Program nauczania geografii w szkole średniej Ortus

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Pawe³ W³ad

PROGRAM

NAUCZANIA GEOGRAFII

W LICEUM OGÓLNOKSZTA£C¥CYM,

LICEUM PROFILOWANYM

I TECHNIKUM

KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM

Wydawnictwo Oświatowe

ORTUS

NOWE LICEUM

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Opracowanie redakcyjne

Zofia Tokarzewska-Nowak

Rysunki

Paweł Wład

Opracowanie graficzne, łamanie

Krzysiek Bożek

Fotografia na okładce

Corel Corp.

Program dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodo-

Program dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodo-
wej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania geografii przezna-

wej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania geografii przezna-

wej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania geografii przezna-
czonych do kształcenia w zakresie podstawowym w liceach ogólnokształcą-

czonych do kształcenia w zakresie podstawowym w liceach ogólnokształcą-

czonych do kształcenia w zakresie podstawowym w liceach ogólnokształcą-
cych, liceach profilowanych i technikach, na podstawie recenzji dr. Krzysztofa

cych, liceach profilowanych i technikach, na podstawie recenzji dr. Krzysztofa

cych, liceach profilowanych i technikach, na podstawie recenzji dr. Krzysztofa
Olszewskiego, dr Joanny Angiel i mgr Joanny Szymańskiej.

Olszewskiego, dr Joanny Angiel i mgr Joanny Szymańskiej.

Olszewskiego, dr Joanny Angiel i mgr Joanny Szymańskiej.
Numer dopuszczenia: DKW–4015–41/01

Numer dopuszczenia: DKW–4015–41/01

Raszyn 2002

Druk i oprawa:

Stella Maris

ul. Rzeźnicka 54/56, Gdańsk

Wydawnictwo Oświatowe ORTUS

ul. Waryńskiego 38, 05-090 Raszyn

tel./fax (0-22) 716-33-44, 715-63-67

ortus@ortus.com.pl

www.ortus.com.pl

ISBN 83-88310-13-5

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Spis treści:

PODSTAWA PROGRAMOWA

1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU

ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU

1.1

CELE EDUKACYJNE GEOGRAFII

1.2

CELE ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH POWIĄZANYCH Z GEOGRAFIĄ

1.3

OSIĄGNIĘCIA OGÓLNE

1.4

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

1.5

ZAJĘCIA TERENOWE

1.6

OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

2. REALIZACJA PROGRAMU

REALIZACJA PROGRAMU

GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI
szczegółowe osiągnięcia uczniów według jednostek tematycznych

GEOGRAFIA II – CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI
szczegółowe osiągnięcia uczniów według jednostek tematycznych

3. PROPOZYCJE METOD SPRAWDZANIA I OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

PROPOZYCJE METOD SPRAWDZANIA I OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

3.1

PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA

3.2

USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA

3.3

SPRAWDZANIE I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
W SYTUACJACH PRAKTYCZNYCH

3.4

OBSERWACJA I OCENA UCZNIA PRACUJĄCEGO W GRUPIE

3.5

KONTROLA I OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCH

4. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA

WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

PODSTAWA PROGRAMOWA

CELE EDUKACYJNE

1. Rozszerzenie wiedzy niezbêdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charak-

teru i dynamiki procesów zachodz¹cych w œrodowisku geograficznym w
skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionów i œwiata.

2. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie zwi¹zków przyczynowo-skutko-

wych i funkcjonalnych w ró¿nych skalach przestrzennych i czasowych.

3. Zdobycie umiejêtnoœci geograficznych niezbêdnych do stosowania w prak-

tyce opanowanej wiedzy geograficznej.

4. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju w³asnego regionu i Polski

oraz podejmowania dzia³añ na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodni-
czego i kulturowego.

5. Zrozumienie z³o¿onoœci œwiata, wspó³zale¿noœci jego poszczególnych ele-

mentów i gotowoœci do udzia³u w jego przekszta³caniu zgodnie z zasad¹
zrównowa¿onego rozwoju.

ZADANIA SZKOŁY

1. Organizacja procesu uczenia siê, umo¿liwiaj¹cego uczniom samodzielne zdo-

bywanie wiedzy i umiejêtnoœci geograficznych.

2. Zapewnienie uczniom dostêpu do ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geogra-

ficznej ze szczególnym uwzglêdnieniem materia³ów kartograficznych.

3. Zapewnienie uczniom mo¿liwoœci prowadzenia obserwacji terenowych.

TREŚCI NAUCZANIA

1. Podstawy korzystania z ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej.

2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi – zjawiska, procesy, wzajemne

zale¿noœci, zmiennoœæ œrodowiska w przestrzeni i w czasie, m.in. zmiany po-
gody i ich prognozowanie, klêski ¿ywio³owe. Równowaga ekologiczna.

3. Funkcjonalne i przestrzenne powi¹zania oraz wzajemne zale¿noœci w syste-

mie cz³owiek-przyroda-gospodarka. Typy gospodarowania w œrodowisku
i ich nastêpstwa, na wybranych przyk³adach, np. stref, kontynentów, krajów,
ze szczególnym uwzglêdnieniem Polski.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

4. Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludnoœci na Ziemi.

5. Problemy demograficzne spo³eczeñstw (ze szczególnym uwzglêdnieniem

Polski). Wspó³czesne migracje ludnoœci. Procesy przekszta³cania sieci osad-
niczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie siê terenów wiejskich itp).

6. Œwiat w fazie przemian spo³ecznych, gospodarczych i politycznych. Moder-

nizacja, restrukturyzacja, globalizacja. Biedni i bogaci wspó³czesnego œwiata.

7. Konflikty zbrojne i inne zagro¿enia spo³eczno-ekonomiczne. Procesy prze-

chodzenia od izolacji do integracji; wspó³praca miêdzy spo³ecznoœciami;
procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzglêdnie-
niem roli Polski); euroregiony i miasta (gminy) „bliŸniacze” jako przyk³ad
wspó³pracy miêdzynarodowej na szczeblu regionalnym i lokalnym.

8. Uwarunkowania i nastêpstwa przyrodnicze, spo³eczno-ekonomiczne i kul-

turowe rozwoju turystyki i rekreacji.

OSIĄGNIĘCIA

1. Pos³ugiwanie siê ze zrozumieniem terminologi¹ geograficzn¹.

2. Rozszerzenie wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu cz³owiek - œrodo-

wisko ze szczególnym uwzglêdnieniem aspektów przestrzennych.

3. Korzystanie z ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej: map, planów,

roczników statystycznych, zdjêæ, profili, przekrojów, rysunków, czasopism,
przewodników, literatury popularnonaukowej, Internetu, GIS-u

i innych.

4. Selekcjonowanie, porz¹dkowanie, analizowanie i interpretowanie informa-

cji o stanie i zmianach œrodowiska geograficznego oraz sytuacji spo³ecznej,
politycznej i ekonomicznej.

5. Prezentowanie wyników analiz geograficznych ró¿nymi metodami graficz-

nymi (w tym kartograficznymi) i statystycznymi.

6. Dostrzeganie i analizowanie relacji miêdzy poszczególnymi elementami œro-

dowiska przyrodniczego oraz dzia³alnoœci¹ cz³owieka w skali globalnej, re-
gionalnej i lokalnej.

7. Prognozowanie (na zasadzie ekstrapolacji istniej¹cych trendów) stanu œro-

dowiska poszczególnych obszarów (z uwzglêdnieniem interakcji Ziemia-
cz³owiek).

Angielski skrót Geograficznych Systemów Informacyjnych (Geographical Information Systems).

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU

ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU

Zadaniem programu nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum

profilowanym i technikum jest zapewnienie warunków do takiego rozwoju osi¹-
gniêæ absolwenta gimnazjum, aby wzrós³ u niego poziom zrozumienia z³o¿onoœci
zjawisk i procesów geograficznych w ró¿nej skali, a tak¿e zwiêkszy³a siê umiejêt-
noœæ praktycznego zastosowania wiedzy o œwiecie. Program ten z jednej strony
przewiduje wyrównanie ró¿nic programowych i powtórzenie treœci nauczania z
poprzedniego etapu kszta³cenia, a z drugiej pog³êbienie tych treœci, tym bardziej,
¿e w jednej klasie mog¹ siê znaleŸæ uczniowie, którzy uczyli siê wed³ug ró¿nych
programów. Od ucznia koñcz¹cego liceum ogólnokszta³c¹ce, profilowane lub tech-
nikum nale¿y oczekiwaæ zarówno osi¹gniêæ specyficznych dla tego etapu kszta³-
cenia, jak i tych samych osi¹gniêæ, co absolwenta gimnazjum, ale na wy¿szym
poziomie sprawnoœci i samodzielnoœci.

Program jest przewidziany do realizacji w ci¹gu co najmniej 80 godzin dydak-

tycznych. Sk³ada siê on z dwóch modu³ów oraz z 21 dzia³ów, z których ka¿dy obej-
muje od jednej do kilkunastu jednostek tematycznych. Jednostki tematyczne zawie-
raj¹ wykazy szczegó³owych osi¹gniêæ uczniów, maj¹cych na celu ukierunkowanie
nauczyciela w planowaniu pracy dydaktycznej. Szczegó³owe osi¹gniêcia uczniów
powi¹zane s¹ z okreœlon¹ treœci¹ programow¹ i pozwalaj¹ na zdobycie przez nich
za³o¿onych w programie osi¹gniêæ ogólnych oraz zrealizowanie celów edukacyj-
nych programu, a jednoczeœnie celów podstawy programowej.

Ka¿da jednostka tematyczna mo¿e, ale nie musi odpowiadaæ jednej godzinie dy-

daktycznej. W niektórych przypadkach nauczyciel, uwzglêdniaj¹c indywidualne pre-
dyspozycje i potrzeby uczniów oraz specyficzne warunki nauczania, mo¿e wyd³u-
¿yæ czas realizacji danej jednostki tematycznej do dwóch godzin dydaktycznych.

Program dzieli siê na dwa modu³y:

1. GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI

2. GEOGRAFIA II – CZ£OWIEK GOSPODARZEM ZIEMI

Tabela 1. Orientacyjna liczba godzin dydaktycznych przeznaczonych na realizacjê programu wed³ug modu³ów

Liczba godzin

Moduł

Tygodniowo

Ogółem

GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI

GEOGRAFIA II – CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI

Razem

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Program zawiera elementy wiêkszoœci œcie¿ek edukacyjnych przewidzianych

do realizacji w podstawie programowej. Z tego powodu oprócz celów kszta³cenia
i wychowania typowych dla geografii, program s³u¿y realizacji niektórych celów
œcie¿ek edukacyjnych. Dla u³atwienia korzystania z programu, obok niektórych
proponowanych tematów lekcji wskazano mo¿liwoœæ realizacji œcie¿ek edukacyj-
nych za pomoc¹ nastêpuj¹cych symboli literowych:

a) edukacja prozdrowotna – PZ,

b) edukacja ekologiczna – EK,

c) edukacja czytelnicza i medialna – CM,

d) edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie – RG,

e) edukacja europejska – EU,

f) uczestnictwo w kulturze – UK.

1.1 CELE EDUKACYJNE GEOGRAFII

1. Budzenie zainteresowania ró¿norodnoœci¹ zjawisk i procesów przyrodni-

czych, spo³ecznych i gospodarczych w przestrzeni geograficznej, kszta³to-
wanie potrzeby samodzielnego poszukiwania i odkrywania prawid³owoœci
rz¹dz¹cych tymi zjawiskami.

2. Rozszerzenie wiedzy niezbêdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charak-

teru i dynamiki procesów zachodz¹cych w œrodowisku geograficznym w
skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionów i œwiata.

3. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie zwi¹zków przyczynowo-skutko-

wych i funkcjonalnych w ró¿nych skalach przestrzennych i czasowych.

4. Zdobycie umiejêtnoœci geograficznych niezbêdnych do stosowania w prak-

tyce opanowanej wiedzy geograficznej.

5. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju w³asnego regionu i Polski

oraz podejmowania dzia³añ na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodni-
czego i kulturowego.

6. Zrozumienie z³o¿onoœci œwiata, wspó³zale¿noœci jego poszczególnych ele-

mentów i gotowoœci do udzia³u w jego przekszta³caniu zgodnie z zasad¹
zrównowa¿onego rozwoju.

7. Kszta³towanie dociekliwoœci, refleksyjnoœci i zdrowego krytycyzmu wobec

informacji o œwiecie oraz w formu³owaniu indywidualnego pogl¹du na œwiat.

1.2 CELE ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH POWIĄZANYCH Z GEOGRAFIĄ

1. Przygotowanie siê do samokszta³cenia poprzez umiejêtne pozyskiwanie

i opracowywanie informacji pochodz¹cych z ró¿nych Ÿróde³.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

2. Rozbudzanie pozytywnych doznañ emocjonalnych w kontakcie z przyrod¹

i ró¿norodnymi wytworami dzia³alnoœci cz³owieka.

3. Pog³êbianie wiêzi z regionem i krajem.
4. Poznawanie w³asnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako czêœci

Polski i Europy.

5. Kszta³towanie to¿samoœci regionalnej w kontekœcie wartoœci narodowych

i europejskich.

6. Rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych

i narodowych.

7. Przygotowanie do aktywnego i pe³nego uczestnictwa w ¿yciu kulturalnym

oraz bezpoœredniego obcowania z dzie³ami sztuki poprzez rozwijanie po-
czucia to¿samoœci z kultur¹ w³asnego regionu i kraju.

8. Poznanie za³o¿eñ, celów i historii Unii Europejskiej na tle procesów inte-

gracyjnych wspó³czesnego œwiata.

9. Umiejêtnoœæ postrzegania integracji europejskiej w kontekœcie przemian geo-

politycznych wspó³czesnego œwiata oraz szans rozwojowych Polski.

10. Rozbudzanie potrzeby dzia³ania na rzecz zachowania zdrowego œrodowi-

ska przyrodniczego.

11. Uœwiadomienie ró¿norodnoœci sposobów negatywnego i pozytywnego od-

dzia³ywania ludzi na œrodowisko i kszta³towanie umiejêtnoœci praktyczne-
go ich poznawania.

12. Przyjmowanie postawy odpowiedzialnoœci za obecny i przysz³y stan œrodo-

wiska oraz gotowoœci do dzia³añ na rzecz jego zrównowa¿onego rozwoju.

1.3 OSIĄGNIĘCIA OGÓLNE

1. Orientacja w przestrzeni geograficznej.
2. Ocenianie informacji Ÿród³owych pod wzglêdem wiarygodnoœci i przydat-

noœci do okreœlonego celu.

3. Aktywne zdobywanie, gromadzenie i selekcja informacji geograficznych po-

chodz¹cych z ró¿norodnych Ÿróde³: map, planów, rysunków, profilów, prze-
krojów, fotografii, wykresów, diagramów, schematów, modeli, danych sta-
tystycznych i tekstu zawartych w literaturze popularnonaukowej, czasopi-
smach, przewodnikach, Internecie, Geograficznych Systemach Informacyj-
nych i innych publikacjach.

4. Lokalizowanie za pomoc¹ mapy miejsc na powierzchni Ziemi, okreœlanie

ich wzajemnego po³o¿enia.

5. Poruszanie siê w terenie przy pomocy mapy.
6. Wykorzystanie informacji geograficznych do rozwi¹zywania ró¿norodnych

zadañ.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

7. Wykorzystanie informacji geograficznych do sformu³owania indywidual-

nego pogl¹du na œwiat, wyra¿ania opinii i uzasadniania punktu widzenia
wobec ró¿nych zagadnieñ spo³ecznych, gospodarczych i œrodowiskowych.

8. Obserwowanie i rozpoznawanie obiektów oraz zjawisk przyrodniczych, bie-

¿¹ce œledzenie przebiegu zjawisk spo³ecznych, ekonomicznych i politycz-
nych w skali globalnej, krajowej, regionalnej, lokalnej.

9. Prowadzenie obserwacji oraz wykonywanie podstawowych badañ i pomia-

rów zjawisk przyrodniczych, w szczególnoœci zjawisk astronomicznych, me-
teorologicznych i hydrologicznych.

10. Wykonywanie pomiarów d³ugoœci na mapie.

11. Pos³ugiwanie siê terminologi¹ geograficzn¹, prawid³owoœciami i teoriami

w opisywaniu zjawisk przyrodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych i po-
litycznych.

12. Pos³ugiwanie siê danymi statystycznymi do opisywania zjawisk przyrod-

niczych, spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych.

13. Stosowanie obliczeñ matematycznych w rozwi¹zywaniu zadañ geograficz-

nych.

14. Porównywanie, porz¹dkowanie i pos³ugiwanie siê klasyfikacj¹ informacji

geograficznych.

15. Opisywanie na podstawie uzyskanych informacji zjawisk i procesów przy-

rodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych w skali global-
nej, krajowej, regionalnej, lokalnej, z uwzglêdnieniem ich rozmieszczenia,
zró¿nicowania, przebiegu, struktury i mechanizmu dzia³ania, wyjaœnianie
ich przyczyn, wykrywanie zale¿noœci miêdzy nimi.

16. Wykazywanie na przyk³adach zale¿noœci miêdzy œrodowiskiem przyrod-

niczym i cz³owiekiem oraz jego dzia³alnoœci¹.

17. Prezentowanie wybranego kraju lub regionu ekonomicznego i polityczne-

go œwiata jako ca³oœci z uwzglêdnieniem jego zewnêtrznych i wewnêtrz-
nych powi¹zañ funkcjonalnych, wyeksponowanie jego walorów oraz cech
wyró¿niaj¹cych.

18. Przewidywanie na podstawie uzyskanych informacji zmian w przyrodzie

i w dzia³aniach ludzi, przewidywanie skutków tych zmian w skali global-
nej, regionalnej i lokalnej.

19. Ocenianie w kategoriach geograficznych dzia³alnoœci gospodarczej, spo-

³ecznej i politycznej oraz dzia³añ w³asnych.

20. Uzasadnianie potrzeby ochrony œrodowiska przyrodniczego i racjonalnej

gospodarki jego zasobami.

21. Ocenianie œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia potrzeb spo³e-

czeñstwa i jego dzia³alnoœci.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

22. Planowanie dzia³añ z wykorzystaniem informacji geograficznych, w szcze-

gólnoœci wytyczanie trasy podró¿y, planowanie wycieczki turystycznej.

23. Opracowanie i przetwarzanie zebranego materia³u z badañ i pomiarów geo-

graficznych.

24. Prezentacja informacji geograficznych w sposób ustny, pisemny i graficzny.

25. Poszanowanie praw przyrody i dziedzictwa kulturowego spo³eczeñstw, w

szczególnoœci kraju ojczystego i w³asnego regionu, dzia³anie na rzecz ochro-
ny przyrody i dziedzictwa kulturowego.

26. Wysuwanie w³asnych propozycji przeciwdzia³ania negatywnym zjawiskom

spo³ecznym, ekonomicznym i politycznym oraz w œrodowisku przyrodniczym.

27. Okreœlanie roli poszczególnych organizacji miêdzynarodowych w rozwi¹-

zywaniu problemów œrodowiskowych spo³ecznych, ekonomicznych i po-
litycznych.

28. Zdobycie i prezentowanie wieloaspektowej wiedzy o regionie swojego za-

mieszkania na tle Polski i Europy, w tym o jego walorach przyrodniczych,
problemach spo³ecznych i gospodarczych i dziedzictwie kulturowym, kszta³-
towanie umiejêtnoœci promowania tego regionu w kraju i za granic¹.

29. Dostrzeganie wartoœci kultury narodowej w jej ró¿norodnoœci regionalnej

na tle kultur innych wspólnot etnicznych i narodowych.

30. Realizowanie zasad zdrowego stylu ¿ycia, w szczególnoœci prawid³owego

od¿ywiania siê oraz aktywnoœci fizycznej i intelektualnej.

31. Stosowanie wiedzy geograficznej w ¿yciu.

1.4 PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Osi¹gniêcia ogólne uzyskiwane s¹ przez uczniów na kolejnych jednostkach lek-

cyjnych stopniowo poprzez zdobywanie osi¹gniêæ szczegó³owych. Wiêkszoœæ z
tych osi¹gniêæ nale¿y do wy¿szych kategorii taksonomicznych celów nauczania:
zrozumienia wiadomoœci (B), stosowania wiadomoœci w sytuacjach typowych (C)
i problemowych (D). Natomiast niewielki udzia³ maj¹ osi¹gniêcia z kategorii naj-
ni¿szej – zapamiêtania wiadomoœci (A). Dotycz¹ one g³ównie wiadomoœci najczê-
œciej wykorzystywanych w dalszym nauczaniu geografii. Zak³ada siê bowiem, ¿e
uczeñ powinien nabyæ w pierwszej kolejnoœci umiejêtnoœæ sprawnego i samodziel-
nego zdobywania informacji, a nastêpnie nauczyæ siê rozwi¹zywaæ zadania pro-
blemowe. Wobec powy¿szego w procesie dydaktycznym zamiast metod podaj¹-
cych, s³u¿¹cych przyswajaniu wiedzy, nale¿y preferowaæ metody operatywne,
æwiczenia obliczeniowe i praktyczne oraz rozmaite inne metody, g³ównie z grupy
poszukuj¹cych i waloryzacyjnych. Zadaniem nauczyciela jest takie zorganizowa-
nie pracy na lekcji i dobranie metod nauczania, aby uczeñ mia³ sposobnoœæ rozwi-
jania kolejno nastêpuj¹cych umiejêtnoœci:

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

a) poszukiwanie Ÿróde³ informacji,

b) poszukiwanie informacji,

c) gromadzenie informacji,

d) selekcja informacji, z uwzglêdnieniem jej aktualnoœci, wiarygodnoœci,

e) porz¹dkowanie i klasyfikacja informacji wed³ug okreœlonych kryteriów,

f) dostrzeganie korelacji, odnajdywanie zwi¹zków i wspó³zale¿noœci, odkry-

wanie przyczyn,

g) przewidywanie skutków, prognozowanie przebiegu wydarzeñ i procesów,

h) ocena zjawisk z punktu widzenia cz³owieka,

i) planowanie dzia³añ w³asnych z uwzglêdnieniem zdobytych informacji.

