy zapewnić możliwość
kładzenia się w dowolnym momencie (z wyjątkiem pobytu w poczekalni i na obszarze
dojenia). Poziom agresywności i częstotliwość występowania zachowań anormalnych
wzrasta, jeśli liczba krów przekracza liczbę kojców. Boksy muszą być dostatecznie duże, by
krowy mogły się w nich bez przeszkód kłaść i wstawać. Muszą też być na tyle wąskie, żeby
zwierzęta nie mogły układać się w poprzek boksu, a także po to, żeby stały i ciekły nawóz
trafiał poza boks, i wreszcie dostatecznie długie, by słoma nie przedostawała się na korytarz
gnojowy. Zbyt krótkie boksy to główna przyczyna niechęci krów do korzystania z nich oraz
trudności ze wstawaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Związek pomiędzy przyczynami, a konkretnymi urazami i chorobami [opracowanie własne]

Przyczyna

Choroba

Budynek

Otarcia i rany
Poślizgnięcie
Zapalenie płuc
Udar cieplny / odmrożenia

System utrzymania Obciążenie kolan i pęcin

Urazy
Uszkodzenia ogona
Uszkodzenia wywołane kwasem na głębokiej ściółce
Choroby racic i nóg
Zapalenia wymienia

Korytarz paszowy Urazy szyi

Opuchlizna stawów
Choroby racic i nóg

Uwięź

Urazy wywołane uciskiem
Uszkodzenia strzyków
Poślizgnięcia

Tabela 2. Powierzchnia i wymiary boksów [opracowanie własne]

Szerokość* min
Długość ogółem (rzędy pod ścianą) min
Długość ogółem (rzędy podwójne)** min
Odległość przegrody piersiowej od tylnego progu ***, +/- 0,05
Odległość poręczy szyjnej od tylnego brzegu ****, +/- 0,05
Wysokość poręczy szyjnej, +/- 0,05
Spadek podłogi w boksie, +/- 0,05
Wysokość podłoża ponad poziomem korytarza spacerowego *****

1,20 m
2,60 m
2,45 m
1,75 m
1,70 m
1,10 m
5%
0,20–0,25

szerokość boksów przy stosowaniu przegród pełnych należy zwiększyć o 10%,

dwa przylegające do siebie rzędy bez przegród pomiędzy nimi,

***

może okazać się konieczne, jeśli spadek podłoża wynosi mniej niż 4%,

**** odległość mierzy się w poziomie,
***** wysokość podłoża ponad podłogą wraz z ewentualną warstwą ściółki lub materacem.

Kombiboksy

Kombiboksy pełnią podwójną funkcję obszaru paszowego i wypoczynkowego dla

poszczególnych krów. Kojce podzielone są przegrodami w celu ochrony zwierząt
i zaspokojenia ich potrzeby dystansu indywidualnego.
Kombiboksy nie są zalecane z niżej wymienionych względów:

−

krowy w kojcu przesuwają się dalej ku przodowi i wypróżniają się na ściółkę legowiska,

−

niewielki ruch zwierząt na obszarach spacerowych z podłogą szczelinową prowadzi do
zabrudzenia korytarzy,

−

krowy wprowadzają większe ilości nawozu do boksów,

−

niski brzeg z przodu powoduje znaczne straty paszy w boksie,

−

stosunkowo krótkie kojce wiążą się z ryzykiem urazów uciskowych,

−

krowy stojące nisko w hierarchii stada nie mają możliwości ucieczki.

Głęboka ściółka

Obory z głęboka ściółką charakteryzują się grupowym utrzymaniem krów na głębokiej

warstwie ściółki bez wydzielonych indywidualnych legowisk.

Rozróżniamy dwa rodzaje rozwiązań obór z głęboką ściółką:

1. zaścielony obszar wypoczynkowy i osobny obszar paszowy z podłogą szczelinową lub

pełną,

2. ściółka na całej powierzchni, regulowana przegroda paszowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obszar wypoczynkowy z głęboką ściółką i osobny obszar paszowy to rozwiązanie

zalecane dla systemów utrzymanie krów mlecznych na głębokiej ściółce. Nie zaleca się
stosowania głębokiej ściółki na całym obszarze pomieszczenia.

Rozwiązanie to wymaga większej ilości ściółki w porównaniu z poprzednim, jeśli chce

się zapewnić krowom optymalną wygodę i czystość. Przy tak dużej ilości paszy, jakiej
potrzebują krowy mleczne, stosowanie przegrody paszowej o regulowanej wysokości może
okazać się trudne.

Zalety utrzymania na głębokiej ściółce:

1. prawidłowo ścielone legowiska są ciepłe i wygodne,
2. mniejsze ryzyko poślizgnięć i urazów kończyn,
3. normalny przebieg kładzenia się i wstawania na podłożu z głębokiej ściółki,
4. krowy wolą podłoże miękkie od twardego,
5. krowy leżą dłużej na głębokiej ściółce niż na twardym zaścielonym podłożu.

Wady utrzymania na głębokiej ściółce:

1. duże zużycie ściółki,
2. wyższe nakłady pracy na ścielenie, czyszczenie zwierząt i usuwanie obornika,
3. oszczędność ściółki prowadzi do mocnego zabrudzenia zwierząt.

Kojec samoczyszczący ze spadkiem

Kojec samoczyszczący ze spadkiem ma na obszarze wypoczynkowym matę ściółki

o grubości około 0,2 m oraz podłogę wykonaną ze spadkiem. Krowy poruszające się po
obszarze wypoczynkowym powodują zsuwanie się warstwy ściółki na obszar paszowy, skąd
nawóz usuwany jest mechanicznie za pomocą zgarniacza.

Kojec samoczyszczący ze spadkiem nie jest zalecany dla krów mlecznych, ponieważ do

chwili obecnej nie są jeszcze dostępne ostateczne wyniki badań doświadczalnych tego
rozwiązania w warunkach polskich. Poważna wada tego rozwiązania wynika stąd, że trudno
jest osiągnąć dostateczne zsuwanie się maty ściółki przy jednoczesnym spełnieniu wymogów,
co do obszaru wypoczynkowego i rozrzucania ściółki; skutkiem jest silne zabrudzenie
zwierząt.

Obszar paszowy

W oborach wolnostanowiskowych paszę podaje się krowom zazwyczaj we wspólnym

korytarzu paszowym w pojemnikach i na drabinach. Ponadto pasze treściwe, ziarno i buraki
można podawać przy zastosowaniu automatycznych stacji paszowych.

W oborach wolnostanowiskowych na pobieranie paszy przez krowę największy wpływ

mają następujące czynniki:

−

liczba automatycznych stacji paszowych,

−

liczba krów na jedno stanowisko żywieniowe,

−

kształt przegrody paszowej,

−

podawana racja pokarmowa.

Zalecenia

Wszystkim krowom należy stworzyć takie same możliwości pobrania takiej samej racji

pokarmowej. W przypadku ograniczenia ilości podawanej paszy na każdą krowę należy
przewidzieć co najmniej jedno stanowisko paszowe w korytarzu. Podstawowe znaczenie mają
tu także przegrody, dzięki którym krowy dominujące nie mogą odganiać od paszy krów
słabszych. Jeśli na jedno stanowisko paszowe przypadają dwie lub trzy krowy, zmniejsza to
czas pobierania paszy i prowadzi do zachowań agresywnych na obszarze paszowym, lecz
ilość pobranej paszy i przyrost masy pozostają na niezmienionym poziomie. Dotyczy to
oczywiście żywienia „ ad libitum” (do woli).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku żywienia ograniczonego należy zapewnić wystarczająca ilość miejsca, by

wszystkie krowy mogły jednocześnie znajdować się przy żłobie. Zaleca się przewidzieć
o dwa trzy miejsca więcej, w porównaniu z rzeczywistą liczebnością stada, by krowa
przybywająca do żłobu jako ostatnia mogła znaleźć przy nim dość miejsca dla siebie. Jeśli
dostępu do żłobu nie może uzyskać zaledwie kilka zwierząt, wywołuje to u nich większy stres
niż w sytuacji, gdy na każde stanowisko paszowe przypadają dwa lub więcej osobników.
Liczba krów, które nie mogą od razu znaleźć miejsca przy żłobie, musi zatem stanowić dużą
część liczby krów stadzie (co najmniej 15 zwierząt).

Jeśli każdej krowie w oborze wolnostanowiskowej podaje się indywidualnie dawkowane

dodatki paszowe, krowy można wiązać na krótki okres podczas podawania paszy, by nie
zabierały pożywienia innym osobnikom. W ten sposób krowom słabszym i pierwiastkom
zapewnia się możliwość pobrania racji pokarmowej bez narażania ich na napaść ze strony
stojących wyżej w hierarchii.

W przypadku żywienia „ad libitum” można zalecić zbudowanie przegród pomiędzy

stanowiskami żywieniowymi. Krowy żywione „ad libitum” potrzebują dużo swobodnej
przestrzeni przy stanowisku żywieniowym i w korytarzu, co ułatwia poruszanie się krów
pomiędzy obszarem wypoczynkowym a paszowym.
Nieograniczony dostęp do wody pitnej o wysokiej jakości jest rzeczą podstawowej wagi dla
wydajności mlecznej i zdrowia stada. Wysoko wydajne krowy spożywają w ciągu 24 godzin
do 100 litrów wody.

Wszystkim zwierzętom należy zapewnić odpowiedni dostęp do wody pitnej lub

możliwość innego zaspokojenia zapotrzebowania na płyny. Sprzęt stosowany do żywienia
i pojenia musi być zaprojektowany, skonstruowany i umieszczony w taki sposób, by
minimalizować ryzyko zanieczyszczenia paszy i wody oraz niekorzystne skutki walki
zwierząt o dostęp do karmideł i poideł (Dyrektywa Rady 98/58/EEC). Zaleca się stosowanie
poideł wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, by zapewnić wystarczający dostęp do wody.

W systemie uwięziowym zaleca się zainstalowanie jednego poidła miskowego na

zwierzę. Jeśli w danym poidle przypadkiem zabraknie wody, krowa może korzystać z poidła
sąsiedniego.

W systemach wolnostanowiskowych zaleca się zastapienie poideł miskowych

komorowymi. Na każdą grupę zwierząt powinny zawsze przypadać dwa poidła komorowe.
Zapewnia to dostęp do wody także dla krów o niższej pozycji w hierarchii.

Tabela 3. Wymagania co do przestrzeni i wymiarów stanowiska żywieniowego [opracowanie własne]

Stanowisko żywieniowe, wymagania co do przestrzeni

Metry

Tylny brzeg żłobu, wysokość ponad poziomem podłoża obszaru paszowego*

0,50–0,60

Szerokość stanowiska żywieniowego na 1 krowę +/- 0,05 m

0,70

Wysokość dna żłobu ponad poziomem podłoża obszaru paszowego

0,15–0,20

Szerokość żłobu od tylnego brzegu, mak.

0,60

Szerokość kwasoodpornej powierzchni żłobu, min.

0,90

Wysokość górnej poręczy drabiny paszowej ponad stanowiskiem żywieniowym, min

1,45

* Tylny brzeg powinien być wykonany z pełnego materiału, aż do dolnej poręczy bariery paszowej.

Korytarze spacerowe

Korytarze spacerowe w oborze wolnostanowiskowej wykorzystywane są jako ciągi

komunikacyjne i teren wybiegowy dla krów, a czasem także jako przejścia dla pracowników.
Podłogi korytarzy muszą wytrzymywać nacisk zwierząt, maszyn, itp. Ponadto korytarze nie
mogą być śliskie, nie powodowały wypadków u zwierząt i ludzi. W korytarzu pomiędzy
boksami można stosować podłogę szczelinową lub pełną. Oczyszczanie korytarzy musi
zapewniać dostateczną czystość i suchość racic.