Do najtrudniejszych i najbardziej z³o¿onych osi¹gniêæ ucznia nale¿¹: przewi-

dywanie skutków, prognozowanie przebiegu wydarzeñ i procesów, a nastêpnie ocena
zachodz¹cych zjawisk. Aby osi¹gniêcia te mog³y siê ujawniæ u ucznia w warun-
kach pe³nej samodzielnoœci, powinien on równomiernie rozwijaæ umiejêtnoœci o
ni¿szym stopniu z³o¿onoœci. Dopiero zdobycie przez ucznia wszystkich osi¹gniêæ
otwiera mu drogê do przeprowadzenia racjonalnego i skutecznego planowania
swoich dzia³añ. Umiejêtnoœæ planowania (zawieraj¹ca w sobie przewidywanie zda-
rzeñ i ocenê sytuacji) jest warunkiem uzyskania sukcesu ¿yciowego ucznia.

Pomocne w osi¹gniêciu wy¿ej wymienionych celów nauczania s¹ nastêpuj¹ce

zadania wykonywane przez uczniów:

1. Obserwacje i pomiary obiektów oraz zjawisk przyrodniczych, sporz¹dzanie

na jej podstawie notatek.

2. Wykonywanie na podstawie obserwacji i pomiarów obiektów i zjawisk przy-

rodniczych prostych rysunków, schematów, szkiców, wykresów.

3. Wykorzystywanie ró¿nych Ÿróde³ informacji: atlasu, podrêcznika, literatury

popularnonaukowej, filmów, multimediów.

4. Odczytywanie, analiza i interpretacja map tematycznych, danych statystycz-

nych, wykresów, diagramów, rysunków schematycznych, fotografii.

5. Wykonywanie obliczeñ matematycznych wed³ug okreœlonego algorytmu.

6. Czytanie mapy topograficznej, turystycznej i planu miasta.

7. Wykonywanie pomiarów odleg³oœci na mapie oraz w terenie.

8. Okreœlanie kierunków za pomoc¹ kompasu.

9. Poruszanie siê w terenie przy pomocy mapy.

10. Wykonywanie i analiza zestawieñ tabelarycznych porz¹dkuj¹cych i klasyfi-

kuj¹cych informacje geograficzne, wysnuwanie na ich podstawie wniosków.

11. Prezentowanie wyników analiz geograficznych ró¿nymi metodami graficz-

nymi, w szczególnoœci poprzez wykonywanie rysunków i schematów, wy-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

kresów i diagramów, uzupe³nianie map tematycznych, wysnuwanie na ich
podstawie wniosków.

12. Zapoznawanie siê z prognozami pogody przedstawianymi w œrodkach ma-

sowego przekazu.

13. Planowanie podró¿y poci¹giem za pomoc¹ rozk³adu jazdy poci¹gów.

14. Wytyczanie trasy podró¿y za pomoc¹ planu miasta, mapy turystycznej

i samochodowej.

15. Planowanie wycieczek turystycznych za pomoc¹ map i przewodników tu-

rystycznych.

16. Poszukiwanie, wybór, przetwarzanie i prezentacja fragmentów literatury

popularnonaukowej z zakresu geografii.

17. Bie¿¹ce œledzenie wydarzeñ na œwiecie w Polsce i we w³asnym regionie

za poœrednictwem prasy, radia, telewizji, w miarê mo¿liwoœci równie¿
Internetu.

18. Wykonanie opracowania charakteryzuj¹cego wybrane pañstwo lub region

œwiata.

19. Wykonanie opracowania eksponuj¹cego specyfikê i walory w³asnego re-

gionu.

1.5 ZAJĘCIA TERENOWE

Liczbê i tematykê zajêæ terenowych okreœla nauczyciel w zale¿noœci od liczby

godzin dydaktycznych oraz warunków wynikaj¹cych z po³o¿enia geograficznego
szko³y. Program przewiduje nastêpuj¹c¹ tematykê zajêæ terenowych:

1. Ocena warunków rozwoju spo³ecznego i gospodarczego (w tym rolnictwa,

przemys³u, turystyki) w obrêbie miejscowoœci, powiatu i województwa.

2. Zró¿nicowanie u¿ytkowania ziemi w zale¿noœci od warunków œrodowiska

przyrodniczego w obrêbie miejscowoœci, powiatu i województwa.

3. Obserwacje meteorologiczne, hydrologiczne, ewentualnie astronomiczne (np.

zajêcia na stacji meteorologicznej, posterunku hydrologicznym, w miarê mo¿-
liwoœci równie¿ w obserwatorium astronomicznym).

4. Dziedzictwo kulturowe regionu (poznanie zabytków architektury, uk³adów

urbanistycznych, zajêcia w muzeum regionalnym, izbie regionalnej, skan-
senie lub wystawie sztuki).

5. Geograficzne aspekty prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej (zajêcia w wy-

branym przedsiêbiorstwie, np. w zak³adzie przemys³owym, gospodarstwie
rolnym itp.).

6. Ochrona i kszta³towanie œrodowiska przyrodniczego (np. zajêcia w oczysz-

czalni œcieków lub na wysypisku œmieci).

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

1.6 OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Szczegó³owe osi¹gniêcia uczniów podzielono na trzy poziomy:

1. osi¹gniêcia podstawowe,

2. osi¹gniêcia rozszerzone,

3. osi¹gniêcia kompletne.

Osi¹gniêæ rozszerzonych mo¿na oczekiwaæ tylko od tych uczniów, którzy maj¹

ju¿ wiêkszoœæ osi¹gniêæ podstawowych. Z kolei osi¹gniêcia kompletne mog¹ byæ
udzia³em tylko tych uczniów, którzy zdobyli ju¿ ³¹cznie wiêkszoœæ osi¹gniêæ pod-
stawowych i rozszerzonych. Przechodzenie z ni¿szego poziomu osi¹gniêæ uczniów
do wy¿szego polega przede wszystkim na:

a) podnoszeniu sprawnoœci w zdobywaniu, selekcji i w prezentacji informacji

geograficznej;

b) uzupe³nianiu zasobu stosowanych terminów geograficznych, podnoszeniu

sprawnoœci jêzykowej;

c) zwiêkszaniu ró¿norodnoœci poznawanych zjawisk i z³o¿onoœci dostrzega-

nych powi¹zañ funkcjonalnych w systemach przyrodniczych, spo³ecznych
i ekonomicznych na Ziemi;

d) zwiêkszaniu stopnia z³o¿onoœci zadañ, podnoszeniu sprawnoœci i samodziel-

noœci w ich rozwi¹zywaniu;

e) poszerzaniu wiadomoœci o aktualne wydarzenia natury geograficznej na œwie-

cie, w Polsce i we w³asnym regionie;

f) wzbogaceniu mo¿liwoœci praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej.

Zaproponowany w programie podzia³ osi¹gniêæ uczniów wed³ug poziomów

mo¿e zostaæ zmieniony przez nauczyciela w zale¿noœci od indywidualnych pre-
dyspozycji uczniów, liczby godzin dydaktycznych, specyficznych warunków szko³y
i innych czynników. Osi¹gniêcia kompletne s¹ trudne do zdobycia na lekcjach w
ramach obowi¹zuj¹cego przydzia³u godzin dydaktycznych geografii (3 tygodnio-
wo w ci¹gu trzech lat). Nale¿y zatem oczekiwaæ, ¿e bêd¹ one rezultatem nauki
uczniów szczególnie zainteresowanych przedmiotem na zajêciach pozalekcyjnych,
w tym równie¿ w wyniku samokszta³cenia. W zwi¹zku z tym w programie naucza-
nia zapisano tylko te osi¹gniêcia kompletne, które tematycznie wi¹¿¹ siê osi¹gniê-
ciami z ni¿szych poziomów, ale nie s¹ niezbêdne do dalszego uczenia siê geografii
na etapie szko³y ponadgimnazjalnej. Nauczyciel mo¿e je traktowaæ jako przyk³a-
dowe, zmieniaj¹c ich zakres w zale¿noœci od potrzeb.

Osi¹gniêcia uczniów s¹ dokumentowane w postaci ocen bie¿¹cych, które z ko-

lei stanowi¹ podstawê œródrocznej i koñcoworocznej klasyfikacji uczniów. Oceny
klasyfikacyjne: œródroczna i koñcoworoczna powinny byæ wystawione zgodne z
zasadami zawartymi w szkolnym i przedmiotowym systemie oceniania, z uwzglêd-
nieniem nastêpuj¹cych kryteriów wymagañ:

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

1. Ocenê niedostateczn¹ otrzymuje uczeñ który:

a) nie ma osi¹gniêæ wystarczaj¹cych do dalszego uczenia siê geografii;
b) nie rozwi¹zuje najprostszych zadañ, nawet przy pomocy innych uczniów

lub nauczyciela;

c) nie zachowuje minimalnej dok³adnoœci i starannoœci, koniecznej do po-

prawnego rozwi¹zywania zadania;

d) nieprawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach

z poziomu podstawowego.

2. Ocenê dopuszczaj¹c¹ otrzymuje uczeñ który:

a) ma czêœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego w zakresie wystarczaj¹-

cym do dalszego uczenia siê geografii;

b) rozwi¹zuje proste zadania, korzystaj¹c z pomocy innych uczniów lub

nauczyciela;

c) zachowuje ma³¹ dok³adnoœæ i starannoœæ, jest ona jednak wystarczaj¹ca

do poprawnego rozwi¹zywania zadania;

d) prawid³owo stosuje niektóre terminy geograficzne wymienione w osi¹-

gniêciach z poziomu podstawowego.

3. Ocenê dostateczn¹ otrzymuje uczeñ który:

a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje proste zadania;
c) zachowuje dok³adnoœæ i starannoœæ wystarczaj¹c¹ do poprawnego roz-

wi¹zywania zadania;

d) prawid³owo stosuje wiêkszoœæ terminów geograficznych wymienionych

w osi¹gniêciach z poziomu podstawowego.

4. Ocenê dobr¹ otrzymuje uczeñ który:

a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego oraz czêœæ osi¹gniêæ

z poziomu rozszerzonego;

b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o œrednim poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje dok³adnoœæ i starannoœæ wystarczaj¹c¹ do poprawnego roz-

wi¹zywania zadania;

d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami;
e) prawid³owo stosuje wiêkszoœæ terminów geograficznych wymienionych

w osi¹gniêciach z poziomu podstawowego oraz niektóre z poziomu roz-
szerzonego.

5. Ocenê bardzo dobr¹ otrzymuje uczeñ który:

a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomów: podstawowego i rozszerzonego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o wysokim poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje wzorow¹ dok³adnoœæ i starannoœæ w rozwi¹zywaniu zadañ;
d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

e) bezb³êdnie pos³uguje siê nazewnictwem geograficznym;
f) prawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach z

poziomów: podstawowego i rozszerzonego.

6. Ocenê celuj¹c¹ otrzymuje uczeñ który:

a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomów: podstawowego i rozszerzonego

oraz ma niektóre osi¹gniêcia z poziomu kompletnego;

b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o najwy¿szym poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje wzorow¹ dok³adnoœæ i starannoœæ w rozwi¹zywaniu zadañ;
d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;
e) bezb³êdnie pos³uguje siê nazewnictwem geograficznym;
f) prawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach z

poziomów: podstawowego, rozszerzonego i kompletnego.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

2. REALIZACJA PROGRAMU

Tabela 2. Zestawienie treœci nauczania z podstawy programowej wed³ug dzia³ów programu

GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI

Treści nauczania

Działy programowe

Liczba jednostek

tematycznych

Geografia jako nauka

1. Podstawy korzystania z różnorodnych źródeł

informacji geograficznej

Mapa jako rysunek Ziemi

Ziemia we Wszechświecie

Atmosfera

Wody

Wnętrze Ziemi

Dzieje Ziemi

Rzeźba powierzchni Ziemi

Świat organizmów żywych

Gleby

2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego

Ziemi

Środowisko przyrodnicze jako
system

Moduł I – razem

GEOGRAFIA II – CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI

3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz

wzajemne zależności w systemie człowiek –
przyroda – gospodarka

Człowiek w środowisku
przyrodniczym

Społeczeństwo

4. Przyczyny i skutki nierównomiernego

rozmieszczenia ludności na Ziemi

5. Problemy demograficzne społeczeństw

Osadnictwo

Rolnictwo i wyżywienie

Procesy uprzemysłowienia

Komunikacja

3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz

wzajemne zależności w systemie człowiek –
przyroda – gospodarka

Gospodarka morska

6. Świat w fazie przemian społecznych,

gospodarczych i politycznych

Warunki życia ludności

8. Uwarunkowania i następstwa przyrodnicze,

społeczno-ekonomiczne i kulturowe rozwoju
turystyki rekreacji

Turystyka i wypoczynek

6. Świat w fazie przemian społecznych,

gospodarczych i politycznych

7. Konflikty zbrojne i inne zagrożenia

społeczno-ekonomiczne

Przemiany polityczne w świecie

3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz

wzajemne zależności w systemie człowiek –
przyroda – gospodarka

Człowiek a środowisko

Moduł II – razem

Razem

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI

SZCZEGÓŁOWE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW

według jednostek tematycznych

– zalecane zajêcia terenowe

– lekcja powtórzeniowa

Poziomy osi¹gniêæ uczniów

1 – podstawowy
2 – rozszerzony
3 – kompletny

Œcie¿ki edukacyjne realizowane w ramach poszczególnych jednostek tematycznych:

PZ – edukacja prozdrowotna,

EK – edukacja ekologiczna,

CM – edukacja czytelnicza i medialna,

EU – edukacja europejska,

RG – edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie,

UK – uczestnictwo w kulturze.

Geografia jako nauka

1) Geografia jedn¹ z nauk o Ziemi (CM)

1 – Uczeñ okreœla przedmiot badañ geografii oraz innych nauk o Ziemi powi¹-

zanych z geografi¹, pos³uguje siê klasyfikacj¹ nauk geograficznych, wy-
mienia Ÿród³a informacji geograficznej, poszukuje informacji geograficz-
nej na okreœlony temat, wymienia przyk³ady zastosowañ osi¹gniêæ nauk
geograficznych w praktyce.

2 – Uczeñ odró¿nia przedmiot badañ geografii fizycznej i spo³eczno-ekonomicz-

nej oraz ogólnej i regionalnej, odnajduje przyk³ady zwi¹zków geografii z
innymi naukami, ocenia wiarygodnoœæ i przydatnoœæ Ÿróde³ informacji.

Mapa jako rysunek Ziemi

2) Mapa jako rysunek powierzchni Ziemi w pomniejszeniu

1 – Uczeñ wykonuje pomiar odleg³oœci na mapie, pos³uguje siê podzia³k¹ mapy,

pos³uguje siê definicj¹ skali mapy, przelicza skalê liczbow¹ na mianowan¹
(i odwrotnie), oblicza wymiary liniowe na mapie i w rzeczywistoœci za
pomoc¹ skali mapy.

2 – Uczeñ konstruuje podzia³kê o okreœlonej skali, oblicza wymiary powierzch-

niowe na mapie i w rzeczywistoœci za pomoc¹ skali mapy.

3 – Uczeñ oblicza skalê mapy, znaj¹c wymiary na mapie i w rzeczywistoœci.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

3) Rysunek rzeŸby powierzchni Ziemi na mapie

1 – Uczeñ odró¿nia wysokoœæ wzglêdn¹ od bezwzglêdnej, oblicza wysokoœæ

wzglêdn¹, odczytuje z mapy poziomicowej i hipsometrycznej wysokoœæ
bezwzglêdn¹ oraz kierunek i wielkoœæ nachylenia stoku, rozró¿nia na ma-
pie poziomicowej i hipsometrycznej formy wypuk³e i wklês³e, uzupe³nia
rysunek poziomicowy o barwy hipsometryczne.

2 – Uczeñ wymienia metody przedstawiania rzeŸby terenu na mapach, wykre-

œla na rysunku poziomicowym linie szkieletowe.

3 – Uczeñ rozpoznaje ró¿ne formy terenu przedstawione na mapach ró¿nymi

metodami, kreœli profil topograficzny, kreœli poziomice na podstawie sieci
punktów wysokoœciowych.

4) Siatka geograficzna i kartograficzna jako podstawa orientacji na Ziemi

1 – Uczeñ wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastoso-

wañ w praktyce, wskazuje na globusie bieguny geograficzne, po³udniki,
równole¿niki, zwrotniki, ko³a podbiegunowe oraz pó³kule, okreœla kierun-
ki g³ówne na globusie, odró¿nia siatkê kartograficzn¹ od geograficznej,
lokalizuje obiekty punktowe i powierzchniowe na mapie, znaj¹c ich wspó³-
rzêdne geograficzne, okreœla wspó³rzêdne geograficzne obiektów punkto-
wych i powierzchniowych na globusie i mapie, odczytuje z mapy kierunki
z wybranych punktów za pomoc¹ linii siatki kartograficznej.

2 – Uczeñ oblicza rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ i równole¿nikow¹ obiektów po-

wierzchniowych w stopniach i kilometrach, wymienia przyk³ady zastoso-
wañ wspó³rzêdnych geograficznych w praktyce, opisuje zniekszta³cenia
siatek kartograficznych: k¹tów, powierzchni, odleg³oœci, wymienia zasto-
sowania poszczególnych rodzajów siatek kartograficznych w praktyce.

3 – Uczeñ opisuje g³ówne rodzaje siatek kartograficznych.

5) Zastosowanie map w praktyce

1 – Uczeñ orientuje mapê za pomoc¹ kompasu, pos³uguje siê klasyfikacj¹ map

ze wzglêdu na treœæ, szczegó³owoœæ, skalê i przeznaczenie, rozpoznaje po-
szczególne rodzaje map, odczytuje sygnatury stosowane na mapach prze-
gl¹dowych i topograficznych, odczytuje informacje geograficzne zapre-
zentowane za pomoc¹ nastêpuj¹cych metod: kropkowej, zasiêgów, izarytm,
kartogramu, kartodiagramu, analizuje wykresy, diagramy, schematy, wy-
znacza najdogodniejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy samochodowej lub
mapy sieci kolejowej.

2 – Uczeñ opisuje zasady generalizacji mapy, wymienia przyk³ady zastoso-

wañ map o ró¿nej treœci, szczegó³owoœci i skali, planuje wycieczkê tury-
styczn¹ za pomoc¹ map, planów i innej literatury Ÿród³owej.

3 – Uczeñ pos³uguje siê map¹ topograficzn¹ w terenie.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Ziemia we Wszechświecie

6) Obserwacja sklepienia niebieskiego

1 – Uczeñ wymienia metody wyznaczania kierunku pó³nocnego, pos³uguje siê

kompasem, wskazuje w terenie kierunki g³ówne i poœrednie z wybranych
punktów, obserwuje zmiany kierunku i d³ugoœci cienia rzucanego przez
gnomon i ró¿ne przedmioty, wyjaœnia przyczynê oddalania siê widnokrêgu
w miarê wzrostu wysokoœci punktu obserwacji, pos³uguje siê terminami:
sklepienie niebieskie, sfera niebieska, zenit, widnokr¹g, horyzont, gwiaz-
dozbiór, wskazuje na mapie nieba gwiazdozbiory Wielkiej i Ma³ej Nie-
dŸwiedzicy oraz Gwiazdê Polarn¹.

2 – Uczeñ rozpoznaje i wymienia w kolejnoœci fazy Ksiê¿yca, wskazuje na

mapie nieba wybrane gwiazdozbiory (zw³aszcza gwiazdozbiory Zodiaku).

3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie zaæmieñ S³oñca i Ksiê¿yca, wyjaœnia powsta-

wanie faz Ksiê¿yca, wykazuje zale¿noœæ miêdzy fazami Ksiê¿yca oraz za-
æmieniami S³oñca i Ksiê¿yca.

7) Ziemia jako cz¹stka Wszechœwiata

1 – Uczeñ prezentuje wspó³czesny pogl¹d na powstanie i budowê Wszech-

œwiata, porównuje odleg³oœci we Wszechœwiecie, opisuje hierarchiczn¹ bu-
dowê Wszechœwiata, wyjaœnia terminy: mg³awica, galaktyka, gwiazda, pla-
neta, satelita (ksiê¿yc), przedstawia najistotniejsze za³o¿enia teorii Ptole-
meusza i Kopernika, wymienia nazwy planet Uk³adu S³onecznego w ko-
lejnoœci wed³ug rozmiarów i odleg³oœci od S³oñca, wymienia dowody Ary-
stotelesa na kulistoœæ Ziemi, odró¿nia kulê, elipsoidê ziemsk¹ od geoidy,
podaje podstawowe wymiary elipsoidy ziemskiej: obwód, œredni promieñ
i œrednicê, promieñ równikowy i biegunowy.

2 – Uczeñ wymienia nazwy przyrz¹dów s³u¿¹cych do badania Wszechœwiata,

opisuje budowê galaktyki Drogi Mlecznej, opisuje budowê Uk³adu S³o-
necznego, objaœnia terminy: planetoida, kometa, meteor, meteoryt, czarna
dziura, oblicza obwód Ziemi metod¹ Eratostenesa.

3 – Uczeñ opisuje cechy i zró¿nicowanie pola magnetycznego Ziemi, opisuje

budowê magnetosfery Ziemi, ocenia ochronne znaczenie magnetosfery dla
¿ycia na Ziemi.