Powierzchnia wszystkich korytarzy nie może być śliska. Można stosować podłogę

szczelinową lub pełną. Korytarze, obszar paszowy oraz ewentualna poczekalnia razem tworzą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pozostawiony krowom do dyspozycji obszar spacerowy. Powierzchnia tego obszaru
(z wyłączeniem boksów) powinna wynosić około 4 m2 na krowę, co zmniejsza agresywność,
liczbę starć pomiędzy zwierzętami oraz liczbę zachowań anormalnych.

W oborach wolnostanowiskowych z wilgotnymi i zabrudzonymi korytarzami

powszechnie występują schorzenia racic. Podłogi wilgotne powodują nasiąkanie podeszwy
racicy i skóry pomiędzy jego elementami. W ten sposób do wnętrza racicy mogą łatwo
przedostać się ciała obce i zarazki. Ponadto zwiększa to ryzyko rozprzestrzeniana się infekcji.
Gnicie racic u krów utrzymywanych na podłodze pełnej postępuje szybciej, oraz
występowanie innych schorzeń racic jest częstsze niż w przypadku pomieszczeń z podłogą
szczelinową.

Przycinanie racic wszystkich krów dwa razy w roku ma istotny wpływ na dobry stan

racic.

Obszar dojenia

Obszar dojenia jest obszar, gdzie znajduje się krowa podczas dojenia oraz gdzie schładza

się i przechowuje mleko.

Obszar dojenia dzieli się na poczekalnię, wyjście, korytarz powrotny, basen do kąpieli

kopyt, obszar separacji oraz pomieszczenia na mleko służące do schładzania
i przechowywania mleka oraz z urządzeniami do mycia.

Schładzanie i przechowywanie mleka odnoszą się zarówno do obór uwięziowych jak i do

wolnostanowiskowych.

Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę zarówno przed jak i podczas dojenia,

a także bezpośrednio po jego zakończeniu.

Dojenie

Dojenie to najważniejsza czynność gospodarstwie utrzymującym krowy mleczne.

Zarządzanie

dojeniem

celu

minimalizację

zatrucia

mleka

bakteriami

i zanieczyszczeniami fizycznymi.

Dojenie obejmuje wszystkie aspekty procesu szybkiego i skutecznego pozyskiwania

mleka od wszystkich dojonych krów przy jednoczesnej dbałości o zdrowie zwierząt i wysoką
jakość mleka.

Na obszarach, gdzie prowadzony jest dój, nie można trzymać świń i drobiu. Dojarnia

i pomieszczenie na mleko, jak również ich wyposażenie, muszą być tak usytuowane
i skonstruowane, by wyeliminować wszelkie ryzyko zanieczyszczenia mleka ponadto należy
je zawsze utrzymywać w czystości, porządku i dobrym stanie technicznym. Dezynfekcję
budynku inwentarskiego wraz z przyległościami należy prowadzić w taki sposób, by nie
stwarzać ryzyka zanieczyszczenia mleka środkiem dezynfekcyjnym bądź innego rodzaju
skażenia.

Przebieg dojenia

Stanowiska udojowe muszą być czyste, co pomaga uniknąć zakażenia mleka bakteriami

lub innymi zanieczyszczeniami.

Po wymyciu i dezynfekcji sprzęt i przybory stosowane przy dojeniu, obróbce,

przechowywaniu i transporcie mleka należy wypłukać wodą pitną. Przybory i szczotki należy
przechowywać w higienicznych warunkach. Należy zapewnić możliwość identyfikacji
poszczególnych krów w stadzie.

Wszelkie prace, jakie mogłyby niekorzystnie wpłynąć na mleko, są zakazane

bezpośrednio przed dojeniem i podczas jego trwania.

Przed rozpoczęciem dojenia należy oczyścić strzyki, wymię oraz w razie potrzeby

przylegające doń okolice pachwin, ud i brzucha krowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed przystąpieniem do dojenia poszczególnych krów dojarz powinien zbadać wygląd

mleka. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek anomalii fizycznych mleko eliminuje się
z dostawy. Krowy cierpiące na kliniczne schorzenia wymion doi się jako ostatnie lub przy
użyciu osobnej dojarki, albo też ręcznie, a ich mleko wycofuje się z dostawy. Płyny lub środki
w aerozolu do pielęgnacji strzyków u krów w okresie laktacji stosuje się wyłącznie po
dojeniu.

Osoby zajmujące się dojeniem i dalszą obróbką mleka muszą posiadać odpowiednią

czystą odzież ochronną. Bezpośrednio przed przystąpieniem do dojenia dojarze musza umyć
ręce, które następnie utrzymuje się w takiej czystości, jak jest to praktycznie możliwe podczas
całego dojenia. W tym celu w pobliżu miejsca doju konieczne są odpowiednie urządzenia, by
osoby prowadzące dojenie lub dalszą obróbkę mleka mogły umyć ręce i ramiona.

Do chwili odbioru mleko przechowuje się w pomieszczeniu na mleko. Pomieszczeń na

mleko używa się wyłącznie do czynności związanych z przemieszczaniem mleka i sprzętu
dojarskiego.

Sprzęt dojarski

W zakresie konstrukcji, instalacji, pracy i konserwacji sprzętu stosowanego przy dojeniu

należy przestrzegać zaleceń producenta sprzętu oraz ogólnych zleceń obowiązujących
lokalnie lub w skali kraju. Instrukcją dostarczoną przez producenta należy kierować się przy
używaniu, myciu i dezynfekcji sprzętu dojarskiego. Sprzęt i przybory stosowane podczas
dojenia, jak również wszystkie ich elementy, należy zawsze utrzymywać w odpowiedniej
czystości i dobrym stanie fizycznym. Sprzęt i przedmioty wchodzące w kontakt z mlekiem
muszą być wykonane z gładkich materiałów łatwych do mycia i dezynfekcji, odpornych na
korozję i nie przenoszących substancji do mleka. śaden z materiałów wchodzących w kontakt
z mlekiem nie może powodować jego zanieczyszczenia. Środki myjące i dezynfekcyjne
należy tak dobierać i stosować, by uniknąć ich niekorzystnego wpływu na mleko. Stosując
w pomieszczeniu na mleko i dojarni środki chemiczne, pestycydy lub środki czyszczące
należy przestrzegać instrukcji producenta.

Tabela 4. Podstawowe cechy środków dezynfekcyjnych [opracowanie własne]

Skuteczny na

Zalecane stosowanie

Środek

Działanie

myjące

bakterie spory wirusy Szybkie

działanie

Wrażliwy

substancje

organiczne

czynnik

temperatura

śrący

Szkodliwy

dla

środowiska

Kwasy

nie

+(+)

–

< 2

> 5°C

+++

nie

Mocne
zasady

tak

(+)

+++

–

> 11

–

nie

Hypochlorit

nie

+++

–

+++

> 7

< 35°C

+++

nie

Chloraminy

nie

+++

–

+++

ca. 7

–

+++

nie

Jodofory

tak

+++

< 6

< 35°C

Fenol

tak

++(+)

–

(+)

> 8

< 40°C

–

tak

Związki
amoniaku

tak

+(+)

–

+++

ca.8

–

tak

Glutaraldehyd

nie

+++

–

> 7

> 5°C

–

nie

Kwas
nadoctanowy

nie

+++

< 6

> 5°C

nie

Utleniacz

nie

+++

< 6

> 5°C

nie

– brak,
+ poziom niski,
++ poziom średni,
+++ poziom wysoki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poczekalnia

Poczekalnia jest miejscem, gdzie przebywają krowy bezpośrednio przed dojeniem. Musi

ona zapewniać nieprzerwany i płynny dostęp dla kolejnych krów, gdy krowy już wydojone
opuszczają stanowiska udojowe.

Powierzchnia poczekalni musi być wystarczająca dla grupy krów równej rozmiarowi

grup w danym systemie utrzymania. Zalecana powierzchnia w poczekalni na jedną krowę
powinna wynosić co najmniej 1,50 m

Krowy nie powinny pozostawać w poczekalni dłużej niż przez jedną godzinę. Trzymane

zbyt długo w poczekalni mają zbyt mało czasu na pobieranie paszy oraz wypoczynek, co
obniża ich komfort i produkcję mleka.

Rys. 1. Poczekalnia [1]

Rys. 2. Przykład poręczy ochronnej [1]

Wejście

Pomiędzy poczekalnią a stanowiskami udojowymi znajduje się wejście. Musi ono

zapewniać płynne i łatwe przechodzenie krów do stanowisk udojowych.

Przejście z poczekalni na stanowiska udojowe powinno być całkowicie otwarte, by

krowy widziały, co dzieje się w dojarni

Barierki lub zwężający się lejowato kształt przejścia zapewni przechodzenie krów

pojedynczo.

Otwarte przejście pomiędzy poczekalnią a stanowiskami udojowymi pomaga utrzymać

spokój w poczekalni.

Stanowiska udojowe

Krowy doi się na stanowiskach udojowych. Dojenie prowadzi się przy użyciu aparatu

udojowego, który jest zasadniczo zawsze taki sam, niezależnie od typu dojarni.
Stanowiska udojowe mogą natomiast mieć różny układ, jak np.:

−

dojarnia „rybia ość”,

−

dojarnia równoległa,

−

tandem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dojarnia karuzelowa,

−

automat dojarski (AMS).
Podłoga na stanowiskach udojowych musi być przeciwpoślizgowa i łatwa do mycia.

Krowie należy zapewnić możliwość zajęcia naturalnej pozycji podczas dojenia.

Na ogół krowy zachęca się do wejścia na stanowiska udojowe podając paszę treściwą

w pojemnikach. Jednocześnie skłania to jednakże krowy do pozostawania na stanowiskach po
wydojeniu.

Rys. 3. Część wejściowa dojarni [1]

Rys. 4. Wolne przejście dla krów w dojarni [1]

Podanie paszy treściwej należy uważać za warunek wstępny nakłonienia krów do

poddania się dojeniu w automatach dojarskich. Gotowość do wejścia na stanowiska automatu
dodatkowo wzrośnie, jeśli podawana pasza będzie smaczna.

Pojemniki na pasze treściwe w dojarni muszą być łatwe do mycia.

Dojarnie
Dojenie w grupach
Rybia ość

Dojarnia rybia ość jest typem dojarni najczęściej spotykanym w dojarniach

wolnostanowiskowych. Zapewnia ona dojarzowi bardzo dobry kontakt z dojonymi krowami.
Ustawienie krów przypomina układ rybich ości – zwierzęta stoją pod kątem 30 stopni
mierzonym od krawędzi kanału operatora.

Dojarnia równoległa

Dojarnie równoległe spotyka się najczęściej w większych stadach; zazwyczaj są one

powiązane z szybkim wyjściem. Dojarz ma bardzo ograniczony kontakt z krowami, stoją one
bowiem pod kątem 90 stopni (prostopadle) do kanału operatora.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szybkie wyjście

Stanowiska udojowe łatwo jest opróżnić, pozwalając wszystkim krowom opuścić je zaraz

po wydojeniu (szybkie wyjście) i przejść na korytarz powrotny. Szybkie wyjście najczęściej
spotyka się w tandemach i automatach udojowych; można je także zbudować w dojarniach
typu „rybia ość” (30 stopni) oraz równoległych.

Tabela 5. Porównanie wydajności i rozmiarów stada przy różnych typach dojarni [opracowanie własne]

Liczba stanowisk

Rozmiar stada

Uwagi

Dojenie w grupach
Dojarnia ryba ość

zmienna

Dojarnia równoległa

zmienna

Może mieć szybkie
wyjście lub pojemnik na
paszę

Dojenie indywidualne
Tandem

maks. 2x5

maks. 100

Indywidualne podejście
do krów

Karuzelowa
– operator wewnątrz

zazwyczaj 22–36

min. 120

Karuzelowa
– operator nazewnątrz

zazwyczaj min, 32

min. 180

Nieprawidłowe wymiary
bramki wejściowej
i wyjściowej obniżają
wydajność

Dojenie automatyczne
Automat jednoboksowy

1 aparat udojowy

45–60

Automat wieloboksowy

2–4 aparaty udojowe

70–130

Urządzenie systemu
produkcji wpływa na
wydajność

Dojenie indywidualne
Dojarnia typu tandem

W tandemie krowy dojone są na indywidualnych stanowiskach udojowych. Dojarz ma

bardzo dobry kontakt z krową; każdą z krów można indywidualnie przygotować i wydoić.

Dojarnia karuzelowa – stanowisko operatora usytuowane jest wewnątrz. Dojarnia

karuzelowa obraca się podczas dojenia. Operator znajduje się wewnątrz obrotowego podestu
w miejscu, w którym krowy wchodzą na podest. Dojarnia karuzelowa – stanowisko operatora
usytuowane na zewnątrz podestu

Dojarnia rotacyjna obraca się podczas dojenia. Operator znajduje się na zewnątrz

obrotowego podestu.

AMS – automat udojowy, to specjalistyczny system dla gospodarstw mlecznych, gdzie

dojenie kontrolowane jest automatycznie przez urządzenia kontrolne. Prawidłowo działający
automat obejmuje zarówno instalacje do zautomatyzowanego doju, jak i urządzenia do
przechowywania mleka, a także urządzenia do kontrolowania ruchu krów. Pewne aspekty
urządzenia i systemu utrzymania, metody podawania paszy, systemy wypasania oraz
zarządzanie stadem stanowią integralne części właściwego zarządzania automatem
udojowym, mają bowiem istotny wpływ na jego funkcjonowanie.

Część wyjściowa i korytarze powrotne

Część wyjściowa rozpoczyna się w miejscu, w którym krowa opuszcza stanowisko

udojowe i sięga aż do pomieszczenia, w którym przebywają zwierzęta lub do obszaru
oddzielenia, jeśli taki istnieje.

Najlepiej jest, gdy krowa może opuścić stanowisko udojowe kierując się na wprost

(szybkie wyjście). Krowy nie powinny kłaść się bezpośrednio po dojeniu, kanaliki mleczne
w strzykach pozostają bowiem otwarte i narażone są na kontakt z drobnoustrojami ze ściółki.

Obszar manipulacyjny

Obszar ten służy do kilkugodzinnego przetrzymywania krów wymagających

krótkotrwałych zabiegów, jak np. unasiennienia bądź zabiegów leczniczych.

Schładzanie i przechowywanie mleka
Do chwili odbioru, mleko przechowuje się w pomieszczeniu na mleko. Pomieszczenie to

może być używane wyłącznie do czynności związanych z przemieszczaniem mleka i sprzętu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dojarskiego. W związku z prawidłowo prowadzonym dojem ważne jest także szybkie
schłodzenie mleka i jego właściwe przechowywanie w celu utrzymania wysokiej jakości.

Rys. 5. Przykład systemu chłodzenia z bankiem lodu [1]

Jakość mleka

Wymagania co do jakości mleka przeznaczonego do odbioru w celu przyjęcia do

dalszego przetwarzania w zakładzie mleczarskim powinny odpowiadać wymaganiom
odnośnie największej dopuszczalnej zawartości bakterii i komórek somatycznych oraz punktu
zamarzania.

W odniesieniu do surowego mleka krowiego przeznaczonego do spożycia przez

człowieka, a także surowego mleka krowiego do produkcji wyrobów mleczarskich przy
zastosowaniu technologii nie obejmującej obróbki cieplnej jako etapu procesu produkcyjnego,
obowiązują dodatkowe wymagania co do obecności gronkowca złocistego.

Określana jest także maksymalna dopuszczalna zawartość środków farmakologicznych.

Schładzanie mleka

Mleko należy schładzać i przechowywać w pomieszczeniu wydzielonym, gdzie nie

prowadzi się innych czynności nie mających związku z przemieszczaniem mleka oraz
myciem sprzętu związanego z zabiegiem dojenia. Bezpośrednio po doju mleko należy
umieścić w czystym pomieszczeniu wyposażonym tak, by okres przetrzymywania w nim
mleka nie wpływał negatywnie na jakość. Dwie godziny po udoju mleko powinno zostać
odebrane; w przeciwnym przypadku należy je schłodzić do temperatury nie wyższej niż 6

w przypadku odbioru rzadszego.

Metody schładzania

Rozróżnia się dwie metody schładzania:

1. chłodzenie bezpośrednie,
2. chłodzenie pośrednie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Chłodzenie bezpośrednie

System chłodzący, w którym powierzchnię parownika stanowi dno i niewielka część

cian bocznych zbiornika, mająca bezpośredni kontakt z mlekiem. Parownik ma zazwyczaj

postać dwóch zespawanych arkuszy blachy o spiralnym kształcie. Innym rozwiązaniem jest
umieszczenie rur chłodnicy w dnie i/lub ścianach bocznych zbiornika. Rury powinny być
starannie zamocowane, gdyż zdolność chłodzenia zależy od pełnego kontaktu z elementem
chłodzącym.

Chłodzenie pośrednie

System chłodzący, który przenosi ciepło z mleka do chłodnicy za pośrednictwem środka

chłodzącego (bank lodu, magazyn lodu w kulkach).

Wyposażenie magazynu mleka powinno spełniać następujące warunki:

−

zdolność utrzymania danej temperatury przechowywanego mleka do chwili jego odbioru,

−

konstrukcja z materiałów nie powodujących skażenia mleka,

−

prawidłowe mycie przed każdym użyciem (zaleca się wymycie wyposażenia natychmiast
po odbiorze mleka),

−

wyposażenie w mieszadło.
Zbiorniki ogólne na mleko muszą odpowiadać normom międzynarodowym oraz mieć

jasne oznakowanie, stwierdzające ich przydatność wyłącznie do przechowywania żywności.

Systemy schładzania mleka należy regularnie poddawać zabiegom konserwującym

i przeglądom w celu zapobieżenia awariom. Po opróżnieniu, wymyciu i dezynfekcji zbiorniki
ogólne na mleko pozostawia się ze zdjętym korkiem do chwili ich użycia.

Typy zbiorników ogólnych na mleko:

−

zbiornik otwarty,

−

zbiornik zamknięty,

−

zbiornik typu silos.

Obory stanowiskowe

W oborach stanowiskowych krowy utrzymywane są na indywidualnych stanowiskach

uwięziowych z możliwością grupowego lub indywidualnego zwalniania. Wiązanie
przeprowadza się zazwyczaj indywidualnie, rzadziej grupowo. Dój krów odbywa się na
stanowiskach.

W porównaniu z systemem wolnostanowiskowym, system uwięziowy ogranicza

swobodę poruszania się i zachowania stadne krowy. Systemem zalecanym dla krów jest obora
wolnostanowiskowa. Nie zaleca się budowy nowych obór uwięziowych.

Dla zapewnienia dobrostanu zwierząt zaleca się codzienne stosowanie wybiegu, latem

zaś pastwiskowanie.

Dój krów odbywa się na stanowisku, za pomocą dojarki mechanicznej rurociągowej lub

bańkowej.

Dojarka bańkowa

Obsługiwanie dojarki bańkowej wymaga znacznej siły fizycznej szczególnie przy

transporcie mleka od stanowiska do przechowalni i przelewu go do zbiornika. Dojarka
bańkowa może być stosowana tylko w małych nie planujących rozwoju gospodarstwach.

Dojarka rurociągowa

Wydajność dojarki rurociągowej można zwiększyć mechanizując niektóre czynności, jak

np.: zdejmowanie aparatów udojowych, wstępny masaż wymienia, czy szynowy system
transportu aparatów udojowych. Przyjmuje się, że z pomocą dojarki bańkowej dojarz w ciągu
godziny może wydoić 12–15 krów, a za pomocą dojarki rurociągowej 20–30 krów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tresery

Elektryczny treser (w kształcie litery U lub odwróconego T), umieszczony nad grzbietem

krowy zmusza ją do cofnięcia się na stanowisku tuż przed oddaniem kału bądź moczu.
Stosowanie elektrycznych treserów nie jest zalecane. Jeśli jednak metoda ta okaże się
niezbędna do utrzymania stanowisk w czystości, zaleca się włączanie treserów jeden lub dwa
razy w tygodniu. Tresera nie można stosować w przypadku:

−

krów chorych,

−

krów okresie rui,

−

krów bezpośrednio przed wycieleniem.
Maksymalne napięcie powinno wynosić 3000 V (nie wolno stosować napięcia typowego

dla zwykłego płotu elektrycznego na pastwisku). Maksymalny impuls 0,1 dżula. Wskaźnik
powinien sygnalizować włączenie tresera. Do ochrony krów przed niezamierzonym i ciągłym
rażeniem konieczne jest automatyczne wyłączanie dopływu prądu po otrzymaniu przez
zwierzę czterech – pięciu następujących po sobie wstrząsów.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakich systemach utrzymywane są krowy mleczne?
2. Jakie znasz rodzaje systemów utrzymania – dokonując podziału według typu obszaru

wypoczynkowego.?

3. Jakie mają zalety poszczególne typy obszaru wypoczynkowego?
4. Jakie wady mają poszczególne typy obszaru wypoczynkowego?
5. Jakie schorzenia mogą występować u krów utrzymywanych w oborach z wilgotnymi

i zabrudzonymi korytarzami?

6. Jakie elementy mają wpływ na higienę pozyskiwania mleka?
7. Jaka jest dopuszczalna zawartość bakterii i komórek somatycznych w mleku?
8. Jakie wymogi musi spełniać mleko przeznaczone do spożycia przez człowieka i przerobu

w przemyśle mleczarskim?

9. Jakie znasz metody schładzania mleka?
10. Jakie wymogi musi spełniać sprzęt służący do pozyskiwania mleka?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybór systemu utrzymania stwarzający krowom mlecznym najkorzystniejsze warunki

bytowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki, przeźrocza i projekty różnych rozwiązań systemów utrzymania krów,
2) dokonać analizy poszczególnych typów obszarów wypoczynkowych,
3) określić dla każdego rodzaju charakterystyczne cechy w budowie, które należy wpisać

w tabeli,

Typ obszaru

wypoczynkowego

Zalety

Wady

Uwagi

Boksy

Kombiboksy

Głęboka ściółka

Kojec samoczyszczący

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki foliogramy i projekty z różnymi rozwiązaniami utrzymania krów,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Postępowanie z mlekiem w gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami źródłowymi, projektami różnych rozwiązań pozyskiwania

mleka, obejrzeć film „Systemy utrzymania bydła”,

2) prześledzić, jakie elementy mają wpływ na higienę pozyskiwania mleka,
3) zapoznać się z wymogami dotyczącymi zawartości bakterii i komórek somatycznych,
4) zapoznać się z dodatkowymi wymogami dla mleka przeznaczonego do spożycia przez

człowieka, a także do produkcji wyrobów mleczarskich,

5) zapoznać się z wymogami dotyczącymi zawartości środków farmakologicznych w mleku,
6) rozróżnić metody schładzania mleka,
7) zapoznać się z obsługą sprzętu służącego do pozyskiwania mleka,
8) porównać wcześniej poznane wymagania ze stosowanymi w oborze krów mlecznych

w gospodarstwie pomocniczym szkoły,

9) sporządzić notatki w zeszycie,
10) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały źródłowe, poradnik dla ucznia,

−

projekty różnych rozwiązań pozyskiwania mleka,

−

film „Systemy utrzymania bydła”,

−

odtwarzacz DVD,

−

zeszyty przedmiotowe,

−

przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić jakie są systemy utrzymania bydła mlecznego?