8) Nastêpstwa ruchu obiegowego Ziemi

1 – Uczeñ porównuje widome drogi S³oñca na sklepieniu niebieskim w ci¹gu

doby w ró¿nych porach roku, objaœnia terminy: ruch obiegowy, rok, opisu-
je parametry ruchu obiegowego Ziemi, wskazuje na mapie nieba widom¹
drogê S³oñca na tle gwiazdozbiorów w ci¹gu roku, wymienia ró¿nice miê-
dzy rokiem przestêpnym i rokiem zwyk³ym, rozpoznaje lata przestêpne na
podstawie ich numeru kolejnego.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ miêdzy widomym ruchem S³oñca na tle gwiaz-

dozbiorów i ruchem obiegowym Ziemi.

3 – Uczeñ wymienia w kolejnoœci znaki Zodiaku, przyporz¹dkowuje znaki Zo-

diaku do odpowiednich pór roku.

9) Zmiany oœwietlenia Ziemi w ci¹gu roku

1 – Uczeñ wymienia nazwy kalendarzowych i astronomicznych pór roku na

pó³kuli pó³nocnej i po³udniowej, wymienia ich daty graniczne, objaœnia
terminy: wysokoœæ górowania S³oñca, noc polarna i dzieñ polarny, opisuje
oœwietlenie Ziemi przez S³oñce w dniach równonocy i przesileñ, wyjaœnia
przyczyny zmian d³ugoœci dnia i nocy, opisuje poszczególne strefy oœwie-
tlenia Ziemi przez S³oñce, opisuje przyk³ady wp³ywu zmian oœwietlenia
Ziemi w ci¹gu roku na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ oblicza wysokoœæ górowania S³oñca na ró¿nych szerokoœciach geo-

graficznych w dniach równonocy i przesileñ, objaœnia termin bia³a noc,
wskazuje na mapie obszary wystêpowania bia³ych nocy.

3 – Uczeñ oblicza wysokoœæ S³oñca nad horyzontem za pomoc¹ gnomonu, wy-

znacza miejscowy po³udnik za pomoc¹ gnomonu.

10) Nastêpstwa ruchu obrotowego Ziemi

1 – Uczeñ opisuje widom¹ drogê S³oñca na sklepieniu niebieskim w ci¹gu doby

w ró¿nych szerokoœciach geograficznych, objaœnia zjawiska wschodu i za-
chodu S³oñca, dnia i nocy, pos³uguje siê terminami: ruch obrotowy, doba,
górowanie, wymienia widome nastêpstwa ruchu obrotowego Ziemi, wyka-
zuje zale¿noœæ czasu miejscowego s³onecznego od d³ugoœci geograficznej.

2 – Uczeñ opisuje dzia³anie si³ bezw³adnoœciowych: odœrodkowej i Coriolisa.

11) Ró¿nice czasu na Ziemi

1 – Uczeñ oblicza ró¿nice czasu miejscowego s³onecznego na Ziemi miêdzy

zadanymi punktami za pomoc¹ d³ugoœci geograficznej, pos³uguje siê ter-
minami: czas uniwersalny, strefowy, urzêdowy, zimowy, letni, opisuje
podzia³ Ziemi na strefy czasowe, wskazuje na mapie miêdzynarodow¹
liniê zmiany daty, okreœla czas lokalny za pomoc¹ mapy stref czasowych,
opisuje przyk³ady wp³ywu ró¿nic czasu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ oblicza czas miejscowy s³oneczny w zadanym punkcie, znaj¹c

d³ugoœæ geograficzn¹ i ró¿nicê czasu, przelicza czas miejscowy s³onecz-
ny na czas uniwersalny i strefowy, okreœla datê po obu stronach miêdzy-
narodowej linii zmiany daty.

3 – Uczeñ oblicza czas miejscowy s³oneczny z uwzglêdnieniem przekracza-

nia miêdzynarodowej linii zmiany daty.

12) Nastêpstwa ruchów Ziemi w Uk³adzie S³onecznym

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Atmosfera

13) Powietrze oraz zró¿nicowanie jego temperatury

1 – Uczeñ wymienia g³ówne sk³adniki powietrza atmosferycznego, opisuje

zró¿nicowanie temperatury i ciœnienia powietrza w przekroju pionowym,
opisuje warstwy atmosfery i wymienia ró¿nice miêdzy nimi, wyjaœnia
znaczenie ozonosfery dla ¿ycia na Ziemi, wymienia nazwy przyrz¹dów
s³u¿¹cych do pomiaru temperatury powietrza, oblicza œredni¹ dobow¹
temperaturê powietrza, oblicza amplitudê temperatury powietrza – do-
bow¹ i roczn¹, odczytuje z mapy izoterm temperaturê powietrza, opisuje
za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie temperatury powietrza na Ziemi, w Eu-
ropie i w Polsce.

2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania temperatury powietrza na Zie-

mi, oblicza temperaturê powietrza na ró¿nych wysokoœciach, znaj¹c pio-
nowy gradient termiczny, opisuje przyk³ady wp³ywu temperatury powie-
trza na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

3 – Uczeñ opisuje bilans energetyczny atmosfery Ziemi, wyjaœnia powsta-

wanie efektu cieplarnianego, pos³uguje siê terminami: inwersja termicz-
na, przymrozek, wymienia skale termometryczne, przelicza stopnie Cel-
sjusza na Kelwiny (i odwrotnie).

14) Ciœnienie atmosferyczne i kr¹¿enie powietrza na Ziemi

1 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ ciœnienia atmosferycznego od temperatury

powietrza, wymienia jednostki ciœnienia, wymienia nazwy przyrz¹dów
s³u¿¹cych do pomiaru ciœnienia atmosferycznego oraz prêdkoœci i kie-
runków wiatrów, odczytuje z mapy izobar ciœnienie atmosferyczne, po-
s³uguje siê nazwami kierunków wiatrów, wskazuje na mapie obszary
wystêpowania wiatrów zmiennych: bryzy, fenu, opisuje przyk³ady wp³y-
wu tych wiatrów na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania ciœnienia atmosferycznego na

Ziemi, wyznacza kierunki wiatrów wzglêdem izobar w wy¿u i ni¿u at-
mosferycznym, opisuje rozmieszczenie uk³adów ciœnieñ oraz kr¹¿enie
powietrza w skali planetarnej, wyjaœnia powstawanie wiatrów sta³ych,
wyjaœnia powstawanie monsunów, wskazuje na mapie obszary ich wy-
stêpowania, wyjaœnia powstawanie wiatrów zmiennych: bryzy, fenu,
wskazuje na mapie obszary wystêpowania cyklonów tropikalnych, opi-
suje przyk³ady ich wp³ywu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

3 – Uczeñ przelicza jednostki ciœnienia: hektopaskale na milimetry s³upa rtêci

(i odwrotnie), wyjaœnia powstawanie wybranych wiatrów zmiennych
(wybór zale¿y od nauczyciela), opisuje warunki powstawania cyklonu
tropikalnego, tr¹by powietrznej.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

15) Powstawanie i zró¿nicowanie opadów atmosferycznych na Ziemi

1 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: wilgotnoœæ powietrza (bezwzglêdna), tem-

peratura punktu rosy, kondensacja pary wodnej, j¹dro kondensacji, wy-
mienia i rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych, wyja-
œnia powstawanie chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych, opisu-
je za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie opadów na Ziemi, w Europie i w Pol-
sce, wyjaœnia przyczyny ich zró¿nicowania, wymienia nazwy przyrz¹-
dów s³u¿¹cych do pomiaru iloœci opadów.

2 – Uczeñ ocenia wielkoœæ zachmurzenia nieba, wymienia nazwy piêter i ro-

dzajów chmur, wymienia nazwy poszczególnych mas powietrza na Ziemi,
opisuje ich cechy, wymienia i wskazuje na mapie fronty atmosferyczne na
Ziemi, odró¿nia front ciep³y od ch³odnego na podstawie budowy i zjawisk
atmosferycznych, wymienia przewa¿aj¹ce kierunki wiatrów oraz nazwy
mas powietrza wystêpuj¹cych w Polsce, wyjaœnia wp³yw mas powietrza
na kszta³towanie siê pogody i klimatu w Polsce, opisuje przyk³ady wp³y-
wu opadów atmosferycznych na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

3 – Uczeñ przewiduje nadejœcie frontu atmosferycznego na podstawie ob-

serwacji zjawisk meteorologicznych.

16) Zró¿nicowanie pogody i klimatu na Ziemi

1 – Uczeñ odró¿nia klimat od pogody, wymienia sk³adniki meteorologiczne,

wymienia nazwy i przeznaczenie poszczególnych przyrz¹dów meteorolo-
gicznych, wymienia jednostki pomiaru poszczególnych sk³adników mete-
orologicznych, obserwuje i opisuje zjawiska meteorologiczne, wymienia
czynniki geograficzne decyduj¹ce o klimacie okreœlonego obszaru w skali
globalnej, regionalnej i lokalnej, odró¿nia cechy klimatów: wilgotnego od
suchego oraz morskiego od kontynentalnego, wskazuje na mapie zasiêgi
poszczególnych stref, typów i odmian klimatu, opisuje po³o¿enie Polski
wzglêdem stref klimatycznych i typów klimatu, wymienia nazwy termicz-
nych pór roku, prawid³owo stosuje termin okres wegetacyjny.

2 – Uczeñ odczytuje z mapy symbole synoptyczne, opisuje budowê klatki

meteorologicznej i jej wyposa¿enie, opisuje wspó³czesne metody badañ
pogody i zbierania danych meteorologicznych, opisuje cechy poszcze-
gólnych stref i typów klimatów na Ziemi, opisuje cechy klimatów: mon-
sunowego i górskiego, opisuje piêtrowoœæ klimatyczn¹ w górach, opisu-
je cechy klimatów lokalnych (np. w mieœcie, w kompleksie leœnym, nad
jeziorem), wyjaœnia przyczyny wzrostu kontynentalizmu klimatu Polski
z zachodu na wschód, wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania d³ugoœci okre-
su wegetacyjnego w Polsce.

3 – Uczeñ rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu lub wykresu zmian

temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ci¹gu roku.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Wody

17) Sk³ad chemiczny oraz ruchy wód morskich i oceanicznych

1 – Uczeñ wskazuje na mapie cieœniny ³¹cz¹ce oceany i g³ówne morza, po-

daje ich nazwy, wskazuje na mapie wybrane morza i zatoki (wybór zale-
¿y od nauczyciela), podaje ich nazwy, wskazuje na mapie przyk³ady mórz
otwartych i zamkniêtych, wymienia g³ówne sk³adniki chemiczne wody
morskiej, porównuje, korzystaj¹c z map i innych Ÿróde³ informacji, ce-
chy wybranych mórz œwiata (z uwzglêdnieniem Morza Ba³tyckiego),
opisuje przyk³ady wp³ywu morza na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie p³ywów morskich, opisuje powstawanie

fali morskiej i jej przekszta³canie siê w miarê zbli¿ania do brzegu, opisu-
je kr¹¿enie wód oceanicznych w skali planetarnej (pr¹dy powierzchnio-
we i g³êbinowe), wyjaœnia na przyk³adach wp³yw pr¹dów morskich na
klimat, oblicza zasolenie wody w promilach.

3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania temperatury oraz zasolenia wody

morskiej i oceanicznej, wyjaœnia wp³yw pr¹du morskiego El Nino na pogodê
i klimat, a w konsekwencji tak¿e na dzia³alnoœæ gospodarcz¹ cz³owieka.

18) Zró¿nicowanie wód l¹dowych (EK)

1 – Uczeñ wymienia postaci wystêpowania wody na Ziemi, opisuje obieg wody

w przyrodzie, opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych, ocenia przy-
datnoœæ poszczególnych rodzajów wód podziemnych dla ludnoœci
i ró¿nych dziedzin gospodarki, wyznacza dzia³y wodne na mapie sieci rzecz-
nej, pos³uguje siê terminami: dorzecze, zlewisko, dzia³ wodny, obszar bez-
odp³ywowy, odró¿nia rzekê g³ówn¹ od dop³ywu, wskazuje na mapie obsza-
ry bezodp³ywowe, wskazuje na mapie najd³u¿sze rzeki oraz najwiêksze i
najg³êbsze jeziora œwiata, Europy i Polski, podaje ich nazwy, wskazuje na
mapie zlewiska i g³ówne dorzecza na poszczególnych kontynentach oraz na
terytorium Polski, wyjaœnia przyczyny powstawania jezior, wymienia spo-
soby zanikania jezior, wymienia funkcje jezior i bagien w przyrodzie
i ró¿nych dziedzinach dzia³alnoœci cz³owieka.

2 – Uczeñ wymienia przyk³ady jezior z Polski i œwiata o ró¿nej genezie, wyjaœnia

powstawanie wód artezyjskich, wskazuje na mapie obszary wystêpowania wód
artezyjskich na Ziemi (w tym równie¿ w Polsce), okreœla zastosowanie wód
artezyjskich w gospodarce, wymienia rodzaje Ÿróde³ mineralnych.

3 – Uczeñ wymienia sk³adniki bilansu wodnego, wymienia przyk³ady zasto-

sowañ Ÿróde³ mineralnych i cieplic w lecznictwie.

19) Wahania stanów wody na rzekach kuli ziemskiej

1 – Uczeñ opisuje metody badañ hydrologicznych, odczytuje stan wody na

wodowskazie, wymienia rodzaje zasilania rzek, wyjaœnia przyczyny zmien-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

noœci stanu wód w rzekach, odró¿nia rzekê stale prowadz¹c¹ wodê od rze-
ki okresowej i epizodycznej, wyjaœnia przyczyny powstawania wezbrañ
i ni¿ówek, wskazuje na mapie Polski obszary zagro¿one skutkami powo-
dzi, wymienia sposoby ochrony przeciwpowodziowej, opisuje przyk³ady
wp³ywu wezbrañ i ni¿ówek na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ stanów wody i przep³ywów rzek od rodzaju

zasilania i typu klimatu, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
przep³ywy najwiêkszych rzek œwiata.

3 – Uczeñ interpretuje wykresy zmian przep³ywów rzek w ci¹gu roku.

20) Formy wystêpowania lodu na Ziemi

1 – Uczeñ wymienia formy wystêpowania lodu na Ziemi, opisuje warunki po-

wstawania lodowców, wskazuje na mapie l¹dolody i g³ówne obszary wystê-
powania lodowców górskich, objaœnia termin granica wieloletniego œniegu,
wymienia czynniki wp³ywaj¹ce na jej wysokoœæ n.p.m., wymienia czêœci
sk³adowe lodowca górskiego, odró¿nia l¹dolód od lodowca górskiego, obja-
œnia terminy: lodowiec szelfowy i bariera lodowa, wyjaœnia powstawanie
gór lodowych, podaje w porz¹dku chronologicznym nazwy wielkich zlodo-
waceñ czwartorzêdowych w Europie i w Polsce, wymienia przyk³ady wp³y-
wu lodu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka, w szczególnoœci utrudnienia w
¿egludze morskiej i œródl¹dowej, opisuje skutki zatorów lodowych.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ miêdzy rozmieszczeniem lodowców i klima-

tem, opisuje zró¿nicowanie wysokoœci granicy wieloletniego œniegu w za-
le¿noœci od szerokoœci geograficznej, wskazuje na mapie zasiêg wystêpo-
wania trwa³ej marz³oci, opisuje jej cechy, wskazuje na mapie zasiêg wystê-
powania lodu sta³ego i p³ywaj¹cego na morzach, opisuje cechy l¹dolodu
Antarktydy i Grenlandii.

3 – Uczeñ wymienia i rozpoznaje na ilustracji typy lodowców górskich, opi-

suje powstawanie i zanikanie pokrywy lodowej na jeziorach i na rzekach.

21) Przegl¹d zjawisk zachodz¹cych w atmosferze i hydrosferze

Wnętrze Ziemi

22) Sk³ad chemiczny i budowa wnêtrza Ziemi

1 – Uczeñ wymienia metody badañ wnêtrza Ziemi, wymienia g³ówne pier-

wiastki i minera³y buduj¹ce skorupê ziemsk¹, opisuje zmiany temperatu-
ry, ciœnienia i gêstoœci ze wzrostem g³êbokoœci.

2 – Uczeñ opisuje sk³ad chemiczny i w³asnoœci fizyczne poszczególnych warstw

wnêtrza Ziemi, odró¿nia budowê skorupy kontynentalnej od oceanicznej,
odró¿nia hipocentrum (ognisko) od epicentrum trzêsienia ziemi.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

3 – Uczeñ oblicza temperaturê w g³êbi skorupy ziemskiej, znaj¹c stopieñ

geotermiczny, wyjaœnia zjawisko izostazji.

23) Minera³y i ska³y jako budulce skorupy ziemskiej

1 – Uczeñ odró¿nia terminy: minera³ i ska³a, opisuje cechy fizyczne wybranych

minera³ów i ska³, rozpoznaje ska³y: piaskowiec, zlepieniec, ³upek, granit,
bazalt, wapieñ, wêgiel brunatny i kamienny, sól kamienna, gips, opisuje po-
wstawanie wêgla brunatnego i kamiennego, wymienia g³ówne rodzaje ska³,
wymienia nazwy minera³ów i ska³ bêd¹cych surowcami mineralnymi, wska-
zuje na mapie obszary wystêpowania najbardziej rozpowszechnionych ska³
(wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia rodzaje surowców mineralnych ze
wzglêdu na pochodzenie, wymienia ich zastosowania w gospodarce.

2 – Uczeñ opisuje budowê podstawowych rodzajów ska³, wyjaœnia powstawa-

nie ska³ osadowych, magmowych i przeobra¿onych, opisuje powstawanie
ska³ osadowych: okruchowych, pochodzenia organicznego i pochodzenia
chemicznego, opisuje powstawanie ska³ magmowych: g³êbinowych, ¿y³o-
wych i wylewnych, rozpoznaje ska³y: torf, gnejs, marmur, kwarcyt, rozpo-
znaje g³ówne minera³y granitu, opisuje formy wystêpowania z³ó¿ mineral-
nych, w szczególnoœci soli kamiennej, ropy naftowej, gazu ziemnego.

3 – Uczeñ opisuje cykl ska³otwórczy, odczytuje z mapy stratygraficznej Pol-

ski rozmieszczenie ska³ ró¿nego wieku.

24) Nastêpstwa ruchów skorupy ziemskiej

1 – Uczeñ wymienia rodzaje wzajemnych ruchów p³yt skorupy ziemskiej, od-

ró¿nia fa³dy od uskoków, odró¿nia transgresjê od regresji morskiej, pos³u-
guje siê terminami: tarcza i platforma, wskazuje tarcze i platformy na ma-
pie tektonicznej, odró¿nia wulkany czynne od wygas³ych, opisuje budowê
wulkanu, wymienia produkty wybuchu wulkanu, wskazuje na mapie i po-
daje nazwy najbardziej znanych wulkanów na Ziemi (wybór zale¿y od
nauczyciela), wyjaœnia pojêcie trzêsienia ziemi, wskazuje na mapie œwiata
obszary sejsmiczne i asejsmiczne.

2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny wzajemnego przemieszczania siê p³yt skorupy

ziemskiej, odró¿nia ruchy l¹dotwórcze od górotwórczych, wyjaœnia po-
wstawanie fa³dów i uskoków, wyjaœnia powstawanie zrêbów i zapadlisk
tektonicznych, wymienia czêœci sk³adowe fa³du i uskoku, wykazuje zale¿-
noœæ miêdzy ruchami p³yt skorupy ziemskiej i trzêsieniami ziemi, rozmiesz-
czeniem pasm górskich oraz grzbietów œródoceanicznych, objaœnia dzia³a-
nie gejzeru, wskazuje na mapie œwiata obszary wystêpowania gejzerów,
wymienia przyk³ady wykorzystania energii wnêtrza Ziemi w gospodarce.

3 – Uczeñ przedstawia, korzystaj¹c z lektury uzupe³niaj¹cej, najs³ynniejsze

wybuchy wulkanów i trzêsienia ziemi oraz ich skutki.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Dzieje Ziemi

25) Przegl¹d dziejów geologicznych Ziemi

1 – Uczeñ odró¿nia wiek wzglêdny od wieku bezwzglêdnego, wymienia meto-

dy odtwarzania dziejów Ziemi, wymienia w kolejnoœci ery geologiczne i
ruchy górotwórcze w dziejach Ziemi, wskazuje na mapie tektonicznej œwia-
ta, Europy i Polski górotwory, które powsta³y w wyniku: ruchów górotwór-
czych hercyñskich, kaledoñskich, alpejskich, odczytuje z tabeli stratygra-
ficznej informacje o rozwoju poszczególnych grup organizmów ¿ywych.

2 – Uczeñ rozpoznaje okres geologiczny na podstawie jego opisu, opisuje

g³ówne wydarzenia w rozwoju geologicznym Polski na tle Europy.

3 – Uczeñ analizuje oraz interpretuje mapy i profile geologiczne, opisuje

zmiany po³o¿enia kontynentów w dziejach Ziemi.

26) Nastêpstwa zjawisk zachodz¹cych we wnêtrzu Ziemi

Rzeźba powierzchni Ziemi

27) Wielkie formy ukszta³towania powierzchni Ziemi

1 – Uczeñ rozró¿nia formy ukszta³towania pionowego i poziomego, wska-

zuje na mapie fizycznej kontynenty, g³ówne pó³wyspy, wyspy, archipela-
gi, oceany, morza, zatoki i cieœniny, podaje ich nazwy, pos³uguje siê ter-
minem depresja, odró¿nia niziny od wy¿yn i gór, wskazuje na mapie hip-
sometrycznej oraz podaje nazwy najwiêkszych nizin i wy¿yn, wybra-
nych pasm górskich oraz g³ównych pó³wyspów, wysp i archipelagów na
Ziemi, wskazuje na mapie batymetrycznej wielkie formy den morskich i
oceanicznych: szelfy, sk³ony kontynentalne, dna basenów morskich i
oceanicznych, ³uki wysp, grzbiety œródoceaniczne i rowy oceaniczne,
wskazuje na mapie i podaje nazwy najg³êbszych rowów oceanicznych na
Ziemi, opisuje przebieg granicy miêdzy Europ¹ i Azj¹, opisuje cechy
ukszta³towania powierzchni Polski.