2) określić charakterystyczne cechy obszaru wypoczynkowego?

3) rozpoznawać schorzenia u krów utrzymywanych w wilgotnych

i brudnych korytarzach?

4) określać elementy higieny pozyskiwania mleka?

5) charakteryzować metody schładzania mleka?

6) określać wymagania co do czystości mleka?

7) określać wymagania co do sprzętu do pozyskiwania mleka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Produkcja żywca wieprzowego

4.2.1. Materiał nauczania

winie cechuje szybkie tempo wzrostu. Masa ciała noworodka wynosi około 1,3 kg, ale

już w wieku 3 tygodni prosięta osiągają masę około 5–6 kg, zaś po ukończeniu 10 tygodni
około 20 kg. W okresie tuczu od 20 do około 110 kg zwierzęta uzyskują średnie przyrosty
dobowe w granicach 750–800 g, choć u ras szybko rosnących mogą dochodzić do 1 kg. Masę
ubojową 100–110 kg tuczniki osiągają w wieku 165–180 dni. W ciągu roku można
przeprowadzić tucz co najmniej dwóch miotów uzyskanych od jednej lochy,
tj. wyprodukować około 2 tony żywca wieprzowego

Na kształtowanie się ras świń hodowanych obecnie w Polsce duży wpływ wywarły rasy

zagraniczne, importowane do końca XIX w. Z Anglii i Niemiec, a po II wojnie Światowej
także z innych krajów. Z Anglii sprowadzono do Polski rasy: wielką biała angielską, średnią
biała angielską, berkshire oraz świnię walijską uszlachetnioną przez landrace (duńską
i szwedzką); z Niemiec – niemiecką białą szlachetną i niemiecką białą uszlachetnioną
krajową; ze Szwecji - szwedzką krajową (landrace), z Holandii - landrace. Poza tym
sprowadzono w celach eksperymentalnych niewielką liczbę świń rasy pietrain – z Belgii.

Polskie rasy świń

Wielka biała polska – świnie tej rasy stanowią większość pogłowia trzody chlewnej

w Polsce. Formowała się ona głównie pod wpływem rasy wielkiej białej angielskiej oraz
niemieckiej białej szlachetnej, nazywanej u nas białą ostrouchą. Krzyżowanie tej ostatniej
z rasą wbp i przekształcanie jej na typ mięsny rozpoczęto już w okresie międzywojennym.
W latach II wojny światowej nastąpiło dalsze wymieszanie tych ras, a po wojnie nadal
zasilano regionu produkcji żywca bekonowego materiałem wba z Anglii i Szwecji. Ze
względu na duże podobieństwo pokrojowe i użytkowe obu tych ras od 1956 roku zarówno dla
nich jak i dla mieszańców wprowadzono wspólna nazwę: rasa wielka biała.

Współczesne świnie rasy wbp są duże, długie, mięsne, szybko rosną, późno dojrzewają

i odznaczają się dobrą płodnością. Masa ciała sztuk dorosłych nie utuczonych dochodzi do
300 kg i więcej, a prawidłowo żywione tuczniki mięsne osiągają w wieku 7–8 miesięcy masę
100–200 kg. Szybsze odkładanie tłuszczu następuje dopiero po osiągnięciu masy ok. 100 kg.

Cechy pokroju świń rasy wbp są następujące: głowa średniej wielkości, lekka o szerokim

czole, o nieco załamanym profilu, uszy duże lekko pochylone ku przodowi; tyłów długi
i stosunkowo szeroki, grzbiet długi, równy, zad długi i szeroki, bok długi, płaski; szynka
długa, szeroka, głęboka, dobrze wypełniona; umaszczenie białe, dopuszczalne niewielkie
ciemne plamy pokryte jasnym włosem.

Rasa polska biała zwisłoucha (pbz) powstała przez krzyżowanie miejscowych świń

długouchych z rasami importowanymi, gównie niemiecką białą uszlachetnioną. W okresie
międzywojennym oraz w pierwszych latach po wojnie była to świnia o mniej szlachetnej
budowie niż wielka biała lub biała ostroucha i mało przydatna do produkcji bekonu ze
względu na zbyt grubą i nierównomierną warstwę słoniny. Hodowano ją głownie w rejonach
o słabszych glebach i niższej kulturze rolnej, ponieważ miała mniejsze wymagania co do
ż

ywienia niż inne rasy. Prowadzony od 1954 roku dolew krwi szwedzkiej landrace,

późniejszy import landrace z Anglii i Holandii oraz systematyczna praca hodowlana wpłynęły
na znaczne uszlachetnienie i przekształcenie tej rasy w kierunku zdecydowanie mięsnym.

Rasa pbz szlachetnością pokroju, a także w zakresie użytkowości rozpłodowej i mięsnej

dorównuje rasie wbp. Obecnie jest to świnia długa, którą cechuje lekki przód, równy grzbiet

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i płaski bok, dobre szynki i mocne kończyny, białe umaszczenie, z dopuszczalnymi ciemnymi
plankami jak u wbp.

Rasa puławska (puł.) powstała na początku XX w. W okolicy Puław w wyniku

krzyżowania miejscowej prymitywnej świni ostrouchej z importowanymi do niektórych
majątków berkshire. Za rasę została uznana w 1935 r. Cechowały ją łaciate umaszczenie,
krótki, wałeczkowaty tułów, krótkie nogi, mała wyrostowość, wczesne osadzanie tłuszczu,
wczesne dojrzewanie, małe wymagania co do warunków utrzymania i żywienia; z wad niska
płodność. Reprezentowała typ mięsno – tłuszczowy. Po II wojnie światowej praca hodowlana
zmierzała do opóźnienia jej dojrzewania, zwiększenia jej wyrostowości, wydłużenia tułowia,
poprawienia mięsności i płodności. Stosowano dolew krwi ras: wielkiej białej, berkshire,
złotnickiej białej i pstrej. W rezultacie wyhodowano nowy typ świni puławskiej
odpowiadający postawionym zamierzeniom, pośredni między świnią tłuszczowo – mięsną
i mięsną. W warunkach zmienionych wymagań runku nie zapobiegło to jednak szybkiemu
kurczeniu się zasięgu tej rasy. Utrzymywana jest ona w niektórych gminach województw.

Rasy złotnickie, biała i pstra zostały wyhodowane pod kierunkiem prof.

S. Alexandrowicza w gospodarstwie doświadczalnym poznańskiej Akademii Rolniczej –
Złotniki. Pracę rozpoczęto w 1949 r. Materiałem wyjściowym były mieszańce prymitywnych
ś

wiń krajowych, przywiezione przez repatriantów z Wileńszczyzny na teren woj.

olsztyńskiego, z rasami białymi, głównie wba. Praca nad nimi zmierzała w dwóch
kierunkach: do wyhodowania, przez dolew krwi szwedzkiej landrace, świni bekonowej
o dobrej wartości użytkowej, ale o mniejszych wymaganiach co do żywienia i warunków
ś

rodowiska niż u podtypów bekonowych istniejących już ras białych, - do wytworzenia przez

selekcję, bez dolewu krwi obcej, mięsnej świni ogólnoużytkowej, nadającej się do chowu
w bardziej ekstensywnych warunkach żywienia i utrzymania.

W wyniku prowadzonej pracy powstały: rasa złotnicka biała (złb) typu mięsnego, dająca

jednak gorszy materiał niż pozostałe nasze rasy ze względu na grubszą słoninę, zwłaszcza nad
łopatką; rasa złotnicka pstra (złp) typu słoninowego, prymitywniejsza niż biała, o pstrym ryju,
spadzistym zadzie, wysokich kończynach oraz słabo jeszcze wypełnionej szynce
i wolniejszym niż u ras mięsnych (pbz, wbp) tempie wzrostu.

Po okresie odchowu w warchlakarni, zwierzęta kierowane są do dalszej produkcji

w tuczarni

winie są gatunkiem zwierząt stadnych i dobrze czują się w licznej grupie. Im mniejsza

grupa, tym lepiej tuczniki znają się i tym bardziej są miedzy nimi zawiązane trwałe, społeczne
zależności. W grupach do około 10–15 osobników powstaje z reguły stała hierarchia
z jednym przywódcą. W grupach większych, to jest 15–40 osobników, ustalenie hierarchii
trwa dłużej i zwykle rządzą silne osobniki. W przypadku grup liczących ponad 40 osobników
nie ma jednego, wyraźnego przywódcy, istnieje grupa osobników dominujących
i ustępujących. Pod koniec tuczu jest to szczególnie widoczne, ponieważ część zwierząt
rośnie szybciej i zdobywa tym większą przewagę nad słabszymi osobnikami.

Do zachowań anormalnych należy zaliczyć znęcanie się nad jednym osobnikiem przez

wszystkich albo większość członków grupy, obgryzanie ogonów, rany na karku,
spowodowane przez naskakiwanie przez silniejsze osobniki, wygryzanie przepukliny, zabawę
z własnym językiem, gryzienie rur. Najbardziej skrajnym zachowaniem jest kanibalizm.
Zalecenia:

−

zwierzęta przeznaczone do tuczu należy dobierać tak, aby były wyrównane pod
względem masy ciała (różnice nie powinny przekraczać 10%),

−

zapachy mogą być wykorzystywane do dezorientowania hierarchii stada i pozycji
w grupie (np. dezodorant, przypalony olej lub mąka),

−

zwierzęta chore, notorycznie prześladowane, a także zbyt agresywne należy odizolować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w tuczarni należy przewidzieć kojce na sztuki wymagające odosobnienia, tj. ok. 5%
miejsc,

−

tucznikom należy zapewnić zbilansowaną dawkę pokarmową, zwracając szczególną
uwagę na mikroelementy i witaminy,

−

tuczniki należy utrzymywać grupowo i zapewnić im zgodne z ich wymaganiami
minimalne parametry mikroklimatu oraz powierzchni życiowej,

−

tuczniki pozostawia się w nie zmienionym składzie do końca tuczu,

−

tuczników nie utrzymuje się na stanowiskach indywidualnych. Wyjątkiem są pojedyncze
osobniki, które są chore lub wykazują słabszy rozwój.
Tuczniki najbardziej są aktywne rano i wieczorem. Południe i noc są okresem

odpoczynku. Świnie bardzo długo przebywają w pozycji leżącej. Lżejsze tuczniki leżą około
18 godzin na dobę, cięższe nawet ponad 20 godzin. Na stanie i chodzenie u świń młodszych
przypada ponad 4 godziny, a u cięższych tuczników poniżej 3 godzin. Młodsze tuczniki są
aktywniejsze ruchowo. Ważną czynnością jest rycie i buchtowanie. Ta wrodzona cecha świń
staje się z wiekiem coraz ważniejsza.

Prace w pomieszczeniach inwentarskich należy wykonywać w okresie wzmożonej

aktywności zwierząt, ponieważ wtedy istnieje możliwość ich obserwacji. Należy unikać
hałasów zwłaszcza nagłych. Nie należy wpuszczać obcych osób do tuczarni.