2 – Uczeñ wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje nazwy najwy¿-

szych szczytów, wybranych kotlin i najg³êbszych depresji w poszczegól-
nych czêœciach œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela), wykazuje zale¿-
noœæ wielkich form rzeŸby od budowy skorupy ziemskiej na przyk³adach
ze œwiata, Europy i Polski.

3 – Uczeñ kreœli krzyw¹ hipsograficzn¹ wybranego obszaru lub profil topo-

graficzny wzd³u¿ wybranej linii (wybór zale¿y od nauczyciela).

28) Rozwój rzeŸby powierzchni Ziemi

1 – Uczeñ wymienia rodzaje wietrzenia, opisuje przebieg poszczególnych ro-

dzajów wietrzenia, pos³uguje siê terminem zwietrzelina, wymienia czyn-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

niki i procesy rzeŸbotwórcze, opisuje warunki sprzyjaj¹ce dzia³alnoœci rzeŸ-
botwórczej wiatru, wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alno-
œci wiatru, wyjaœnia za pomoc¹ rysunku rozwój wydmy, rozpoznaje less,
pos³uguje siê terminami: wywiewanie, sp³ukiwanie i erozja gleb, opisuje
budowê w¹wozu i parowu, wskazuje na mapie Polski obszary wystêpowa-
nia lessu oraz w¹wozów i parowów, wymienia nazwy ska³ rozpuszczal-
nych przez wodê, pos³uguje siê terminem kras, wyjaœnia powstawanie ja-
skiñ, wymienia i rozpoznaje sk³adniki szaty naciekowej w jaskiniach.

2 – Uczeñ rozpoznaje na ilustracji: ¿leb, sto¿ek usypiskowy, piarg, pos³ugu-

je siê terminem akumulacja, wymienia rodzaje wydm, wymienia zagro-
¿enia dla dzia³alnoœci cz³owieka spowodowane procesami wywiewania i
sp³ukiwania, objaœnia powstawanie lessu, opisuje za pomoc¹ rysunku fazy
powstawania w¹wozów i parowów, odró¿nia formy krasu powierzchnio-
wego i podziemnego, wyjaœnia powstawanie szaty naciekowej w jaski-
niach, wskazuje na mapie najbardziej znane na œwiecie, w Europie i w
Polsce obszary krasowe (wybór zale¿y od nauczyciela), podaje ich na-
zwy, wskazuje na mapie i podaje nazwy najd³u¿szych i najg³êbszych ja-
skiñ œwiata, Europy i Polski.

3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie osuwisk, wymienia zagro¿enia dla dzia³al-

noœci cz³owieka spowodowane osuwiskami.

29) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ wód p³yn¹cych

1 – Uczeñ wymienia i opisuje sposoby dzia³ania wody p³yn¹cej: erozja, trans-

port, akumulacja, pos³uguje siê terminem erozja, odró¿nia erozjê wg³êbn¹,
wsteczn¹ i boczn¹, porównuje cechy rzeki w biegu górnym, œrodkowym
i dolnym, wymienia przyk³ady form powsta³ych w wyniku erozji i aku-
mulacji, odró¿nia dolinê wciosow¹ od p³askodennej, wskazuje na mapie
delty i ujœcia lejkowate.

2 – Uczeñ pos³uguje siê terminem baza erozyjna, wyjaœnia przyczyny zró¿ni-

cowania procesów rzeŸbotwórczych (erozji, akumulacji) na poszczegól-
nych odcinkach rzeki, opisuje fazy rozwoju zakola rzecznego, wyjaœnia za
pomoc¹ rysunku powstawanie starorzecza, odró¿nia terasê zalewow¹ od
terasy nadzalewowej, wskazuje mo¿liwoœci ich zagospodarowania.

3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie teras rzecznych, oblicza przeciêtny spadek

rzeki, odró¿nia rzeki roztokowe od meandruj¹cych.

30) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ fal i pr¹dów morskich

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alnoœci fal i pr¹-

dów morskich, pos³uguje siê terminem abrazja, odró¿nia wybrze¿e stro-
me od p³askiego, opisuje elementy wybrze¿a p³askiego i stromego, opi-
suje poszczególne czêœci sk³adowe wybrze¿a mierzejowo-zalewowego,

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

wymienia zagro¿enia dla dzia³alnoœci cz³owieka spowodowane rzeŸbo-
twórcz¹ dzia³alnoœci¹ fal i pr¹dów morskich.

2 – Uczeñ opisuje stadia rozwoju wybrze¿a, rozpoznaje i wskazuje na mapie

poszczególne typy wybrze¿y.

31) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ lodowców i wód pochodz¹cych z ich topnienia

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alnoœci lodowców i

wód polodowcowych, pos³uguje siê terminami: morena, wysoczyzna, roz-
poznaje na ilustracji dolinê polodowcow¹, odró¿nia skutki dzia³alnoœci l¹do-
lodów i lodowców górskich, wymienia w kolejnoœci chronologicznej pol-
skie nazwy zlodowaceñ czwartorzêdowych, wskazuje na mapie geologicz-
nej zasiêgi zlodowaceñ czwartorzêdowych w Polsce, wymienia formy i osa-
dy powsta³e w wyniku dzia³alnoœci lodowców czwartorzêdowych w Polsce.

2 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: ¿³ób i cyrk lodowcowy, wymienia i odró¿-

nia rodzaje moren, wyjaœnia za pomoc¹ rysunku powstawanie kot³ów
i rynien podlodowcowych, oczek wytopiskowych, sandrów i pradolin, wska-
zuje na mapie Polski przyk³ady rynien jeziornych i pradolin, odró¿nia rzeŸbê
staroglacjaln¹ od m³odoglacjalnej, wymienia pozosta³oœci zlodowacenia
Tatr i Karkonoszy, opisuje etapy rozwoju Morza Ba³tyckiego.

3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie wyg³adów i rys lodowcowych, wyjaœnia

powstawanie ozów.

32) Przegl¹d form rzeŸby powierzchni Ziemi

1 – Uczeñ wymienia czynniki i procesy rzeŸbotwórcze – wewnêtrzne i ze-

wnêtrzne, rozpoznaje poszczególne rodzaje form terenu, opisuje zró¿ni-
cowanie rzeŸby powierzchni Polski.

2 – Uczeñ wymienia rodzaje form terenu ze wzglêdu na pochodzenie, wyja-

œnia za pomoc¹ rysunku powstawanie poszczególnych form terenu, opi-
suje przyk³ady wp³ywu procesów rzeŸbotwórczych na ¿ycie i dzia³al-
noœæ cz³owieka.

Świat organizmów żywych

33) Zró¿nicowanie szaty roœlinnej na Ziemi

1 – Uczeñ pos³uguje siê terminem flora i fauna, wymienia przyk³ady przy-

stosowania siê roœlin i zwierz¹t do warunków œrodowiska przyrodnicze-
go, rozpoznaje na ilustracjach i opisuje strefowe formacje roœlinne: las
równikowy wilgotny, sawannê, pó³pustyniê, las twardolistny, step, tajgê,
tundrê, opisuje przyk³ady astrefowych i œródstrefowych formacji roœlin-
nych, wykazuje zale¿noœæ szaty roœlinnej i œwiata roœlinnego od wysoko-
œci n.p.m., wymienia kolejno, rozpoznaje na ilustracjach i opisuje po-
szczególne piêtra roœlinne w górach Polski.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

2 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ szaty roœlinnej i œwiata zwie-

rzêcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby,
opisuje warunki ¿ycia w poszczególnych strefach mórz i oceanów, obja-
œnia terminy: nekton, plankton, opisuje zró¿nicowanie zasobów ¿ywych
mórz i oceanów, wymienia kolejno i opisuje poszczególne piêtra roœlin-
ne w górach œwiata.

3 – Uczeñ opisuje przyk³ady regionalnych odmian g³ównych formacji ro-

œlinnych Ziemi, odró¿nia endemit od reliktu, wymienia przyk³ady ende-
mitów i reliktów w Polsce.

Gleby

34) Powstawanie i budowa warstwy glebowej

1 – Uczeñ wymienia czynniki rozwoju gleb, opisuje proces glebotwórczy,

wymienia genetyczne typy gleb na œwiecie i w Polsce, ocenia ich przy-
datnoœæ rolnicz¹, odró¿nia glebê brunatn¹ od bielicowej, opisuje za po-
moc¹ mapy rozmieszczenie g³ównych typów gleb na œwiecie i w Polsce,
opisuje ogólne zró¿nicowanie gleb Polski.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ w³asnoœci fizycznych i chemicznych gleby

od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych, szaty roœlinnej,
opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego, przyporz¹d-
kowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roœlinnych, przyporz¹d-
kowuje gleby astrefowe do ska³ pod³o¿a i warunków wodnych.

3 – Uczeñ opisuje poszczególne klasy bonitacyjne gleb Polski.

Środowisko przyrodnicze jako system

35) Wspó³zale¿noœci miêdzy elementami œrodowiska przyrodniczego (EK)

1 – Uczeñ wymienia elementy œrodowiska przyrodniczego, odnajduje przy-

k³ady zale¿noœci miêdzy poszczególnymi elementami œrodowiska przy-
rodniczego, opisuje za pomoc¹ mapy strefowe zró¿nicowanie œrodowi-
ska przyrodniczego na Ziemi, porównuje cechy œrodowiska przyrodni-
czego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazo-
wych na Ziemi.

2 – Uczeñ opisuje przyk³ady zmian w œrodowisku przyrodniczym, opisuje

przyk³ady i wymienia konsekwencje zak³ócenia równowagi w œrodowi-
sku przyrodniczym, opisuje za pomoc¹ mapy przyk³ady astrefowego zró¿-
nicowania œrodowiska przyrodniczego.

3 – Uczeñ obserwuje i opisuje wybrany fragment œrodowiska przyrodnicze-

go z uwzglêdnieniem zale¿noœci miêdzy jego elementami.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

GEOGRAFIA II – CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI

Człowiek w środowisku przyrodniczym

36) Wp³yw œrodowiska przyrodniczego na ¿ycie i dzia³alnoœæ spo³eczeñstwa (EK)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady poœredniego i bezpoœredniego oddzia³ywa-

nia œrodowiska przyrodniczego na cz³owieka i jego dzia³alnoœæ, wymie-
nia czynniki przyrodnicze sprzyjaj¹ce dzia³alnoœci cz³owieka oraz ogra-
niczaj¹ce tê dzia³alnoœæ, wymienia przyk³ady wp³ywu klimatu oraz po-
gody na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.

2 – Uczeñ wymienia przyk³ady ró¿norodnoœci form gospodarowania w ró¿-

nych strefach i piêtrach krajobrazowych.

3 – Uczeñ ocenia œrodowisko przyrodnicze z punktu widzenia okreœlonych

potrzeb dzia³alnoœci cz³owieka.

Społeczeństwo

37) Zró¿nicowanie rasowe ludnoœci œwiata

1 – Uczeñ wymienia rasy g³ówne i poœrednie, wymienia ich cechy antropolo-

giczne, rozpoznaje na ilustracjach przedstawicieli poszczególnych ras g³ów-
nych, wskazuje na mapie œwiata rozmieszczenie ras g³ównych i poœrednich.

2 – Uczeñ wymienia regiony wystêpowania konfliktów rasowych, analizuje

przyczyny konfliktów rasowych.

3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania konfliktów rasowych.

38) Zró¿nicowanie etniczne, jêzykowe i religijne ludnoœci œwiata (RG)

1 – Uczeñ wskazuje na mapie pañstwa o du¿ym udziale mniejszoœci narodo-

wych, przyporz¹dkowuje wybrane jêzyki œwiata do odpowiednich grup i
rodzin jêzykowych (wybór zale¿y od nauczyciela), wyjaœnia termin jê-
zyk urzêdowy, wskazuje na mapie rozmieszczenie najbardziej liczebnych
jêzyków oraz wielkich religii œwiata, przyporz¹dkowuje jêzyk polski do
odpowiedniej grupy i rodziny jêzykowej, umieszcza religiê rzymskoka-
tolick¹ wœród g³ównych religii europejskich, opisuje rozmieszczenie
mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce, wskazuje na mapie roz-
mieszczenie Polaków na œwiecie.

2 – Uczeñ opisuje naród jako wspólnotê terytorialn¹, jêzykow¹, kulturow¹,

religijn¹ i polityczn¹, wymienia jêzyki miêdzynarodowe, martwe i sztucz-
ne, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, liczebnoœæ wielkich
religii œwiata, wymienia regiony wystêpowania konfliktów etnicznych
i religijnych, analizuje przyczyny konfliktów etnicznych i religijnych, po-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

równuje liczebnoœæ mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce przed
drug¹ wojn¹ œwiatow¹ i obecnie, wyjaœnia przyczyny nierównomiernego
rozmieszczenia mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce.

3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania konfliktów etnicznych i reli-

gijnych, wymienia formy autonomii politycznej i kulturalnej.

39) Ruch naturalny ludnoœci œwiata

1 – Uczeñ opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany liczby ludnoœci

œwiata, kreœli wykres zmian liczby ludnoœci œwiata, wyjaœnia przyczyny
i wymienia skutki eksplozji demograficznej, porównuje strukturê demogra-
ficzn¹ spo³eczeñstw m³odych i starzej¹cych siê, opisuje za pomoc¹ mapy
zró¿nicowanie przyrostu naturalnego na œwiecie, w Europie i w Polsce.

2 – Uczeñ oblicza wspó³czynniki: urodzeñ, zgonów i przyrostu naturalnego,

porównuje modele rodziny w ró¿nych regionach œwiata, wyjaœnia przy-
czyny zmian modelu rodziny na œwiecie i w Polsce, wyjaœnia przyczyny
zmian stopy urodzeñ i zgonów, przyrostu naturalnego, struktury p³ci w
Polsce po 1939 roku, interpretuje piramidê p³ci i wieku, porównuje pira-
midy p³ci i wieku dla Polski i wybranych krajów œwiata (wybór zale¿y od
nauczyciela), wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania przyrostu naturalnego
na œwiecie, w Europie i w Polsce.

3 – Uczeñ opisuje teoriê cyklu demograficznego, przewiduje skutki wyso-

kiego i niskiego przyrostu naturalnego, wymienia przyczyny zró¿nico-
wania d³ugoœci trwania ¿ycia na œwiecie.

40) Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludnoœci œwiata

1 – Uczeñ oblicza gêstoœæ zaludnienia, wskazuje na mapie obszary koncen-

tracji ludnoœci oraz obszary s³abo zaludnione i bezludne, wymienia ba-
riery i atrakcje osadnicze, porównuje aktualn¹ liczbê ludnoœci i gêstoœæ
zaludnienia Polski z innymi krajami Europy i œwiata.

2 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: ekumena, subekumena, anekumena, wska-

zuje na mapie g³ówne anekumeny na Ziemi, wykazuje na przyk³adach
zale¿noœæ gêstoœci zaludnienia od œrodowiska przyrodniczego, czynni-
ków spo³ecznych i ekonomicznych, wymienia atrakcje i bariery osadni-
cze wystêpuj¹ce na terytorium Polski, wyjaœnia przyczyny nierównomier-
nego rozmieszczenia ludnoœci œwiata, Europy i Polski.

41) Praca Ÿród³em utrzymania ludnoœci

1 – Uczeñ wymienia g³ówne grupy spo³eczno-zawodowe ludnoœci, opisuje,

korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany struktury zatrudnienia lud-
noœci oraz zró¿nicowanie stopy bezrobocia na œwiecie, w Europie i w Pol-
sce, pos³uguje siê terminami: aktywny zawodowo, bierny zawodowo, bez-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

robotny, stopa bezrobocia, wyjaœnia na przyk³adach przyczyny i wymienia
skutki bezdomnoœci oraz bezrobocia, oblicza stopê bezrobocia.

2 – Uczeñ wymienia przyczyny zmian struktury zatrudnienia ludnoœci, wykazu-

je zale¿noœæ struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego pañstwa,
ocenia wp³yw zapóŸnieñ cywilizacyjnych niektórych pañstw œwiata (analfa-
betyzm, w³asnoœæ feudalna) na poziom rozwoju spo³eczno-ekonomicznego,
wyjaœnia przyczyny dwuzawodowoœci i starzenia siê ludnoœci wsi w Polsce,
wymienia negatywne skutki niedoboru wykszta³conych pracowników, wy-
mienia spo³eczne skutki restrukturyzacji i modernizacji gospodarki.

3 – Uczeñ wymienia sposoby przeciwdzia³ania bezrobociu, porównuje, ko-

rzystaj¹c z danych statystycznych, poziom wykszta³cenia ludnoœci Polski i
innych krajów, uzasadnia koniecznoœæ dostosowania kwalifikacji zawodo-
wych do zmieniaj¹cych siê potrzeb gospodarki.

42) Migracje ludnoœci œwiata

1 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: migracja, emigracja, imigracja, repatria-

cja, deportacja, odró¿nia migracje od przemieszczeñ dobowych, wyja-
œnia przyczyny migracji ludnoœci, wymienia skutki migracji ludnoœci,
wymienia przyk³ady wielkich migracji ludnoœci œwiata, Europy i Polski
– odbywaj¹cych siê wspó³czeœnie i w czasach historycznych.

2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny migracji ludnoœci ziem polskich, opisuje przy-

k³ady wp³ywu ruchów migracyjnych na rozmieszczenie ludnoœci.

3 – Uczeñ wymienia i wskazuje na mapie przyk³ady krajów emigracyjnych

i imigracyjnych, porównuje cechy spo³eczeñstw krajów emigracyjnych
i imigracyjnych, analizuje motywy migracji poszczególnych grup ludno-
œci Polski.

Osadnictwo

43) Struktura i funkcjonowanie miast œwiata (RG)

1 – Uczeñ odró¿nia miasto od wsi, porównuje strukturê zatrudnienia ludno-

œci miasta i wsi, wymienia funkcje miast, wymienia na przyk³adach z
Polski, Europy i œwiata dawne i obecne czynniki rozwoju miast, wskazu-
je na mapie œwiata, Europy i Polski przyk³ady aglomeracji miejskich,
wyró¿nia spoœród nich konurbacje.

2 – Uczeñ opisuje na przyk³adzie w³asnego lub najbli¿szego miasta jego we-

wnêtrzn¹ strukturê funkcjonaln¹, opisuje strukturê wewnêtrzn¹ aglome-
racji miejskiej (na przyk³ad Warszawy), opisuje rozwój aglomeracji miej-
skich z uwzglêdnieniem zmian rozmieszczenia ludnoœci, okreœla rangê
miasta na podstawie liczby mieszkañców i zasiêgu oddzia³ywania jego
us³ug, opisuje hierarchiczny uk³ad sieci osadniczej Polski na tle podzia³u

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

administracyjnego (stolica – miasta wojewódzkie, miasta – krajowe oœrod-
ki rozwoju, miasta powiatowe, pozosta³e miasta, wsie gminne, wsie so-
³eckie, pozosta³e miejscowoœci).

3 – Uczeñ opisuje na przyk³adach uk³ady urbanistyczne miast powsta³ych w

ró¿nych okresach historycznych, opisuje specyfikê wielkich miast ame-
rykañskich, ocenia wybrany teren z najbli¿szego otoczenia szko³y z punktu
widzenia potrzeb rozwoju zabudowy miejskiej.

44) Zró¿nicowanie procesów urbanizacyjnych na œwiecie

1 – Uczeñ wskazuje na mapie i podaje nazwy wielkich miast œwiata, opisuje,

korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany ludnoœci wielkich miast
œwiata, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, odsetki
ludnoœci miejskiej w wybranych krajach œwiata (wybór zale¿y od na-
uczyciela), wyjaœnia przyczyny dojazdów do pracy, wyjaœnia przyczyny
migracji ludnoœci miêdzy miastem i wsi¹, opisuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, przebieg migracji ludnoœci miêdzy miastem i wsi¹ w
Polsce po drugiej wojnie œwiatowej.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ poziomu urbanizacji od struktury zatrudnie-

nia ludnoœci, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, zró¿-
nicowanie procesów urbanizacyjnych wed³ug czêœci œwiata.

3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny przerostu stolic niektórych pañstw (np. Ar-

gentyny, Austrii, Meksyku, Urugwaju, Wêgier).

45) Problemy wielkich miast i aglomeracji miejskich œwiata (EK, RG)

1 – Uczeñ wymienia pozytywne i negatywne skutki koncentracji ludnoœci w

miastach, porównuje cechy demograficzne ludnoœci miast i wsi, przewi-
duje skutki nadmiernej koncentracji ludnoœci w miastach.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ korzyœci aglomeracji od wielkoœci miasta, wy-

jaœnia na przyk³adach przyczyny zahamowania procesu migracji ludnoœci
ze wsi do miast pod koniec XX w. w krajach wysoko zurbanizowanych,
pos³uguje siê terminami: deglomeracja i dezurbanizacja, wymienia przy-
k³ady przenoszenia stolic pañstw do nowo wybudowanych miast.

3 – Uczeñ planuje rozwój przestrzenny w³asnego lub najbli¿szego miasta, bio-

r¹c pod uwagê uwarunkowania przyrodnicze, spo³eczne i ekonomiczne.

46) Cz³owiek zasiedla przestrzeñ geograficzn¹

Rolnictwo i wyżywienie ludności

47) Zró¿nicowanie warunków produkcji rolnej na œwiecie

1 – Uczeñ wymienia i porównuje ze sob¹ sposoby zdobywania ¿ywnoœci przez

cz³owieka (zbieractwo, myœlistwo, pasterstwo, rybo³ówstwo, rolnictwo),

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

opisuje czynniki sprzyjaj¹ce oraz ograniczaj¹ce produkcjê roln¹, opisu-
je, korzystaj¹c z mapy, zró¿nicowanie warunków produkcji rolnej na
œwiecie, wymienia formy w³asnoœci gospodarstw rolnych na œwiecie,
opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych lub mapy, zró¿nicowanie
struktury u¿ytkowania ziemi oraz chemizacji i mechanizacji rolnictwa
na œwiecie, opisuje regionalne zró¿nicowanie u¿ytkowania ziemi.

2 – Uczeñ opisuje za pomoc¹ map i danych statystycznych warunki produk-

cji rolnej w wybranym kraju lub regionie œwiata, Europy i Polski (wybór
zale¿y od nauczyciela), wskazuje na mapie œwiata g³ówne obszary na-
wadniane i odwadniane, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
zmiany u¿ytkowania ziemi na œwiecie i w Polsce, ocenia na przyk³adach
wp³yw struktury w³asnoœciowej i obszarowej gospodarstw rolnych oraz
chemizacji i mechanizacji rolnictwa na wielkoœæ produkcji rolnej.

3 – Uczeñ wymienia czynniki ograniczaj¹ce rozwój rolnictwa w Polsce: roz-

drobnienie gospodarstw, rozproszenie gruntów nale¿¹cych do jednego
w³aœciciela, wyjaœnia przyczyny niekorzystnej struktury agrarnej Polski,
opisuje wspó³czesne przekszta³cenia w³asnoœciowe w polskim rolnictwie,
ocenia rolê Agencji W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa w przekszta³ce-
niach strukturalnych w polskim rolnictwie.

48) G³ówne kierunki produkcji rolnej w wybranych pañstwach œwiata

1 – Uczeñ prawid³owo stosuje terminy: plony i zbiory roœlin uprawnych, ob-

licza plony roœlin uprawnych, odró¿nia gospodarkê intensywn¹ od eks-
tensywnej, towarow¹ od konsumpcyjnej, porównuje, korzystaj¹c z da-
nych statystycznych i mapy, wielkoœæ i strukturê produkcji roœlinnej oraz
zwierzêcej w wybranych pañstwach i regionach rolniczych œwiata (wy-
bór zale¿y od nauczyciela), wymienia przeznaczenie poszczególnych
roœlin uprawnych i zwierz¹t hodowlanych.

2 – Uczeñ ocenia wymagania glebowo-klimatyczne i wodne wybranych roœlin

uprawnych (wybór zale¿y od nauczyciela), wskazuje ich zastosowania, oce-
nia wymagania paszowe i znaczenie niektórych zwierz¹t gospodarskich,
wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania natê¿enia upraw wybranych roœlin oraz
chowu wybranych zwierz¹t gospodarskich na œwiecie, w Europie i Polsce.

3 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ rozmieszczenia upraw wy-

branych roœlin oraz rozmieszczenia chowu niektórych gatunków zwie-
rz¹t gospodarskich od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i po-
zaprzyrodniczych).

49) Problemy wy¿ywienia ludnoœci œwiata (PZ, EK)

1 – Uczeñ porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, wielkoœæ pro-

dukcji rolnej na jednego mieszkañca w wybranych pañstwach i regio-
nach œwiata, opisuje zró¿nicowanie dobowych dawek po¿ywienia na jed-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

nego mieszkañca na œwiecie, wymienia zasady racjonalnego od¿ywiania
siê, wymienia przyczyny g³odu i niedo¿ywienia na œwiecie, objaœnia okre-
œlenie „zielona rewolucja”, dostrzega jej znaczenie dla pañstw s³abiej
rozwiniêtych, wymienia zagro¿enia wynikaj¹ce z intensyfikacji produk-
cji rolnej, uzasadnia potrzebê rozwoju gospodarstw ekologicznych i pro-
dukcji „zdrowej” ¿ywnoœci, uzasadnia koniecznoœæ zapewnienia rozwo-
ju zrównowa¿onego w gospodarce rolnej.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ poziomu wy¿ywienia ludnoœci od warunków

produkcji rolnej, porównuje poziom przemys³owego przetworzenia arty-
ku³ów ¿ywnoœciowych w Polsce i w innych krajach, wyjaœnia przyczyny
wysokich kosztów produkcji rolnej w Polsce, uzasadnia potrzebê rozwo-
ju gospodarstw ekologicznych i produkcji „zdrowej” ¿ywnoœci.

3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania problemów g³odu i niedo¿y-

wienia w niektórych regionach œwiata, przewiduje zmiany w rolnictwie
Polski spowodowane jej integracj¹ z Uni¹ Europejsk¹.

50) Przegl¹d g³ównych regionów rolniczych œwiata i Polski (EK, RG)

1 – Uczeñ wskazuje na mapie œwiata i Polski g³ówne regiony rolnicze œwia-

ta, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, warunki przy-
rodnicze i pozaprzyrodnicze w poszczególnych regionach rolniczych
œwiata i Polski, wymienia g³ówne uprawy i zwierzêta hodowlane w po-
szczególnych regionach rolniczych, ocenia przyrodnicze i pozaprzyrod-
nicze warunki produkcji rolnej w regionie swojego zamieszkania.

2 – Uczeñ porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, typy go-

spodarki rolnej w g³ównych regionach œwiata i Polski.

3 – Uczeñ sporz¹dza wykresy porównuj¹ce warunki i wielkoœæ produkcji rol-

nej w poszczególnych krajach i regionach rolniczych œwiata, ocenia przy-
rodnicze i pozaprzyrodnicze warunki produkcji rolnej oraz rynek zbytu
wybranego gospodarstwa rolnego w regionie swojego zamieszkania.

Procesy uprzemysłowienia

51) Dlaczego przemys³ rozmieszczony jest nierównomiernie? (EK, RG)

1 – Uczeñ porównuje cechy przemys³u i rolnictwa, wymienia g³ówne dzia³y

przemys³u, wymienia nazwy surowców i wyrobów poszczególnych dzia-
³ów przemys³u, wymienia na przyk³adach czynniki lokalizacji przemy-
s³u: przyrodnicze, techniczno-ekonomiczne, spo³eczno-polityczne.

2 – Uczeñ wymienia czynniki lokalizacji wybranych g³ównych zak³adów

przemys³owych w Polsce (wybór zale¿y od nauczyciela).

3 – Uczeñ ocenia lokalizacjê wybranego zak³adu przemys³owego w okolicy

miejsca swojego zamieszkania, wymienia powi¹zania kooperacyjne oraz

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

okreœla rynek zbytu wybranego zak³adu przemys³owego w okolicy miej-
sca swojego zamieszkania.

52) Problemy pozyskiwania i wykorzystania surowców i energii (EK)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady zasobów odnawialnych, nieodnawialnych

i sta³ych, wymienia przyk³ady surowców przemys³owych (w tym surow-
ce mineralne, drewno, p³ody rolne), wyjaœnia przyczyny wzrostu zapo-
trzebowania na surowce i energiê, opisuje, korzystaj¹c z mapy i danych
statystycznych, rozmieszczenie i wielkoœæ zasobów oraz wydobycie naj-
powszechniej stosowanych w gospodarce surowców mineralnych na
œwiecie i w Polsce, w szczególnoœci surowców energetycznych, porów-
nuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, strukturê produkcji energii
elektrycznej wed³ug rodzajów elektrowni w wybranych krajach œwiata,
wymienia zalety i wady elektrowni wodnych, wymienia wady i zalety
elektrowni j¹drowych, opisuje œwiatowe tendencje w gospodarowaniu
ró¿nymi Ÿród³ami energii, wymienia nazwy surowców eksportowanych
i importowanych przez Polskê.

2 – Uczeñ wymienia skutki eksploatacji, transportu i wykorzystania trady-

cyjnych surowców energetycznych, wyjaœnia przyczyny wyczerpywania
siê tradycyjnych Ÿróde³ energii, wymienia alternatywne Ÿród³a energii,
uzasadnia koniecznoœæ racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi
i energi¹ oraz zapewnienia zrównowa¿onego rozwoju w gospodarce su-
rowcowej, uzasadnia przyczyny dominacji energetyki cieplnej w Polsce,
uzasadnia koniecznoœæ oszczêdnoœci energii, przewiduje skutki rabun-
kowej gospodarki zasobami naturalnymi.

3 – Uczeñ ocenia mo¿liwoœci wykorzystania w Polsce alternatywnych Ÿróde³

energii, wyjaœnia przyczyny zmian wydobycia wybranych surowców
mineralnych.

53) Zmiany i obecne zró¿nicowanie produkcji przemys³owej œwiata i Polski

1 – Uczeñ opisuje rozwój poszczególnych ga³êzi przemys³u na tle rewolucji

naukowo-technicznych, wymienia przyk³ady najszybciej rozwijaj¹cych
siê ga³êzi przemys³u, wymienia cechy nowoczesnego przemys³u, opisuje
wp³yw przemys³u na rozwój spo³eczny i gospodarczy œwiata.

2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ struktury ga³êziowej przemys³u od poziomu roz-

woju gospodarczego kraju, uzasadnia korzyœci wynikaj¹ce z rozwijania no-
woczesnych ga³êzi przemys³u, opisuje na przyk³adach cechy nowoczesnego
przemys³u (np. krajów Unii Europejski, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii,
Japonii i innych Tygrysów Azji), opisuje zmiany struktury ga³êziowej i prze-
strzennej przemys³u na ziemiach obecnej Polski w XX wieku.

3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny specjalizacji produkcji przemys³owej wybra-

nych pañstw i regionów œwiata.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

54) Przegl¹d g³ównych regionów i okrêgów przemys³owych œwiata i Polski

1 – Uczeñ prawid³owo stosuje terminy: region i okrêg przemys³owy, odró¿nia

okrêg od oœrodka przemys³owego, wskazuje na mapie g³ówne okrêgi prze-
mys³owe Polski, wskazuje na mapie g³ówne okrêgi i regiony przemys³owe
œwiata, opisuje, korzystaj¹c z map i danych statystycznych, bazê surow-
cow¹ oraz specjalizacjê produkcji przemys³owej w poszczególnych regio-
nach i okrêgach przemys³owych œwiata, opisuje warunki rozwoju wybra-
nych okrêgów przemys³owych Polski (wybór zale¿y od nauczyciela).

2 – Uczeñ wskazuje na mapie po³o¿enie wybranych g³ównych zak³adów prze-

mys³owych Polski (wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia g³ówne
wyroby produkowane przez te zak³ady, wymienia korzyœci i negatywne
skutki koncentracji przemys³u.

3 – Uczeñ wymienia na przyk³adach rodzaje okrêgów przemys³owych Pol-

ski i œwiata.

55) Polski przemys³ w obliczu przemian ustrojowych i gospodarczych

1 – Uczeñ porównuje strukturê ga³êziow¹ przemys³u Polski z innymi krajami,

porównuje poziom techniczny i technologiczny przemys³u Polski z innymi
krajami, uzasadnia potrzebê przekszta³cenia struktury w³asnoœciowej i ga³ê-
ziowej przemys³u, uzasadnia potrzebê rozwijania nowoczesnych ga³êzi prze-
mys³u, wymienia przyk³ady sprywatyzowanych zak³adów przemys³owych.

2 – Uczeñ wymienia i opisuje drogi prywatyzacji przemys³u, uzasadnia ko-

niecznoœæ podjêcia procedur dostosowawczych polskiego przemys³u do
wymagañ Unii Europejskiej.

3 – Uczeñ wymienia przyk³ady powi¹zañ kooperacyjnych, kapita³owych

i w³asnoœciowych przemys³u Polski z innymi krajami, wymienia korzy-
œci i przewiduje spo³eczno-ekonomiczne skutki przekszta³ceñ w³asno-
œciowych i strukturalnych w przemyœle.

Komunikacja

56) Zró¿nicowanie systemów komunikacyjnych œwiata

1 – Uczeñ wymienia rodzaje komunikacji, porównuje wady i zalety poszcze-

gólnych œrodków transportu, wymienia ich zastosowania, opisuje za po-
moc¹ mapy zró¿nicowanie gêstoœci sieci kolejowej i drogowej na œwie-
cie, opisuje po³o¿enie Polski na tle wa¿nych szlaków komunikacji trans-
kontynentalnej, wskazuje na mapie g³ówne drogi wodne Europy i Polski
– rzeki i kana³y, wskazuje na mapie Polski g³ówne ruroci¹gi naftowe,
gazowe i wodne, wskazuje na mapie g³ówne porty lotnicze œwiata, Euro-
py i Polski, wskazuje na mapie g³ówne szlaki transportu lotniczego na
œwiecie, okreœla znaczenie lotnictwa w komunikacji krajowej i miêdzy-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

narodowej, ocenia rolê ³¹cznoœci w ¿yciu i dzia³alnoœci cz³owieka, opi-
suje wp³yw ³¹cznoœci na przemiany spo³eczne na œwiecie i w Polsce.

2 – Uczeñ opisuje tendencje rozwoju transportu l¹dowego, wykazuje zale¿-

noœæ rozwoju gospodarczego od rozwoju ³¹cznoœci, porównuje znacze-
nie poszczególnych rodzajów transportu w Polsce z innymi krajami Eu-
ropy, wyjaœnia przyczyny zaniedbania œródl¹dowych dróg wodnych w
Polsce, dobiera œrodek transportu do rodzaju i przeznaczenia ³adunku.

3 – Uczeñ opisuje bariery transportowe, wymienia sposoby ich pokonywania.

57) Rozwój i znaczenie transportu kolejowego (EK)

1 – Uczeñ opisuje za pomoc¹ mapy aktualne zró¿nicowanie gêstoœci sieci

kolejowej na œwiecie, w Europie i w Polsce, wskazuje na mapie Polski
linie kolejowe o znaczeniu miêdzynarodowym, wymienia wady i zalety
transportu kolejowego, wymienia tendencje rozwoju kolejnictwa: elek-
tryfikacja, rozbudowa wêz³ów, budowa linii szybkiej kolei w Europie
i Japonii, redukcja d³ugoœci sieci o odcinki nierentowne, pos³uguje siê
rozk³adem jazdy poci¹gów w planowaniu podró¿y, wyznacza najdogod-
niejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy sieci kolejowej, ocenia wp³yw
transportu kolejowego na œrodowisko przyrodnicze, uzasadnia twierdze-
nie, ¿e kolej jest „ekologicznym” œrodkiem transportem.

2 – Uczeñ planuje za pomoc¹ rozk³adu jazdy poci¹gów podró¿ do wybrane-

go miasta Polski, ocenia znaczenie sieci tramwajowej i metra w funkcjo-
nowaniu miast.

3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny nierównomiernej gêstoœci sieci kolejowej na

œwiecie, w Europie i w Polsce.

58) Rozwój i znaczenie transportu samochodowego (EK)

1 – Uczeñ wymienia rodzaje dróg samochodowych ze wzglêdu na nawierzch-

niê, wskazuje na mapie samochodowej Polski drogi miêdzynarodowe,
opisuje za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie gêstoœci sieci autostrad na œwie-
cie, wskazuje na mapie Polski przebieg aktualnych i planowanych auto-
strad, wyznacza najdogodniejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy samo-
chodowej, ocenia wp³yw transportu samochodowego na œrodowisko przy-
rodnicze, wymienia zagro¿enia dla tego œrodowiska wywo³ane przez trans-
port samochodowy.

2 – Uczeñ opisuje hierarchiczny uk³ad sieci drogowej Polski: drogi krajowe,

wojewódzkie, powiatowe i gminne, porównuje, korzystaj¹c z danych sta-
tystycznych, liczbê samochodów w Polsce i w innych krajach œwiata,
wymienia korzyœci i negatywne skutki ekologiczne eksploatacji autostrad,
wyznacza warianty tras podró¿y do wybranego miasta Polski za pomoc¹
mapy samochodowej.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

3 – Uczeñ proponuje sposoby rozwi¹zania problemów komunikacyjnych w

swoim regionie (mieœcie).

Gospodarka morska

59) Gospodarcze wykorzystanie morza

1 – Uczeñ wskazuje na mapie g³ówne porty morskie œwiata, Europy i Polski,

wskazuje na mapie g³ówne szlaki transportu morskiego na œwiecie, wska-
zuje na mapie Polski porty rybackie, porównuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, flotê handlow¹ Polski z innymi krajami, wymienia ro-
dzaje statków ¿eglugi morskiej.

2 – Uczeñ opisuje g³ówne konwencje i traktaty dotycz¹ce morza, opisuje

specjalizacjê polskich portów morskich, porównuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, przewozy floty handlowej Polski z innymi krajami, po-
równuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, flotê ryback¹ oraz wiel-
koœæ po³owów Polski z innymi krajami, wskazuje na mapie œwiata ob-
szary najwydajniejszych ³owisk, opisuje przyk³ady uprawy mórz.

3 – Uczeñ ocenia znaczenie polskiej strefy ekonomicznej na Morzu Ba³tyckim.

Warunki życia ludności

60) Znaczenie us³ug w ¿yciu i gospodarce cz³owieka

1 – Uczeñ ocenia wp³yw us³ug na kszta³towanie siê warunków ¿ycia ludno-

œci, wymienia rodzaje us³ug, opisuje dostêpnoœæ do us³ug jako czynnika
wp³ywaj¹cego na warunki ¿ycia ludnoœci, ocenia rolê us³ug finansowych
w funkcjonowaniu nowoczesnej gospodarki.

2 – Uczeñ wymienia przyk³ady us³ug o ró¿nym zasiêgu oddzia³ywania, wy-

mienia czynniki lokalizacji szkó³ ró¿nego szczebla i placówek ochrony
zdrowia ró¿nego typu, opisuje rozmieszczenie szkó³ i placówek ochrony
zdrowia we w³asnej okolicy, wymienia wielkie miasta Europy i Polski –
oœrodki nauki i kultury.

3 – Uczeñ wskazuje na mapie wybrane oœrodki us³ug specjalistycznych w

Europie i w Polsce, w szczególnoœci uzdrowiska i oœrodki akademickie
(wybór zale¿y od nauczyciela), ocenia znaczenie rynku lokalnego i re-
gionalnego jako czynnika warunkuj¹cego rozmieszczenie handlu i us³ug.

61) Nierównomierny rozwój spo³eczno-ekonomiczny œwiata

1 – Uczeñ wymienia wskaŸniki opisuj¹ce poziom ¿ycia ludnoœci (w tym do-

chód narodowy i produkt krajowy brutto na jednego mieszkañca), opisu-
je regionalne zró¿nicowanie poziomu rozwoju gospodarczego, wymie-
nia cechy pañstwa s³abo i wysoko rozwiniêtego, porównuje, korzystaj¹c
z danych statystycznych, dochód narodowy Polski z innymi krajami, po-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

równuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, warunki ¿ycia ludnoœci
Polski z innymi krajami, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
regionalne zró¿nicowanie poziomu wynagrodzeñ w Polsce.

2 – Uczeñ analizuje i wyjaœnia z³o¿one przyczyny zró¿nicowania poziomu go-

spodarczego pañstw œwiata, opisuje zró¿nicowanie tempa rozwoju krajów
s³abo rozwiniêtych, wymienia przyk³ady kontrastów w poziomie ¿ycia i
gospodarowania na œwiecie, wymienia przyk³ady dysproporcji warunków
¿ycia ludnoœci Polski, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, zró¿-
nicowanie warunków mieszkaniowych w kraju – powierzchni i wyposa¿e-
nia technicznego mieszkañ.

3 – Uczeñ przewiduje skutki dysproporcji w rozwoju gospodarczym œwiata.

62) Zró¿nicowanie form gospodarowania na œwiecie

Turystyka i wypoczynek

63) Znaczenie turystyki i rekreacji w nowoczesnym spo³eczeñstwie (PZ)

1 – Uczeñ objaœnia pojêcia: turystyka i rekreacja, opisuje turystykê jako for-

mê aktywnego spêdzania czasu wolnego, opisuje zasady zdrowego stylu
¿ycia, przewiduje skutki nieprzestrzegania zasad zdrowego stylu ¿ycia,
wymienia rodzaje walorów turystycznych.

2 – Uczeñ ocenia znaczenie turystyki w rozwoju spo³ecznym, gospodarczym

i kulturowym Polski lub wybranego regionu œwiata, opisuje turystykê
jako Ÿród³o dochodu ludnoœci.

3 – Uczeñ ocenia znaczenie turystyki w rozwoju intelektualnym i emocjo-

nalnym cz³owieka.

64) Zró¿nicowanie atrakcyjnoœci turystycznej Polski, Europy i œwiata (UK, RG)

1 – Uczeñ wskazuje na mapie g³ówne regiony i oœrodki turystyczne œwiata,

Europy i Polski, wymienia rodzaje zabytków kultury materialnej, rozpo-
znaje style w architekturze, ocenia œrodowisko przyrodnicze z punktu wi-
dzenia turystyki i rekreacji, wymienia najbardziej znane atrakcje turystyczne
œwiata, Europy i Polski, wymienia najwa¿niejsze obiekty dziedzictwa kul-
turowego w Polsce.

2 – Uczeñ opisuje walory turystyczne wybranych regionów i oœrodków tury-

stycznych œwiata, Europy i Polski (wybór zale¿y od nauczyciela), porównu-
je, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, zagospodarowanie turystyczne
w ró¿nych regionach Polski, opisuje zasady organizacji ochrony zabytków w
Polsce, wymienia nazwy obiektów w Polsce wpisanych na Listê Œwiatowe-
go Dziedzictwa UNESCO, wymienia przyk³ady tych obiektów na œwiecie.

3 – Uczeñ ocenia mo¿liwoœci rozwoju turystyki w regionie swojego za-

mieszkania.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Przemiany gospodarcze i polityczne w świecie

65) Czynniki przemian politycznych œwiata

1 – Uczeñ wskazuje na mapie politycznej œwiata wybrane pañstwa œwiata i

ich stolice (wybór zale¿y od nauczyciela), wskazuje na mapie najwiêk-
sze i najmniejsze pañstwa œwiata pod wzglêdem powierzchni i liczby
ludnoœci, odró¿nia ustroje polityczne i gospodarcze pañstw œwiata (auto-
kratyczny i demokratyczny, socjalistyczny i liberalny), wymienia skutki
kolonializmu, wskazuje na mapie przyk³ady obecnych terytoriów niesa-
modzielnych, wymienia formy zale¿noœci miêdzy pañstwami, objaœnia
termin neokolonializm, opisuje zmiany podzia³ów politycznych po dru-
giej wojnie œwiatowej, ocenia znaczenie po³o¿enia geopolitycznego Pol-
ski w Europie i na œwiecie.