Na pobranie paszy tucznik potrzebuje poniżej 1 godziny na dobę. Cięższe osobniki jedzą

szybciej i krócej niż lżejsze, mimo, że pobierają więcej paszy. Średni czas pobierania paszy
oraz stania przez tuczniki przedstawiono w tabeli.

Tabela 6. Średni czas pobierania paszy oraz stania przez tuczniki [opracowanie własne]

Czas trwania (min.) w ciągu doby

Masa ciała w kg

pobieranie paszy

stanie

41–60

210

61–80

180

81–100

150

101–120

140

Przy organizacji karmienia oraz instalowaniu urządzeń do karmy należy przyjmować

maksymalny czas pobierania paszy przez zwierzęta. Należy zapewnić tucznikom stały lub
jednoczesny dostęp do karmy, aby uniknąć związanych z tym stresów, a w konsekwencji strat
w przyrostach. Ważną sprawą jest zapewnienie zwierzętom możliwości indywidualnego,
niezakłóconego przez inne osobniki, pobierania pokarmu. Można to uzyskać stosując na
pojedynczych stanowiskach żywieniowych osłony na uszy i oczy, zasłaniające od innych
osobników.

Tuczniki produkują duże ilości ciepła, które oddają do otoczenia, w tym znaczną ilość

w postaci pary wodnej z wydychanym powietrzem. Ilość wydychanej pary wodnej między
tucznikami o masie ciała 40 kg i 80 kg wzrasta dwukrotnie. Stąd duże i zwiększające się
zapotrzebowanie na wodę. Tuczniki piją 10–20 razy na dobę. Częstotliwość picia wzrasta
w czasie jedzenia i krótko po nim, ale zwierzęta także piją w nocy. Dlatego tuczniki muszą
mieć stały dostęp do wody odpowiedniej jakości i w wystarczającej ilości lub do innej cieczy,
która może pokryć zapotrzebowanie na płyn. Poidła smoczkowe powinny umożliwiać
ś

winiom dogodne picie tj. z lekko uniesioną głową. Poidła miseczkowe powinny być tak

zainstalowane, aby umożliwiały świniom picie z nich ze spuszczoną swobodnie głową.
Należy także zapewnić właściwe ciśnienie wody.

Ustalenie podziału funkcyjnego kojca

Kojec, uwzględniając naturalne zwyczaje świń, powinien mieć wydzielone części,

tj. gnojową, legowiskową i żywieniową. Jeśli strefy te nie są określone konstrukcją kojca czy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymuszone zabiegami technologicznymi, tuczniki same je wyznaczają. Na oddawanie
odchodów wybierają najczęściej miejsca mokre, chłodniejsze, najniżej położone, w pobliżu
poideł i kanałów gnojowych, z przeciągami oraz w sąsiedztwie z innymi kojcami. Część
legowiskowa musi być ciepła, sucha i wygodna, aby zwierzęta czuły się bezpiecznie.

Zalecenia:

−

zwierzęta muszą mieć przestrzeń umożliwiającą swobodne poruszanie się, kładzenie,
leżenie i wstawanie,

−

część legowiskowa musi być zawsze sucha i czysta, pozwalając na odpoczywanie
wszystkich osobników grupy technologicznej jednocześnie,

−

w przypadku powtarzających się walk między zwierzętami należy zwiększyć
powierzchnię kojca albo zmniejszyć liczebność grup technologicznych.
Zwierzętom należy stworzyć możliwości zajęcia. Świnie są inteligentne i towarzyskie.

Jeśli nie mają zajęcia w okresie swej aktywności, wpływa to negatywnie na ich
samopoczucie. Mogą pojawiać się zachowania anormalne – nadmierne interesownie się
wyposażeniem kojca, skutkiem czego następuje dewastacja urządzeń, niszczenie pasz,
marnotrawstwo wody. Zwierzęta przejawiają nadaktywność w stosunkach społecznych.

Zalecenia:

•

tucznikom należy stworzyć możliwość zajmowania się przedmiotami absorbującymi ich
czas i wypełniającymi ich naturalną potrzebę rycia,

•

zwierzęta powinny mieć przedmioty zarówno do manipulacji, jak i do zabawy,

•

należy zmieniać rodzaj przedmiotów, aby nie doprowadzać do spadku zainteresowania
nimi,

•

lepsze są przedmioty wiszące, ponieważ nie ulegają zabrudzeniu. Zwierzęta niechętnie
zajmują się przedmiotami zabrudzonymi i o brzydkim zapachu,

•

przy chowie bezściołowym należy wstawić do kojca zasobnik na słomę lub siano, czy też
rozdrobnione i odpylone wióry,

•

można podawać ściółkę z długiej słomy, suche i odpylone trociny, trawę albo kiszonkę
z całych roślin (kukurydzę, trawę 2-3 garście na 10 zwierząt dziennie), drewno do
obgryzania, umieszczone ruchomo na ścianie, różne piłki (gładkie lub karbowane) lub
nieuzbrojoną metalem oponę, wiszące łańcuchy.

Warunki mikroklimatyczne, takie jak temperatura i wilgotność powietrza, stężenie

szkodliwych gazów, zapylenie, ruch powietrza, oświetlenie mają wpływ na zachowanie się
zwierząt. Przy optymalnych parametrach tuczniki zachowują się spokojnie i zgodnie,
pobierają paszę i wodę tylko w celu zaspokojenia swych potrzeb. Zbyt niska temperatura,
zwłaszcza przy ponadnormatywnej wilgotności zmusza tuczniki do szukania miejsc
cieplejszych. Może spowodować to walkę o dostęp do lepszych miejsc legowiskowych. Zbyt
wysoka temperatura jest przyczyną walki o miejsca chłodne, a także powoduje zmniejszenie
apetytu. Przy dużym stężeniu szkodliwych gazów, zwłaszcza amoniaku, podtlenku azotu
i siarkowodoru, może dojść do obgryzania ogonów i uszu.

Zalecenia:

−

zapewnienie stałych, optymalnych warunków mikroklimatycznych. Niekorzystne są
zwłaszcza nagłe zmiany temperatury i przeciągi powodujące dużą utratę ciepła
z organizmów,

−

w pomieszczeniach nie powinno być stref martwych czyli niewentylowanych,

−

nie dopuszczać do przeciągów.

Dawki pokarmowe dla tuczników

winie efektywnie wykorzystują pasze co jest istotne z ekonomicznego punktu widzenia.

Jest to wynikiem szybkiego tempa wzrostu przy niezbyt obfitym żywieniu. Przyrostowi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dobowemu 700 g odpowiada zużycie około 37 MJ energii metabolicznej na 1 kg przyrostu
masy (około 3,5 kg mieszanki pełnodawkowej), zaś przy 800 g już tylko 32 MJ energii
metabolicznej, czyli poniżej 3 kg mieszanki.

Przed ułożeniem dawki pokarmowej dla tucznika najpierw należy ustalić właściwie jego

zapotrzebowanie. Zapotrzebowanie to z jednej strony zależy od masy ciała tucznika, z drugiej
zaś – od tempa wzrostu i rodzaju tuczu. Pomijając tucz słoninowy tuczników ciężkich
(nieefektywny ze względu na duże zużycie paszy), w tuczu mięsnym (świnie młode, rosnące
do około 100–110 kg masy ciała) wyróżnić możemy tucz intensywny i ekstensywny.

Tucz intensywny

Charakteryzuje się dużymi dziennymi przyrostami (średnio powyżej 700 g) i dobrym

wykorzystanie paszy. Można go prowadzić z zastosowaniem mieszanek pełnodawkowych,
rzadziej zestawów paszowych tradycyjnych (wymagana jest wysoka koncentracja energii
w dawkach). Tucz ten można uprościć (nie pogarszając zasadniczo wyników) w ten sposób,
ż

e zamiast podawania 2–3 mieszanek lub zestawów (tucz wielofazowy) w kolejnych okresach

tuczu podaje się tylko jedną średniobiałkową mieszankę. Dalsze upraszczanie może polegać
na jednokrotnym zadawaniu paszy w ciągu dnia oraz zmianie wielkości dziennej dawki
pokarmowej raz w miesiącu.

Najprostszą formą tuczu intensywnego jest żywienie do woli (ad libitum), podczas,

którego zwierzęta przez cały czas mają swobodny dostęp do paszy, pobieranej z odpowiednio
dostosowanych do tego celu autokarmników. Niekiedy przy tego rodzaju żywieniu, w obawie
przed nadmiernym otłuszczeniem zwierząt, ogranicza się im na kilka tygodni przed ubojem
ilość pobieranej paszy.

Tucz ekstensywny

W odróżnieniu od tuczu intensywnego, można prowadzić w tych gospodarstwach,

w których znajdują się pasze gospodarskie, takie jak na przykład: ziemniaki parowane świeże
lub parowane kiszone, otręby oraz zielonki. Pasze te, z wyjątkiem ziemniaków,
charakteryzują się niższą w porównaniu z mieszankami pełnodawkowymi koncentracją
energii w suchej masie, stąd przy ich zastosowaniu w dawce należy liczyć się z mniejszymi
przyrostami zwierząt (średnie przyrosty poniżej 700 g dziennie) i gorszym wykorzystaniem
składników pokarmowych.

Po ustaleniu (na podstawie „Norm żywienia świń” 1993) dziennego zapotrzebowania

danego tucznika na energię i określone składniki pokarmowe, układa się dawkę pokarmową.

Przykład. Tucznik o masie ciała 80 kg potrzebuje dziennie (przy założeniu średnich

przyrostów za cały okres tuczu 800 g) około 36 MJ energii metabolicznej, 440 g białka
ogólnego, 350 g białka ogólnego strawnego i 23 g lizyny. W dawce dla takiego zwierzęcia
można na przykład przewidzieć tylko jedną paszę, gdy jest to mieszanka pełnodawkowa, bądź
kilka pasz, których wartość pokarmową należy odszukać w odpowiednich tabelach norm
ż

ywienia trzody chlewnej. Ilość poszczególnych pasz w dawce powinna być tak dobrana, by

dawka jako całość możliwie optymalnie pokryła dzienne zapotrzebowanie tego tucznika.
Obecnie spotyka się wiele programów komputerowych bilansowania mieszanek lub dawek
pokarmowych dla tuczników. Są one użyteczne pod warunkiem uaktualniania bazy danych
w zakresie wartości pokarmowej pasz, a także zapotrzebowania na składniki pokarmowe
tuczników, zwłaszcza mieszańców ras mięsnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich zagranicznych ras powstały polskie rasy świń?
2. Jakie znasz polskie rasy świń?
3. Jakimi cechami odznaczają się polskie, współczesne rasy świń?
4. Jakie zwyczaje życiowe mają świnie?
5. Co rozumiesz pod pojęciem doboru zwierząt do tuczu?
6. Jak należy postępować ze zwierzętami przeznaczonymi do tuczu?
7. Jak należy żywić tuczniki?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie polskich ras świń.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki, przeźrocza, fotografie różnych polskich i zagranicznych ras świń,
2) określić dla każdej rasy świń charakterystyczne cechy w budowie, które należy wpisać

w tabeli,

Lp.

Rasa świni

głowa

tułów

Szynka

Wbp

Pbz

puł.

Złb

Złp

3) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki, przeźrocza, fotografie różnych ras świń,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Postępowanie ze zwierzętami przeznaczonymi do tuczu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) prześledzić materiały źródłowe,
2) zapoznać się z zachowaniem świń w pomieszczeniach inwentarskich,
3) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi dobrostanu świń,
4) zapoznać się zapotrzebowaniem na pasze,
5) dokonać odpowiednich notatek dotyczących czynności związanych ze zwierzętami

przeznaczonymi do tuczu,

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały źródłowe, film „Systemy utrzymania trzody chlewnej”,

−

rzutnik pisma,

−

odtwarzacz DVD.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować polskie rasy świń?