2 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ zjawisk politycznych od wy-

darzeñ spo³ecznych i gospodarczych, wskazuje na mapie nowe pañstwa
œwiata i ich stolice, wyjaœnia przyczyny i opisuje przebieg powstania i
rozpadu systemu pañstw socjalistycznych, opisuje na przyk³adach roz-
wój „m³odych demokracji” w Europie Œrodkowej i Wschodniej.

3 – Uczeñ objaœnia okreœlenie „zimna wojna”, wymienia jej skutki, opisuje

kszta³towanie siê aktualnego podzia³u politycznego od okresu wielkich
odkryæ geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji.

66) Wspó³czesne konflikty spo³eczne i polityczne oraz sposoby ich przezwy-

ciê¿ania

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady negatywnych zjawisk spo³ecznych, wymie-

nia skutki tych zjawisk, wyjaœnia pojêcie wojny, wymienia straty spowo-
dowane przez wojny, wyjaœnia na przyk³adach przyczyny wojen, przewi-
duje ich konsekwencje, wymienia przyk³ady aktualnych konfliktów zbroj-
nych na œwiecie i w Europie, wymienia organizacje polityczne i militar-
ne s³u¿¹ce utrzymaniu pokoju na œwiecie (NATO).

2 – Uczeñ opisuje przyk³ady konfliktów zbrojnych na œwiecie po drugiej woj-

nie œwiatowej, porównuje rolê jednostki w spo³eczeñstwach: totalitarnym i
demokratycznym, wyjaœnia przyczyny terroryzmu, przestêpczoœci zorga-
nizowanej, narkomanii, uzasadnia koniecznoœæ poszanowania wartoœci
etycznych i moralnych dla prawid³owego funkcjonowania spo³eczeñstwa.

3 – Uczeñ wymienia sposoby przezwyciê¿ania konfliktów politycznych, wy-

mienia sposoby zapobiegania negatywnym zjawiskom spo³ecznym, wy-
mienia sposoby zapobiegania wojnom, analizuje przyczyny oraz przewi-
duje konsekwencje spo³ecznych, gospodarczych i politycznych proce-
sów zachodz¹cych we wspó³czesnym œwiecie, wyra¿a przekonanie, ¿e w
wojnie nie ma zwyciêzców – wszyscy s¹ przegrani.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

67) Miêdzynarodowa wspó³praca gospodarcza (EU)

1 – Uczeñ odró¿nia terminy: eksport i import, wymienia przedmioty miê-

dzynarodowej wymiany handlowej – surowce, produkty, kapita³, si³a ro-
bocza, us³ugi, transfer myœli, dokumentacji, np. zakup licencji, wymie-
nia przyk³ady wp³ywu wspó³czesnych przemian gospodarczych w œwie-
cie i w Polsce (modernizacji, restrukturyzacji, globalizacji) na rozwój
spo³eczny, opisuje regionalne zró¿nicowanie handlu miêdzynarodowe-
go, ocenia wp³yw inwestycji zagranicznych na rozwój spo³eczny i go-
spodarczy, opisuje regionalne zró¿nicowanie inwestycji zagranicznych
w Polsce i na œwiecie, wymienia waluty najbardziej licz¹cych siê gospo-
darczo pañstw œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela).

2 – Uczeñ wymienia korzyœci wynikaj¹ce z miêdzynarodowego podzia³u pra-

cy, porównuje udzia³ handlu zagranicznego w dochodzie narodowym Pol-
ski i innych krajów, opisuje strukturê towarow¹ importu i eksportu, opisuje
kierunki polskiego importu i eksportu, jej zmiany w ostatnich latach, przed-
stawia bilans handlowy i p³atniczy Polski, uzasadnia koniecznoœæ wzrostu
konkurencyjnoœci polskich wyrobów na rynkach zagranicznych.

3 – Uczeñ ocenia rolê handlu miêdzynarodowego w gospodarce kraju, ocenia

rolê inwestycji kapita³u zagranicznego w gospodarce kraju, wyjaœnia zasa-
dy funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych, ocenia ich rolê w
rozwi¹zywaniu problemów spo³ecznych i ekonomicznych kraju, ocenia
znaczenie miêdzynarodowych organizacji finansuj¹cych: Miêdzynarodo-
wego Funduszu Walutowego, Banku Œwiatowego, Europejskiego Banku
Odbudowy i Rozwoju w przekszta³ceniach politycznych i gospodarczych.

68) Integracja polityczna pañstw œwiata (EU)

1 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ miêdzynarodowej wspó³pracy spo³ecznej,

gospodarczej, politycznej, wymienia jej korzyœci, wymienia formy inte-
gracji miêdzynarodowej, wykazuje zale¿noœæ rozwoju miêdzynarodowych
powi¹zañ gospodarczych od postêpu ekonomicznego, opisuje rozwój
g³ównych miêdzynarodowych ugrupowañ integracyjnych na œwiecie i w
Europie, wymienia cele tych ugrupowañ i pañstwa cz³onkowskie, okre-
œla rolê NATO w zachowaniu bezpieczeñstwa krajów Europy i Polski,
okreœla rolê ONZ w rozwi¹zywaniu problemów spo³ecznych (uchodŸcy)
i ekonomicznych (g³ód) oraz w utrzymaniu pokoju œwiatowego, wymie-
nia konsekwencje po³o¿enia Polski miêdzy Rosj¹ i Uni¹ Europejsk¹, Eu-
rop¹ Po³udniow¹ i Skandynawi¹.

2 – Uczeñ wymienia pozosta³e miêdzynarodowe ugrupowania integracyjne,

wymienia pañstwa wchodz¹ce w ich sk³ad, wymienia g³ówne cele tych
ugrupowañ, wymienia przyk³ady izolacjonizmu spo³ecznego i pañstwo-
wego, wyjaœnia przyczyny i opisuje skutki izolacjonizmu i ksenofobii,

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

opisuje przyk³ady wspó³pracy miêdzynarodowej na szczeblu lokalnym
i regionalnym: miast (gmin) „bliŸniaczych”, euroregionów, wyjaœnia za-
sady funkcjonowania euroregionów, wskazuje na mapie Polski przyk³a-
dy euroregionów.

3 – Uczeñ, wymienia polityczne i gospodarcze korzyœci i zagro¿enia wyni-

kaj¹ce z integracji miêdzynarodowej.

69) Unia Europejska jako wspólnota polityczna (EU)

1 – Uczeñ rozpoznaje symbole Unii Europejskiej, opisuje rozwój EWG i Unii

Europejskiej, wymienia nazwy krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej,
wymienia poszczególne instytucje Unii Europejskiej, wyjaœnia zasady in-
tegracji gospodarczej i politycznej krajów Unii Europejskiej, wymienia
zasady jednolitego europejskiego rynku pracy, ocenia jego dostêpnoœæ dla
obywateli polskich, opisuje przyk³ady wspó³czesnych problemów spo³ecz-
nych i gospodarczych w Unii Europejskiej i sposoby ich rozwi¹zywania.

2 – Uczeñ opisuje krótk¹ historiê traktatów, opisuje poszczególne instytucje

Unii Europejskiej, dostrzega bariery w integracji Polski i innych krajów
Europy Œrodkowej i Wschodniej z Uni¹ Europejsk¹, wymienia korzyœci
wynikaj¹ce z uczestnictwa krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej w struk-
turach europejskich, ocenia korzyœci i koszty integracji Polski ze struktu-
rami Europejskimi, opisuje proces integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹, w
szczególnoœci dzia³ania i procesy legislacyjne, wymienia przyk³ady wspó³-
pracy polskich samorz¹dów z ich odpowiednikami z Unii Europejskiej.

3 – Uczeñ opisuje cechy nowoczesnego pañstwa demokratycznego.

70) Wielkie regiony spo³eczno-ekonomiczne œwiata na tle podzia³u politycznego

1 – Uczeñ wskazuje na mapie i podaje nazwy wielkich regionów spo³eczno-

politycznych Europy i œwiata, w szczególnoœci: Bliski Wschód, Daleki
Wschód, Amerykê Anglosask¹, Amerykê £aciñsk¹, Czarn¹ Afrykê, przypo-
rz¹dkowuje pañstwa do odpowiednich regionów spo³eczno-ekonomicznych.

2 – Uczeñ opisuje cechy indywidualne poszczególnych regionów spo³ecz-

no-ekonomicznych Europy i œwiata.

3 – Uczeñ odnajduje na przyk³adach zwi¹zki miêdzy zjawiskami spo³eczny-

mi, gospodarczymi i politycznymi.

Człowiek a środowisko

71) Wp³yw rolnictwa na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, PZ, RG)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy miejsca swojego zamieszkania prze-

kszta³cenia œrodowiska przyrodniczego przez rolnictwo, wymienia przy-
k³ady zanieczyszczenia wody i gleby przez rolnictwo.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

2 – Uczeñ dostrzega ograniczonoœæ powierzchni nadaj¹cej siê do wykorzy-

stania rolniczego, wymienia skutki wylesienia, wyjaœnia przyczyny
i wymienia skutki degradacji gleb i ekspansji pustyñ na œwiecie, wymie-
nia korzyœci chemizacji rolnictwa, wymienia przyk³ady negatywnego
wp³ywu chemizacji rolnictwa na œrodowisko przyrodnicze, w szczegól-
noœci na zdrowie ludnoœci.

3 – Uczeñ uzasadnia potrzebê rozwoju „rolnictwa ekologicznego” i produk-

cji „zdrowej ¿ywnoœci”.

72) Wp³yw przemys³u na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, RG)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy szko³y przekszta³cenia œrodowiska

przyrodniczego przez przemys³, wymienia przyk³ady przemys³owych
zanieczyszczeñ powietrza, ska¿enia wody i gleby, wymienia przyk³ady z
okolicy szko³y dewastacji krajobrazu oraz zajêcia u¿ytków rolnych i le-
œnych pod zabudowê przemys³ow¹.

2 – Uczeñ wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrodniczym wywo³ane

przez dzia³alnoœæ przemys³ow¹, dostrzega bariery ekologiczne rozwoju
przemys³u, uzasadnia koniecznoœæ wprowadzania „czystych” technolo-
gii produkcji.

3 – Uczeñ przewiduje skutki degradacji œrodowiska przyrodniczego spowo-

dowanej dzia³alnoœci¹ przemys³ow¹.

73) Wp³yw transportu na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, RG)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy szko³y przekszta³cenia œrodowiska

przyrodniczego przez transport, wymienia przyk³ady zanieczyszczeñ
powietrza spowodowanych przez transport.

2 – Uczeñ wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrodniczym wywo³a-

ne przez transport, wymienia korzyœci i negatywne skutki ekologiczne
eksploatacji autostrad, dostrzega ograniczenia w u¿ytkowaniu rolniczym
terenów po³o¿onych wzd³u¿ dróg o du¿ym natê¿eniu ruchu samocho-
dowego.

3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny i wymienia skutki wybranych katastrof eko-

logicznych na œwiecie, jakie towarzysz¹ transportowi materia³ów tok-
sycznych, w tym równie¿ ropy naftowej.

74) Zmiany w atmosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)

1 – Uczeñ wymienia Ÿród³a i rodzaje zanieczyszczeñ powietrza, wymienia

przyk³ady wp³ywu miast, przemys³u i transportu na stan zanieczyszcze-
nia powietrza.

2 – Uczeñ wymienia negatywne skutki zanieczyszczenia atmosfery, wymie-

nia sposoby ograniczenia zanieczyszczenia atmosfery, wyjaœnia powsta-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

wanie efektu cieplarnianego i „dziury ozonowej”, przewiduje skutki tych
zjawisk.

3 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ „globalnej ochrony” atmosfery.

75) Zmiany w hydrosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)

1 – Uczeñ wymienia Ÿród³a i rodzaje zanieczyszczenia wód powierzchnio-

wych i podziemnych, wymienia przyk³ady wp³ywu miast, przemys³u,
rolnictwa i transportu wodnego na stan zanieczyszczenia wody, wymie-
nia przyk³ady zmian obiegu wody przez cz³owieka, wymienia funkcje
sztucznych zbiorników wodnych, wymienia ich wady i zalety.

2 – Uczeñ wymienia pozytywne i negatywne skutki nawadniania i odwad-

niania jako ingerencji w naturalny obieg wody, wymienia przyk³ady po-
zytywnego i negatywnego wp³ywu zbiorników wodnych na œrodowisko
przyrodnicze, wymienia metody oczyszczania wody.

3 – Uczeñ uzasadnia potrzebê regulacji rzek, dostrzega pozytywne i nega-

tywne skutki regulacji rzek, wymienia przyk³ady przywracania natural-
nego biegu rzek, wyjaœnia przyczyny wyczerpywania siê zasobów wod-
nych, przewiduje skutki zanieczyszczenia wód oraz ingerencji cz³owie-
ka w naturalny obieg wody.

76) Zmiany w litosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)

1 – Uczeñ wymienia przyk³ady powstawania lub przyspieszenia procesów

rzeŸbotwórczych w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka: kopalnie odkrywko-
we, leje zapadliskowe na obszarach górniczych, erozja gleb na obszarach
wylesionych itd.

2 – Uczeñ wymienia skutki przyspieszonej erozji gleb, wymienia sposoby

zapobiegania niepo¿¹danym procesom rzeŸbotwórczym: terasy rolne,
orka wzd³u¿ poziomic itd., wyjaœnia termin rekultywacja, wymienia jej
przyk³ady.

3 – Uczeñ przewiduje skutki ingerencji cz³owieka w skorupê ziemsk¹.

77) Skutki ingerencji cz³owieka w jego naturalne œrodowisko (EK, PZ)

1 – Uczeñ odró¿nia krajobrazy: pierwotny, naturalny, kulturowy i zdewasto-

wany, wymienia przyk³ady wp³ywu miêdzynarodowych powi¹zañ go-
spodarczych na degradacjê zasobów œrodowiska przyrodniczego w skali
œwiatowej, wymienia przyk³ady rabunkowej gospodarki zasobami œro-
dowiska przyrodniczego, wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrod-
niczym wywo³ane przez rolnictwo, urbanizacjê, przemys³, transport,
wymienia Ÿród³a i rodzaje zagro¿eñ œrodowiska przyrodniczego (w szcze-
gólnoœci Polski), wskazuje na mapie obszary ekologicznego zagro¿enia
w Polsce, wyjaœnia przyczyny znacznego zanieczyszczenia œrodowiska
przyrodniczego Polski.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

2 – Uczeñ opisuje obieg zanieczyszczeñ w œrodowisku przyrodniczym, wy-

mienia skutki zanieczyszczenia œrodowiska przyrodniczego, w szczegól-
noœci jego wp³yw na zdrowie cz³owieka, dostrzega ograniczenia w u¿yt-
kowaniu rolniczym terenów po³o¿onych wzd³u¿ dróg o du¿ym natê¿eniu
ruchu samochodowego, wymienia skutki rabunkowej eksploatacji zaso-
bów przyrody, w szczególnoœci skutki niszczenia lasów równikowych,
ocenia w³asny wp³yw na stan œrodowiska przyrodniczego, dostrzega ba-
riery ekologiczne rozwoju przemys³u i urbanizacji, wymienia Ÿród³a za-
gro¿eñ œrodowiska przyrodniczego w poszczególnych obszarach ekolo-
gicznego zagro¿enia w Polsce.

3 – Uczeñ wymienia przyk³ady synantropizacji œrodowiska przyrodniczego,

wyjaœnia przyczyny i wymienia skutki wybranych katastrof ekologicz-
nych na œwiecie, wymienia przyrodnicze, gospodarcze i spo³eczne na-
stêpstwa przekszta³cenia œrodowiska przyrodniczego Polski, wymienia
przyk³ady wymieraj¹cych gatunków roœlin i zwierz¹t oraz zanikaj¹cych
ekosystemów.

78) Koniecznoœæ zachowania naturalnych œrodowisk wodnych i leœnych (EK)

1 – Uczeñ wymienia funkcje jezior, bagien i lasów w przyrodzie i gospo-

darce, wymienia surowce leœne, wymienia przyk³ady ich zastosowañ w
gospodarce, wskazuje na mapie wielkie kompleksy leœne i bagienne
Polski, porównuje za pomoc¹ danych statystycznych lesistoœæ Polski
i innych krajów, opisuje zmiany lesistoœci Polski w okresie miêdzywo-
jennym.

2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania lesistoœci w skali globalnej

i krajowej, ocenia wp³yw wielkich kompleksów leœnych na œrodowisko
przyrodnicze, uzasadnia potrzebê ochrony jezior, bagien i lasów jako
siedlisk rzadkich roœlin i zwierz¹t, uzasadnia koniecznoœæ racjonalnej
gospodarki zasobami leœnymi, wymienia zasady racjonalnej gospodar-
ki zasobami leœnymi i wodnymi.

3 – Uczeñ ocenia stan zdrowotnoœci polskich lasów, wymienia przyk³ady de-

gradacji lasów w Polsce i na œwiecie, wyjaœnia ich przyczyny.

79) Formy ochrony przyrody w Polsce i na œwiecie (EK)

1 – Uczeñ okreœla rolê w³asn¹ oraz rolê pañstwa w ochronie i kszta³towaniu

œrodowiska przyrodniczego, wymienia elementy polityki ekologicznej
pañstwa (dzia³ania prawne, organizacyjne, techniczne, ekonomiczne),
wymienia formy ochrony przyrody w Polsce, odró¿nia rezerwat przyro-
dy od parku narodowego i parku krajobrazowego, wymienia rodzaje re-
zerwatów przyrody, wskazuje na mapie parki narodowe w Polsce oraz
wybrane parki narodowe na œwiecie, wymienia osobliwoœci poszczegól-
nych parków narodowych Polski i wybranych parków narodowych œwia-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

ta (wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia przyk³ady gatunków roœlin
i zwierz¹t prawnie chronionych w Polsce i na œwiecie, wymienia zasady
przebywania ludzi w parkach narodowych i rezerwatach, podejmuje dzia-
³ania na rzecz ochrony przyrody.

2 – Uczeñ uzasadnia potrzebê ochrony œrodowiska przyrodniczego jako wa-

runku postêpu cywilizacyjnego, wymienia przyk³ady gatunków zwierz¹t
i roœlin zagro¿onych wyginiêciem, wymienia Ÿród³a zagro¿eñ parków
narodowych w Polsce, wskazuje na mapie przyk³ady parków narodo-
wych wpisanych na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przy-
rodniczego UNESCO, wskazuje na mapie parki krajobrazowe w³asnego
województwa, opisuje ich walory, wymienia okoliczne rezerwaty przy-
rody, wskazuje ich g³ówny cel ochrony.

3 – Uczeñ wymienia przyk³ady wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz

ochrony przyrody, wymienia polskie i miêdzynarodowe organizacje
ochrony przyrody.

80) Koniecznoœæ racjonalnego gospodarowania zasobami œrodowiska przy-

rodniczego (EK, RG)

1 – Uczeñ dostrzega wartoœæ œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia

okreœlonych potrzeb spo³eczeñstwa, wymienia przyk³ady wspó³pracy miê-
dzynarodowej na rzecz zrównowa¿onego rozwoju, wymienia zasady ra-
cjonalnej gospodarki zasobami œrodowiska przyrodniczego, wymienia
przyk³ady racjonalnej i rabunkowej gospodarki zasobami œrodowiska
przyrodniczego, uzasadnia koniecznoœæ segregacji œmieci, oszczêdnoœci
energii i wody, uzasadnia koniecznoœæ rekultywacji obszarów zdegrado-
wanych, wymienia jej przyk³ady.

2 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz

zrównowa¿onego rozwoju, uzasadnia koniecznoœæ racjonalnego gospo-
darowania zasobami œrodowiska przyrodniczego, uzasadnia potrzebê
ochrony gatunkowej rzadkich roœlin i zwierz¹t.

3 – Uczeñ przewiduje na przyk³adach skutki ingerencji cz³owieka w œrodowi-

sko przyrodnicze, proponuje sposoby ochrony przed zanieczyszczenia-
mi œrodowiska, ocenia wybrany teren w okolicy szko³y z punktu widze-
nie potrzeb okreœlonych rodzajów dzia³alnoœci cz³owieka, w szczególno-
œci: budownictwa, przemys³u, rolnictwa i transportu.

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

3. PROPOZYCJE METOD SPRAWDZANIA

I OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Aby na bie¿¹co kontrolowaæ realizacjê celów programu, nale¿y systematycznie spraw-

dzaæ osi¹gniêcia uczniów. Sprawdzanie to pozwala na zebranie informacji, niezbêdnych
nauczycielowi w nieustannym dostosowywaniu swoich dzia³añ dydaktycznych do zmie-
niaj¹cych siê warunków, potrzeb i mo¿liwoœci rozwojowych uczniów. Sprawdzanie osi¹-
gniêæ jest równie¿ czynnikiem motywuj¹cym ucznia do systematycznej i efektywnej
pracy, oddzia³uje na niego wychowawczo, pomaga mu w samodzielnym planowaniu
swojego rozwoju, wskazuj¹c uzdolnienia i wykrywaj¹c trudnoœci w nauce.

Sprawdzanie osi¹gniêæ uczniów obejmuje:

a) sprawdzanie pisemne;
b) sprawdzanie ustne;
c) sprawdzanie w sytuacjach praktycznych;
d) obserwacjê ucznia pracuj¹cego w grupie;
e) kontrolê zeszytów przedmiotowych.