2) określać kryteria decydujące o doborze świń do tuczu?

3) opisywać zwyczaje życia świń?

4) charakteryzować dobrostan dla świń przeznaczonych do tuczu?

5) określać potrzeby pokarmowe tuczników?

6) wskazywać sposoby wypełniania czasu świniom?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Produkcja żywca wołowego

4.3.1. Materiał nauczania

Głównym celem opasu bydła jest uzyskanie dobrej jakościowo wołowiny. Dostępna na

krajowym rynku wołowina pochodzi od zwierząt ras mlecznych lub użytkowanych
dwustronnie, w kierunku mięsno- mlecznym lub mieszańców z rasami mlecznymi. Jakość
produkowanej wołowiny jest różna, zależy od rasy, warunków utrzymania, tempa wzrostu,
systemu żywienia, wieku przy uboju, a także płci.

O wynikach opasu w ponad 70% decyduje prawidłowe żywienie zwierząt. Powinno ono

odpowiadać specyfice procesów trawiennych zachodzących w przewodzie pokarmowym
przeżuwaczy, zapewnić maksymalne wykorzystanie składników pokarmowych dawki
i potencjału genetycznego zwierząt, odpowiadać oczekiwaniom konsumenta oraz być
opłacalne dla producenta. Rasy mięsne charakteryzują się większymi rozmiarami
w porównaniu z przedstawicielami ras mlecznych w tym samym wieku a ponadto mogą mieć
rogi. Fakt ten należy brać pod uwagę przy wymiarowaniu pomieszczeń dla zwierząt oraz ich
wyposażenia.

Tabela 7. Masę ciała różnych ras bydła mięsnego w wieku 200 dni i 365 dni [opracowanie własne]

Masa ciała, 200 dni [kg]

Masa ciała, 365 dni [kg]

Rasa

Buhaj

Jałówka

Buhaj

Jałówka

Aberdeen–Angus

293

259

518

389

Belgian Blue White Cattle

243*

223

450**

370*

Blonde d’Aquitaine

331

300

580

442

Charolais

310

280

559

444

Dexter

155*

134**

265*

224**

Grauvieh

331*

242*-

464**

423**

Hereford

276

246

507

378

Limousine

291

254

515

392

Piemontese

248*

254

428*

368*

Scotch Highland Cattle

192

176

285

248

Simmental

330

298

571

452

Mniej niż 25 zarejestrowanych pomiarów.

Nie więcej niż 5 zarejestrowanych pomiarów.

Tabela 8. Wiek i masa młodego bydła ras mlecznych (rasy duże) [opracowanie własne]

Wiek

Masa [kg]

Wiek

Masa [kg]

Dni Miesiące Jałówka Buhaj

Dni

Miesiące Jałówka Buhaj

0,3

300

250

400

330

270

440

360

290

480

100

110

390

310

520

120

150

450

340

150

190

510

380

180

170

230

570

410

230

190

270

630

450

240

210

320

690

490

270

230

360

750

530

Wymiary ciała bydła – wysokość w kłębie mierzy się w linii pionowej od najniższej

części racicy do górnego brzegu łopatek. Wysokość w krzyżu mierzy się od najniższej części
racicy do najwyższego punktu krzyża. Obwód klatki piersiowej mierzony jest za łopatkami
w miejscu największego zwężenia. Całkowitą długość krowy mierzy się od czoła do kości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kulszowej. Szerokość w łopatkach i biodrach mierzy się jako odległość odpowiednio między
łopatkami lub biodrami.

Rys. 6. Wymiary ciała bydła [1]

Systemy utrzymania bydła mięsnego nie różnią się znacząco pod względem rozkładu od

budynków dla bydła mlecznego. Preferowane są systemy utrzymania na głębokiej ściółce
z zaścielonym obszarem wypoczynkowym i osobnym obszarem paszowym z podłogą pełną
(ewentualnie z podłogą szczelinową).

Czas wycielenia oraz wybór strategii tuczu buhajów w znacznym stopniu wpływają na

potrzeby stada z zakresu systemu utrzymania. Szczególny nacisk kładzie się na porody
jesienne, nie zaś wiosenne oraz na to czy cielęta płci męskiej odstawione są jako cielęta
mięsne, młode buhajki czy też młode bukaty.

Młode przeżuwacze, podobnie jak inne młode zwierzęta, charakteryzują się bardzo

szybkim tempem wzrostu, a od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej obserwuje się ich
szczególnie intensywny wzrost. Prowadzony w nowoczesny sposób opas powinien
wykorzystać ten potencjał wzrostowy, a także dominujące w tym okresie kumulatywne
działanie genów sterujących syntezą białka. Przez optymalne pokrycie potrzeb pokarmowych
zwierząt można uzyskać duże dzienne przyrosty masy ciała, w tym głównie tkanki
mięśniowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Zalecane wymiary obszaru paszowego i obszarów wypoczynkowych z głęboką ściółką dla bydła

mięsnego [opracowanie własne]

Obszar paszowy [m]

Szerokość pastwiska

paszowego

Krótki

Długi

Obszar wypoczynkowy

]

Krowy**, 600–800 kg

0,75–0,90*

1,80–2,00

3,20–3,60

1 m

/100 kg żywej wagi

Odstawione cielęta i młodzież
do 1 roku, 200–499 kg

0,50–0,60

1,40–1,65

2,40–2,80

2,5–3,5

Młodzież powyżej 1 roku,
300–699 kg

0,55–0,70

1,55–1,80

2,60–3,20

3,0–4,5

Młode buhajki, 200–599 kg

0,50–0,65

1,40–1,75

2,40–3,00

2,5–4

Buhaj zarodowy

0,75–0,90*

1,80–2,00

3,20–3,60

1 m

/100 kg żywej wagi

min. 0,25 m otworu szyjnego, najlepiej regulowanego.

Podczas jesiennych wycieleń oddaje się 1,5 m

na krowę jako obszar potrzebny na budki dla cieląt

Mierniki użytkowości mięsnej bydła

W ocenie użytkowości mięsnej bydła można rozróżnić: ocenę przyżyciową –

dokonywaną na żywym zwierzęciu, oraz ocenę poubojową – dokonywaną po jego zabiciu.

Ocena przyżyciowa

Obejmuje ona kontrolę przyrostów masy ciała, stopnia opasienia za pomocą tzw.

chwytów rzeźnickich. Kontrola masy ciała prowadzi do stwierdzenia, czy zwierzę żywione
stosowaną dawką pokarmową właściwie przyrasta, oraz pozwala na szybkie usunięcie z opasu
sztuk słabych, charłaczych, które nawet przy obfitym żywieniu dobrze nie przyrastają. Opas
takich zwierząt jest nieopłacalny, a zbyt długie utrzymywanie ich w stadzie zwiększa koszty
opasu pozostałych sztuk.

Przy dłuższym opasaniu, kończącym się w wieku 12–18 miesięcy, przyrosty kontroluje

się ważąc zwierzęta raz na miesiąc, a przy opasie krótszym – raz na 2 tygodnie. Zwierzęta
waży się na czczo, przed rannym opasem, a następnie oblicza przyrost masy każdej sztuki
w okresie, jaki upłynął od poprzedniego ważenia.

Wielkość przyrostu podzielona przez liczbę dni w okresie daje przeciętny przyrost

dzienny, obliczany w gramach.

Przy opasie intensywnym wymagany jest przeciętny przyrost dzienny wynoszący co

najmniej 1000 g., przy opasie mniej intensywnym 700–800 g. Zbyt niski przyrost całej stawki
zwierząt świadczy o wadliwym żywieniu, które należy natychmiast zmienić, natomiast niskie
przyrosty poszczególnych sztuk stanowią podstawę do wcześniejszego skierowania ich na
rzeź.

Prowadząc kontrolę pobranej paszy oraz kontrolę przyrostów, można obliczyć zużycie

białka i jednostek pokarmowych na 1 kg przyrostu, a także koszt żywienia. Wskaźniki te
decydują o ekonomice opasu.

Ocena przyżyciowa za pomocą chwytów rzeźnickich pozwala określić stopień

umięśnienia i odtłuszczenia zwierzęcia. Chwyty te, jak również masa i wygląd zwierzęcia
stanowią podstawę do zakwalifikowania go do odpowiedniej klasy, co warunkuje cenę
uzyskiwaną przez hodowcę za 1 kg żywca.

Ocena poubojowa

Ocena ta polega na oznaczeniu wydajności rzeźnej oraz różnych wskaźników

charakteryzujących jakość uzyskanej tuszy i mięsa.

Po ogłuszeniu i ubiciu zwierzęcia skrwawia się je, a następnie zdejmuje skórę i patroszy,

usuwając wszystkie narządy wewnętrzne (oprócz nerek i tłuszczu okołonerkowego),
zewnętrzne narządy płciowe i wymię. Z kolei odcina się głowę oraz kończyny przednie
w stawach nadgarstkowych, a tylne – w stawach skokowych. To co pozostaje – a więc cały

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tułów z nerkami i tłuszczem okołonerkowym, szyją i kończynami do stawów nadgarstkowych
i skokowych – nazywamy tuszą.

Wyrażony w procentach stosunek masy tuszy do masy zwierzęcia przed ubojem

nazywamy wydajnością rzeźną.

Czynniki wpływające na użytkowość mięsną

Spośród czynników wpływających na użytkowość mięsną bydła należy wyodrębnić

czynniki dziedziczne. Wpływ ich uwidaczniają najlepiej różnice w użytkowości mięsnej
występujące między poszczególnymi rasami bydła.

Poszczególne rasy różnią się jak widać, wydajnością rzeźną, a także udziałem mięsa,

kości i tłuszczu w tuszy. Trzeba przy tym pamiętać o różnicach międzyrasowych w masie
ciała, tempie przyrosty i szybkości dojrzewania, a więc o czynnikach, które również
wywierają wpływ na skuteczność opasania.

Zdecydowana większość europejskich ras bydła należy do dwukierunkowego typu

użytkowego, wskazując zarówno dobrą mleczność, jak i zdolności opasowe. Wśród tych ras
znajduje się i nasze bydło czarno- i czerwono-białe, które jest doskonałym producentem
mięsa.

Inne podstawowe czynniki warunkujące użytkowość mięsną to: płeć, wiek, budowa ciała

i oczywiście żywienie.

Wpływ płci na wyniki opasania uzewnętrznia się w różnej masie ciała osiąganej w tym

samym wieku przez buhajki, jałówki i wolce, ponadto w odmiennym tempie wzrostu,
wykorzystywaniu paszy, i składzie tuszy. Różnice te spowodowane są wpływem hormonów
płciowych. Najlepsze wyniki daje opasanie buhajków, gorsze – wolców (kastrowane buhajki),
a najgorsze – jałówki.

Męskie hormony płciowe stymulują wzrost zwierząt, wpływają dodatnio na syntezę

białka, wzmagają temperament i ruchowość, natomiast hormony żeńskie oddziałują hamująco
na tempo wzrostu Buhajki osiągają najwyższe przyrosty masy ciała, najmniej się otłuszczają
i najlepiej wykorzystują paszę, co wyraża się niskim zużyciem białka i jednostek
pokarmowych na 1 kg przyrostu masy ciała. Jednym utrudnieniem w opasie buhajków jest
ż

ywy temperament, uniemożliwiający swobodny wypas na pastwisku. Opasane buhajki

muszą być utrzymywane na uwięzi lub w kojcach o tak dużej obsadzie, aby uniemożliwić im
wzajemne obskakiwanie się.

Jałówki osiągają gorsze przyrosty, zwłaszcza we okresie rui, i łatwo zapasają się,

odkładając znaczne ilości tłuszczu. W doświadczeniach nad efektami opasu buhajków
i jałówek do wieku 12 miesięcy jałówki wykazały o 24% niższe przyrosty masy ciała i o 34%
gorsze wykorzystanie paszy.

Opasane wolce zajmują pośrednie miejsce miedzy buhajkami a jałówkami. Pozbawione

męskich hormonów płciowych – przyrastają gorzej niż buhajki, zużywają więcej składników
pokarmowych na 1 kg przyrostu i łatwo się otłuszczają. Wyniki opasu wolców zależą
w znacznej mierze od wieku zwierząt przy kastracji. Wprawdzie zabieg ten można
wykonywać już na miesięcznych byczkach, lecz trzeba pamiętać, że im późnij to nastąpi, tym
efekty opasania będą lepsze. Wczesna kastracja powoduje zmiany w proporcjach budowy
ciała: wolce są wysokonożne i wąskie, a ponadto wcześnie okładają tłuszcz i zużywają więcej
składników pokarmowych na przyrost niż zwierzęta kastrowane później. W doświadczeniu
przeprowadzonym na 10 parach bliźniąt, w którym kastrowano 1 buhajka z każdej pary,
stwierdzono, że w wieku 18 miesięcy buhajki ważyły średnio 469 kg, a wolce tylko 419 kg.

Wpływ wieku na użytkowość mięsną bydła wiąże się z różną intensywnością przyrostu

tkanki kostnej, mięsnej i tłuszczowej w poszczególnych okresach życia. U młodych cieląt
najintensywniej rośnie tkanka kostna, która stanowi u nich większy procent masy ciała niż
u sztuk dorosłych. W miarę upływu wieku cieląt nasila się tempo przyrostu mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Intensywny przyrost mięśni trwa najdłużej u buhajków, a krócej u wolców i jałówek. Przyrost
tkanki tłuszczowej jest u młodych cieląt bardzo nikły, lecz nasila się wraz z malejącym
tempem przyrostu mięśni. U sztuk dorosłych przyrost masy ciała osiągany jest wyłącznie
dzięki otłuszczaniu. Najszybciej tłuszcz okłada się wokół nerek, a w dalszej kolejności
między mięśniami, pod skórą i wewnątrz mięśni. U młodych cieląt znaczny udział
w przyroście stanowią białka. Z czasem udział ich maleje a wzrasta udział tłuszczu, co
powoduje zwiększenie wartości kalorycznej 1 kg przyrostu.

Fizjologiczne uwarunkowane zwiększenie odkładania tłuszczu wywołuje daleko idące

następstwa żywieniowo-ekonomiczne. Na wytworzenie 1 kg mięsa potrzeba ok. 14,65 MJ
energii netto paszy, podczas gdy na 1 kg tłuszczu aż 35,59–37,69 MJ. W związku z tym
młode cielęta zużywają mniej jednostek pokarmowych i białka na 1 kg przyrostu niż starsze
opasy czy bydło dorosłe. Orientacyjnie można przyjąć, że na 1 kg przyrostu masy ciała
3-miesięczne cielęta zużywają 3,5 jedn. ows. i 650 g białka og., 12-miesięczne opasy
7,5 jedn. owsianych i 1000 g białka, natomiast sztuki dorosłe aż 13 jedn. ows. i 1400 g białka.

Sztuki młode zużywają wprawdzie mniej składników pokarmowych na 1 kg przyrostu

niż dorosłe, muszą być jednak żywione paszami wysokiej jakości, o odpowiednio wysokim
poziome białka, co zwiększa koszty tej grupy zwierząt.

Kolejnym czynnikiem, od którego zależą wyniki opasu, jest pokrój zwierząt. Związek

między budową ciała a wynikami opasania wyraża się osiągiem najlepszych wskaźników
użytkowości rzeźnej przez zwierzęta wysokie (lecz nie nadmiernie), o szerokim zadzie,
grzbiecie i klatce piersiowej. Najmniej odpowiednie do opasania są słabo wyrośnięte młode
zwierzęta o ostrym kłębie, wąskiej klatce piersiowej i zadzie. Pośrednie miejsce zajmują
zwierzęta niskie i szerokie. Nie osiągają one zbyt dużej masy końcowej wcześnie odkładają
tłuszcz i stosunkowo mało efektywnie wykorzystują paszę.

Wpływ żywienia na użyteczność mięsną bydła zostanie szczegółowo omówiony

w następnym podrozdziale. Należy podkreślić, że użytkowanie mięsne nie jest
marginesowym, lecz równie ważnym kierunkiem jak użytkowanie mleczne, dlatego też
ż

ywienie, polegające na niezaspokajaniu potrzeb pokarmowych zwierząt lub na złym doborze

pasz w dawkach, powoduje małe przyrosty, wysokie zużycie składników pokarmowych na
jednostkę przyrostu oraz obniża jakość tuszy, a więc zmniejsza opłacalność opasania.

Technika opasania

Opas cieląt, który w mięsnym użytkowaniu ma marginalne znacznie, ze względu na małą

masę ciała i tuszy cielęta nie mogą odgrywać zasadniczej roli w zaopatrzeniu rynku w mięso,
dlatego należy z tych względów ograniczyć ubój cieląt.

Opas cieląt prowadzi się do masy ok. 80 kg, którą powinno ono osiągnąć najpóźniej w 60

dniu życia. Najlepiej trawioną i wykorzystywaną przez nie paszą jest mleko, dlatego opas
cieląt prowadzony jest głównie na mleku, przy jednoczesnym podawaniu mieszanki treściwej
i siana. Pasze stałe powinny być skarmiane bez ograniczeń.

Opas młodego bydła można prowadzić do uzyskania różnej masy końcowej np. 300, 400,

500 kg. Opas ciężki, czyli do 450–500 kg może być intensywny i półintensywny. Opasanie
intensywne polega na skarmianiu takich dawek pokarmowych, które zapewniają przeciętne
przyrosty dzienne od 1000 g wzwyż. Osiągnięcie takich przyrostów wymaga skarmiania
sporych ilości mieszanek pasz treściwych, dochodzących do 4–5 kg dziennie w końcowym
okresie opasania. Podstawową paszą w żywieniu opasów to kiszonki: kukurydzy, z buraków,
z zielonki z żyta. W żywieniu opasów stosuje się małe ilości siana, ponieważ jego nadmiar
w dawce ogranicza pobieranie kiszonki i wpływa ujemnie na przyrost masy ciała. Nie zaleca
się skarmiania zielonek z powodu niskiej koncentracji składników pokarmowych i suchej
masy a więc nie zapewniają wysokich przyrostów ciała. W celu zapewnienia dużych
przyrostów niezbędne jest ograniczenie ruchu zwierząt poprzez trzymanie ich na uwięzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opasanie półintensywne polega na skarmianiu przez dłuższy czas głównie pasz

gospodarskich i małej ilości pasz treściwych, a w pewnych okresach mogą one nie
występować w dawce. Opasanie półintensywne w porównaniu z intensywnym trwa dłużej,
ponieważ zwierzęta mają niższe przyrosty, lecz jest tańsze z powodu mniejszego zużycia
paszy treściwej. Opasanie półintensywne składa się z dwóch okresów. Od 4 miesiąca życia
rozpoczyna się okres przygotowawczy trwający do wieku 12 miesięcy, a następnie okres
opasu właściwego do wieku 18 miesięcy. W okresie przygotowawczym ogranicza się
przyrosty do 600–700 g dziennie. Wykorzystuje się pasze gospodarskie – kiszonki i okopowe
w zimie, a pastwiska i zielonki w lecie. Paszę treściwą – śrutę zbożową skarmia się do
6 miesiąca życia. Siano podobnie jak opasie intensywnym podaje się w ograniczonych
ilościach. W okresie opasania właściwego zwiększa się dawki paszy treściwej i przy końcu
ogranicza nieco ilości pasz soczystych. Do opasania półintensywnego najlepiej nadają się
cielęta urodzone jesienią. Okres ich odchowu kończy się wczesna wiosną, okres
przygotowawczy trwa do późnej jesieni, a opas właściwy przypada na zimę.

Tabela 10. Zmiany w składzie przyrostu zachodzące u bydła wraz z wiekiem [opracowanie własne]

Skład przyrostu

3 mies.

6 mies.

18 mies.

4 lata

Woda %
Tłuszcze %
Związki azotowe %
Wartość kaloryczna
1 kg przyrostu, kcal

63,3
12,8
20,9

2397

46,3
34,8
18,6

4068

36,0
44,2
14,4

4120

8,4

83,8

2,8

8740

Opas sztuk dorosłych

Opasy dorosłe – to głownie krowy usuwane z hodowli ze względu na niską wydajność,

niepłodność, wiek czy rozmaite schorzenia. Należy pamiętać, że niektóre sztuki lepiej
kierować na rzeź bez opasania, gdyż w pewnych wypadkach opas nie da spodziewanych
wyników, czyli zwiększenia masy. Poza tym krowy chore mogą stanowić zagrożenie dla
pozostałych sztuk w oborze.

Przy opasaniu bydła dorosłego powiększenie masy ciała odbywa się wyłącznie dzięki

przyrostowi tkanki tłuszczowej, na co – jak wiadomo – zwierzę zużywa znacznie więcej
energii zawartej w paszy niż na przyrost tkanki mięsnej. Aby opas ten był opłacalny, należy
krowę doprowadzić do takiej kondycji, aby mogła uzyskać 1. klasę żywca. Różnica między 3,
a 2. klasą nie jest duża, zatem poniesione nakłady mogą się nie zwrócić, jeżeli zwierzę
podczas opasania podwyższy swą kategorię tylko o jedną klasę.

Przy opasaniu zarówno sztuk młodych, jak i dorosłych niezbędne jest uzupełnianie dawki

pokarmowej składnikami mineralnymi i witaminami, których niedobór osłabia tempo
przyrostów masy ciała. Zaleca się stosowanie mieszanki mineralnej Bovimix R zimą od 20 do
100 g, latem od 10 do 50 g dziennie. Dawki niższe stosuje się w żywieniu dorosłych opasów
stosuje się przede wszystkim pasze objętościowe, jak kiszonka, wywar ziemniaczany,
niewielkie ilości ziemniaków. Pasze te należy w miarę możliwości wzbogacać dodatkiem
paszy treściowej. Dawka pokarmowa dla opasanej krowy może składać się np. z:

−

35 kg kiszonki kukurydzy, 3 kg mieszanki treściowej i 4 kg słomy,

−

30 kg liści z buraków cukrowych, 30 kg buraków półcukrowych i 6 kg słomy jarej.
Opasanie sztuk dorosłych nie powinno trwać dłużej niż 3 miesiące.po okresie odchowu,

a największe pod koniec opasania. Bovimix i Polfamix R skarmia się z paszą treściową,
a jeśli brak jej w dawce, wówczas należy skarmić z kiszonką.