Rezultatem sprawdzania osi¹gniêæ ucznia powinny byæ oceny bie¿¹ce, które

nastêpnie brane s¹ pod uwagê przy ocenianiu œródrocznym i koñcoworocznym
zgodnie ze szkolnym systemem oceniania.

3.1 PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA

W celu pisemnego sprawdzenia osi¹gniêæ uczniów nauczyciel opracowuje odpo-

wiednie zestawy zadañ zwane sprawdzianami. Ka¿dy sprawdzian osi¹gniêæ powi-
nien daæ wszechstronn¹ informacjê o osi¹gniêciach ucznia zarówno z ró¿nych po-
ziomów (podstawowego, rozszerzonego i kompletnego), jak i odnosz¹cych siê do
ró¿nej treœci programu nauczania i kategorii taksonomicznych celów nauczania. Krót-
kie sprawdziany pisemne, trwaj¹ce 15–20 minut, dotycz¹ treœci z co najmniej trzech
ostatnich lekcji; sprawdziany d³u¿sze, przewidziane na ca³¹ jednostkê lekcyjn¹ –
obejmuj¹ treœci z jednego lub kilku dzia³ów programu. Procedura i warunki przepro-
wadzania sprawdzianów powinny byæ zgodne ze szkolnym systemem oceniania.

Ka¿de zadanie sprawdzianu odnosi siê do konkretnego osi¹gniêcia zapisanego w

programie nauczania, co objaœnione jest w planie sprawdzianu. Rozwi¹zanie zada-
nia wymaga od ucznia wykonania pewnej liczby czynnoœci, które mo¿na opisaæ jako
cele operacyjne. Za ka¿d¹ wykonan¹ czynnoœæ uczeñ otrzymuje jeden punkt. W ten
sposób zadania bardziej z³o¿one, wymagaj¹ce wykonania wiêkszej liczby czynnoœci

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

i zajmuj¹ce przez to uczniowi wiêcej czasu, maj¹ wiêksz¹ wagê i przypisana jest im
wiêksza liczba punktów.

Przyjmuje siê, ¿e oko³o 60% ogólnej liczby punktów sprawdzianu powinno przy-

padaæ na zadania z poziomu podstawowego, oko³o 30% – na zadania z poziomu roz-
szerzonego i oko³o 10% z poziomu kompletnego. Po podsumowaniu punktów zdoby-
tych przez ucznia, przelicza siê je na oceny bie¿¹ce zgodnie ze szkolnym systemem
oceniania. Ocena zale¿y wy³¹cznie od sumy uzbieranych punktów, a nie od rozwi¹za-
nia grupy zadañ z okreœlonego poziomu, np. podstawowego. Oznacza to, ¿e uczeñ
mo¿e otrzymaæ wysok¹ ocenê nawet wtedy, gdy nie rozwi¹za³ któregoœ zadania z po-
ziomu podstawowego, ale wykaza³ siê umiejêtnoœci¹ rozwi¹zania zadañ z wy¿szych
poziomów. Przyk³ad przeliczania punktów na oceny bie¿¹ce podano w tabeli 3.

Tabela 3. Propozycja przeliczania punktów uzyskanych za sprawdzian na oceny bie¿¹ce

PRZYKŁAD PISEMNEGO SPRAWDZIANU OSIAGNIĘĆ UCZNIÓW

Plan sprawdzianu z działów Mapa jako rysunek Ziemi i Ziemia we Wszechświecie

Objaœnienia: poziomy osi¹gniêæ: P – podstawowy, R – rozszerzony, K – kompletny; cele: A – zapamiêtanie wia-
domoœci, B – zrozumienie wiadomoœci, C – stosowanie wiadomoœci w sytuacjach typowych.

Z zastrze¿eniem, ¿e szkolny system oceniania przewiduje stosowanie ocen bie¿¹cych w postaci tradycyjnych

stopni od 1 (niedostateczny) do 6 (celuj¹cy).

Odsetek punktów uzyskanych przez ucznia

z ogólnej liczby punktów sprawdzianu

Ocena bieżąca

0 – 50,0

1 (niedostateczny)

50,1 – 60,0

2 (dopuszczający)

60,1 – 70,0

3 (dostateczny)

70,1 – 80,0

4 (dobry)

80,1 – 90,0

5 (bardzo dobry)

90,1 – 100,0

6 (celująca)

Szczegółowe osiągnięcia

ucznia zapisane w

programie nauczania

Czynności ucznia wykonywane podczas

rozwiązywania zadań

Pozi

Cel

unk

)

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: zenit, horyzont

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: planetoida,
satelita

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: galaktyka,
gwiazdozbiór

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: ruch obiegowy,
ruch obrotowy

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: geoida,
meteoryt

Uczeń prawidłowo stosuje
terminy: galaktyka, geoida,
gwiazdozbiór, horyzont,
meteoryt, planetoida, ruch
obiegowy, ruch obrotowy,
satelita, zenit

Razem

P,R

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Szczegółowe osiągnięcia

ucznia zapisane w

programie nauczania

Czynności ucznia wykonywane podczas

rozwiązywania zadań

Pozi

a (

)

Uczeń lokalizuje na rysunku poziomicowym
przełęcz

Uczeń wykreśla na rysunku poziomicowym osie
dolinne

Uczeń wykreśla na rysunku poziomicowym linie
grzbietowe

Uczeń odczytuje z mapy poziomicowej wielkość
nachylenia stoku

Uczeń odczytuje z mapy poziomicowej wysokość
bezwzględną

Uczeń oblicza wysokość względną

Uczeń odczytuje z mapy
poziomicowej wysokość
bezwzględną, oblicza
wysokość względną,
odczytuje z mapy
poziomicowej wielkość
nachylenia stoku, wykreśla
na rysunku poziomicowym
linie szkieletowe

Razem

P,R

Uczeń podaje długość równika w kilometrach

Uczeń podaje promień biegunowy lub równikowy
Ziemi w kilometrach

Uczeń podaje długość łuku południka między równi-
kiem i biegunami lub między biegunami w kilometrach

III

Uczeń podaje podstawowe
wymiary elipsoidy ziemskiej:
obwód, średni promień,
promień biegunowy i
równikowy

Razem

A, C

Uczeń rozpoznaje przy pomocy siatki
kartograficznej półkulę północną, południową

Uczeń rozpoznaje przy pomocy siatki
kartograficznej półkulę wschodnią, zachodnią

Uczeń określa przy pomocy siatki kartograficznej
szerokość geograficzną z dokładnością do 1

Uczeń określa przy pomocy siatki kartograficznej
długość geograficzną z dokładnością do 1

Uczeń określa współrzędne
geograficzne obiektów
punktowych na mapie

Razem

Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy z
bieguna północnego na półkuli przeciwnej

Uczeń odczytuje z mapy kierunek wschodni lub
zachodni z dowolnego punktu

Uczeń odczytuje z mapy kierunek północny z dowolne-
go punktu do bieguna północnego na półkuli przeciwnej

Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy z
bieguna północnego

Uczeń odczytuje z mapy kierunek wschodni lub
zachodni z dowolnego punktu na półkuli przeciwnej

Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy lub
północny z dowolnego punktu

Uczeń odczytuje z mapy
kierunki z wybranych
punktów za pomocą linii
siatki kartograficznej

Razem

P,R

Uczeń wykonuje pomiar odległości na mapie
(z dokładnością do 1 mm)

Uczeń przelicza skalę liczbową na mianowaną

Uczeń oblicza odległość rzeczywistą za pomocą
skali mianowanej za pomocą proporcji

Uczeń wykonuje pomiar
odległości na mapie,
przelicza skalę liczbową na
mianowaną, oblicza wymiary
liniowe w rzeczywistości za
pomocą skali mianowanej

Razem

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Szczegółowe osiągnięcia

ucznia zapisane w

programie nauczania

Czynności ucznia wykonywane podczas

rozwiązywania zadań

Pozi

Wag

(

)

Uczeń rozpoznaje rok przestępny wśród lat
wyrażonych pełnymi setkami

Uczeń rozpoznaje rok przestępny wśród lat
wyrażonych pozostałymi liczbami kolejnymi

VII

Uczeń rozpoznaje lata
przestępne na podstawie ich
numeru kolejnego

Razem

Uczeń na podstawie rysunku przedstawiającego
oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia
rozpoznaje równoleżnik, na którym Słońce
znajduje się w zenicie

Uczeń na podstawie rysunku przedstawiającego
oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia
rozpoznaje datę

Uczeń na rysunku przedstawiającym oświetlenie
Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia wskazuje
strefę, w której panuje dzień polarny

VIII

Uczeń opisuje oświetlenie
Ziemi przez Słońce w dniach
przesileń

Razem

Uczeń odczytuje z mapy Strefy czasowe czasy
strefowe w danych miejscowościach

Uczeń oblicza różnicę czasu strefowego między
danymi miejscowościami

Uczeń oblicza czas strefowy w danej miejscowości

Uczeń określa czas lokalny
za pomocą mapy stref
czasowych

Razem

Uczeń rozpoznaje na rysunku fazę Księżyca

Uczeń podaje fazę Księżyca, jaką będzie można
zaobserwować za tydzień

Uczeń podaje fazę Księżyca, jaką będzie można
zaobserwować za trzy tygodnie

Uczeń rozpoznaje i
wymienia w kolejności fazy
Księżyca

Razem

Uczeń oblicza za pomocą wzoru wysokość
górowania Słońca w danej miejscowości w dniu
przesilenia z dokładnością do 1’

Uczeń określa stronę nieba, po której góruje
Słońce w danej miejscowości

Uczeń oblicza wysokość
górowania Słońca na
różnych szerokościach
geograficznych w dniach
przesileń

Razem

R, K

Uczeń oblicza różnicę długości geograficznych
między danymi miejscowościami w stopniach

Uczeń przelicza różnicę długości geograficznych
między danymi miejscowościami w stopniach na
różnicę czasu słonecznego w minutach

Uczeń przelicza różnicę czasu między zadanymi
miejscowościami w minutach na różnicę czasu w
godzinach i minutach

Uczeń oblicza czas miejscowy słoneczny w danej
miejscowości

Uczeń oblicza czas miejscowy słoneczny w danej
miejscowości po dodaniu czasu lotu samolotem

Uczeń określa datę po przeciwnej stronie
międzynarodowej linii zmiany daty

XII

Uczeń oblicza czas
miejscowy słoneczny z
uwzględnieniem
przekraczania
międzynarodowej linii
zmiany daty

Razem

R, K

Razem

w tym: P – 30 pkt., R – 16, K – 2 oraz A – 2, B – 8, C – 38

–

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

GRUPA A

ZADANIE I (

maks. 5 pkt)

Uzupe³nij zdania odpowiednimi terminami. Zestaw terminów do wyboru znajdziesz
poni¿ej.

1. Punkt na sferze niebieskiej po³o¿ony pionowo nad obserwatorem to _______

_________________.

2. Drobne cia³o niebieskie Uk³adu S³onecznego obiegaj¹ce S³oñce o rozmia-

rach siêgaj¹cych najwy¿ej oko³o 1000 km to ________________________.

3. Uk³ad miliardów gwiazd wraz z materi¹ miêdzygwiazdow¹ zgromadzonych

w przestrzeni kosmicznej, kr¹¿¹cych wokó³ wspólnego œrodka to ________

_____________________.

4. Ruch Ziemi po orbicie dooko³a S³oñca to ______________________.

5. Nieregularna bry³a o powierzchni odpowiadaj¹cej œredniemu poziomowi

mórz i oceanów przed³u¿onemu w wyobraŸni pod l¹dami to _____________

__________________.

Terminy do wyboru (jest ich wiêcej ni¿ potrzeba):

GALAKTYKA, GEOIDA, GWIAZDOZBIÓR, HORYZONT, METEORYT, PLANE-
TOIDA, RUCH OBIEGOWY, RUCH OBROTOWY, SATELITA, ZENIT

ZADANIE II (

maks. 6 pkt)

Korzystaj¹c z rysunku, wykonaj nastêpuj¹ce polecenia.

1. Zaznacz na rysunku za pomoc¹ symboli:

a) )(

– prze³êcz

→

– osie dolinne (z kierunkiem sp³ywu wody)

c) - - - - -

– linie grzbietowe

2. Na mapie poziomicowej zaznaczono cztery drogi (podpisane literami A, B,

C i D), prowadz¹ce do punktu S, w którym znajduje siê schronisko. Która z
tych dróg jest najmniej stroma (podkreœl w³aœciw¹ odpowiedŸ)?

Droga

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

3. Na rysunku zaznaczono punkty M, N oraz punkt S, w którym znajduje siê

schronisko.

Uzupe³nij zdanie: wysokoœæ schroniska S wzglêdem punktu N wynosi ______

_____________.

ZADANIE III

(maks. 3 pkt)

Po³¹cz strza³kami liczby z odpowiednimi wymiarami Ziemi.

40 000 km

Długość równika

20 000 km

10 000 km

Promień biegunowy Ziemi

6 378 km

Długość południka (między biegunami)

6 357 km

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

ZADANIE IV

(maks. 4 pkt)

Korzystaj¹c z mapy, okreœl szerokoœæ i d³ugoœæ geograficzn¹ Rzeszowa z dok³ad-
noœci¹ do 1 stopnia.

Uzupe³nij odpowiedŸ: Rzeszów le¿y na ______ szerokoœci geograficznej ________

__________ i ______ d³ugoœci geograficznej ____________.

ZADANIE V (

maks. 6 pkt)

Rysunek przedstawia fragment siatki po³udników i równole¿ników od strony bie-
guna pó³nocnego Ziemi. WyobraŸ sobie, ¿e mo¿esz poruszaæ siê wy³¹cznie po
liniach siatki geograficznej. W jakich kierunkach œwiata bêdziesz siê porusza³, id¹c
z punktu A do F przez kolejne punkty: B, C, A, D i E. W wolne miejsca pod rysun-
kiem wpisz odpowiednie kierunki œwiata.

Z punktu A do punktu B poruszam siê na ________________________.

Z punktu B do punktu C poruszam siê na ________________________.

Z punktu C do punktu A poruszam siê na ________________________.

Z punktu A do punktu D poruszam siê na ________________________.

Z punktu D do punktu E poruszam siê na ________________________.

Z punktu E do punktu F poruszam siê na ________________________.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

ZADANIE VI (

maks. 4 pkt)

Podczas sprzyjaj¹cej pogody z Wielkiej Sowy (1015 m n.p.m.), najwy¿szego szczytu
Gór Sowich, widoczny jest Œnie¿nik (1425 m n.p.m.), najwy¿szy szczyt polskiej
czêœci Sudetów Wschodnich. Korzystaj¹c z mapy, oblicz odleg³oœæ rzeczywist¹
miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem.

Skala mapy, na której wykonujê pomiar: _____________________________.
Odleg³oœæ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem pomierzona na mapie wynosi

(dopuszczalny b³¹d pomiaru wynosi 1 mm) ___________________.
Zapisz obliczenia matematyczne. Miejsce na zapisanie obliczeñ:

_________________________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: odleg³oœæ rzeczywista miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem

wynosi ___________.

ZADANIE VII (

maks. 2 pkt)

Podkreœl dwie daty oznaczaj¹ce lata przestêpne

1600

2100

1800

2200

1975

1980

1986

1994

ZADANIE VIII (

maks. 3 pkt)

Na którym z równole¿ników w sytuacji przedstawionej na rysunku, S³oñce znaj-
duje siê w zenicie (otocz obwódk¹ w³aœciwe oznaczenie)?

23°27

¢N 23°27¢S 66°33¢N 66°33¢S 0°00¢

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Rysunek przedstawia oœwietlenie Ziemi w dniu (otocz obwódk¹ w³aœciw¹ datê):

III

XII

Oznacz ten równole¿nik na rysunku grubsz¹ lini¹.
Zaznacz strza³k¹ strefê, w której panuje dzieñ polarny.

ZADANIE IX (

maks. 3 pkt)

Korzystaj¹c z mapy Strefy czasowe, oblicz czas strefowy w Warszawie w chwili,
gdy gie³da w Tokio rozpoczyna pracê (godzina 9.00 czasu strefowego w Tokio).
Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili, gdy gie³da w Tokio rozpoczyna pracê, w Warsza-

wie jest godzina _______ czasu strefowego.

ZADANIE X (maks. 3 pkt)

Uzupe³nij zdania, wpisuj¹c odpowiednie nazwy faz Ksiê¿yca.

Ksiê¿yc przedstawiony na rysunku znajduje siê w _______________________.

Za tydzieñ Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _____________________________.

Za trzy tygodnie Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _________________________.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

ZADANIE XI (maks. 3 pkt)

Oblicz, na jakiej wysokoœci i po której stronie nieba góruje S³oñce w Brasílii
(15°47

¢S, 47°55¢W) – stolicy Brazylii w dniu przesilenia letniego (22 czerwca).

Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: wysokoœæ górowania S³oñca w dniu równonocy wiosennej w

Brasílii wynosi __________. S³oñce góruje wtedy po _______________ stronie nieba.

ZADANIE XII (maks. 6 pkt)

Z lotniska w Limie (77°W) w dniu 1 maja o godzinie 20

czasu miejscowego

s³onecznego wystartowa³ samolot i po 12 godzinach lotu nad Oceanem Spokoj-
nym wyl¹dowa³ w Sydney (151°E). Okreœl datê oraz czas miejscowy s³oneczny w
Sydney w chwili l¹dowania samolotu.
Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili l¹dowania samolotu w Sydney by³a data

___________ i godzina _________________ czasu miejscowego s³onecznego.

Razem maks. 48 pkt

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

GRUPA B

ZADANIE I (maks. 5 pkt)

Uzupe³nij zdania odpowiednimi terminami. Zestaw terminów do wyboru znajdziesz
poni¿ej.

1. Okr¹g znajduj¹cy siê na przeciêciu p³aszczyzny poziomej ze sfer¹ niebiesk¹

to _____________________________.

2. Cia³o niebieskie obiegaj¹ce jedn¹ z planet to _______________________ .

3. Umownie oznaczony wycinek sfery niebieskiej ze wszystkimi cia³ami nie-

bieskimi obserwowanymi na nim to _________________________.

4. Ruch Ziemi wokó³ w³asnej osi to _____________________.

5. Cia³o pochodz¹ce z przestrzeni miêdzyplanetarnej, które spad³o na powierzch-

niê Ziemi to ________________.

Terminy do wyboru (jest ich wiêcej ni¿ potrzeba):

GALAKTYKA, GEOIDA, GWIAZDOZBIÓR, HORYZONT, METEORYT, PLANE-
TOIDA, RUCH OBIEGOWY, RUCH OBROTOWY, SATELITA, ZENIT

ZADANIE II (maks. 6 pkt)

Korzystaj¹c z rysunku, wykonaj nastêpuj¹ce polecenia.

1. Zaznacz na rysunku za pomoc¹ symboli:

a) )(

– prze³êcz

→

– osie dolinne (z kierunkiem sp³ywu wody)

c) - - - - -

– linie grzbietowe

2. Na mapie poziomicowej zaznaczono cztery drogi (podpisane literami A, B,

C i D), prowadz¹ce do punktu S, w którym znajduje siê schronisko. Która z
tych dróg jest najmniej stroma (podkreœl w³aœciw¹ odpowiedŸ)?

Droga

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

3. Na rysunku zaznaczono punkty M, N oraz punkt S, w którym znajduje siê

schronisko.

Uzupe³nij zdanie: wysokoœæ schroniska S wzglêdem punktu M wynosi

______________.

ZADANIE III (maks. 3 pkt)

Po³¹cz strza³kami liczby z odpowiednimi wymiarami Ziemi.

40 000 km

Długość równika

20 000 km

10 000 km

Promień równikowy Ziemi

6 378 km

Długość południka (miedzy biegunem i równikiem)

6 357 km

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

ZADANIE IV (maks. 4 pkt)

Korzystaj¹c z mapy, okreœl szerokoœæ i d³ugoœæ geograficzn¹ Tarnowa z dok³adno-
œci¹ do 1 stopnia.

Uzupe³nij odpowiedŸ: Tarnów le¿y na ________ szerokoœci geograficznej _______

_________ i _______ d³ugoœci geograficznej ___________________.

ZADANIE V (maks. 6 pkt)

Zamieszczony na nastêpnej stronie rysunek przedstawia fragment siatki po³udni-
ków i równole¿ników od strony bieguna pó³nocnego Ziemi. WyobraŸ sobie, ¿e
mo¿esz poruszaæ siê wy³¹cznie po liniach siatki geograficznej. W jakich kierun-
kach œwiata bêdziesz siê porusza³, id¹c z punktu F do A przez kolejne punkty: E, D,
A, C i B. W wolne miejsca pod rysunkiem wpisz odpowiednie kierunki œwiata.

Z punktu F do punktu E poruszam siê na ________________________.

Z punktu E do punktu D poruszam siê na ________________________.

Z punktu D do punktu A poruszam siê na ________________________.

Z punktu A do punktu C poruszam siê na ________________________.

Z punktu C do punktu B poruszam siê na ________________________.

Z punktu B do punktu A poruszam siê na ________________________.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

ZADANIE VI (maks. 4 pkt)

Podczas sprzyjaj¹cej pogody z Wielkiej Sowy (1015 m n.p.m.), najwy¿szego szczytu
Gór Sowich, widoczna jest Œnie¿ka (1602 m n.pm.), najwy¿szy szczyt Sudetów.
Korzystaj¹c z mapy, oblicz odleg³oœæ rzeczywist¹ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹.

Skala mapy, na której wykonujê pomiar: ______________________________.
Odleg³oœæ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹ pomierzona na mapie wynosi (do-

puszczalny b³¹d pomiaru wynosi 1 mm) ___________________.
Zapisz obliczenia matematyczne. Miejsce na zapisanie obliczeñ:

_____________________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: odleg³oœæ rzeczywista miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹ wy-

nosi ___________.

ZADANIE VII (maks. 2 pkt)

Podkreœl dwie daty oznaczaj¹ce lata przestêpne

2400

1700

1900

2300

1955

1960

1982

1998

ZADANIE VIII (maks. 3 pkt)

Na którym z równole¿ników w sytuacji przedstawionej na rysunku, S³oñce znaj-
duje siê w zenicie (otocz obwódk¹ w³aœciwe oznaczenie)?

23°27

¢N

23°27

¢S

66°33

¢N

66°33

¢S

0°00

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

Rysunek przedstawia oœwietlenie Ziemi w dniu (otocz obwódk¹ w³aœciw¹ datê):

III

XII

Oznacz ten równole¿nik na rysunku grubsz¹ lini¹.
Zaznacz strza³k¹ strefê, w której panuje dzieñ polarny.

ZADANIE IX (maks. 3 pkt)

Korzystaj¹c z mapy Strefy czasowe, oblicz czas strefowy w Warszawie w chwili,
gdy gie³da w Nowym Jorku rozpoczyna pracê (godzina 8.30 czasu strefowego w No-
wym Jorku).
Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili, gdy gie³da w Nowym Jorku rozpoczyna pracê, w

Warszawie jest godzina _____ czasu strefowego.

ZADANIE X (maks. 3 pkt)

Uzupe³nij zdania, wpisuj¹c odpowiednie nazwy faz Ksiê¿yca.

Ksiê¿yc przedstawiony na rysunku znajduje siê w ______________________.

Za tydzieñ Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w ___________________________.

Za trzy tygodnie Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _______________________.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

ZADANIE XI (maks. 3 pkt)

Oblicz, na jakiej wysokoœci i po której stronie nieba góruje S³oñce w Brasílii
(15°47

¢S, 47°55¢W) – stolicy Brazylii w dniu przesilenia zimowego (22 grudnia).

Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: wysokoœæ górowania S³oñca w dniu równonocy wiosennej w

Brasílii wynosi ________. S³oñce góruje wtedy po _______________ stronie nieba.

ZADANIE XII (maks. 6 pkt)

Z lotniska w Sydney (151°E) w dniu 1 maja o godzinie 20

czasu miejscowego

s³onecznego wystartowa³ samolot i po 12 godzinach lotu nad Oceanem Spokoj-
nym wyl¹dowa³ w Limie (77°W). Okreœl datê oraz czas miejscowy s³oneczny w
Limie w chwili l¹dowania samolotu.
Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:

______________________________________________________________

Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili l¹dowania samolotu w Limie by³a data

_______________ i godzina ____________ czasu miejscowego s³onecznego.

Razem maks. 48 pkt

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

WARUNKI ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ

a) Proponowany czas rozwi¹zywania wszystkich zadañ sprawdzianu – 40 minut

b) Podczas rozwi¹zywania zadañ uczeñ powinien korzystaæ z atlasu geogra-

ficznego.

c) Nauczyciel powinien pokazaæ na mapie œciennej wymienione w zadaniach

miejscowoœci, aby maksymalnie skróciæ czas ich poszukiwania przez uczniów.

d) Uczniowie mog¹ korzystaæ z kalkulatorów.

3.2 USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA

Osi¹gniêcia uczniów z poprzednich lekcji mo¿na sprawdzaæ i oceniaæ, wys³u-

chuj¹c ich odpowiedzi ustnych. Odpowiedzi te mog¹ byæ poparte obliczeniami,
rysunkami i schematami wykonywanymi na tablicy oraz powi¹zane z wykorzysta-
niem mapy b¹dŸ okreœlonych przyrz¹dów. Pozwalaj¹ one nauczycielowi na ocenê
sprawnoœci jêzykowej ucznia, znajomoœci terminów i nazw geograficznych, umie-
jêtnoœci budowania wypowiedzi, zmierzaj¹cej do rozwi¹zania zadania lub sformu-
³owania wniosku. S¹ równie¿ wa¿nym czynnikiem wychowawczym, stwarzaj¹c
uczniom okazjê do publicznego zaprezentowania swojej wiedzy i umiejêtnoœci.

Oceniane mog¹ byæ równie¿ odpowiedzi dotycz¹ce nowych treœci, realizowa-

nych po raz pierwszy na bie¿¹cej lekcji, jednak pod warunkiem wczeœniejszego
zg³aszania siê uczniów do zabrania g³osu. Oceny tych odpowiedzi nale¿y odró¿niæ
od ocen osi¹gniêæ uczniów, nadaj¹c im odrêbny status, np. ocen aktywnoœci twór-
czej uczniów.

Stosownie do jakoœci odpowiedzi ustnej uczniowi przyznaje siê punkty:
• 0 (odpowiedŸ negatywna) – je¿eli uczeñ nie udzieli³ prawid³owej odpowie-

dzi na zadane pytanie, nawet przy pomocy innych uczniów lub nauczyciela,
nie zachowa³ minimalnej dok³adnoœci i starannoœci, niezbêdnej do popraw-
nego rozwi¹zania zadania, nieprawid³owo stosowa³ wiêkszoœæ terminów
i nazw geograficznych, w szczególnoœci tych, które s¹ wymienione w pro-
gramie wœród osi¹gniêæ z poziomu podstawowego.

• 1 (odpowiedŸ pozytywna, ale s³aba) – je¿eli uczeñ udzieli³ odpowiedzi

niepe³nej, wymagaj¹cej pomocy innych uczniów lub nauczyciela, zachowa³
ma³¹ dok³adnoœæ i starannoœæ podczas rozwi¹zywania zadania, nieprawid³o-
wo stosowa³ niektóre terminy i nazwy geograficzne, jednak pope³nione b³ê-
dy nie przekreœli³y prawid³owego toku rozumowania i mo¿liwoœci uzyska-
nia poprawnego rozwi¹zania zadania b¹dŸ sformu³owania prawid³owego
wniosku.

• 2 (odpowiedŸ pozytywna, bez zastrze¿eñ) – je¿eli uczeñ wypowiedzia³ siê

pe³nymi zdaniami w sposób logiczny, spójny i wyczerpuj¹cy, zachowa³ do-

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

k³adnoœæ i starannoœæ niezbêdn¹ do poprawnego rozwi¹zania zadania, prawi-
d³owo stosowa³ wiêkszoœæ terminów i nazw geograficznych, przedstawi³ pra-
wid³owy tok rozumowania, dochodz¹c do poprawnego rozwi¹zania zadania.

Warunkiem aktywnej i twórczej pracy na lekcji jest stwarzanie jak najwiêkszej

liczby okazji do wypowiadania siê uczniów. W zwi¹zku z tym zarówno pytania
nauczyciela, jak i odpowiedzi pojedynczych uczniów nie powinny byæ zbyt d³u-
gie, rozbudowane i przez to czasoch³onne. Proponuje siê zatem, aby podczas od-
powiedzi ustnej, która podlega ocenie, uczeñ odpowiada³ na co najwy¿ej dwa lub
trzy pytania zadane przez nauczyciela. Pierwsze pytanie powinno byæ zadane za-
wsze z poziomu osi¹gniêæ podstawowych. Zale¿nie od jakoœci odpowiedzi ucznia
na to pytanie, nauczyciel zadaje drugie pytanie z tego samego poziomu lub z za-
kresu osi¹gniêæ rozszerzonych (tabela 4.). Je¿eli uczeñ nie udzieli prawid³owej
odpowiedzi na drugie pytanie z poziomu osi¹gniêæ podstawowych otrzymuje oce-
nê niedostateczn¹ lub dopuszczaj¹c¹ zale¿nie od jakoœci odpowiedzi na pytanie
pierwsze. Je¿eli zaœ uczeñ nie udzieli prawid³owej odpowiedzi na pytanie z pozio-
mu rozszerzonego, przys³uguje mu ocena dostateczna, poniewa¿ wykaza³ siê ju¿ w
pe³ni osi¹gniêciami z poziomu podstawowego. W przypadku, gdy odpowiedŸ na
pytanie z poziomu osi¹gniêæ rozszerzonych jest prawid³owa, nauczyciel mo¿e za-
daæ trzecie pytanie, tym razem z poziomu osi¹gniêæ kompletnych. Tylko prawid³o-
wa odpowiedŸ na pytanie z tego poziomu uprawnia ucznia do otrzymania oceny
celuj¹cej. Schemat postêpowania zale¿nie od sytuacji podczas odpowiedzi ustnej
zamieszczono w tabeli 4.

Tabela 4. Proponowany schemat postêpowania podczas ustnego sprawdzania osi¹gniêæ ucznia

. Poziomy osi¹gniêæ

uczniów: P – podstawowy, R – rozszerzony, K – kompletny.

Z zastrze¿eniem, jak przy tabeli 3. (poprzedniej).

Liczba punktów uzyskanych za odpowiedzi na kolejne pytania

z poszczególnych poziomów osiągnięć

sytuacji

Pytanie 1. (P)

Pytanie 2. (P)

Pytanie 2. (R)

Pytanie 3. (K)

Ocena

–

niedostateczna

–

dopuszczająca

–

dopuszczająca

–

dopuszczająca

–

dostateczna

–

dostateczna

–

dostateczna

–

dobra

–

bardzo dobra

10.

–

bardzo dobra

11.

–

celująca

12.

–

celująca

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

PRZYKŁAD USTNEGO SPRAWDZANIA OSIAGNIĘĆ UCZNIÓW

Poni¿ej zaprezentowano przyk³ady pytañ sprawdzaj¹cych osi¹gniêcia z dzia³u

Atmosfera, jednostki tematycznej Powietrze oraz zró¿nicowanie jego temperatury,
z wykorzystaniem sformu³owañ zapisanych w programie, w szczegó³owych osi¹-
gniêciach uczniów.

Pytanie 1., poziom podstawowy.

Opisz poszczególne warstwy atmosfery Ziemi, wymieniaj¹c ró¿nice miêdzy nimi.
Co to jest ozonosfera i jakie jest jej znaczenie dla ¿ycia na Ziemi?

Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 1. uczeñ otrzymuje 0 lub 1 punkt, nauczyciel
zadaje pytanie 2. z poziomu podstawowego.

Pytanie 2., poziom podstawowy.

Wymieñ g³ówne sk³adniki powietrza atmosferycznego.

Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 2. z poziomu podstawowego uczeñ otrzymuje 2
punkty, nauczyciel stawia mu ocenê dopuszczaj¹c¹ lub dostateczn¹ (wed³ug
tabeli 4.). Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 1. uczeñ otrzymuje 2 punkty, nauczy-
ciel zadaje mu pytanie 2. z poziomu rozszerzonego.

Pytanie 2., poziom rozszerzony.

Oblicz temperaturê powietrza, jakiej mo¿na oczekiwaæ na Rysach (oko³o 2500
m n.p.m.), je¿eli w Zakopanem (oko³o 800 m n.p.m.) panuje temperatura powie-
trza +8,5°C, a œredni spadek temperatury powietrza wynosi 0,5°C na ka¿de
100 m wysokoœci.

Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 2. uczeñ otrzymuje 2 punkty, nauczyciel stawia
mu ocenê bardzo dobr¹ (wed³ug tabeli 4.) lub, za zgod¹ ucznia, zadaje mu
pytanie 3. z poziomu kompletnego.

Pytanie 3., poziom kompletny.

Wyjaœnij powstawanie efektu cieplarnianego. Jakie s¹ przyczyny przypusz-
czalnego wzrostu efektu cieplarnianego na Ziemi w ostatnich dziesiêciole-
ciach?

Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 3. uczeñ otrzymuje 1 lub 2 punkty, nauczyciel
stawia mu ocenê celuj¹c¹ (wed³ug tabeli 4.).

3.3 SPRAWDZANIE I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W

SYTUACJACH PRAKTYCZNYCH

Niezale¿nie od wyników pisemnego i ustnego sprawdzania osi¹gniêæ, nauczy-

ciel powinien polecaæ do wykonania, a nastêpnie kontrolowaæ prace praktyczne
uczniów, do których nale¿¹:

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

a) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie

przez uczniów w wyniku obserwacji i pomiarów obiektów oraz zjawisk przy-
rodniczych;

b) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie

przez uczniów na podstawie ró¿nych Ÿróde³ informacji: atlasu, podrêcznika,
literatury popularnonaukowej, filmów, multimediów;

c) plany podró¿y, w tym wycieczek turystycznych, odbywanych za pomoc¹

ró¿nych œrodków lokomocji, sporz¹dzone na podstawie rozk³adów jazdy,
map samochodowych, planów miast, map i przewodników turystycznych;

d) krótkie opracowanie dotycz¹ce wybranych wydarzeñ na œwiecie, w Polsce

i we w³asnym regionie, wykonane na podstawie informacji z prasy, radia,
telewizji, w miarê mo¿liwoœci równie¿ Internetu;

e) opracowania charakteryzuj¹ce wybrane pañstwo lub region œwiata;

f) opracowania eksponuj¹ce specyfikê i walory w³asnego regionu.

Ocena tych prac odbywa siê wed³ug nastêpuj¹cych kryteriów:

a) poprawnoœæ merytoryczna i jêzykowa;

b) zgodnoœæ treœci z tematem, jej przejrzystoœæ i porz¹dek, z uwzglêdnieniem

wstêpu, rozwiniêcia i zakoñczenia;

c) dobór treœci i materia³u ilustracyjnego, umiejêtnoœæ oceny wiarygodnoœci

i selekcji Ÿróde³ informacji;

d) estetyka i starannoœæ wykonania, czytelnoœæ i funkcjonalnoœæ rozwi¹zañ gra-

ficznych;

e) jakoœæ bibliografii, ró¿norodnoœæ wykorzystanych Ÿróde³ informacji, umie-

jêtnoœæ powo³ywania siê na literaturê Ÿród³ow¹.

3.4 OBSERWACJA I OCENA UCZNIA PRACUJĄCEGO W GRUPIE

Jedn¹ z g³ównych umiejêtnoœci oczekiwanych od absolwenta szko³y œred-

niej jest wspó³praca w grupie. Sprawdzanie i bie¿¹ca ocena tej wspó³pracy w
warunkach szkolnych ma na celu wzmacnianie u uczniów zachowañ pozytyw-
nych z punktu widzenia funkcjonowania grupy i eliminowanie dzia³añ destruk-
cyjnych.

Aby oceniæ wspó³pracê ucznia w grupie, nauczyciel powinien zaobserwowaæ:

a) w jakim stopniu jego zachowanie œwiadczy o odpowiedzialnoœci za wy-

konanie zadania powierzonego grupie, czy podejmuje siê pe³nienia roli
ustalonej przez grupê, czy realizuje zadania wynikaj¹ce z roli prawid³owo
i z korzyœci¹ dla grupy;

b) w jakim stopniu jego zachowanie œwiadczy o odpowiedzialnoœci za funk-

cjonowanie grupy jako ca³oœci oraz za pe³nienie ról przez jej cz³onków, czy

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

wystêpuje z inicjatyw¹ pomocy innym uczniom, czy akceptuje decyzje gru-
py i rozwi¹zuje konflikty.

Wspó³pracê w grupie mog¹ oceniaæ: nauczyciel lub uczniowie (wzajemnie lub

dokonuj¹c samooceny), uwzglêdniaj¹c wy¿ej wymienione kryteria oraz zasady
przyjête w szkolnym systemie oceniania.

3.5 KONTROLA I OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCH

Jednym z warunków zwiêkszenia trwa³oœci efektów procesu nauczania – ucze-

nia siê jest prowadzenie przez ucznia bie¿¹cych notatek w zeszycie przedmioto-
wym. W trosce o prawid³owoœæ procesu nauczania – uczenia siê, a tak¿e z przy-
czyn wychowawczych, nale¿y dokonywaæ kontroli i oceny jakoœci tych notatek.
Prowadzenie zeszytu przedmiotowego ocenia nauczyciel wed³ug nastêpuj¹cych
kryteriów:

a) poprawnoœæ merytoryczna i jêzykowa wykonanych zadañ i notatek;

b) systematycznoœæ sporz¹dzania notatek, wykonywania zadañ, w tym rów-

nie¿ domowych;

c) estetyka i starannoœæ wykonania, czytelnoœæ i funkcjonalnoœæ rozwi¹zañ gra-

ficznych.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

4. WARUNKI REALIZACJI

PROGRAMU NAUCZANIA

Program przewidziany jest do realizacji w ka¿dej szkole ponadgimnazjalnej

dysponuj¹cej warunkami do przeprowadzenia lekcji geografii, posiadaj¹cej nastê-
puj¹cy zestaw œrodków dydaktycznych:

1. Œrodki dydaktyczne do pracy indywidualnej ucznia:

a) podrêcznik do geografii w liceum, o treœci umo¿liwiaj¹cej realizacjê pro-

gramu;

b) zbiór zadañ do geografii dostosowany do treœci podrêcznika i programu

nauczania;

c) atlas geograficzny dla szkó³ œrednich;
d) zeszyt przedmiotowy ucznia;
e) przyrz¹dy do wykonywania rysunków i pomiarów na mapie: o³ówek,

zestaw kolorowych kredek (czerwona, pomarañczowa, ¿ó³ta, zielona, nie-
bieska, fioletowa), cyrkiel, kroczek, linijka, ekierka, k¹tomierz.

2. Pozosta³e œrodki dydaktyczne s³u¿¹ce do realizacji programu (zestaw mini-

malny):
a) mapy œcienne: mapy fizyczne œwiata, poszczególnych kontynentów i Pol-

ski, mapy polityczne œwiata i poszczególnych kontynentów, mapa admi-
nistracyjna Polski, mapy tematyczne œwiata i Polski (geologia-tektonika,
geologia-stratygrafia, strefy klimatyczne œwiata, roœlinnoœæ, gleby), mapy
gospodarcze œwiata, poszczególnych kontynentów i Polski, mapa nieba;

b) mapy podrêczne: turystyczne i topograficzne Polski, zw³aszcza najbli¿-

szej okolicy;

c) mapy konturowe œwiata, poszczególnych kontynentów i Polski;
d) aktualne publikacje statystyczne (np. Œwiat w liczbach, Tablice geogra-

ficzne, Ma³y Rocznik Statystyczny);

e) tablice pogl¹dowe i foliogramy przedstawiaj¹ce wykresy, diagramy, sche-

maty, rysunki, mapy o tematyce dostosowanej do treœci programu (w tym
tabela stratygraficzna), rzutnik do foliogramów;

f) okazy naturalne: okazy ska³ (piasek, ¿wir, glina, i³, less, piaskowiec, zle-

pieniec, ³upek, wapieñ, dolomit, margiel, torf, gips, sól kamienna, granit,
bazalt, porfir, gnejs, marmur, kwarcyt), minera³ów (kalcyt, kwarc, ska-
leñ, mika), skala twardoœci Mohsa, skamienia³oœci, surowców mineral-

Kszta³cenie w zakresie podstawowym

nych (wêgiel kamienny, wêgiel brunatny, ropa naftowa), okazy (lub ilu-
stracje) roœlin uprawnych z ró¿nych stref klimatycznych, modele profi-
lów glebowych;

g) modele i przyrz¹dy do demonstracji, np.: globus fizyczny i indukcyjny,

przystawki do globusów, horyzontarium, tellurium, modele poziomic,
przyrz¹d s³u¿¹cy do demonstrowania rzutów kartograficznych, modele
form tektonicznych (uskoków, fa³dów);

h) przyrz¹dy pomiarowe: kompas, gnomon, szkolny zestaw mierniczy (w

tym zw³aszcza taœma miernicza), przyrz¹dy do pomiaru elementów po-
gody – termometr, barometr lub aneroid, anemometr lub model wiatro-
mierza, higrometr w³osowy, deszczomierz;

i) zestawy kolorowych flamastrów, papier kolorowy, taœma samoprzylepna

oraz arkusze papieru A1 do prezentacji wyników pracy w grupach;

j) zestawy filmów dydaktycznych oraz sprzêt umo¿liwiaj¹cy ich wyœwie-

tlanie;

k) zestawy przezroczy oraz rzutnik s³u¿¹cy do ich wyœwietlania.

Warunkiem realizacji programu jest równie¿ dostêp uczniów do biblioteki, w

której zasobach znajduj¹ siê:

a) s³owniki nazw i terminów geograficznych, encyklopedie ogólne i geogra-

ficzne;

b) mapy przegl¹dowe œwiata, kontynentów, krajów, atlasy geograficzne œwiata

i Polski;

c) prenumerowane na bie¿¹co czasopisma geograficzne, krajoznawcze i tury-

styczne, jak np.: Poznaj Œwiat, Poznaj swój Kraj, Geografia w Szkole, Na-
tional Geographic, Wiedza i ¯ycie.

d) podrêczniki akademickie z g³ównych dyscyplin nauk geograficznych, lite-

ratura popularnonaukowa z zakresu geografii, poradniki, korepetytoria i zbio-
ry zadañ z geografii;

e) literatura podró¿nicza, dokumentalna;

f) albumy zawieraj¹ce treœci geograficzne.

Uzupe³nieniem zestawu œrodków dydaktycznych do nauczania geografii mo¿e

byæ komputer pod³¹czony do Internetu oraz zestaw encyklopedii multimedialnych.

Pawe³ W³ad

Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Program nauczania pływania, szkolenia, WOPR, ratownictwo wodne,
Informatyka Europejczyka Program nauczania informatyki w szkole podstawowej
program nauczania geografii w zakresie rozszerzonym dla liceum ogolnoksztalcacego i technikum oblicz
Informatyka Europejczyka Program nauczania informatyki w szkole podstawowej kl IV VI Edycja Windows
12 programy nauczania materialy szkoleniowe 1
Matematyka Europejczyka Program nauczania matematyki w szkole podstawowej prmesp
Matematyka Europejczyka Program nauczania matematyki w szkole podstawowej
Matematyka Europejczyka Program nauczania matematyki w szkole podstawowej 2
J. Bor - Formy wypowiedzi w programie języka polskiego szkole podstawowej i średniej, Dydaktyka
Drama na lekcjach polskiego w szkole średniej, Polonistycznie, Metodyka nauczania języka polskiego i

więcej podobnych podstron