Produkcja, spożycie i handel zagraniczny wołowiną w Polsce

W Polsce w okresie transformacji gospodarki rozpoczął się proces redukcji pogłowia

bydła, który utrzymywał się do 2004 r. O tendencji spadkowej w pogłowiu bydła
zadecydowały:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zmiany strukturalne w mlecznym chowie bydła, polegające na zmniejszeniu liczby
dostawców, wzroście mleczności krów i poprawie jakości mleka,

−

brak wsparcia cenowego producentów żywca wołowego,

−

osłabienie popytu krajowego na wołowinę, głównie pod wpływem konkurencji chudego
i tańszego mięsa drobiowego.
W wyniku działania wymienionych czynników, w latach 1990–2004, stan pogłowia

bydła obniżył się z ok. 10 do 5,4 mln sztuk, w tym krów z 4,9 do 2,8 mln sztuk. Skala
redukcji pogłowia była zbliżona do występującej w tych latach w UE-15. Produkcja
wołowiny i cielęciny zmniejszyła się z 856 do 344 tys. ton wbc, a jej udział w produkcji
mięsa z ok. 24% do ok. 9%. W ciągu 15 lat uboje bydła zmniejszyły się prawie trzykrotnie,
a uboje cieląt tylko o 1/3. Uboje cieląt są jednak wciąż wysokie, gdyż od ponad 10 lat
wynoszą ok. 1 mln sztuk i są tylko o 20% mniejsze od ubojów bydła. Wciąż mamy duży
potencjał materiału wyjściowego do produkcji wołowiny. Uboje bydła są o 1/3 niższe od
pułapu premii ubojowej wynegocjowanej z UE, a uboje cieląt są o 20% wyższe od pułapu
premii uboju cieląt.

Tabela 11. Potencjał biologiczny produkcji żywca wołowego [opracowanie własne]

Stan przyszły

Wyszczególnienie

Stan obecny

Pogłowie krów mlecznych

2 750

2 300

Innych

43,5

325,5

500

Liczba cieląt od krów mlecznych

2 200

1 840

od innych mamek

43,5

325

500

Cielęta – jałówki na remont

stada krów mlecznych

500

460

stada krów mamek

100

Ubój cieląt

990

480

Krowy brakowane mleczne

550

460

mamki

Ubój krów

552

500

540

Pozostaje do opasu

743

1 160

1 300

Produkcja żywca w tys. ton

Cielęcego

krów a 550 kg

303,6

275

297

opasy (a 450 kg)

334

522

585

produkcja żywca wołowego

637,6

797

882

Uwaga:
wariant A odpowiada pułapowi krów mamek

B odpowiada pułapowi premii ubojowej

Zahamowanie tendencji spadkowych w chowie bydła nastąpiło w pierwszym roku po

integracji Polski z UE. W czerwcu 2005 r. stan pogłowia bydła wyniósł 5482,3 tys. sztuk i był
o 2,4% wyższy niż przed rokiem. Nastąpił wyraźny wzrost pogłowia młodego bydła,
z 2225,3 tys. sztuk w czerwcu 2004 r. do 2386 tys. sztuk w czerwcu 2005 r. (o 7,2%).
Pogłowie cieląt, w porównaniu do analogicznego okresu ub. roku, wzrosło o 7,2% i bydła
opasowego w wieku 1–2 lat o 6,7%. Produkcja wołowiny i cielęciny w 2005 r. może
wzrosnąć do 368 tys. ton.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 12. Pogłowie bydła, produkcja i spożycie mięsa wołowego w Polsce [opracowanie własne]

Rok

Pogłowie

bydła

w mln szt.

w tym

krowy

Produkcja

mięsa

wołowego

i cielęcego

w tys. ton

Spożycie

mięsa

wołowego

w kg/osobę

Uboje

bydła

w tys. szt.

Uboje

cieląt

w tys. szt.

Urodzenia

cieląt

w tys. szt.

1990

10,0

4,9

856

16,4

3492

1488

4382

1991

8,8

4,6

710

15,6

3181

1351

4051

1992

8,2

4,3

546

12,6

2655

1218

3885

1993

7,6

4,0

458

11,4

2483

1127

3564

1994

7,7

3,9

422

9,0

2280

1080

3482

1995

7,3

3,6

419

8,7

2021

1018

3267

1996

7,1

3,5

435

8,6

1993

1015

3197

1997

7,3

3,5

446

8,3

1964

997

3175

1998

7,0

3,5

473

8,1

1962

1120

2841

1999

6,6

3,4

423

7,8

1701

1106

2558

2000

6,1

3,1

381

7,0

1530

1038

2304

2001

5,7

3,0

342

5,5

1334

1011

2204

2002

5,5

2,9

319

5,2

1230

974

2190

2003

5,5

2,9

355

5,8

1343

987

2287

2004

5,4

2,8

350

5,3

1254

960

2236

2005

5,5

2,8

368

4,0

1244

991

2235

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rasy mięsne bydła?
2. Czym różnią się poszczególne rasy w wyglądzie zewnętrznym?
3. Które rasy osiągają największą masę w wieku 200 i 365 dni?
4. Jakie znasz mierniki użytkowości mięsnej bydła?
5. W jaki sposób dokonuje się oceny przyżyciowej?
6. W jaki sposób przebiega ocena poubojowa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie ras mięsnych bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki, przeźrocza, albumy z rasami mięsnymi krów,
2) zapoznać się z eksterierem poszczególnych ras,
3) określić charakterystyczne cechy w budowie każdej z ras,
4) wykonać notatki z krótkim opisem każdej z ras,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fotografie, rysunki, foliogramy, albumy, poradnik dla ucznia,

−

rzutnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Poznawanie mierników użytkowości mięsnej bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) prześledzić elementy składające się na ocenę przyżyciową,
2) zwrócić uwagę na przyczyny usuwania sztuk bydła z opasu,
3) przeanalizować terminy dokonywania pomiarów masy ciała,
4) obliczyć przeciętny przyrost dzienny,
5) określić wydajność rzeźną,
6) narysować na schematycznym rysunku krowy chwyty rzeźnickie,
7) zapoznać się ze wzorem na wydajność rzeźną,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki, foliogramy, schematy sylwetki krowy,

−

rzutnik.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rasy mięsne bydła?

2) opisać rasy osiągające największą masę w wieku 200 i 365 dni?

3) opisać mierniki użytkowości mięsnej bydła?

4) scharakteryzować ocenę przyżyciową?

5) opisać ocenę poubojową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Poziom agresywności i częstotliwość zachowań anormalnych u bydła wzrasta, jeśli

a) liczba krów przekracza liczbę kojców.
b) liczba krów jest mniejsza niż liczba kojców.
c) liczba kojców i krów nie ma znaczenia.
d) liczba kojców jest równa liczbie krów.

2. Spadek podłogi w boksie wynosi okoł:

a) 2%.
b) 3%.
c) 5%.
d) 7%.

3. Jedną z wad utrzymania krów na głębokiej ściółce jest

a) duże zużycie ściółki.
b) ryzyko poślizgnięć i urazów kończyn.
c) fakt, że krowy wolą podłoże miękkie od twardego.
d) fakt, że krowy leżą dłużej.

4. W oborach wolnostanowiskowych na pobieranie paszy przez krowę największy wpływ

mają
a) liczba automatycznych stacji paszowych.
b) rodzaj obszaru wypoczynkowego.
c) osoba obsługująca.
d) czystość i higiena w oborze.

5. Wysoko wydajne krowy spożywają w ciągu 24 godzin

a) do 150 l wody.
b) do 100 l wody.
c) do 50 l wody.
d) do 75 l wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. W systemie uwięziowym zaleca się zainstalowanie jednego poidła na

a) na zwierzę.
b) na dwa zwierzęta.
c) na dwa, trzy zwierzęta.
d) na trzy, cztery zwierzęta.

7. Zalecana powierzchnia na jedną krowę w poczekalni powinna wynosić co najmniej

a) 0,75 m

b) 1,0 m

c) 1,50 m

d) 2,0 m

8. Mleko po udoju, jeżeli nie jest od razu odbierane należy schłodzić do temperatury

a) nie niższej niż 6°C.
b) nie wyższej niż 9°C.
c) nie wyższej niż 10°C.
d) nie wyższej niż 6°C.

9. Tresery można stosować w stosunku do

a) krów chorych.
b) krów w okresie rui.
c) krów bezpośrednio po wycieleniu.
d) młodych buhajków.

10. Najszybciej stała hierarchia w grupie świń do tuczu ustala się, gdy liczy ona

a) 10–15 osobników.
b) ponad 40 osobników.
c) mniej niż 10 osobników.
d) powyżej 20 osobników.

11. Różnice w masie ciała świń przeznaczonych do tuczu nie powinny przekraczać

a) 2%.
b) 5%.
c) 10%.
d) 15%.

12. Tuczniki są najbardziej aktywne

a) w nocy.
b) rano i wieczorem.
c) w południe.
d) pora dnia nie odgrywa roli.

13. Średni czas stania przez tuczniki o masie 101–120 kg wynosi

a) 35 minut.
b) 40 minut.
c) 45 minut.
d) 50 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Intensywny tucz świń charakteryzuje się dużymi dziennymi przyrostami średnio powyżej

a) 400 g.
b) 500 g.
c) 600 g.
d) 700 g.

15. Polską rasą świń nie jest

a) wbp.
b) pbz.
c) wb.,
d) puł.

16. Zalecane wymiary obszaru wypoczynkowego w m

dla młodych buhajków (200–599 kg)

powinny wynosić
a) 2,5–4,0.
b) 3,0–4,5.
c) 2,5–3,0.
d) 1 m

/100 kg żywej wagi.

17. Podstawowe czynniki warunkujące użytkowość mięsną to

a) płeć.
b) wiek.
c) żywienie.
d) mikroklimat.

18. Opasanie intensywne bydła polega na skarmianiu

a) głównie pasz gospodarskich.
b) głównie pasz gospodarskich z niewielkim dodatkiem pasz treściwych.
c) głównie zielonek i siana.
d) mieszanek pasz treściwych i kiszonek.

19. Maksymalne napięcie tresera powinno wynosić

a) 1000 V.
b) 3000 V.
c) 4000 V.
d) 2000 V.

20. Do opasania półintensywnego najlepiej się nadają cielęta urodzone

a) zimą.
b) latem.
c) wiosną.
d) jesienią.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizacja produkcji zwierzęcej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Batowska W., Szlaszyńska Z.: Hodowla Zwierząt. PWRiL, Warszawa 1996
2. Jamroz D., Potkański A.: śywienie Zwierząt i Paszoznawstwo. PWN, Warszawa 2006
3. Janda E.: Podstawy śywienia Zwierząt. SGGW, Warszawa 2001
4. Strzetelski Juliusz A.: Chów Bydła Mlecznego Metodami Ekologicznymi. Radom 2004
5. Romaniuk W., Tormod Overby: Systemy Utrzymania Bydła. IBMER, Warszawa 2004
6. Romaniuk W., Tormod Overby: Systemy Utrzymania Trzody Chlewnej. Warszawa 2004

Czasopisma:
–

Farmer

–

Nowoczesne Rolnictwo

–

Przegląd Hodowlany

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
13 Organizacja produkcji zwierzęcej
prod rosl zad, CWICZENIA 2 - EKONOMIKA I ORGANIZACJA PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ -ZADANIA
organizowanie produkcji zwierze Nieznany
Rola i budowa układu nerwowego na organizm i produkcyjność zwierząt
organizowanie produkcji zwierzecej metodami ekologicznym
Str.13 - Operacja 80, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji, laborki-moje, te
Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej
13, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji, laborki-moje, technologia maszyn,
16 Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej
Str.13 - Operacja 80, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji, laborki-moje, te
organizacja produkcji budowlanej6
organizacja produkcji budowlanej7
PKM, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji, laborki-moje, od majka, SPRAWOZDA
2.3, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji, laborki-moje, laborki-mojeókrzste

więcej podobnych podstron